CC BY
26
УДК: 614.7(574,13)
АЦТЭБЕ ЦАЛАСЫ Т¥РГЫНДАРЫНЬЩ ЦАНАЙНАЛЫМ ЖУЙЕС1 АУРУШАЦДЫГЫНЬЩ ЦАЛЫПТАСУЫН ЖЭНЕ ЦОРШАГАН ОРТАНЬЩ АНТРОПОГЕНД1 ЛАСТАНУЫН БАГАЛАУ
Г.И. КАРАШОВА, В.М. САБЫРАХМЕТОВА, Л.Д. САКЕБАЕВА, К.Н. ШАЯХМЕТОВА, Д.К. ЕГИЗБАЕВА, Г.С. КУСПАНГАЛИЕВА, Г.М. УРГУШБАЕВА, А.Т. КТАБАЛИЕВА
Марат Оспанов атындаты Батыс Казакстан мемлекетгiк медицина университет^ Актебе, Казакстан
Кэсiби аурулармен гигиеналык пэндер кафедрасы, жум. тел.: 56-28-65
Карашова Г.И. - медицина гылымдарыньщ магистрi, кафедра окытушысы, уялы тел.:8-701-556-8234, e-mail: g.karashova@mail.ru: Сабырахметова В.М. - м.г.к., доцент, e-mail:val.sabyr@mail.ru:
Сакебаева Л.Д. - медицина гылымдарыныц магистрi, ага окытушы, e-mail:sakebatva69@mail.m; Шаяхметова К.Н. - ага окытушы, e-mail: kulyan1963@mail.ru ; Егизбаева Д.К. - окытушы, e-mail: degizbaeva@mail.ru; Куспангалиева Г.С. - медицина гылымдарыныц магистр^ окытушы, e-mail: galya190976@mail.ru: Ургушбаева Г.М. - жаратылыстану магистр^ окытушы, e-mail: dzhuli-82@mail.ru: Ктабалиева А.Т. - окытушы, e-mail: ktabalieva@mail.ru.
I Аннотация. Макалада Актебе каласы мелтекаумактары коршаган ортасыныц антропогендi ластануыныц жэне балалар, жасеспiрiмдер, ересек т^ргындардыц арасында канайналым жYЙесi сыркатганушылыFынын калыптасуы керсетiлген. Крршаган ортаныц ластануы мен сыркаттанушылыктыц арасындаFы байланыска есептеулер жYргiзiлдi. Канайналым аурулары мен ауадаFы газтэрiздi заттардыц (азот тотыны, кYкiрттi сутек, кемiртек тотыны, кYкiрттi ангидрид) арасында корреляциялык байланыстыц болуын «Statistika-10» баFдарламасына сэйкес статистикалык талдау керсетгi. Зерттелген аймакта максимальды кауiп бiрiншi жэне екiншi мелтекаумактар Yшiн, минимальды - Yшiншi аумак Yшiн бекiтiлдi.
Негiзгi свздер: сырцаттанушылъщ, мвлтекаумацтар, корреляция.
Шркпе. ТYPFындардыц денсаулыны жэне коршаFан орта жаFдайыныц арасындаFы байланысты сандык оку туралы Yлкен келемдегi ж^мыстарды клиникалык, теориялык пэндер салаларында зерттеушiлер жYргiзген [1,2]. Бул зерттеулердiц нэтижелерi, химиялык, металлургиялык енеркэсiп мекемелерi орналаскан аудандардыц ластану мэселелерiнiц жергiлiктi аспектiлерiн шешу кажеттшпн керсеттi. Тiршiлiк ету ортасыныц антропогендж ластануыныц адам популяциясыныц денсаулынына эсерш баFалау Yшiн негiзгi нысандары ретшде келесiлердi - атмосфералык ауа, ауызсу, топырак жэне кар жабындыларын айт^а болады [3,6,10].
КYPделi дагдарыстык экологиялык жагдай, Казакстан Республикасынында кейбiр аудандарында пайда болды, т¥PFындардын 75-80%-ы колайсыз санитариялык-гигиеналык жаFдайда емiр CYредi. Казiргi уакытта кауiптi экологиялык-гигиеналык мэселе Актебе каласына да тэн болып отыр [5,8].
