Научная статья на тему 'ҲОЗИРГМ ЗАМОН БОСМА МАТБУОТИДА ПУБЛИЦИСТИКАНИНГ ЎРНИ'

ҲОЗИРГМ ЗАМОН БОСМА МАТБУОТИДА ПУБЛИЦИСТИКАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
38
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хабар / мақола / публицистика / информация / репортаж / суҳбат / хат.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Мухтор Худойқулов, Раҳимова Зуҳрахон Махмудовна

Мазкур тадқиқот ишида оммавий ахборот воситалари ва уларнинг асосини ташкил этувчи босма матбуот нашрлари фаолиятида публицистиканинг ўрни ва аҳамияти масалалари кўриб чиқилади. Маълумки публицистика ижтимой ҳаётни акс эттиришнинг ўзига хос, алоҳида бир кўриниши бўлиб, шу замоннинг энг муҳим муаммоларини кўтариб чиқади ва шу замон кишиларига, оммага етказиб беради ҳамда жамоатчилик фикрини уйғотишда муҳим ўрин тутади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲОЗИРГМ ЗАМОН БОСМА МАТБУОТИДА ПУБЛИЦИСТИКАНИНГ ЎРНИ»

я*

ы 1>

Ы>

*

>> ж*

Ы )> Ы >

ЗЙ*

Ы у! Й>

>€И

Г.^ТАЮ^ ¥А • ^ТАООЮОПАР

Нт1у-и«1иЬгу ¿ит&Н

>

№1 2022

I

ы>

МТ" 1 > I

Ы)

I >%

>

Ый

й*

>

№ Ы >

^ >4»

+Н >

Ы >

112

>

ХДОИРГМ ЗАМОН БОСМА МАТБУОТИДА ПУБЛИЦИСТИКАНИНГ

УРНИ

Мухтор Худойкулов

Узбекистон Журналистикаси ва оммавий коммуникациялар Университети Медиа назарияси ва амалиёт кафедраси ф.ф.д.проф.

Рахимова Зухрахон Махмудовна ОЖК магистранти https ://doi.org/10.5281/zenodo .7217608

Аннотация: Мазкур тадкикот ишида оммавий ахборот воситалари ва уларнинг асосини ташкил этувчи босма матбуот нашрлари фаолиятида публицистиканинг урни ва ахамияти масалалари куриб чикилади. Маълумки публицистика ижтимой хаётни акс эттиришнинг узига хос, алохида бир куриниши булиб, шу замоннинг энг мухим муаммоларини кутариб чикади ва шу замон кишиларига, оммага етказиб беради хамда жамоатчилик фикрини уйготишда мухим урин тутади.

Калит сузлар: Хабар, макола, публицистика, информация, репортаж, сухбат, хат.

Аннотация: В данной исследовательской работе рассматрывается место и значение публицистики в деятельности узбекских печатных изданий которые составляют основу средств массовой информации. Как известно публицистика является одним из видов освещении общественной жизни и поднимает насущных злободевных вопросов сегодняшней жизни, доводит до современных читателей и занимает особое место в возбуждению общественной мнении.

Ключевые слова: Новости, статья, журналистика, информация, репортаж, интервью, письмо.

Публицистика (лотинча: публисус - иж-тимоий) — даврнинг ижтимоий-сиёсий ва бошка долзарб масалаларига багишланган адабий ижод тури. Публицистиканинг вазифаси ижтимоий фикр уйготиш ва уни шакллантириш, маълум максадга йуналтириш, хужжатли факт маълумотлар асосида вокелик манзарасини яратишдан иборат.

Хрзирги замон ижтимоий хаёти, унга алокадор утмиш ва келажак фактлари Публицистиканинг предметидир. Хдётда ижтимоий фаолият, онг карашларнинг салмоги ортган сари публицистнинг, яъни ижодкорнинг

ш

лг )

'»V >

Яс ■>

ц > > ■зН >

л ) ^

Ыэ>

Щ >

ш >

I й Ы >

ут*

+н >

л

)\

* •> •'Н

от?

3 \ "ГИГ "

Ы >

щ >

р

¿Штаюгоуа 1

\-/ТАООЮОТ1.АР М01 2022

Ит1»-и»1и01у ¡ип»|| I»-л.

ппиу-и*<ии1т ^шал

вокеликка фаол аралашуви, фикрни бевосита ошкора, дангал ифодалаш

>

тамоиили хам ошди.

