CC BY
83
УДК 83, 3(03) Р.ДАВЛАТЗОДА
ББК 8Т+82+82(091)
МУРУРЕ БА СУННАТИ ТАЗКИРАНАВИСЙ ДАР МОВАРОУННА^РИ АСР^ОИ ХУ1 - Х1Х
Тазкира аз мухимтарин сарчашмахо рочеъ ба ахволу осори адибону донишмандон буда, дар таърихи адабиёту фарханги тонику форс суннатхои ганй ва кадимй дорад. Аз тазкирахое, ки то асри Х11 таълиф шудаанд, мутаассифона, то имруз намунае боки намондааст. Аввалин тазкирае, ки холо дар дастрас аст, «Лубоб - ул албоб»-и Мухаммад Авфии Бухорой мебошад, ки соли 1221 дар Х,индустон таълиф шудааст. Дар рисолаи «Чахор макола»-и Низомии Арузии Самаркандй низ баъзе хусусиятхои тазкираро метавон мушохида кард. Аммо машхуртарин тазкираи давраи аввали тазкиранигории тонику форс «Тазкират-уш-шуаро»-и Давлатщохи Самаркандй мебошад, ки дар асри ХУ дар Х,ирот мураттаб гардидааст.
Суннати тазкиранависй дар асрхои ХУ1-Х1Х дар Мовароуннахр идома пайдо карда, хусусиятхои тоза касб кардааст.Мухимтарин тазкирае, ки дар асрхои ХУ1-ХУ11 навишта шудааст, тазкираи «Музаккир-ул-асхоб»-и Сайид Бахоуддин Хоча Х,асани Нисории Бухорой мебошад. Хоча Х,асани_Нисорй(1516 - 1597) дар шахри Бухоро ба дунё омада, дар хамон чо тахсили илм кардааст. У илова бар тазкираи мазкур асархои «Чахор гулзор», мачмуаи латоифи «Хдсану Хусейн», «Бахориёт»(17 таркиббанд), рисолаи таърихии «Нафахот-ул-кудс», мачмуаи хикоёти «Анис-ул-ушшок» ва амсоли инхоро эчод кардааст.
Тазкираи «Музаккир-ул-асхоб», ки дар соли 1566 таълиф шудааст, зикри ахволу осори адибони муосири муаллифро дар бар мегирад. Тазкира аз мукаддима, 4 боб ва хотима иборат аст. Дар мукаддима рочеъ ба ахволи султонхои шайбонй, яъне Мухаммад Шайбонй, Убайдуллохон, Абдуллатифхон ва салотини темурй Бобур, Х,умоюн, Комрон маълумот дода, намунахо аз осори адабии онхо накл шудааст.
Дар боби аввали тазкира шоироне, ки пеш аз муаллиф мезистаанд ва муаллиф онхоро надидааст, муаррифй мешаванд. Боби дувум зикри адибонеро дар бар мегирад, ки хангоми таълифи тазкира дар хаёт набудаанд, вале муаллиф онхоро дидааст. Дар боби савум шоирону адибоне зикр шудаанд, ки муаллиф бо онхо мулокот карда ва хангоми таълифи тазкира дар хаёт будаанд. Боби чахорум зикри адибонеро дар бар мегирад, ки хангоми таълифи тазкира зинда будаанд, вале муаллиф ба дидори онх,о муяссар нагардидааст. Дар хотима хешовандони муаллиф, ки дар хаёти адабии давр накше доштаанд, муаррифй шудаанд.
Дар «Музаккир-ул-асхоб» дар бораи 362 шоир ва адиб, ки 14 нафари онхо сохибдевон мебошанд, маълумот дода шудааст.Махз ба туфайли тазкираи мазкур ном ва осори шоирони зиёди ин давр то имруз бокй мондаанд, ин китоб манбаи мухим барои тахкики адабиёти асрхои ХУ1-ХУ11 ба шумор меравад.
Хоча Х,асани Нисорй дар баробари идомаи равиши тазкиранигории Мухаммад Авфии Бухорой ва Давлатшохи Самаркандй саъй намудааст, бештар маълумоти дакику сахех ва мушаххасро сабт намояд. Аз ин чост, ки дар тазкираи у мисли тазкирахои пешин наклу ривоятхо камтар ба назар мерасад.