СонFы жылдардаFы зерттеулерден т¥PFындардыц сыркатганушылыFынын есуi мен емiр CYPУ ортасыныц антропогендiк езгеруiнiн арасындаFы тжелей байланыс аныкталды [4,7,9,11,12].
ОсыFан байланысты, аймактык мэселелердi шешудiн басым мiндеттерi урбанизацияланFан аймактардыц кауiптiлiк факторларын кешендi баталау, басым эсер етудi аныктау, популяциялык денсаулыктыц экологияFа тэуелдi аймактыц акпараттык керсеткiштерiн белгiлеу, аумактык алдын алу шараларын курастыру болып табылады. Сондыктан экологиялык-гигиеналык жаFдайды баталау жэне баскару эдiстемесiн оцтайландырудыц мацызы ете зор.
Зерттеу максаты. УрбанизацияланFан кала т¥PFындарыныц денсаулык жаFдайын жэне химиялык заттармен техногендж жуктеме жатдайында канайналым жуйесi аурушандыFын зерттеу.
Зерттеу мшдеттерь
1. Химиялык заттармен жуктеме жаFдайындаFы
коршаган ортаньщ калыптасу ерекшелштерш аныктау жэне рангiлеу.
2. Антропо- техногендiк жYктемеге байланысты балалар, жасeсmрiмдер, ересектердiц канайналым жYЙесi ауруыныц к¥рылымын жэне децгейiн зерттеу жэне корреляциялык байланысты аныктау.
Зерттеу материалдары жэне эдктерк Зерттеу нысаны болып коршаган орта (атмосфералык ауа) жэне Актебе каласыныц т^ргындары алынды. ^оршаган орта жагдайына сараптама ^Р ¥ЭМ тугынушылардыц к¥кыктарын коргау комитетiнiц «¥СО» ШЖЦ РМК Актебе облысы бойынша филиалыныц 2012-2015жж аралыгындагы елдiмекендер ауасы Yлгiлерiн алу жэне зерттеу хаттамасы мэлiметтерiне талдау аркылы жYргiзiлдi.
Т^ргындардыц аурушавдык кeрсеткiштерiне сараптама жYргiзу Yшiн 2012-2015 жылдар аралыгындагы Актебе каласыныц №1,2,3,4 емханаларыныц негiзгi медициналык есеп беру к¥жаттары (№12 Yлгi) мэлiметтерi алынды. Алынган нэтижелер «Statistika-10» багдарламасына сэйкес статистикалык талдаудан eткiзiлдi. Спирмен бойынша корреляциялык байланыс аурушацдык пен коршаган ортаныц ластануына жYргiзiлдi.
Нэтижелердi талдау. Зерттеу нысаны репнде Актебе каласы алынды. Селитебтi аймак атмосферасыныц жерге жакын кабатына тасталынатын тастамалардыц непзп eндiрiстiк компоненттерiнiц таралуын багалауга зерттеулер жYргiзiлдi. ^атты заттардыц (темiр, коргасын, никель, мырыш, алтываленттi хром) жэне газтэрiздi заттар (кYкiрт ангидридi, азот диоксид^ кYкiрт сутегi, кeмiртегi оксида), шацныц жиынтыкты тастамалары есептелдi.
Жалын астындагы аймакта (Эндiрiстiк аймак, «Махамбетов» ауылы), темiр тастамаларыныц концентрациясы 2-4 км кашыктыкта, атмосфералык ауада 0,2- 0,3 мг/м3, ал хром (6) жэне коргасын 2,2 -2,4 мг/м3 , 6- км —де 1,2 - 0,8 мг/м3 тец; 10 км- де 0,8 мг/ м3 хром Ymrn, коргасын 0,5 мг/м3 -ке азаяды. Мырыш
жэне шацныц концентрациясы жалын астындагы аймакта 0 - 0,1 мг/м3 -тен селитебп аумактыц 25 км -не дешн таралады.
