Научная статья на тему 'ҲОЗИРГИ ЗАМОНДА АЁЛНИНГ ИЖТИМОИЙ МАВҚЕИ'

ҲОЗИРГИ ЗАМОНДА АЁЛНИНГ ИЖТИМОИЙ МАВҚЕИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
роль / уй бекаси / зуровонлик / гендер / меҳнат бозори / вакт жараёни / ўзлигини йуқотиш / аёллар бандлиги / оилавий мажбуриятлар. / role / housewife / violence / gender / labor market / employment process / drop in self-esteem / women's employment / family obligations

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ашурова, Сарвиноз Ураловна

Мазкур мақолада аёлнинг жамиятдаги мавқеи ва ўрни баён этилган. Ҳар биримиз ҳаёт деб номланган улкан театр жараёнида иштирок этмоқдамиз. Ушбу драматик жаарёнда ҳар биримизнинг ўз сценарийларимиз ва ролларимиз бор, биз уларни ёдлаймиз, машқ қиламиз ва ижро этамиз. Сценарийларнинг ўзаро боғлиқлиги ва бир-бири билан ўзаро таъсир қилиши натижасида халқ, мамлакат, дунё тарихи юзага келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SOCIAL POSITION OF A WOMAN IN THE MODERN TIME

This article describes the status and role of women in society. Each of us is participating in a huge theatrical process called life. In this dramatic process, each of us has our own scripts and roles, which we memorize, rehearse and perform. The history of the people, the country, and the world is created as a result of the interdependence and interaction of the scenarios.

Текст научной работы на тему «ҲОЗИРГИ ЗАМОНДА АЁЛНИНГ ИЖТИМОИЙ МАВҚЕИ»

ХОЗИРГИ ЗАМОНДА АЁЛНИНГ ИЖТИМОИЙ МАВЦЕИ

Ашурова Сарвиноз Ураловна

Alfraganus университети Ижтимоий фанлар кафедраси PhD катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада аёлнинг жамиятдаги мавцеи ва урни баён этилган. Хар биримиз уаёт деб номланган улкан театр жараёнида иштирок этмоцдамиз. Ушбу драматик жаарёнда уар биримизнинг уз сценарийларимиз ва ролларимиз бор, биз уларни ёдлаймиз, машц циламиз ва ижро этамиз. Сценарийларнинг узаро боглицлиги ва бир-бири билан узаро таъсир цилиши натижасида халц, мамлакат, дунё тарихи юзага келади.

Калит сузлар: роль,уй бекаси, зуровонлик, гендер, меунат бозори, вакт жараёни, узлигини йуцотиш, аёллар бандлиги,оилавий мажбуриятлар.

АННОТАЦИЯ

В данной статье описывается статус и роль женщины в обществе. Каждый из нас участвует в огромном театральном процессе под названием жизнь. В этом драматическом процессе у каждого из нас есть свои сценарии и роли, которые мы запоминаем, репетируем и исполняем. История народа, страны и мира создается в результате взаимозависимости и взаимодействия сценариев.

Ключевые слова: роль, домохозяйка, насилие, гендер, рынок труда, процесс трудоустройства, падание самооценки, занятость женщин, семейные обязательства

ABSTRACT

This article describes the status and role of women in society. Each of us is participating in a huge theatrical process called life. In this dramatic process, each of us has our own scripts and roles, which we memorize, rehearse and perform. The history of the people, the country, and the world is created as a result of the interdependence and interaction of the scenarios.

Keyword: role, housewife, violence, gender, labor market, employment process, drop in self-esteem, women's employment, family obligations

КИРИШ

Замон шиддат билан ривожланмокда, сценарий мавзулари турлича булмокда, технология яхшиланмокда, дид ва мода тенденциялари узгармокда,

90

www.birunijournal .uz

лекин бу жараённинг а икки иштирокчиси узгармас баркарор булиб колмокда: эркак ва аёл.