Тазкираи дигаре, ки дар ин давра эчод шудааст, «Тазкират-уш-шуаро»-и Мутрибии Самаркандй мебошад. Мутрибии Самаркандй(1559 - 1630) шоир, нависанда, донишманд ва мусикидони давр буда, аз шогирдони Хоча Х,асани Нисорй ба шумор меравад. «Тазкират-уш-шуаро» маъхази мухимми адабиёти доираи адабии Мовароуннахр буда, соли 1604 таълиф шудааст. Тазкира ба хокими Мовароуннахр Валимухаммад Баходурхон эхдо гардидааст. Тазкираи Мутрибй идомаи мантикии тазкираи Нисорй буда, дар он аз ахволу осори муосирони муаллиф сухан рафтааст. Мутрибй дар зикри ному осори шоирон аз тартиби хуруфи абчад истифода кардааст.
Тазкираи Мутрибй аз мукаддима ва ду фасл иборат аст. Фасли аввал, ки ба се «Исм» таксим мешавад, шархи холи 16 тан аз «хавокину салотин»-ро дар бар мегирад. Дар фасли дувум шархи хол ва намунаи осори 317 шоири муосири муаллиф чой дода шудааст. Ин фасл ба се «Нукта» таксим шудааст: Дар нуктаи аввал дар бораи 114 тан шоири бухороиву самаркандй сухан рафтааст, ки муаллиф бо онхо мулокот кардааст ва ашъорашонро аз худи онхо гирифтааст.Дар нуктахои дувум ва савум аз шоироне сухан рафтааст, ки дар Хуросон, Ирок ва Х,индустон зиндагй мекардаанд. Аз ин ру, тавре ки Абдуганй Мирзоев таъкид кардааст, тазкираи Мутрибй
барои тахкик дар заминаи равобити адабии Мовароуннахр бо Хуросон, Ирок ва Х,индустон низ хеле судманд аст. Х,амчунин дар ин китоб дар бораи 70 тан шоире, ки дар шахрхои гуногуни Мовароуннахр бо касбу хирфаи мухталиф машгул будаанд, маълумот дода шудааст. Бинобар ин тазкира манбаи мухим дар шинохту муаррифии шахрхову хирфахо дониста шудааст (3).
Сарчашмаи дигари адабиёти асрхои ХУ1 - ХУ11 Мовароуннахр «Тухфат-ус-сурур»-и Дарвешалии Чангй мебошад. Ин асар харчанд рисолае дар илми мусикй аст, вале азбаски дар он рочеъ ба 96 шоир ва ахли мусикй маълумоти шархихолй дода шудааст, онро як навъи тазкира метавон шумурд.
Дарвешалии Чангии Хоконй соли 1542 дар Миёнколоти Бухоро ба дунё омада, соли 1629 дар шахри Бухоро вафот кардааст. Падараш Мирзоалии Чангй мусикидон, мутриб ва шоир буда, дар пешрафти хаёти фархангии Мовароуннахр дар асри ХУ1 сахми калон гузоштааст. У ба писараш низ асосхои илми мусикй, сознавозй, овозхонй ва шеъру шоириро омухтааст. Дарвешалй хамчунин аз хунармандони маъруфи давр Алидусти Нойй, устод Алиакбар Чдъфар конунии Самаркандй, устод Абдуссаттор ^онунии Самаркандй, Арабнавои Кобузии Самаркандй, Мавлоно Хдсани Кавкабии Самаркандй, устод Хусайни Удии Самаркандй, Амир Фатхии Тошкандй, устод Дарвеши ^онунй ва амсоли онхо хунари овозхониву сознавозиро аз худ намуда, махорати худро дар навохтани созхои мусикй амсоли уд, конун, гиччак, най, чанг такмил додааст. Робитаи у бо доирахои хунарии Самарканд, Бухоро, Марв, Х,ирот, Тошканд хеле кавй будааст.