Публицистик услубнинг огзаки турига эса нотиклик киради. Утмишнинг машхур нотиклари кишиларнинг ижтимоиИ алока куроли булган тилдан

маълум гоявиИ максадни ифодалаш хамда эстетик таъсир этиш воситаси сифатида мохирона фоИдаланиб келганлар. Публицистик услубнинг огзаки турига кундалик вокеаларга доир маколалар ёки халкаро обзор билан радио ва

телевиденияда чикаётган шархловчиларнинг нуткдари хам киради.

Юкоридагилардан маълум булдики, тилни пухта урганиш, унинг лугавиИ боИлиги ва грамматикасини пухта эгаллаш, мантикли сузлашни урганиш, нуткнинг ички(мазмун) ва ташки(шакл) куринишига бирдаИ эътибор бериш, гузал ва таъсирчан нутк туза билиш, тил боИликларини максадга мувофик хамда уринли ишлатиш вазифаларини куяди.

90-Ииллардан сунг узбек миллиИ журналистикасида хам узига хос узгаришлар кузатилди. АнъанавиИ шархлаш журналистикаси урнига янгиликлар журналистикаси паИдо булди. Натижада публицистик жанрлар ахборот жанрларига купрок урин бера бошлади. Публицистика кеИинги Иилларда юкори боскичга кутарилди. Озод Шарофиддинов, Уткир Хршимов, Иброхим Гафуров, Наим Каримов, Хуршид Дустмухаммад, Эркин Аъзам, Султонмурод Олим ва бошка узларининг долзарб публицистик маколалари билан узбек Публицистикасига муносиб хисса кушиб келмокдалар.

Публицист илм-фан хулосаларини оммалаштирадими ёки уз тадкикоти натижаларини эълон киладими, у буни ургатиш учун эмас, балки ургатиш, билимни етказиш учун эмас, балки жамоатчилик фикри деб аталадиган сиёсиИ кучга таъсир утказиш учун килади. Бинобарин, журналистика сохасига факат бугунги хаёт Иуналишида хал килувчи ахамиятга эга булган хаётиИ масалалар

ж Л '

киради.

Бу хозирги вактда соф назариИ савол булиши мумкин, у вазиятларнинг

Бу хозирги во^тда соф назариИ савол булиши мумкин, у вазиятларнинг

бошка комбинациясида факат илмиИ ахамиятга ега. Уз етакчиларидан хамиша аник ва таИёр фикрни талаб киладиган ижтимоиИ хаётнинг тезлашган зарбаси журналистикада шубха ва иккиланишга урин колдирмаИди. ИжтимоиИ-сиёсиИ тараккиётнинг у ёки бу Иуналиши учун курашда, яъни борлик учун курашнинг мураккаб шакли холос, фанда маълум предметни аник урганиш тугалланганми ёки Иукми, бу билан курашишнинг иложи Иук.

Купинча мажбур буладиган узига ишонч билан журналистика эхтиёткор илм-фан хулосаларидан олдинда ва у ёки бу тарзда дархол хал килиниши керак булган саволларни хал килади. Х,ар доим субъектив, у утмишни урганишдан

эмас, балки келажак идеалидан келиб чикади. Душман билан бахслашар экан, у

_____ « „ „ ____

зарурат туфаИли унда нотугри назариётчини эмас, балки таркалиши ва

* Г •!»

¿Штаюгоуа 1

\-#ТА001(?ОТЬАР М01 2022

№1 2022

Ит|»-иИиЫу ¡игпан

маъкулланиши жамият учун зарарли булган зарарли карашларнинг ташувчиси ва химоячисини куради; шу асосда душманнинг карашларидан унинг шахсиятига утиш осон, шунинг учун хам публицистиканинг бутун борлиги давомида биз унинг энг ёркин мисолларини рисола шаклида топамиз.

Публицистиканинг мохдяти, субъекти ва предмети» дея номланиб, унда публицистика назариясига оид жахон журналистикасида мавжуд илмиИ-назариИ карашлар умумлаштирилган. «Публицистика ижтимоиИ институт сифатида», «Публицистика субъекти» хамда «Публицистика предмети» деб

номланган учта фаслдан ташкил топган.