Эркаклар ва аёллар жинсий хослигига караб ижтимоийлашув жараёнида иштирок этади. Жинсий идентификация эрта болаликдан бошланади ва хаёт давомида мустахкамланади. Эркак, куп мехнат киладиган ва топар-тутарман булиши керак. У хиссиётларнинг очик намоён килмаслиги, ишончсиз ва заиф булмаслиги керак". Аёл эса заиф,мехрибон булиши керак". У эркакни хиссий жихатдан "куллаб-кувватлаши" керак, шунинг учун унга моддий кумак берилади. Албатта, бу эркак ва аёл ролларининг хусусиятларининг экстремал шакллари. Бирок, жамиятда бундай стереотипларга риоя килиш тенденцияси хам мавжуд. Одамлар купинча айтадилар: "эркаклар ва аёллар турли хил ролларга эга, аммо улар тенг-ку, нега бу холатни узгартириш керак?". Улар анъанавий эркак ва аёл ролларини бир-бирини тулдирувчи ва жинслар уртасидаги биологик фаркларга асосланган деб билишади. Уз навбатида, аксарият ижтимоий психологлар анъанавий гендер роллари шахснинг ривожланишини чеклайди ва ижтимоий тенгсизликка олиб келади, улар жинси ва яхлитлигидан катъи назар, хар бир шахснинг салохиятини чеклайди, деб тахмин килишади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хуш, замонавий жамиятда аёл кандай ролларни бажаради?

Ш. Берн, таъкидлаганидек купчилигимиз аёлнинг асосий вазифаси уй бекаси , деган фикрда тарбияланганмиз, лекин аёлларнинг атиги 40 фоизи тулик вактини уйда утказади (бу курсаткичга пенсия ёшидаги аёллар хам киради). Кушма Штатларда эри ишлайдиган ва уй хужалигини бошкарадиган ва икки ёки ундан ортик болани тарбиялайдиган хотинли оилалар сони атиги 7% ни ташкил килади.1

Аммо аёлнинг уй ишларини бажариши унинг етарли ишламаслигини англатмайди. Дархакикат, уртача уй бекаси хафтасига 48-70 соатини уй ишларини бажаришга сарфлайди. Шу билан бирга, бутун кунни уйда утказиш, уй бекаси учун нафакат иктисодий, балки хурмат , мавкеи ва рагбатлантирилиш каби куплаб ижтимоий эхтиёжларга эришишни чеклайди.

Бетти Фридан узининг "Аёлнинг махсус кобилияти" китобида куплаб уй бекалари уз ролидан норози булишларини таъкидлайди. У олган маълумотларга кура, асосий муаммо аёллар асосан бошкаларнинг эхтиёжларига хизмат килиши ва улар уз шахсиятига эга булмаслигида. Уларнинг роли мухим, чунки

1 Берн Ш. Гендерная психология. - СПб.: Прайм - Еврознак, 2001. - с. 123 - 162.

91

www.birunijournal .uz

бу уларнинг фарзандлари ва эрларига хаётда бирор нарсага эришишга имкон беради, лекин бошкаларнинг хаёти билан яшаш хаётдан бахра олиш дегани эмас. Бундан ташкари яна бир муаммо шундаки, уй бекаси одамлар хаётидаги энг мухим вокеалардан четда колиб кетади ва шунинг учун узини тулаконли камол инсон сифатида хис этмайди.

Попова Л. В.таъкидлаганидек , Акшда олиб борилган тадкикотлар шуни курсатдики, баъзи аёллар уй бекалари ролидан коникиш топса-да,бирок хаётдан коникиш, шу жумладан уз-узини хурмат килиш ва узлигини англаш хисси ишлайдиган аёллар орасида купрок учрайди. Узларини факат хотин ва она сифатида курадиган аёллар купинча "уй бекаси синдроми"ни бошдан кечиришади. Бу узини ночорлик ва умидсизлик хисси билан намоён килади, тез-тез депрессияда, узини паст бахолашда ифодаланади . Америка тажрибаси шуни курсатдики, факат оилага гамхурлик килишга багишланган йиллар аёлларни мустакиллик ва узлигини йукотишига сабаб булади, бу эса уз жонига касд килиш, алкоголизм, рухий ва жинсий касалликларга олиб келиши мумкин.2

Бирок, баъзи тадкикотчилар уй бекалари ишлайдиган аёлларга караганда депрессияга купрок мойил ва уз хаётларидан камрок коникишади деган фикрларга кушилмайдилар. Шиханнинг ёзишича, уй бекаси роли аёлларни психологик нокулайликларга олиб келмайди, сабаби уй бекаси роли турли клуб, жамоа ва ташкилотларда севимли машгулотлари билан шугулланиши учун етарли вакт колдиради. Ферри якинларингизга олиб келинган кувонч ва яхши бажарилган ишдан коникиш каби мукофотлар уй ишлари билан богликлигини таъкидлайди.