Дарвешалии Чангй дониши дар илми мусикй андухта ва мушохидаву мулохизахои худро рочеъ ба хунар, адабиёт ва фарханги замонаш дар рисолаи «Тухфат-ус-сурур» чамъбаст ва баён намудааст.. Рисоларо Дарвешалии Чангй бо хохиши устодаш Амир Фатхии Тошкандй соли 1611 навишта, ба Имомкулихони Аштархонй такдим намудааст. Рисола аз мукаддима, 12 боб(маком) ва хотима иборат буда, бо хамду наъти Паёмбару чахор ёр, ситоиши амири аштархонй Имомкулихон ва васфи Амир Фатхии Тошкандй огоз меёбад. Муаллиф мундаричаи рисоларо ба таври зайл нишон додааст: «Бидон, ки ин рисола муштамил бар дувоздах маком аст. Мацоми аввал дар баёни аходиси он сарвар саллалаллох алайхи вассалам, ки филчумла далолат дорад бар чавози самоъу даф. Мацоми дувум дар баёни илми мусикй ва алхону икоъ. Мацоми сеюм дар баёни дувоздах маком ва бисту чахор шуъба ва шаш овоза ва се ранг. Мацоми чахррум дар маърифати хафдах бахри усули мутаъориф ва бисту чахор усули гайримутаъориф. Мацоми панчум дар маърифати кору кавл ва амалу пеша ва савту накш ва рехтаву сачъ...Мацоми шашум дар баёни созхо : танбур ва чанг ва най ва кубуз ва уд ва конун ва барбат ва мусикор ва рубоб ва найи анбон ва чагона ва рухафзо ва кунгура ва ишратангез ва руд ва ва аргунун ва симтур ва муганнй ва сетор. Мацоми х,афтум дар баёни подшохоне, ки аз ин водй вукуф доштанд. Мацоми х,аштум дар баёни уламо ва фузало ва сулахо, ки аз ин водй вукуф доштанд. Мацоми нух,ум дар баёни маърифати комилон ва фозилон, ки дар ин водй мусаннафоти бисёр ва муаллафоти бешумор дар рузгор доранд. Мацоми дахум дар баёни содот ва зумраи уззоми боэхтиром. Мацоми ёздахум дар баёни хофизони хушилхоне, ки баъзе аз эшонон дар айёми ин подшохи сохибкирон нашъунамо ёфтаанд ва дар мачлиси хавокину салотин рох доранд. Мацоми дувоздахум дар баёни устодоне, ки алъон дар миёни аному хавос ва авом рой доранд» (1).
Тавре ки аз фехрасти мазкур бармеояд, Дарвешалии Чангй дар «Тухфат-ус-сурур» дар баробари баррасии масъалахои гуногуни назариву амалии мусикии точику форс ва Шарк, шарху тавзехи созу овозхо, мутрибону сарояндагони маъруф ва амсоли инхо рочеъ ба шеъру шоирй ва шоирони маъруфи гузаштаву муосираш, ки бо мусикй робита доштаанд, низ маълумоти судманд додааст.
Маъхази асосии рисолаи «Тухфат-ус-сурур» Куллиёти Начмиддини Кавкабй будааст. Аз ин рисола 4 нусхаи хаттй бокй мондааст.Бори аввал донишманди точик Абдуррауфи Фитрат ба муаррифии рисола пардохтааст. Сипас шаркшиноси рус А.А. Семенов дар соли 1946 талхиси рисоларо ба забони русй тарчума ва чоп кардааст (6).
Тавре ки зикр шуд, дар бобхои хаштум ва нухуми рисола дар бораи шоирону фозилоне, ки ба мусикй робита доранд, маълумот дода шудааст. Аз чумла дар боби хаштуми рисола ба таври чудогона дар бораи устод Абуабдуллох Рудакй таваккуф шуда, мулохизахои чолиб баён гардидааст. Дарвешалии Чангй ба Рудакй эхтироми зиёд дошта, уро хамеша ба унвони устод ва мавлоно ёд мекунад. У Рудакиро аввалин касе медонад, ки «дар илми мусикй чизе тасниф кард», хдмчунин ба «тасонифи бисёр ва таълифи бешумор» - и у ишора мешавад (2). Дар «Тухфат-ус-сурур» низ таърихи суруда шудани шеъри машхури Рудакй «Буйи Ч,уйи Мулиён» накл мешавад.
