0SOTSIOMADANIY QADRIYATLARNING AVLODLAR ALMASHINUVI
JARAYONIDA TUTGAN O'RNI
R. M. Abduraxmanov
Ijtimoiy fanlar fakulteti tyutori O'zbekiston Milliy universiteti, Toshkent, O'zbekiston
M. I. Kandaxorova
Ijtimoiy fanlar fakulteti 4-kurs talabasi O'zbekiston Milliy universiteti, Toshkent, O'zbekiston
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada an'ana va qadriyatlar vaqtga bogliq tarzda tahlil qilingan va Xitoy davlati miqyosida qadriyatlarni taqqoslash orqali ko rsatib berilgan. Bundan tashqari sotsialistik va umuminsoniy, sotsiomadaniy qadriyatlarning avlodlar almashinuvi jarayonida tutgan orni haqida fikr yuritilgan.
Kalit so'zlar: Sotsialistik va umuminsoniy qadriyatlar, avlodlar almashinuvi jarayoni va sotsiomadaniy qadriyatlar.
THE ROLE OF SOCIO-CULTURAL VALUES IN THE PROCESS OF THE CHANGE
OF GENERATIONS
R. M. Abdurakhmanov
Tutor of the Faculty of Social Sciences National University of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan
M. I. Kandahorova
4th year student of the Faculty of Social Sciences National University of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan
ABSTRACT
This article analyzes traditions and values in a time-dependent manner and outlines values across the scale of the Chinese state by comparing them. In addition, the role of socialist and Universal, sociomadanic values in the process of generational exchange was considered.
Keywords: Socialist and universal values, the process of generational exchange and sociomadanic values.
Har bir jamiyat, har bir davlat,har bir viloyat, vaholanki, har bir qishloq yoki mahallaning ham oz qadriyati, ajdodlardan otib kelayotgan an'ana va urf-odat, qadriyatlari boladi. Ushbu qadriyatlarning avloddan avlodga o tib ildiz otib rivojlanishida esa har bir insonning o rni beqiyosdir. Qadriyatlar ma'lum bir xalqning ko'p ming yillik tarixiy-madaniy tajribasi sifatida
April 20, 2024
https://nuu.uz/ International Scientific and Practical Conference
shakllangan turmush tarzi, tafakkur mahsuli bo'lib, dunyoga kelgan. Qadriyatlar bir xalqning musibatli otmishi, tafakkur tarzi namoyondasidir. Qadriyat insonlarning, avlodlar almashinuvining davomiyligini yoki ota-bobolarimizning qancha vaqtlar davomida ter to kib, mashaqqatlarni boshidan o'tkazganligini bir belgisi hisoblanib, ularni kelgusi avlodlargacha yetib borishida bizning ushbu qadriyatni davom ettirishimiz juda muhim, chunki biz hozir ota-bobolarimiz qadriyat deb bilgan marosim yoki rasm-rusumlarni ado etmasak, shu yerdsa qadriyatimiz tanazzulga yuz tutadi hamda avlodlarimizga yetib bormaydi, ortada uzilish roy beradi [1].
Ikkinchidan, qadriyatlarning amalga oshirilishi yoki oshirilmasligiga jamiyat va uning a'zolarining fikrlash darajasi, dunyoqarashlari ham sabab bolishi mumkin. Chunki jamiyat taraqqiy etishi, ozgarishi bilan insonlarning aql-tafakkuri, fikrlash darajasi, hattoki qadriyat va an'analari ham ozgara boradi. Hamma narsaning ikki tomoni bo'lganidek, jamiyat rivojlanishing ikkinchi tomoni Yevropa madaniyatining kirib kelishi natijasida qadriyatlatning ma'lum darajada qoloqlashishi yoki butunlay yo qolib ketishi, uning ornini esa Yevropacha dunyoqarash, Yevropacha kiyinish, umuman olganda Yevropaga taqlid qilish, hattoki moddiylik yoki nafsini jilovlay olmasdan urf-odatlar, qadriyatlarni oz qoli bilan yoq qilib xorijiy davlatlar vakillari bilan oila qurayotgan insonlar ham oramizda yoq emas, albatta. Balki otgan 40-50 yil oraligida bu holat ziddiyatli yoki muhokamali ogir vaziyat hisoblangandir, lekin bugungi kunda esa hamma uchun odatiy yoki oddiy holat hisoblanyapti, ya'ni biz hozir Amerikaga, Xitoy, Yaponiyaga yoki koreys millatli inson bilan oila quryapti degan gaplarni neytral qabul qilamiz, hayajonlanmaymiz ham, shunchaki baxtli bolsa boldi, deb oylaymiz. Aslida bu togrimikin? Yoq, chunki kelgusida ularning farzandlari qadriyat, an'analarimizda qay darajada biladi yoki ularga rioya qiladi? Xorijiy davlatlarda ham ota-bobolaridan otib kelgan qadriyat va an'analari bormikin yoki kimdir ularni eslab, avlodlarga qolishida jonbozlik korsatarmikin, menimcha yo q! Bu ham qadriyatlarning jamiyat rivojlanishi natijasida yoq qilinishidir. Zamonaviy dunyoning ijtimoiy manzarasi qanchalar ogir ahvoldfa qolishi mumkinligini tasavvur qilib yoki prognoz qilib korganimizda naqadar ogir ahvolda qolishimiz mumkinligini his qilish qiyin emas, albatta.