х

Публицистикани ижтимоиИ институт деб караш маИли илмиИ жамоатчилик уртасида кескин бахс-мунозаралар келтириб чикаради. ЖориИ масала буИича диссертант хам уз позитив муносабатини билдиради. Аксар мутахассислар ижтимоиИ институтни факат тизимлаштиришган тузилма сифатида тушуниши одатиИ ходисага аИланган. Аслида публицистик талкин таркок тушунча, унинг ижтимоиИ Иуналтирилганлик даражаси хамда камров имконияти масалага яна каИтиш ва теран тахлиллашга ундаИди.

Одатда, ижтимоиИ институтлар - мухим бир моддиИ структуралардан иборат булган уюшмалар мажмуасигина эмас, шунингдек, номоддиИ, кадрият шаклидаги ижтимоиИ муносабатлар узлуксиз тизими деб каралса, тавсиф анча оИдинлашади, деган фикрдамиз.

Публицистика ижтимоиИ институт макомига эга, бинобарин, у барча ахоли катламлари томонидан эътироф этилган, ижтимоиИ алокани тартиблаштирадиган, даъват этиш кучига эга булган, одамларни жамият акцияларига жалб этиб, ялпи сафарбарликка Иуналтирилган тармоклараро кадриявиИ ижтимоиИ институт (тармоклараро журналистика, таргибот, адабиёт, шеърият ва бошка сохаларга хос булган ижод тури). Журналистика жамият ташкилиИ структурасини карор топтирадиган ижтимоиИ институт хисобланади, публицистика эса рухиИ маданиятга даъват этадиган, ишонтирадиган ижтимоиИ институтни тавсифлаИди. Публицистика кенг микёсда таркалган ходиса тарзида ижтимоиИ институт даражасига кутарилади.

Публицист илм-фан хулосаларини оммалаштирадими ёки уз тадкикоти натижаларини эълон киладими, у буни ургатиш учун эмас, балки ургатиш, билимни етказиш учун эмас, балки жамоатчилик фикри деб аталадиган сиёсиИ кучга таъсир утказиш учун килади. Бинобарин, журналистика сохасига факат бугунги хаёт Иуналишида хал килувчи ахамиятга эга булган хаётиИ масалалар киради.

Бу хозирги вактда соф назариИ савол булиши мумкин, у вазиятларнинг бошка комбинациясида факат илмиИ ахамиятга эга. Уз етакчиларидан хамиша аник ва таИёр фикрни талаб киладиган ижтимоиИ хаётнинг тезлашган зарбаси

-- о.е».-УЧ

т ** »-!>

г

¿Штаюгоуа 1

\-/ТАООЮОТ1.АР М01 2022

Ит1»-и»1и01у ¡ип»|| I»-л.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

журналистикада шубха ва иккиланишга урин колдирмаИди. ИжтимоиИ-сиёсиИ тараккиётнинг у ёки бу Иуналиши учун курашда, яъни борлик учун курашнинг мураккаб шакли холос, фанда маълум предметни аник урганиш тугалланганми ёки Иукми, бу билан курашишнинг иложи Иук. Купинча мажбур буладиган узига ишонч билан журналистика эхтиёткор илм-фан хулосаларидан олдинда ва у ёки бу тарзда дархол хал килиниши керак булган саволларни хал килади.

Х,ар доим субъектив, у утмишни урганишдан эмас, балки келажак идеалидан келиб чикади. Душман билан бахслашар экан, у зарурат туфаИли

унда нотугри назариётчини эмас, балки таркалиши ва маъкулланиши жамият учун зарарли булган зарарли карашларнинг ташувчиси ва химоячисини куради; шу асосда душманнинг карашларидан унинг шахсиятига утиш осон, шунинг учун хам публицистиканинг бутун борлиги давомида биз унинг энг ёркин мисолларини рисола шаклида топамиз.

Публицистика тур ва хилларга булинишдан ташкари ички-таркибиИ жихатдан турли жанрларга хам булинади. Маълумки, жанр сузи французча хил, тур маъносини билдиради хамда адабиёт ва санъат асарларининг маълум мазмуниИ ва шаклиИ турини билдиради. Масалан, бадииИ адабиётнинг насриИ туридаги хикоя, кисса, роман, шеъриИ туридаги шеър, газал, баллада, достон, тасвириИ санъатдаги натюрморт, портрет, пеИзаж ва бошкалар бунга мисол була олади.