Газтэрiздi заттардыц концентрациясы каланыц мeлтек аудандарында нормадан аспады, бiрак кYкiрттiсутектiц ШРЕК 2 есеге артык екенi аныкталды. Алынган нэтижелер 1-суретте кeрсетiлген. Алынган нэтижелер талдауынан гарт отырганымыздай, атмосфералык ауаны ластаушы газдер ^йымдастырылмаган ластаушылар, олардыц таралу аймагы 3-4 км к¥рады. Жалынныц бару аймагы 5- 5,5 км кашыктыкта аякталады, ол атмосфераныц жерге жакын кабатында ластаушы заттардыц аз мeлшерде болуымен сипатталады. ТYтiндеу аймагы 5-8 км кашыктыкка тарайды, ягни жерге жакын кабатта таралу децгейi максимумга жетедг
ТYтiндену аймагы селитебл аймактыц Шацкай, Т^ргындар калашыгын жэне 1-5 мeлтекаудандарды камтыды. Атмосфералык ауаныц ластану децгей зиянды тастамалардыц стационарлык кeздерiнен 8 км-ге кашыктаганда аздап тeмендедi. Осы кезде айта кететш жагдай, мырыш Ymrn ластану децгейiнiц тeмендеу аймагы 8 км -де, никельге 10 км, коргасынга 20 км-ден аспады. Хром, темiр жэне шацныц, сонымен катар газтэрiздi заттардыц таралу аймагы 25 км-ге дешн жетедг
Актебе каласыныц селитебтi аумагында эртYрлi дэрежелi антропогендiк жYктеме болатынын ескере отырып, т^ргындардыц eмiр CYPУ мeлтек аудандарына карай сыркаттанушылыктыц к¥рылымы мен децгейше зерттеу жYргiзiлдi.
^аланы Yш мeлтекаумакка (микротерритории) бeлу б^рынгы зерттеулер нэтижелерше CYЙене отырып жасалынды. 1-мeлтекаумакка: Т^ргындар калашыгы, Шацкай, № 1-5 мeлтекаудандар, 2-мeлтекаумакка «Сазды», «Москва», 8 жэне 11-12 мeлтекаудандар, 3-мeлтекаумакка «К^рмыш», «Отарвановка», «ГМЗ» жэне Авиакалашыгы кiрдi.
Зерттеулер №1калалык емханалардыц (1-шi
темф
K,opfacbiH
никель
мырыш
хром+6
шац
газтэрвд1 заттар
2 4 6 8 10 15 50 25
Сурет 1. Актебе каласы атмосферасына ауыр металдардыц жэне газтэрiздi заттардыц непзп стационарлык ластаушы таздерден таралу аймагы (мг/м3).
18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0
UÉ
2012
2013
2014
2015
□ 1 мелтекаума^ и2мелтекаума^ □ мелтекаума^
Сурет 2. 100000 т^ргынга шаккандагы Актебе каласы ересек т^ргындарыныц канайналым жYЙесi сыркаттанушылыгы жэне темiртапшылык анемиясы нэтижелершщ сомалык корытындысы
мелтекаумак), № 3-4 КЕ (2-шi мелтекаумак), №2 КЕ (3^i мелтекаумак) статистикалык есептеу материалдары аркылы ересектер, жасеспiрiмдер, балаларга жYргiзiлдi.
Ересектер арасындагы канайналым жYЙесi аурушандыгы жэне темiртапшылык анемия нэтижелерiнiн корытындысы 2-суретте керсетiлген.
Берiлген деректерден, 1-мелтекаумакта (№1 калалык емхана) бiрiншiлiк каралган ересектер арасында канайналым жуйей ауруынын керсеткiштерi 2012 жылга (7566,9) караганда 2015 жылы (16930,1) 2,23 есеге кебейген.
2-мелтекаумакта (№3-4 калалык емхананын мэлiметтерiнде) темiртапшылык анемиясы жэне канайналым жуйей ауруынын керсеткiштерi 2015 жылы (14687,7) 2012 жылга (12336,2) караганда 1,19 есеге темендеген.