Олимларнинг уй бекаси роли аёлга турлича таъсир килиши хакидаги хилма-хил фикрлари булишига карамасдан, аксарият социологлар пул топган аёл уйда купрок таъсирга эга деган фикни куллайдилар. Уй бекасининг эрига молиявий карамлиги уни уйда унчалик таъсирчан булмаган шахсга айлантиради, чунки бу "эрининг" пули ва эркак "хакикий" иш билан шугулланадиган ягона одамдир (чунки аёлнинг уйдаги иши моддий кийматга эга эмас).

Куриб турганимиздек, уй бекасининг роли идеал эмас, аслида у купрок хурмат ва эхтиромга лойикдир.

2 Попова Л. В. Отношение к социальным ролям женщин: кросскультурное исследование//Гендерные аспекты социальной трансформации/Институт социально-экономических проблем народонаселения РАН. М., 1996. - с.

161-174.

92

www.birunijournal .uz

ХХ асрнинг иккинчи ярмидан аёлларнинг мехнат фаолиятининг юкори даражасига эришилганлигига карамай, оилада ва мехнат бозорида ролларнинг таксимланишини белгилайдиган ёзилмаган" ижтимоий шартнома " хали хам амал килмокда. Тарихан, узок вакт давомида аёлларнинг уй хужалигини бошкариш ва болаларни парвариш килиш учун асосий масъулияти борлиги , эркакнинг эса вазифаси оиланинг бокувчиси булиш, пул топиш деб белгиланган.

Мезенцева Е. В. узининг ""Мужчины и женщины в сфере домашнего труда: логика экономической рациональности против логики гендерной идентичности " маколасида аёлларнинг хафтасига барча турдаги уй ишларга сарфлайдиган уртача вакти 30,3 соатни, эркаклар учун эса 14,0 соатни ташкил килади деб белгилаган. Шунга ухшаш натижалар Блэр ва Лихтер томонидан Кушма Штатлардаги 3000 турмуш курган жуфтликлар уртасида утказилган суровда олинган. Блер, Лихтер ва Гюнтер асарларида, уй ишлари "жинс белгисига кура" булинади ва "аёллар" вазифалари, коида тарикасида, хар куни, маълум соатларда бажарилиши керак булган ишлардан иборат эканлиги таъкидланади. (овкат пишириш ёки идишларни ювиш), "эркаклар иши" эса (богдорчилик ёки уйни таъмирлаш) вактини эркинрок тасарруф этиш имконини беради.

Оилавий мажбуриятлар аёлларни ракобатга бардош бера олмайдиган ишчи кучига айлантирмокда. Буни иш берувчилар хам, аёллар хам англамокда. Натижада, аёллар мехнат бозорида камрок ракобатбардош булиб, болалар ва иш уртасида танлов килишга мажбур булишади ёки уй вазифалари ва мехнатни бирлаштириш зарурлигига чидашади.

Бу холда, Е. В. Мезенцева таъкидлаганидек, аёлларни мехнат бозорида ва уй хужалигида банд килишнинг умумий вакти эркакларникига караганда купрок булиб чикади. Уртача хафтада аёлларни иш билан таъминлашнинг умумий вакти эркаклар иш вактидан 25% юкори, мехнатга лаёкатли аёлларнинг умумий бандлиги эса эркакларникига караганда 2 баравар куп. Оиладаги турли хил ресурсларнинг, гендер таксимоти шу жумладан вакт ресурсларининг бир хиллигини бахоланганда эркаклар хохлаганча ишга вакт ва куч сарфлаш ва буш вактларини ихтиёрий утказиш учун купрок имкониятларга эга эканлиги эркак ва аёллар томонидан таъкидланмокда.

Шундай килиб, аёллар нафакат мехнат бозорида камрок имкониятларга эга, балки узларининг инсон капиталига сармоя киритиш учун фойдаланиши мумкин булган буш вактлари хам кам.