Raqamli jamiyat davrida sotsiomadaniy qadriyatlar transformatsiyasi buni quyidagicha talqin qilish mumkin. Albatta, zamonaviy hayot buvilar, buvilarning hayotidan farq qiladi, ammo shunga qaramay, urf-odatlar, asoslar va odatlar avloddan avlodga o'tib boradi. Shu bilan birga, odamlar milliy mentalitetni tashuvchilardan tashqari ulkan son va xilma-xil madaniy qadriyatlarni oluvchilardir. Bu mamlakat tarixini o'ziga singdirgan millatning merosi va u alohida taniqli shaxslar tomonidan ham, umuman xalq tomonidan yaratilgan ma'naviy va moddiy qadriyatlarning to'liq spektrida ifodalangan [2].
Masalan, Rossiyaning madaniy qadriyatlari, shubhasiz, ibodatxonalar va cherkovlar, shoh saroylari; Butun dunyoga yorqin vatandoshlar va boshqa dunyoga mashhur rassomlar, haykaltaroshlar va boshqa ustalarning qo'llari bilan yaratilgan eksponatlarning boyligi bilan mashhur bo'lgan Tretyakov galereyasi va Ermitaj. Shahardagi har qanday yodgorlik, mahalliy muzeyning har bir eksponati - bularning barchasi Rossiya va uning xalqining madaniy qadriyatlari. Biroq, moddiy madaniyatdan tashqari - ko'rish mumkin bo'lgan narsalarga tegish mumkin bo'lgan narsalar bilan bir qatorda, uning go'zalligi va qudrati bilan hayratlanarli ma'naviy madaniyat ham
5
April 20, 2024
mavjud. Avlodlar uzviyligining buzilishi, ma'naviy-axloqiy qadriyatlar tizimi izdan chiqishi oilaviy qadriyatlar inqiroziga olib kelmoqda [3].
Zamonaviy jamiyatlarda yangi sotsiomadaniy qadriyatlarning shakllanishi, ota-onalar va bolalar, erkaklar va ayollar sotsiotipologik qiyofalarining o'zgarishi, yoshlar submadaniyati, gender tengligi, tashqi migratsiya, multikulturalizm, "avlodlar to'qnashuvi" kabi muammolar sotsiologik tadqiqotlarning asosiy mavzusi bo'lib qolmoqda. Ushbu sharoitda oilaviy qadriyatlar va an'analarni rivojlantirish, oiladagi katta va kichik avlod o'rtasidagi vorisiylikni ta'minlash, avlodlarni milliy ma'naviy-axloqiy qadriyatlar asosida birlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, oila ajdodlardan meros bo'lib asrlar mobaynida saqlanib kelayotgan milliy qadriyatlar, kattalarga hurmat ko'rsatish, ularning oldida odob saqlash, duosini olish kabi ota-bobolarimizdan meros qadriyatlar, sharqona odob, muqaddas an'analarni keyinga avlodlarga yetkazib beruvchi (translyator), tarbiya omilidir.
Biz asosiy sotsialistik qadriyatlarni faol ravishda targ'ib qilishimiz va targ'ib qilishimiz kerak; zudlik bilan xitoylik xususiyatlarni, milliy xususiyatimizni va zamon xususiyatlarini to'liq aks ettiradigan qadriyatlar tizimini yo'lga qo'yish; va ushbu masala bo'yicha etakchi o'rinni egallashga intilish. Axloqiy qadriyatlar asosiy qadriyatlar orasida juda muhim rol o'ynaydi. Axloqsiz mamlakat rivojlana olmaydi va uning xalqi tik turolmaydi. Bir millat yoki shaxsning o'ziga xos hissiyotga ega bo'lishi yoki yo'qligi, asosan, ularning axloqiga bog'liq. Agar bizning xalqimiz o'z zaminimizda shakllangan va rivojlangan axloqiy qadriyatlarni qo'llab-quvvatlay olmasa va buning o'rniga beg'araz va ko'r-ko'rona G'arb axloqiy qadriyatlarini tuta oladigan bo'lsa, u holda biz mamlakat va xalq sifatida mustaqil axloqimizni yo'qotib qo'yamizmi, deb chin dildan savol berishimiz kerak bo'ladi. Ushbu mustaqil axloqsiz bizning siyosiy, intellektual, madaniy va institutsional mustaqilligimiz gilamchani ostidan chiqarib tashlaydi.
