25Academic Research in Educational Sciences_Volume 4 | Issue 4 | 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
O'ZBEKISTONDA MIKROMOLIYA TASHKILOTNING BARQARORLIGINI TAMINLOVCHI OMILLAR TAHLILI
Shohruh Davron o'g'li Nazarov
O'zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada O'zbekistondagi mikromoliya tashkilotlarning moliyaviy hayotiyligini va ularning muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligiga hissa qo'shadigan omillarni baholashga qaratilgan. Tadqiqotda mamlakatdagi turli tipdagi MMTlarning biznes modellarini tahlil qilish va subsidiyalar, grantlar va boshqa moliyalashtirish manbalarining ularning faoliyatini qo'llab-quvvatlashdagi rolini tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: mikromoliyaviy xizmatlar, biznes modellari, mikroqarz, mikrokredit, mikrolizing, iste'mol krediti, kambag'allikni kamaytirish, me'yoriy-huquqiy baza.
ABSTRACT
This article aims to assess the financial viability of microfinance organizations in Uzbekistan and the factors that contribute to their success or failure. The study analyzes the business models of different types of MNCs in the country and the role of subsidies, grants and other funding sources in supporting their activities.
Keywords: microfinance services, business models, microcredit, microcredit, microlease, consumer credit, poverty alleviation, legal framework.
KIRISH
O'zbekistonda mikromoliya institutlarining (MMT) barqarorligi muhim masaladir, chunki bu ularning mamlakatdagi kam ta'minlangan aholiga moliyaviy xizmatlar ko'rsatishni davom ettirish qobiliyatiga ta'sir qiladi. MMTlarning moliyaviy barqarorligiga bir qator omillar, jumladan, muassasaning biznes modeli, bozordagi raqobat darajasi va moliyalashtirish manbalarining mavjudligi ta'sir ko'rsatadi.
MMT barqarorligining asosiy omillaridan biri bu ularning biznes modelidir. Har xil turdagi MMTlar donor mablag'lariga tayanadigan notijorat tashkilotlardan tortib, kreditlar bo'yicha foizlar orqali daromad keltiradigan notijorat tashkilotlarigacha bo'lgan turli modellarga ega. O'zbekistondagi ba'zi MMTlar ham notijorat va notijorat modellari jihatlarini birlashtirgan gibrid modelni qo'llagan.
April, 2023
53
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Tijorat banklari va mikrokredit tashkilotlarining kichik tadbirkorlik sub'ektlarini kreditlash faoliyatini taxlil etish masalalari xorijlik bir qator taniqli iqtisodchilar, Larionova I.V. [1], Lavrushin O.I [2], Merkulova I.V., Lukyanova A.Yu. [3], kabi olimlarning ilmiy izlanishlarida o'z aksini topgan.
O'zbekistonlik iqtisodchi olimlardan Abdullaeva Sh.Z. [4], Arifxodjaeva M.I [5], Astanov X.Z [6], U.Sh. Dusqobilovlarning [7] ilmiy ishlarida mazkur masalaning aloxida muhim jihatlari o'z aksini topgan.
Ammo O'zbekiston Respublikasining bugungi kundagi bozor iqtisodiyoti ushbu masalani yanada chuqurroq va har tomonlama kengroq ko'rib chiqishni taqazo etmoqda.
Tadqiqot maqsadlariga erishish uchun aralash usulli tadqiqot loyihasini qabul qiladi. Ushbu yondashuv sifat va miqdoriy ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish imkonini beradi. Yig'ilgan ma'lumotlar ham sifat, ham miqdoriy ma'lumotlarni tahlil qilish usullaridan foydalangan holda tahlil qilinadi. Intervyu va fokus-guruh muhokamalaridan olingan sifatli ma'lumotlar transkripsiya qilinadi va kontent-tahlil yordamida tematik tahlil qilinadi. So'rovning miqdoriy ma'lumotlari tavsiflovchi statistik ma'lumotlar, jumladan chastotalar, vositalar va foizlar yordamida tahlil qilinadi. O'zbekistonda mikromoliya xizmatlari muvaffaqiyatiga ta'sir etuvchi omillarni aniqlash uchun ma'lumotlar regression tahlil yordamida ham tahlil qilinadi. Tadqiqot ma'lumotlarni tahlil qilish uchun Statistik paket (Stata) dasturidan foydalanadi.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
MMT barqarorligida bozordagi raqobat ham muhim rol o'ynaydi. O'zbekistonda bir xil mijozlar jamg'armasi uchun raqobatlashayotgan MMTlar soni ortib bormoqda, bu esa alohida muassasalar uchun qarz oluvchilarni jalb qilish va ushlab qolishda qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Ba'zi MMTlar raqobatchilardan ajralib turish uchun mobil banking va onlayn kreditlash platformalari kabi innovatsion mahsulot va xizmatlarni taklif qilish orqali ushbu muammoga javob berdi.
Natijada, hisobot yilida mikrokredit tashkilotlarining jami aktivlari o'tgan yilga nisbatan 47 foizga (409 mlrd.so'mga) oshib, 1,3 trln. so'mga yetdi. Bunda mikrokredit tashkilotlari aktivlari hajmining 409 mlrd.so'mga ortishi asosan kreditlarning 379 mlrd.so'mga va asosiy vositalarning 12
mlrd.so'mga oshishi hisobiga shakllandi.