Дар «Тухфат-ус-сурур» хамчунин рочеъ ба шоирони маъруф Фирдавсй, Амир Хусрави Дехлавй, Убайди Зоконй, Абдуррахмони Ч,омй, Биной, Алишери Навой, Амиршохй, Бадриддин Х,илолй, Хоча Х,асани Нисорй ва муносибати онхо бо мусикй маълумот дода шудааст.Аз ин ру
рисолаи «Тухфат-ус-сурур» на танхо манбаи мухимми таърихи илми мусикй мебошад, балки арзиши баланди адабй низ дорад.
Тавре ки Усмон Каримов навиштааст, «дар адабиёти асри ХУ111 ва авали асри Х1Х таълиф шудани ягон тазкираи мукаммале холо маълум нест»(4). Сарчашмаи таърихй «Мазхар-ул-мусаннифин», ки соли 1759 таълиф шудаст, дорои баъзе чанбахои тазкира мебошад. Муаллифи асар Мухаммадамини Насафй як боби асари худро ба зикри шоирони хамзамонаш бахшида, дар бораи Мирзоафзали Муншй, Мухаммади Муншй, Мулло Мухаммади Раъной, Мухаммад Эъчоз, Ризой, Мухаммадамини Фохир, Мавлоно Абдулло,Шавкй, Устод ^осим ва шоирони дигари шахрхои Насаф, Бухоро, Самарканд маълумот додааст.
Аз ин ру асари мазкур барои омухтани хаёти адабии шахрхои Мовароуннахр ва намояндагони онхо, ки аз табакахои гуногун буданд, судманд мебошад.
Дар ибтидои асри Х1Х дар Мовароуннахр сарчашмаи дигаре офарида шудааст, ки он хам вазифаи тазкираро адо менамояд. Ин асар «Мачмуаи шоирон»-и Фазлии Намангонй мебошад, ки мунтахаби ашъори шоирони дарбори Умархон ва зикри мухтасари ахволи онхоро дар бар мегирад. Фазлй бештар ба амир Умархон таваччух намуда, пеш аз хама шархи холи у ва намунахои ашъорашро зикр кардааст. Сипас мадхияхо ва шархи холи шоироне оварда мешавад, ки дар ситоиши амир касидахо сурудаанд.
«Мачмуаи шоирон» ба тарзи манзум таълиф шуда, зикри хол ва намунаи осори 75 шоири охири асри ХУ111 ва ибтидои асри Х1Х-ро фаро мегирад. Хусусияти дигари асар он аст, ки ба ду забон - точикй ва узбекй навишта шудааст. Яъне ашъори туркии шоирон айнан накл гардидаанд.
Дар тазкираи манзуми Фазлй илова бар шоирони маъруфи дарбор мисли Султонхочаи Адо, ^осимбеки Вазир, Мирй, Сайидгохихои Нола, Хичакалони Ринд дар бораи Гулханй, Махмур, Х,озик, Маъдан, Кошиф, Мучрим ва амсоли онхо маълумот ва намунахо оварда шуданд. Дарвокеъ «тазкираи «Мачмуъаи шоъирон»-и Фазлии Намангонй ягона манбаъест, ки дар бораи адабиёти хавзаи Хуканд дар охири карни ХУ111 ва ибтидои карни Х1Х иттилоъ медихад. Аз ин тазкира метавон рочеъ ба вазъи адабиёт ба хусус дар дарбор, баъзе чанбахои ахволу осори шоъирони давр, анвоъи маъмули шеъри он давра, хусусиятхои сабки шоъирон ва амсоли инхо иттилоъот ба даст овард. Фазлй дар аксари маворид дар бораи зодгохи шоирон, пешаи онхо, вазифаву симат, мартабаи шоъириву донишмандй, хислатхои шахсй, тарзи зиндагй, хусусиятхои ашъор, таърихи иншои баъзе шеърхо, хусну кубхи навиштахои онон маълумот медихад» (5). Нимаи дувуми асри Х1Х давраи пурсамартарини тазкиранигорй дар таърихи адабиёти точик махсуб мешавад. Дар ин давра тазкиранависй дар Мовароуннахр хеле рушд пайдо карда, суннатхои тоза пайдо намуд.