3-мелтекаумакта (№2 калалык емхананын мэлiметтерi бойынша) канайналым жYЙесi ауруынын керсеткiштерi 2015 жылы (12468,8) 2012 жылмен (11258,9) салыстырганда 1,10 есеге арткан. Бiрак айта кететiнi, №1,2 жэне 3-мелтекаумактарда жiтi жYректiн ишемиялык ауруынын баска да тYрлерi (кардиомиопатия, пароксизмальды тахикардия, еткiзу кабiлетiнiн баска да бузылыстары, жYрек жумысынын жетiспеушiлiгi) жэне цереброваскулярлы аурулардын (геморрагиялык инсульт, ми инфаркты, ми тамырларынын бiтелуi, белпйз инсульт) пайда болган жэне кебейген.
Сонымен, ересектер арасында канайналым жYЙесi ауруы №1 калалык емханада баска №3,4 жэне №2 КЕ-га караганда 1,0-1,5 есеге артык.
Жасеспiрiмдер арасындагы канайналым жYЙесi сыркаттанушылыгынын курылымы мен денгейi жэне темiртапшылык анемия нэтижелерiнiн корытындысы 3-суретте керсетiлген.
Мэлiметтердi сараптаганда № 1 калалык емханада (1-мелтекаумакта) бiрiншiлiк каралган жасеспiрiм тургындарынын арасында 2015 жылы (1820,0) 2012
3500-1 _
30002500- Г Г
1 Г Ыгп
2012 2013 2014 2015
□ 1 мелтекаумак □ 2мелтекаума^ □ 3 мелтекаумак
Сурет 3. 100000 тургынга есептегендеп Актебе каласындагы жасеспiрiмдер канайналым жYЙесiнiн сыркаттанушылыгы жэне темiртапшылык анемиясы нэтижелершщ сомалык корытындысы
жылгы (2925,2) керсетшштермен салыстырганда темiртапшылык анемиясы жэне канайналым жYЙесiнiн ауруларынын денгейi 1,60 есеге азайды.
2-мелтекаумакта, №3,4 калалык емханалардын мэлiметтерi бойынша темiрташыл:ык анемиясы, канайналым жYЙесiнiн ауруы 2014 жылы (3415,2) 2013 жылга караганда (1567,1) 2,17 есеге ескен.
3-мелтекаумакта №2 КЕ-да темiртапшылык анемиясы жэне канайналым жYЙесiнiн ауруы 2015 жылы (1388,1) 2012 жылга (1139,1) караганда 1,21 есеге жогарылаган.
Актебе каласынын жасеспiрiм тургындары арасында канайналым жYЙесiнiн ауруы 2-мелтекаумакта № 3,4 калалык емханасынын мэлiметтерiн сурыптай келе, №1 емханадан 1,6 есе жэне № 2 емханадан 2,6 есеге артык екеш байкалды.
Балалар арасындагы канайналым жYЙесi сыркаттанушылыгыньщ курылымы мен денгейiнiн нэтижелерi жэне темiртапшылык анемиясы нэтижелерiнiн корытындысы 4-суретте керсетiлген.
Берiлген мэлiметтерден, калалык емхана 1- де (№1 мелтекаумак) балалар арасында темiртапшылык анемиясы 1,41(11085,8-2013ж; 15685,7-2015ж) жэне канайналым жYЙесi ауруы 2014 (1827,0) жылы 2012 жылга (184,2) караганда 9,91есеге арткан.
№3-4 Калалык емхана (2-мелтекаумак) канайналым жYЙесiнщ ауруы жэне темiртапшылык анемиясы денгейi 2015 жылы (1358,3) 2012 жылмен салыстырганда (1902,0) 1,40 есеге темендеген.
3-мелтекаумакта (№2 КЕ-да) темiртапшылык анемиясы 2014 жылы 1,59 есеге темендеген жэне канайналым жYЙесiнщ ауруы 2014 жылы (497,3) 2012 жылга (59,0) караганда 8,42 есеге жогарылаган.
