Научная статья на тему 'ОВОЗ ЁЗИШ ТИЗИМИ ТАРИХИ ВА НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ОВОЗ ЁЗИШ ТИЗИМИ ТАРИХИ ВА НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
90
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Мусиқа / овоз / магнит / тасма / магнитофон / детонация / фильм / фонограф / стереофоник / амбиофия / квадрофония / пластинка

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Караматдин Заретдинов

Бу мақолада мусиқа бошқа санъат турлари билан яқинлиги, овоз ёзуви тарихи ва қайта эшиттириш жихозлари, Эдисон фонографидан магнит тасмаси ва бугунги кундаги овоз ёзуви ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОВОЗ ЁЗИШ ТИЗИМИ ТАРИХИ ВА НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 3 / September 2022

0B03 E3Hm TH3HMH TAPHXH BA HA3APHH ACOCtfAPH

Караматдин Заретдинов УзДСМИ Нукус филиали

Аннотация: Бу маколада мусика бошка санъат турлари билан якинлиги, овоз ёзуви тарихи ва кайта эшиттириш жихозлари, Эдисон фонографидан магнит тасмаси ва бугунги кундаги овоз ёзуви хдкида суз юритилади.

Калит сузлар: Мусика, овоз, магнит, тасма, магнитофон, детонация, фильм, фонограф, стереофоник, амбиофия, квадрофония, пластинка.

HISTORY AND THEORETICAL FUNDAMENTALS OF SOUND

RECORDING SYSTEMS

Karamatdin Zaretdinov UzSIAC Nukus branch

Abstract: This article discusses the relationship of music with other art forms, the history of sound recording and reproducing equipment, the magnetic tape from Edison's phonograph and sound recording today.

Keywords: Music, sound, magnetic, tape, tape recorder, detonation, film, phonograph, stereophony, ambiophy, quadrophony, record.

Мусика бошка санъат турлари билан якин муносабатларда булиши шубхдсиздир. Уларнинг жонли алокалари мусикага хрс интонацион асоси адабиёт билан якинлиги, ритмик уюшкоклиги шеърият ва ракс санъатига ухшашлиги, асарларининг мутаносиб тузилиши архитектура шаклларига мувофиклигида куринади. Бунга кушиб айтиш лозимки, адабиёт, тасвирий санъат, хайкалтарьошлик асарлари купинча мусикий асарлар учун асос сифатида хдзмат килади.

Якин кунларигача овоз ёзувининг "аналог" йули ягона йул эди. Аналог овоз ёзуви ва кайта эшиттируви учун магнит заррачалари билан копланган, ёзувчи голвкадан доимий тезликда утаётган полимер тасма ишлатилади. Тасма йуналишининг бошида учирувчи головка жойлашган булади. Профессионал ускуналарда учта головка булади: овоз ёзувчи, синхронлаштирувчи ва кайта эшиттирувчи.

Тасма заррачалари кабул килаётган ва кайта эшиттираётган сигналларнинг интенсивлигининг чегараси мавжуд. Тасманинг тугри ёзиб олиш ва кайта эшиттириши иккита узаро боглик катталик-лента тезлиги ва биасдан келиб

чикади. Катта тезликда лентада ёзув учун катта майдон мавжуд. Купчилик профессионал куп дорожкали аналог магнитофонлар секундига 30 дюйм булган тезликда ишлайди. Биас-тасодифан келиб чиккан жараёндир. Шундай нарса кузатилганки, инсон кулоги кабул килишидан анча юкорида булган юкори частотали сигнал нормал сигнал билан бирга ёзилганда, магнит заррачалари юкори частотани яхширок кайта эшиттирар эди.

Магнит овоз ёзуви мукаммал жараён. Тасма ёрдамида ёзиб оладиган ускуна механика ва электроника ёрдамида аник курсаткичларга жавоб беришига текширилиши керак. Ускунанинг механизми тасма билан бутун жараён давомида бир текисда таъсир курсатаётганлигини билиш учун тасмани бошдан охиригача айлантириб чикиш керак. Охирги йилларда тасмани яратиш услублари анча мукаммаллашган булса хам, магнитофоннинг механика кисмига тегишли муаммолар тасмага шикаст етказиши мумкин. Бундай хатони тугрилаб булмайди. Яна бир муаммо- тасманинг уз копламасини ейилиши, тукилиши, тезликнинг нотекислиги (детонация) - булар хаммаси товушнинг бузилишига олиб келади. "Овоз ёзуви тарихидан" Биринчи товушли фильм Л.Люмернинг ленталари билан тенгдош булган. Бир куни Т.Эдисон узининг лабороториясига кайтганда уни бир ажойиб тухва кутиб турган эди. Олимнинг саломига кичик экрандан унинг ёрдамчиси овоз билан синхрон тарзда алик олиб шляпасини ечади.