April, 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
1-rasm. Nobank kredit tashkilotlari aktivlari va kredit qoldig'i, mlrd.so'mda
O'tgan yilda mikrokredit tashkilotlarining jami majburiyatlari 77 foizga oshib, 586 mlrd. so'mni, lombardlar jami majburiyatlari esa 14 foizga oshib, 21 mlrd. so'mni tashkil etdi. Mikrokredit tashkilotlari majburiyatlarining 95 foizi hamda lombardlar majburiyatlarining 60 foizi jalb qilingan mablag'lar hisobiga shakllandi.
Nobank kredit tashkilotlari jami Nobank ki edit tashkilotlari jami
majburiyatlari diuainikasi, »ihr!, so'mda kapitali diuaimksisi, mlrd. so 'mda
1 200 1 000 1166 1 S00 686 ■
800 600 532
600 586 400
400 332 307 200 1S 01.01.2021 h. Ü 200 0 102 ■ ■ 188 li
01.01.2022 h. 01.01.2021h. 01.01.2022 h.
■ Mikrokredit tashkilotlari ■ Lombardlar ■ Ipotekani qayta moliyalashtinsh tashkilon l Mikrokredit tashkilotlari l Lombardlar ■ Ipotekani qayta moliyalashnnii tashkiloti
2-rasm. Nobank kredit tashkilotlari jami majburiyatlari va jami kapitali dinamikasi, mlrd.
so'mda
2021 yilda mikrokredit tashkilotlari jami kapitali 29 foizga, 686 mlrd. so'mga, lombardlar jami kapitali 47 foizga, 188 mlrd. so'mga yetgan bo'lsa, ipotekani qayta moliyalashtirish tashkilotining jami kapitali 12 foizga oshib, 114 mlrd. so'mni tashkil etdi. Bunda mikrokredit tashkilotlari kapitalining 155 mlrd.so'mga ko'payishi, asosan ustav kapitalining 51 mlrd. so'mga va sof foydaning 88 mlrd. so'mga o'sishi hisobiga, lombardlar kapitalining ko'payishi esa
April, 2023
55
Academic Research in Educational Sciences_Volume 4 | Issue 4 | 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
asosan ustav kapitalining 16 mlrd. so'mga va sof foydaning 42 mlrd. so'mga oshishi hisobiga shakllandi[8].
3-rasm. Mikrokredit tashkilotlari va Lombardlar muammoli kreditlari hajmi va jami kredit qo'yilmalardagi ulushi
MMT barqarorligining yana bir omili moliyalashtirish manbalarining mavjudligidir. O'zbekistondagi ko'plab MMTlar o'z faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun donor mablag'lari va subsidiyalariga tayanadi, bu ishonchsiz yoki siyosiy va iqtisodiy o'zgarishlarga duch kelishi mumkin. Biroq, MMTlarning uzoq muddatli moliyaviy barqarorligini ta'minlashga yordam beradigan tijorat moliyalashtirish va kapital bozorini moliyalashtirish kabi barqaror moliyalashtirish modellariga nisbatan tendentsiya kuzatildi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Umuman olganda, O'zbekistonda mikromoliya institutlarining barqarorligi bir qator omillarga, jumladan, ularning biznes modeli, bozordagi raqobat darajasi va moliyalashtirish manbalarining mavjudligiga bog'liq. O'zbekistondagi MMT innovatsion biznes modellari va barqaror moliyalashtirish strategiyalarini qo'llash orqali ularning uzoq muddatli hayotiyligini ta'minlashga yordam berishi va mamlakatdagi kam ta'minlangan aholiga muhim moliyaviy xizmatlar ko'rsatishni davom ettirishi mumkin.
REFERENCES
1. Larionova I.V. Upravlenie aktivami i passivami v kommercheskom banke. -M.: «Konsaltbankir» 2003.
April, 2023
56
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
2. Lavrushin O.I. i dr. Dengi, kredit, banki. Uchebnik. - M.: KNORUS, 2010. -560 str.
3. Merkulova I.V., Lukyanova A.Yu. Dengi, kredit, banki. Uchebnoe posobie. - M.: KNORUS, 2010. - 352 str.
4. Abdullaeva Sh.Z. Bank ishi. Darslik. - T.:Iqtisod-moliya, 2017.
5. Arifxodjaeva M.I. Tijorat banklarining innovatsion rivojlanishida marketingning roli./Monografiya/ Akademik S.S.G'ulomov taxriri ostida.-T.: "Navruz", 2017 y. 288 b.
6. Astanov X.Z. Pul-kredit orqali muvofiqlashtirish. O'quv qo'llanma.- T.: "Iqtisodiyot". 2015 y. 121 b.
7. Dusqobilov U.Sh. O'zbekistonda monetar siyosatni amalga oshirish mexanizmini takomillashtirish yo'llari./Monografiya/.-T.: "navruz" 2017 y. 172 b.
8. Y36eKHCTOH PecnyönHKacn MapKa3HH öaHKHHHHr 2021 HHngara ^aonHtfra Tyg'pHCHgara hncoöoT Toshkent-2022 y. 2000 bet
9. https://cbu.uz/uz/press center
10. https://siat.stat.uz/
April, 2023