Сонымен, балалар арасында канайналым жYЙесi ауруы №1 калалык емхана мэлiметтерi бойынша (1-мелтекаумакта 2,3-мелтекаумакка караганда) №3-4 КЕ-га караганда 0,9 есеге, КЕ- 2 -ден 3,02 есеге артык.
Бершген мэлiметтер нэтижелершен мынадай корытынды жасауга болады, тургындардын
2000-, _
1800- ^Н f=f| 1600- __I_
¡ I rri ru m
2001 гр^, Д-f Г1 Wj,
2012 2013 2014 2015
□ 1 мелтекаумак □ 2мелтекаума^ □ 3 мелтекаумак
Сурет 4. 100000 тургынга есептегендеп Актебе каласы балаларынын канайналым жYЙесi сыркаттанушылыгы жэне темiртапшылык анемия нэтижелершщ сомалык корытындысы
барльщ зерттелген топтарыныц канайналым жYЙесiнiн сыркаттанушылык денгейi №3-4 калалык емханага (2-мелтекаумакта) жэне №2 емханага (3-мелтекаумакта) Караганда №1 калалык емханада (1-мелтекаумакта) жогары. Сонымен, алынган мэлiметтер негiзiнен, Актебе каласы аймагында канайналым жYЙесi ауруы к¥рылымы жэне децгеш антропогендiк жYктеме денгейiне байланысты аймактык ерекшелiгi бар деп бекiтуге болады.
Т^ргындардыц сыркаттанушылык денгейiне атмосфералык ауадагы химиялык заттардын эсер ету дэрежесше бага беру максатында Спирменнiн рангшк корреляциясыныц коэффициентiн колдана отырып, корреляциялык талдау жYргiзiлдi.
Кдладагы селитебтi территориядагы (1-кесте) атмосфералык ауанын негiзгi химиялык заттармен ластануы жэне ересек т^ргындардыц кейбiр нозологиялык формалар (жYректiн ишемиялык ауруы, гипертония ауруы, цереброваскулярлы аурулар) керсеткiштерi арасында корреляциялык талдау жYргiзгенде, каладагы барлык аумакта канайналым жYЙесiнщ аурулары мен атмосфералык ауадагы азот тотыгы, кYкiрттi сутек, кемiртек тотыгы жэне кYкiрттi ангидрид арасында корреляциялык байланыс бар екенiн байкадык.
Непзп ластаушы кездерден кашыктаган сайын байланыс децгеш азаятынын айрыкша айта кету керек.
Атмосфералык ауада азот тотыгыныц болуы 1-мелтекаумакта кездесетiн жYректiц ишемиялык ауруы, гипертония, цереброваскулярлы аурулар арасында корреляциялык байланыстыц жогаргы
дэрежесш, эсiресе гипертония ауруымен байланыстылыгын керсетп.
2-шi жэне 3-шi мелтекаумакта азот тотыгыныц мелшерi жэне зерттелген аурулар арасындагы корреляциялык байланыстыц элсiз екендш аныкталды (терiс нэтиже бердi). 3-мелтекаумакта баска аурулар тYрлерiне Караганда цереброваскулярлы ауру ерекше орында, ейткенi корреляциялык коэффициентi 0,99+0,01, ол байланыстыц куштшгш керсеттi.
Кемiртек тотыгыныц атмосфералык ауа к¥рамында болуымен аурушацдык арасындагы корреляциялык байланыс, азот тотыгымен бiрдей кершс керсеттi.
Атмосфералык ауада кYкiрттi сутектщ болуы, берiлген патологиялардыц арасында корреляциялык байланыстыц элаз дэрежесiн аныктады. Бiрак 1-мелтекаумакта гипертония ауруымен корреляциялык коэффициента 0,75+0,05 (орта дэрежелi байланыс) жэне 3-мелтекаумак т^ргындарында цереброваскулярлы ауру Yшiн 0,95+0,02 к^рады.