Арзишхои адабиву таърихии тазкирахои ин давра дар тахкики адабиёти точик дар асри Х1Х дар асархои Р. Х,одизода «Маъхазхо барои омухтани адабиёти точики нимаи дуввума асри Х1Х», «Адабиёти точик дар нимаи дуввуми асри Х1Х» нишон дода шудааст. Х,амчунин мухимтарин тазкирахои ин давра тахкик гардида, ба нашр расидаанд. Х,оло аз баррасии тазкиранигорй дар ин давра худдорй намуда, бо зикри маълумоти мухтасар иктифо мекунем.
Суннати тазкиранависиро дар ин давра пеш аз хама адиби маъруф ^орй Рахматуллохи Возехи Бухорой эхё намуд. Тазкираи у «Тухфат-ул-ахбоб фй тазкират-ул-ахбоб» мархилаи тозаеро дар тазкиранигорй боз намуд. Возех тазкираи худро соли 1877 ба анчом расонида, ба хокими замонаш амир Музаффар бахшид. Тазкира аз мукаддима, 26 боб ва хотима иборат буда, шархи хол ва намунаи осори 145 шоири садаи Х1Х-ро дар бар мегирад. Дар ин тазкира асосан аз шоироне сухан рафтааст, ки дар аморати Бухоро, ба хусус дар шахру навохии атрофи Бухоро, Самарканд, Усрушана, Хучанд, ^ургонтеппа, Х,исор ва Рашт зиндагй мекардаанд. Хдмчунин шоирони сарзаминхои дигар, ки бо хавзаи адабии Бухоро робита доштаанд, муаррифй шудаанд. Аз чумла рочеъ ба шоирони эронй ^оонии Шерозй ва Гавго, ки осорашон дар Мовароуннахр машхур будааст ва шоирони форсизабони Х,инд Мавлоно Шохахмади Ниёз ва Шохниёзи Кашмирй, ки муддате дар Мовароуннахр зистаанд, маълумот дода шудааст. Тазкираи мазкур намунаи барчастаи тазкиранигории давр буда, мавриди пайравй карор гирифтааст. Яке аз пайравони Возех Мирсиддики Хдшмат буд, ки ду китоб тахти унвони «Тазкират-уш-шуаро» навиштааст. Тазкираи аввал шомили ду чилд буда, чилди аввал шархи холи 85 шоир ва чилди дувум 88 шоирро дар бар мегиранд. Х,ашмат дар муаррифии шоирон бештар ба тазкираи Возех такя кардааст. Тазкираи Хдшмат нотамом аст ва дар он дар баъзе мавридхо танхо номи шоирон зикр шудааст ва шархи холу намунаи осорашон сабт нашудааст.
Хдшмат таълифи тазкираи дувумро аз соли 1905 огоз кардааст. Ин тазкира дар такмили тазкирахои Возех ва Афзал навишта шудааст. Хдшмат тазкираи дигаре бо номи «Тазкират-ус-салотин» таълиф намудааст, ки шархи холи шохону амирони Хуросону Мовароуннахрро дар бар
мегирад. Дар ин тазкира ходисахои гуногуни таърихй ва шархи холи худи Х,ашмат накл шудааст. Аз тазкирахои сегонаи Х,ашмат метавон иттилооти судманде ба даст овард.
Шарифчон Махдуми Садри Зиё дар рушди тазкиранависй дар Мовароуннахр дар охири асри Х1Х сахм гузоштааст. Машхуртарин тазкираи у «Тазкор-ул-ашъор» дар колаби маснавй ба назм таълиф шудааст. Ин тазкира солхои инкилоби Бухоро аз байн рафт ва Садри Зиё бар асоси ёддоштхои бозмондаи худ шакли мухтасари онро фарохам овард. Асли ин тазкира зохиран шомили шархи холи 200 шоир, вале шакли мухтасари он 40 шоирро дар бар мегирад. Ин тазкира соли 2002 бо мукаддимаи муфассали Мухдммадчон Шакурй дар Техрон ба табъ расидааст(9). Аз Садри Зиё чанд асари ба тазкира монанд, мисли «Фузалои мутааххирин ва шуарои муосирин» ва «Тазкират-ул-хумако» бокй мондааст. Асари аввал мунтахабе аз тазкираи Возех буда, иттилоотн тоза хам дорад ва 12 шоиру нависандаи даврро муаррифй менамояд. Асари дувум танзомез буда, дар он сохибмансабони бехунар мавриди накд карор гирифтаанд.