Инсон ижодининг бир тури булган публицистика хам худди шу каби уз жанрларига эга булади ва бу жанрлар публицистиканинг вазифаси, изчил хусусиятларидан келиб чикади. Жумладан, информацион публицистика хабар

I

(информация), репортаж, интервью, хисобот каби жанрларга эгадир. Бу жанрлар

хаётдаги факт ва ходисаларни, янгиликларни тезкорлик билан ёритишга хизмат

> : >

килади. Мазкур жанрларнинг асосиИ вазифаси укувчиларни жамиятда юз бераётган вокеа ва ходисалардан хабардор килиш хисобланади.

Публицистика тур ва хилларга булинишдан ташкари ички-таркибиИ

жихатдан турли жанрларга хам булинади. Маълумки, жанр сузи французча хил, тур маъносини билдиради хамда адабиёт ва санъат асарларининг маълум мазмуниИ ва шаклиИ турини билдиради. Масалан, бадииИ адабиётнинг насриИ туридаги хикоя, кисса, роман, шеъриИ туридаги шеър, газал, баллада, достон, тасвириИ санъатдаги натюрморт, портрет, пеИзаж ва бошкалар бунга мисол була олади.

Инсон ижодининг бир тури булган публицистика хам худди шу каби уз жанрларига эга булади ва бу жанрлар публицистиканинг вазифаси, изчил хусусиятларидан келиб чикади. Жумладан, информацион публицистика хабар (информация), репортаж, интервью, хисобот каби жанрларга эгадир. Бу жанрлар хаётдаги факт ва ходисаларни, янгиликларни тезкорлик билан

-"-^^О^а 1И- а 1 Ч

т ^ >ч>>

Шг

И»-

I

J

>>

Ы J> 1

b>4r> Ы *

ЩУ

Ы*

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubiy jumaH

№1 2022

+Й )>

>j*

ы>

! >5>

Ы )>

+И >

Ш »

Ш i

>

Ы p

Ы >

i >i>

эй*

ёритишга хизмат килади. Мазкур жанрларнинг асосий вазифаси укувчиларни жамиятда юз бераётган вокеа ва ходисалардан хабардор килиш хисобланади.

Публицистик матнни яратишда ишонтириш эхтиёжи керакли семантик ва стилистик захираларни жалб этишни таказо этади. Масалан, бахолаш оркали ишонтириш, матндаги стилистик охангнинг адресатга таъсири ва ундаги асосий гояни талкин этиш услуби кабилар мухим ахамиятга эга.

Техника табиатшуносликка тегишли булганидек, журналистика хам жамият ва давлат хакидаги фанга тегишли, дейишимиз мумкин: у фандан умумлашмаларни олиб, курсатмаларга айлантиради. Публицист илм-фан хулосаларини оммалаштирадими ёки уз тадкикоти натижаларини эълон киладими, у буни ургатиш учун эмас, балки ургатиш, билимни етказиш учун эмас, балки жамоатчилик фикри деб аталадиган сиёсий кучга таъсир утказиш учун килади.

Бинобарин, журналистика сохасига факат бугунги хаёт йуналишида хал килувчи ахамиятга эга булган хаётий масалалар киради. Бу хозирги вактда соф назарий савол булиши мумкин, у вазиятларнинг бошка комбинациясида факат илмий ахамиятга эга. Уз етакчиларидан хамиша аник ва тайёр фикрни талаб киладиган ижтимоий хаётнинг тезлашган зарбаси журналистикада шубха ва иккиланишга урин колдирмайди.

Фойдаланган адабиётлар руйхати:

1.М Худойкулов ва ТДозокбоев " Журналистикага кириш" 2018 й

2. Газетные жанры, М., 1971; Тогаев О., Публицистика жанрлари, Т., 1976; Зохидов В. Й., Танланган асарлар, 3 ж. ли, Т., 1976-78

3. Абай. Стихотворения поэмы. М.-Л.: 1966. 3. Абдуазизова H.A. Туркистон матбуоти тарихи (1870—1917). — Т.: «Академия», 2000.

4. Абу Муслим жангномаси. Б. Саримсоков тахрири остида. - Т.: «Ёзувчи», 1992.

5. Авесто. Тарихий-адабий ёдгорлик. Лойиха муаллифи ва ижодий гурух рахбари Н. Журайев. Т.: «Шарк», 2001.

6. Алтынсарин И. Избранные произведения. Алма-Ата: АН Казахстана, 1957.

jW^ У

q ж**

ЩУ>

Ш

1>3»=

Ш

»

■ш

Qj^f^S).

rib

M >

Ц

q

*ф>

5

ы >

je У i > qH>

q Ж+л

* 1> Щ>

М>

q >3* ц >р

I > >

q

i > »

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.