КYкiрттi ангидридтiц атмосфералык ауа к¥рамындагы мелшерiмен канайналым аурушацдыгыныц (жYректiц ишемиялык
ауруы, гипертония ауруы, цереброваскулярлы аурулар) арасындагы корреляциялык байланыс 1-мелтекаумакка тэн. 2-мелтекаумакта терю нэтиже керсетуде жэне 3-мелтекаумакта цереброваскулярлы аурумен кYштi байланыс аныкталып отыр.
Сонымен, атмосфералык ауадагы химиялык заттармен зерттелген аурулар арасындагы байланыс децгешн, непзп ластаушылардыц кауiптiлiгi бойынша
Азот тотыгы КYкiрттi сутек Кемiртек тотыгы ^юртп ангидрид
1-мелтекаумак
ЖYректiц ишемиялык ауруы 0,498612 0,178323 0,309136 0,544307
Гипертония ауруы 0,932430 0,756775 0,837869 0,950440
Цереброваскулярлы аурулар 0,529125 0,213205 0,342763 0,573797
2-мелтекаумак
ЖYректiц ишемиялык ауруы -0,714218 -0,437476 -0,554525 -0,750667
Гипертония ауруы -0,537717 -0,223117 -0,352287 -0,582086
Цереброваскулярлы аурулар -0,038918 0,299137 0,167985 -0,092361
3-мелтекаумак
ЖYректiц ишемиялык ауруы -0,479880 -0,157148 -0,288639 -0,526164
Гипертония ауруы 0,007418 -0,329050 -0,198959 0,060945
Цереброваскулярлы аурулар 0,998994 0,955965 0,986767 0,995161
1-кесте. Атмосфераны негiзгi ластаушылар мен сыркаттанушылыктыц басым тYрлерiнiц арасындагы корреляциялык коэффициенттер (ересектер)
келесвдей рангшеп N02 > SO2>CO > H2S, бул байланыс непзшен тургылыкты жерше байланысты деуге болады.
Жасесп1р1мдерде, кала атмосфералык ауасындагы непзп химиялык ластаушылармен (азот тотыгы, кYкiрттi сутек, кем1ртек тотыгы, куыртп ангидрид) тем1ртапшылык анемиясы арасындагы корреляциялык байланыс 2-мелтекаумакта айкын керсетiлдi. Канайналым жYЙесi аурушандыгынын арасында 1-шi, 2-шi жэне 3-шi мелтекаумакта химиялык элементтердщ арасындагы корреляциялык байланыс кYштi терю нэтиженi керсеттi (2-кесте). Айта кететш, он нэтиже берген керсетк1штер 2-мелтекаумак тургындарында аныкталды.
Актебе каласынын балаларында (3-кесте) зерттелген керсеткiштер арасындагы корреляциялык байланыс 1-мелтекаумак балалары арасындагы канайналым жYЙесi аурушандыгы, темiртапшылык
анемиясы жэне атмосфералык ауадагы химиялык элементтер (азот тотыгы, кYкiрттi сутек, кемiртек тотыгы, ^юртп ангидрид) арасында корреляциялык байланыстын жогары екендiгi аныкталды. Екiншi мелтекаумакта да осындай керсетк1штер тек терю дэрежеде. 3-мелтекаумакта байланыс канайналым жYЙесi аурушандыгымен екендiгi аныкталды, бiрак 2,3-шi мелтекаумакка караганда темен.
Азот тотыгы, ^юртп сутек, кемiртек тотыгы, к^рти ангидрид арасында корреляциялык байланыс 1 жэне 2-шi мелтекаумакта екендт аныкталды.