Тазкиранависй дар Мовароуннахр дар охири асри Х1Х бо кушиши Х,очй Абдулазими Шаръй такомул пайдо кард. Аз «Тазкират-ул-фузало»-и у чанд кисмат бокй мондааст, ки дар бораи шоирони пешрави давр маълумоти судманд медихад.
Дар ин давра хамчунин тазкирахои Афзал Махдуми Пирмастй «Афзал-ут-тазкор фй-зикр-уш-шуаро вал-ашъор», Абдуллохочаи Абдй «Тазкират-уш-шуарои мутааххирин», Х,очй Рахматуллохи Мухтарам «Тазкират-уш-шуаро» ва амсоли инхо офарида шудаанд, ки тахкики амики онхо барои равшан кардани масъалахои зиёди таърих ва назарияи адабиёти точик мусоидат менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Дарвешалии, Чангй. Тухфат-ус-сурур, нусхаи хаттии захираи дастхатхои шаркии Академияи илмхои Ч,умхурии Точикистон, раками 264.
2. Дарвешалии, Чангй. Тухфат-ус-сурур, нусхаи хаттии захираи дастхатхои шаркии Академияи илмхои Ч,умхурии Точикистон, раками 264, в. 53б
3. Каримов, У. Адабиёти точик дар асри ХУ1/У.Каримов.- Душанбе, Дониш, 1985.-228с.
4. Каримов, У. Адабиёти точик дар нимаи дуауми асри ХУ111 ва аввали асри Х1Х/У.Каримов.-Душанбе, Дониш, 1974.-22 с.
5. Муллоахмад, М. Тазкираи манзуми Фазлии Намангонй ва арзишхои адабиву таърихии он. Равзанаи хирад/М.Муллоа^мад.- Хучанд, 2016.-386 с.
6. Семенов, А.А. Среднеазиатский трактат по музыке Дервиша Али (ХУ11 века)/А.А.Семенов.-Ташкент, 1946.-87с.
7. Хади-заде. Р.Источники к изучению таджикской литературы второй половины Х1Х века, Сталинабад, 1956.-139с.
8. Хрдизода. Р.Адабиёти точик дар нимаи дуввуми асри Х1Х, Душанбе, 1968.-104с.
9. Шарифчон, Махдуми Садри Зиё. Тазкори ашъор, ба кушиши М. Шакурй/М.Шарифчон.-Суруш, 1380.-428с.
REFERENCES:
1. Darveshalii, Jangi. Tuhfat-us-surur, Manuscript (№264) of the Institute of language, literature, Oriental studies and written heritage under Tajikistan Republic Academy of Sciences
2. Darveshalii, Jangi. Tuhfat-us-surur, Manuscript (№264, v.53b) of the Institute of language, literature, Oriental studies and written heritage under Tajikistan Republic Academy of Sciences
3. Karimov, U. Tajik Literature Referring to the XVI-th Century/U.Karimov. - Dushanbe: Knowledge, 1985.-228р.
4. Karimov, U. Tajik Literature Referring to the second Half of the XVIII-th and the Beginning of the XlX-th Centuries /U.Karimov. - Dushanbe: Knowledge, 1974. - 22 p.
5. Mulloahmad, M. Fazlii Namangoni's Poetic Anthology and its Literary-Historic Values. Ravzanai Khirad (Wise Window)/M.Mulloahmad. - Khujand, 2016. - 386 p.
6. Semyonov, A.A. Middle Asian Treatise on Darveshali's Music (XVII-th century)/A.A.Semyonov. -Tashkent, 1946.-87р.
7. Hodizoda, R.Sources to the Studies of the Tajik Literature Referring to the second Half of the XIX-th Century. - Stalinabad, 1956.-139.
8. Hodizoda R. Tajik Literature Referring to the second Half of the XIX-th Century/R.Hodizoda.-Dushanbe, 1968. -104.
9. Sharifjohn, Makhdumi Sadri Ziyo. Anthology of Poetry. Under the editorship of M. Shakuri/M.Sharifjohn. - Surush, 1380 hijra.