93

www.birunijournal .uz

Ишга кабул килиш жараёнида иш берувчилар томонидан аёлларнинг кенг камситилиши уларнинг ишга жойлашиш имкониятларини, шу жумладан юкори маошли ва обрули лавозимларда ишлаш имкониятларини чеклайди. Хусусий ва давлат секторидаги иш берувчилар мунтазам равишда иш эълонларида ходимнинг керакли жинсини таъкидлайдилар ва аёлларнинг иш жойларини рад этиш учун сухбат жараёнида талаб килинадиган оилавий шароитлар хакидаги маълумотлардан фойдаланадилар. Профессионал жихатдан тугри келган такдирда хам ёши ва ташки куриниши ишга олишда тусик булиши мумкин.

Жамиятимизда катъий гендер-роль стереотиплари ханузгача хукмронлик килмокда, бу эса аёлнинг узига ва унинг ишбилармонлик фаолиятига таъсир килмокди. Ушбу номувофикликнинг натижаси аёлнинг икки томонлама -ишда ва уйда бандлиги руй бермокда. Агар аёл нафакат ходим булса, балки тадбиркорлик фаолияти билан хам шугулланса унда ролларнинг хаддан ташкари юкланишига кушимча равишда узига хос ички ва шахслараро муаммолар кушилади.

Сунги асрда аёлларнинг ижтимоий ролларида кескин узгаришлар руй берди: аёллар таълим, сиёсат, бизнес каби сохаларга кадам куйидилар; уларнинг иктисодиётдаги иштироки сезиларли даражада ошди.

ХУЛОСА

Жамиятдаги эркаклар ва аёллар ролларининг тенгсизлиги ва ассиметрияси муаммоси сакланиб турсада ижтимоий роллари утмишдагига караганда анча ухшаб бормокда. Бондаренко уз маколасида таъкидлаганидек, дунё ахолисининг ярмини ташкил этувчи аёллар "дунёдаги ишларнинг 2/3 кисмини бажарадилар, барча даромадларнинг 1/10 кисмини оладилар ва барча мулкнинг 1/100 дан камига эгалик киладилар. Америкалик социолог Е. Боулдингнинг

М fl 44

таъкидлашича, аёлларнинг роли купрок жамиятнинг "ташки" ялтирок томони билан эмас, балки "ички "яширин"" томони билан боглик.

Ш.Берн фикрига кура, купчилигимиз дунё халол ва адолатли эканлиги ва хар ким бу хаётда харакатига кароаб муносиб мукофот олади ва шунга лойикдир деган фикр билан усганмиз. Биз шундай эканлигига ишонишимиз керак, акс холда биз харакат жараёнида, адолатсизликка карши курашимиз ёки асоссиз камситишларга дуч келганимизда узимизни айбдор ва нокулай хис килишимиз керак, шунинг учун салбий холат курганда биз кузимизни юмамиз ва узимизни тугри тутсак, биз хеч кандай салбий холатга тушмасликка ишонишда давом этаверамиз., ва бундай хатти-харакатлар модели яхширок эканлигига ишонамиз . Савол бериш вакти келди: ким учун яхширок?

94

www.birunijournal .uz

Патриархал хукумат учунми ёки иктисодий фаровонликка эришиш ва узини намоён килиш имкониятини йукотаётган аёллар учунми?

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Алешина Ю.Е., Волович А.С. Проблемы усвоения ролей мужчины и женщины // Вопросы психологии. 1991. №. 4, - с. 74 - 82.

2. Бондаренко Л.Ю. Мир, в котором мы живем. Ролевые сходства и различия между российскими и американскими женщинами// Общественные науки и современность. 1997. - № 3. с. 184-188.

3. Бондаренко Л.Ю. Роль женщины: от прошлого к настоящему// Общественные науки и современность. 1996. - № 6. с. 163-170.

4. Мезенцева Е.Б. Мужчины и женщины в сфере домашнего труда: логика экономической рациональности против логики гендерной идентичности?//Гендерное равенство: поиски решения старых проблем. МОТ,

5. Суковатая В.А. Бизнес-леди: Мифы и реальность // Социологические исследования. 2002. - № 11. - с.69-77.

6. Турецкая Г.В. Деловая активность женщин и семья // Социологические исследования. 2001. - N 2. - с.67-73.

М.: 2003.

95

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.