Алынган мэлiметтердiн негiзiнде келесвдей т^жырымдар жасалынды:
1. Актебе каласындагы селитебтi аймактардын атмосфералык ауасы ауыр металдар - Fe, Рв, №, 2п, Сг+6 жэне газтэрiздi заттармен S02, С02, N02, H2S, шанмен ластанатыны белгiлi болды. Негiзгi стационарлы ластаушы кездерден таралу аймагынын кашьщтыгы:
2-кесте. Атмосфераны негiзгi ластаушылар мен сыркаттанушылыктын басым тYрлерiнiн арасындагы корреляциялык коэффициенттер (жасеспiрiмдер)
Азот тотыгы ^юртп сутек Кем1ртек тотыгы КYкiрттi ангидрид
1-мелтекаумак
Канайналым жYЙесiнiн ауруы -0,948825 -0,787522 -0,863304 -0,964372
Тем1ртапшылык анемиясы -0,438889 -0,111415 -0,244156 -0,486367
2-мелтекаумак
Канайналым жYЙесiнiн ауруы -0,099959 -0,428509 -0,303001 -0,046544
Тем1ртапшылык анемиясы 0,387278 0,054934 0,188824 0,436084
3-мелтекаумак
Канайналым жYЙесiнiн ауруы -0,877410 -0,987600 -0,957483 -0,850466
Тем1ртапшылык анемиясы -0,238979 0,101228 -0,033595 -0,290625
3-кесте. Атмосфераны непзп ластаушылар мен сыркаттанушылыктын басым турлершщ арасындагы
корреляциялык коэффициенттер (балалар)
Азот тотыгы ^юртл сутек Кемiртек тотыгы КYкiрттi ангидрид
1-мелтекаумак
Кан айналым жуйесшщ ауруы 0,993487 0,974003 0,995631 0,985961
Темiртапшылык анемиясы 0,975914 0,992471 0,999925 0,962834
2-мелтекаумак
Кан айналым жуйесшщ ауруы -0,931285 -0,999545 -0,986392 -0,910445
Темiртапшылык анемиясы -0,945226 -0,999948 -0,992223 -0,926393
3-мелтекаумак
Кан айналым жуйесшщ ауруы 0,550355 0,237774 0,366346 0,594267
Темiртапшылык анемиясы -0,452254 -0,126238 -0,258605 -0,499357
мырышка 8 км, 10 км- никель, хром, темiр, шац жэне газтэрiздi заттар Yшiн 25 км -д к¥рады.
2. Канайналым жYЙесi аурушандылыгыныц децгейi мен т^ргын аумактар арасындагы байланыс аныкталды. Бiрiншi жэне екiншi мелтекаумактарда б^л патология децгеш наукастардыц жалпы саныныц 34,3-46,8%-ын, ал Yшiншi аумакта 18,9 % к¥рады. Балалар мен жасеспiрiмдер арасындагы сыркаттанушылыктыц децгейi 1-шi жэне 3-шi мелтекаумакка караганда, 2-шi мелтекаумакта есуге бешм екендiгi статистикалык жэне корреляциялык ендеулерден белгiлi болды. Канайналым аурулары мен ауада азот тотыгы, куюрт сутек, кемiртек тотыгы, куюрт ангидрид болуы арасында корреляциялык байланыс аныкталды.
Эдебиеттер тгзгмг:
1. Артамонова, Г.В. Потери здоровья от инфаркта миокарда, обусловленные антропогенным загрязнением атмосферы промышленного центра / Г.В. Артамонова, С.А. Максимов, С.А. Табаков,
3.Б. Шаповалова // Гигиена и санитария. - 2015. -№3. - С. 30-34.
2. Боев, В.М. Загрязнение атмосферного воздуха как фактор риска здоровью населения / В.М. Боев, В.Н. Дунаев, Л.М. Тулина [и др.] // Сборник. Оренбург. - 2013. - С. 47-51.
3. Бекмухамбетов, Е.Ж. Медико-экологические аспекты трансграничного сотрудничества в Уральском водном бассейне / Е.Ж. Бекмухамбетов,
A.А. Мамырбаев, Т.А. Джаркенов // Медицинский журнал Западного Казахстана. -2012. - №1(33). -С. 3-6.
4. Карашова, Г.И. Гигиеническая оценка уровня заболеваемости системы кровообращения взрослого населения г. Актобе / Г.И. Карашова,
B.М. Сабырахметова, Л.Д. Сакебаева, К.Н. Шаяхметова, З.А. Имангазина // Медицинский журнал Западного Казахстана. - 2015. - №4(48). - С. 52-57.