Муруре ба суннати тазкиранависи дар Мовароуннахри асрхои ХУ1-Х1Х
Вожахои калиди: тазкира, адабиёти форсу тоцик, анъана, шоирон, шеър
Дар мацола дар бораи мууимтарин сарчашма роцеъ ба а^волу осори адибону донишмандон-тазкирауоимовароуннаурии цуруни ХУ1- Х1Х сухан меравад, ки дар таърихи адабиёту фар^анги тоцику форс суннатуои ганй ва цадимй дорад. Муаллиф зикр менамояд, ки щрчанд дар бораи таърихи тазкиранависии форсу тоцик дар адабиётшиноси тадцицоти зиёде ба миён омадаанд, аммо то щнуз теъдоди тазкирауои зиёде ношинохта ва ноомухта мондаанд. Таъкид меравад, ки дар ин миён тазкирауое, ки дар Мовароуннацр дар асрхои ХУ1-Х1Х иншо гардидаанд, ба таври комил ва уамацщата ба майдони тадциц кашида нашудаанд. Муаллиф оид ба суннатуо, мундарицаву доираи фарогирии мавод ва баъзе хусусиятуои мууими тазкирауои асрхои ХУ1-Х1Х мурур намуда, ба натицае мерасад, ки тащици амици ин сарчашмацо барои равшан кардани масъалацои зиёди таърих ва назарияи адабиёти тоцик мусоидат менамояд.
Взгляд на традицию составления антологий в Мовареннахре в XVI-XIX веках
Ключевые слова: антология, персидско-таджикская литература, традиция, поэты, поэзия
В статье речь идет о богатых традициями важнейших источниках - антологиях, в частности об антологиях Мовареннахра XVI-XIX веков, которые предоставляют ценные сведения о биографии и творчестве литераторов.
Подчеркивается, что, хотя в литературоведении существует множество исследований об истории составления персидско-таджикских антологий, однако большая их часть до сих пор остается неизученной. Рассмотрение и анализ соответствующих материалов выявляет, что антологии, появившиеся в Мовареннахре в XVI-XIX веках, не были вовлечены в орбиту специального и всестороннего научного исследования. Автор статьи, осуществляя научный обзор традиций, содержания, уровня охвата материалов и некоторых важных особенностей антологий XVI-XIX веков, приходит к выводу, что глубокое и тщательное исследование этих источников способствует освещению многих вопросов истории и теории таджикской литературы.
Outlooks Concerned with the Tradition of Anthology Composition in Movarounnahr Referring to the XVI-th - the XIX-th Centuries
Key words: anthology, Persian-Tajik literature, tradition, poets, poetry
The article dwells on the rich traditions of the most important sources, those of anthologies, in particular, concerning the ones of Movarounnahr referring to the XVI-th - the XIX-th centuries which present valuable information related to men-of-letters' biographies and creation.
The author lays an emphasis upon the idea that though there are multitudes explorations dealing with the history of Persian-Tajik anthologies composition, however, most of them have been not studied yet. Proceeding from the consideration and analysis beset with corresponding materials the author reveals the fact that the anthologies which appeared in Movarounnahr in the relevant centuries were not involved into the orbit of either special or comprehensive scientific research, upon the whole.
Considering the scientific survey in regard to tradition, context, level of the scope of materials and certain essential peculiarities of anthologies referring to the XVI-th - the XIX-th centuries the author of the article comes to the conclusion that profound and comprehensive research of these sources promotes elucidation of many issues dealing with the history and theory of the Tajik literature.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Давлатзода Рухсора, номзади илмуои филологи, докторанти Пажууишгоуи забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси мактуби ба номи Рудакии АУ Цумуурии Тоцикистон (Цумуурии Тоцикистон, ш.Душанбе), E-mail: ruhsoradavlatzoda@outlook.com Сведения об авторе:
Давлатзода Рухсора, кандидат филологических наук, докторант Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени Рудаки АН Республики Таджикистан (Респулика Таджикистан, г.Душанбе), E-mail: ruhsoradavlatzoda@outlook.com Information about the author:
Davlatzoda Rukhsora, сandidate of in Philology, a doctoral of the institute of Langiage, Literature, Oriental studies and written teritage named after Rudaki under the Tajik Academy of Sciences (Tajikistan, Dushanbe ), E-mail: ruhsoradavlatzoda@outlook.com