Т.Эдисоннинг ихтироси патентлаштирилди ва хатто бир америка корхонаси томонидан сотиб олинди. Аммо,овозни синхронлаштиришнинг барча техник ечимларига карамай, кино овозсиз ривожланиш йулида кетаверди.

Характланувчи расмларнинг таъсири шунчалик кучли эдики, хайратдаки томошабин киноматографни товушнинг йуклиги учун ортикча койимади хам, буюк америкалик олимнинг ихтироси амалда кулланилмай колаверди.

Аммо фильм яратувчилари тез орада коронги залда жим-житликда утириш кизик эмаслигини тушуниб етишди. Томошабинларнинг кулокларини хам овутиш керак булиб колди. Тез орада хдмма заларда таперлар пайдо була бошлади. Хаттоки ёш С.Рахманинов узининг роялдаги импровизациялари билан овозсиз кинони олиб борар эди.

Биринчи товушли совет фильмлари 4 йилдан сунг пайдо булди. Уларда товушни куллаш буйича юкори бадиий талабларга жавоб берувчи эпизодлар мавжуд (Встречный", "Путевка в жизнь").

1878 йили Эдисоннинг фонографи ёрдамида биринчи мусикий асар Yankee Doodle корнетчи Djuls Levi ижросида ёзиб олинган ва шу кундан эътиборан овоз ёзуви пайдо булган.

Мусикий асарни ёзиб олиш буйича биринчи тажриба 1881 йил Парижда Адер ва Пускас томонидан килина бошланди. Бутунжахон кургазмасида опера

театридан товушнинг икки каналли узатуви телефон линияларидан (кучайтиришсиз) амалга оширилган. Алан Блумляйн икки каналли овоз ёзуви ва кайта эшиттириш услубини, хамда микрофонларнинг" скрещенная восмерка" конфигурасиясини патентлаштирди (1931). Стереофония асосий товуш формати булиб колди- аввал кинода, кечрок 50-йиллар охирида овоз ёзувида.

1956-58 йилларда сотувди биринчи стереофоник пластинкалар пайдо булди. Хозирги кунгача кулланилаётган икки каналли стереофония, монофоник янграётган товушнинг янада сифатли булишида катта хисса кушди. Тингловчида "товуш картиниси" ни хосил килиш имкони яралди,стереофоник эшиттиришда асбоб ва овозларнинг тембри янада аникрок эшитиларди. Бундан ташкари, ижро этилаётган маконнинг акустикаси янада туларок хис этила бошланди.

1956 йили Фермойден (Голландия) кинозаллардаги куп сонли динамиклар ёрдамида амалга ошириладиган овоз узатуви чизмасини таклиф килди. Динамикларнинг иккитаси олдинда, колган ун бештаси эса залнинг деворларида урнатилади. Бундай тизим амбиофия деб номланди, французчадан ambiance-атрофли, ураб олмок.

1972 йили Петер Шойбернинг ихтироси туфайли одамзод турт каналлик стереофоник тизим "Квадрофония" билан танишди.

Хозирги пайтда Dolby surround 5.1, 7.1 тизимларининг пайдо булиши овознинг айлана буйлаб эшитилишини маконда сезиш имконини беради. Биз кино залида худди фильм ичида иштирок этиш ёки концерт дастурини симфоник оркестр уртасида томоша килаётгандек хиссини бериш имконияти яратилди.

Биз эшитишимиз оркали "Мусика" бошка санъат турлари билан якин муносабатларда булиши шубхасизлигига ишонамиз. Уларнинг жонли алокалари мусикага хос интонацион асоси адабиёт билан якинлиги, ритмик уюшкоклиги шеърият ва ракс санъатига ухшашлиги, асарларининг мутаносиб тузилиши архитектура шаклларига мувофиклигида куринади. Бунга кушиб айтиш лозимки, адабиёт, тасвирий санъат, хайкалтарошлик асарлари купинча мусикий асарлар учун асос сифатида хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Jay Rose. Producing Great Sound for Film and Video: Expert Tips from Preproduction to Final Mix - Abingdon, United Kingdom, 2014.

2. Amanmuradov Sh., Mirsaidova D. Ovoz rejissyorligi mahorati. O'quv qo'llanma. Toshkent 2018.

3. Гущин В.Н, Насиров Н З. Оборудование студий и системы звукозаписи. Усебное пособие Ташкент: 2004.

4. Меерзон В. Акустические основы звукорежиссуры - Усебное пособие. M. 2004.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.