2016-yilda, Xunan viloyati rasmiylar kampaniyaga javoban "qadriyatlarni tarqatish" uchun bir qator raqs tartiblarini tashkil etishdi va Kommunistik partiyani qo'llab-quvvatlashlarini bildirishdi. "Asosiy sotsialistik qadriyatlar" qanchalik targ'ib qilinayotgani samaradorligini baholash uchun yaqinda o'tkazilgan rasmiy so'rov Chjetszyan viloyati 2016-yilda so'ralgan universitet talabalarining 97,1% ushbu mavzu bilan tanishligini aniqladi. Keng jamoatchilikka kelsak, 75,2% mavzuning muhimligini tan oladi, ammo respondentlarning atigi 35,7% markaziy hukumat tomonidan targ'ib qilinayotgan tarkib bilan tanish hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, umuminsoniy, sotsiomadaniy qadriyatlar tushunchasi insonlarning o tmishi, ota-bobolarimiz tomonidan amalga oshirilgan an'ana va qadriyatlar, bugungi kundagi amalga oshirilayotgan qadriyatlar va kelajakdagi qilinishi kerak bolgan, saqlab qolinishi kerak bo!gan,insonlarning azaliy orzu-umidlari aks ettiriladigan qadriyat hisoblanadi. Uning tub zaminida tinchlik-totuvlikka shukrona keltirish, ozodlik, hurlik, baxt-saodat kabi ma'no-mazmunni ifoda etadigan tushunchalar mavjud. Ozbek jamiyatida qadim-qadimdan ushbu qadriyatlar mavjud bo lgan. Jumladan, mehmondo'stlik, bolajonlik, yaqin qo'ni-qo'shnichilik, kattalarni hurmat, kichiklarni izzat qilish, qarindosh-urug'lar, do'stlar bilan yaqin aloqada bo'lish, sahiylik, halol bilan haromni farqlash jamiyatimizga xos bo'lgan ma'naviy fazilatlardir. Keksalarni, ota-onalarni hurmat qilish ham Markaziy Osiyo xalqlarining o'ziga xos yuksak ma'naviy boyligidir.
6
April 20, 2024
REFERENCES
1. Madaniy Qadriyatlar Nima? | Sirli 2024 (cultureoeuvre.com)
2. Kalanov K., Sabirova U. Ijtimoiy Antropologiya //Toshkent "Go To Print. - 2020. - С. 74.
3. https ://moiti.uz/services/library/48
4. Алимухамедова Н., Сабирова У. Миллий идентикликгининг ижтимоий-фaлcaфий жиxaтлaри //Журнал социальных исследований. - 2022. - N°. SI-2.
5. Alikariev N.S., Alikarieva A.N. Oliy ta'lim sifati menejmenti tizimini rivojlantirish konsepsiyasi//"Ijtimoiy tadqiqotlar jurnali" (www.tadqiqot.uz\soci) elektron jurnali. №1. -Toshkent, 2020. - B. 7-18. DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9297-2020-1
6. Xusanova X.T. Talaba eshlar so^al kategoriyasini o'rganishda multidis^plinar endashuv. Ijtimoiy fanlar э^^п jurnali № 2 (2019) 02-12-2019.
7. Заитов Э. Mahallaning o 'rganilishida tarixiy yondashuv //Журнал социальных исследований. - 2024. - Т. 7. - №. 1.
8. Kholbekov A.J. "Jamiyat ijtimoiy sohasi" tushunchasiga doir. // "Zamonaviy dunyoning ijtimoiy manzarasi va jamiyat tuzilmalari transformatsiyasi" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya materiallari tuplami (Toshkent sh., 25-may 2023.). -Toshkent : UzMU. - B/ 53-56.
9. Ahmedova F.M, Ta'limni rivojlantirishdagi ustuvor vazifalar//Zamonaviy dunyoning ijtimoiy manzarasi va jamiyat tuzilmalari transformatsiyasi» mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya materiallar to'plami. - Toshkent, .2023
10. Жиянмуратова Г. Узбекистон ёшларининг электорал маданияти. Монография. -Тошкент, 2021. - 122 б. / https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=fdboTmYAAAA J&citation for view=fdboTmYAAAAJ:eQOLeE2rZwMC
11. Isropilov M.B. The role of pr technologies in ensuring the sustainable development of society//Open Access Repository. - 2023. - T. 4. - №. 2. - S. 729-735.
12. Эрназаров Б. Социомаданий идентикликнинг индивидуал жихдтлари //O'zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali. - 2023. - Т. 2. - №. 19. - С. 869-873.
13. Nurqulov B. Yoshlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish omillari //News of UzMU journal. - 2024. - Т. 1. - №. 1.3. 1. - С. 190-193.
14. Эрназаров Б. Миллий идентиклик муаммоларида халц маънавияти динамикаси //Журнал социальных исследований. - 2023. - Т. 6. - №. 1.
7
April 20, 2024