5. Утешова, Л.Ш. Влияние загрязнения атмосферного воздуха на частоту врождённых пороков развития в г. Актобе / Л.Ш. Утешова, Б.В. Засорин, А.А. Мамырбаев, Л.С. Ермуханова // Медицинский журнал Западного Казахстана. -2008. - №4(20). - С. 85-87
6. Каримова, И.Т. Приоритетные экологические проблемы Актюбинской области / И.Т. Каримова, А.А. Мамырбаев, Т.К. Каримов // Актуальные проблемы профилактической медицины и естественных, социально-гуманитарных наук XXI века. - Актобе. - 2007. - С. 49-52.
7. Суржиков, В.Д. Загрязнение атмосферного воздуха промышленного города как фактор неканцерогенного риска для здоровья населения / В.Д. Суржиков, Д.В. Суржиков, Р. А. Голиков // Гигиена и санитария. - 2013. - №1. - С. 47-49.
8. Мамырбаев, А.А. Оценка заболеваемости населения трансграничных территорий / А.А. Мамырбаев, Т.И. Сукашев, С.С. Алимбаев, Л.Д. Сакебаева, Г.С. Куспангалиева // Медицинский журнал Западного Казахстана. - 2013. - №1-2(38). - С. 67-72.
9. Асанова, Г.К. Влияния вредных факторов производства на функциональное состояние и адаптационные процессы сердечно-сосудистой системы / Г.К. Асанова, М.Ш. Латыева, Т.В. Сысоева, Д.А. Абдурахманова // Вестник ЮжноКазахстанской медицинской академии. - 2012. -№1(62). - С. 163-166.
10. Malik I., Danek M., Marchwinska-Wyrwal E., Danek T., Wistuba M., Krapiec M. Scots Pine (Pinus sylvestris L.) Growth Suppression and Adverse Effects on Human Health Due to Air Pollution in the Upper Silesian Industrial District (USID), Southern Poland. Water Air and Soil Pollution. Jul 2012;223(6):3345-3364.
11. Health care expenditures among working-age adults with physical disabilities: Variations by disability spans. Author(s): Pumkam, Chaiporn; Probst, Janice C.; Bennett, Kevin J., Hardin, James; Xirasagar, Sudha Source: Disability and health journal / Volume: 6 Issue:4 Pages:287-96 Published: 2013-0ct (Epub 2013 Apr 23)
12. Hamzaoglu O., Etiler N., Yavuz CI., Caglayan C. The causes of deaths in an industry-dense area: example of Dilovasi (Kocaeli) // Turkish Journal of Medical Sciences. Jun 2011;41(3):369-375.
РЕЗЮМЕ
ОЦЕНКА АНТРОПОГЕННОГО ЗАГРЯЗНЕНИЯ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ И ФОРМИРОВАНИЕ ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ СИСТЕМЫ КРОВООБРАЩЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ Г. АКТОБЕ
Г.И. КАРАШОВА, В.М. САБЫРАХМЕТОВА, Л.Д. САКЕБАЕВА, К.Н. ШАЯХМЕТОВА , Д.К. ЕГИЗБАЕВА , Г.С. КУСПАНГАЛИЕВА, Г.М. УРГУШБАЕВА , А.Т. КТАБАЛИЕВА
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова,
Актобе, Казахстан
Кафедра гигиенических дисциплин и профзаболеваний, раб. тел.: 56-28-65
Карашова Г.И. - м.м.н., преподаватель, моб. тел.: 8-701-556-8234, e-mail: g.karashova@mail.ru: Сабырахметова В.М. - к.м.н., доцент, e-mail: val.sabyr@mail.ru:
Сакебаева Л.Д. - м.м.н., старший преподаватель, e-mail: sakebatva69@mail.ru: Шаяхметова К.Н. - старший преподаватель, e-mail: kulyan1963@mail.ru ; Егизбаева Д.К. - преподаватель, e-mail: degizbaeva@mail.ru; Куспангалиева Г.С. - м.м.н., преподаатель, e-mail: galya190976@mail.ru:
Ургушбаева Г.М. - магистр естествознания, преподаватель, e-mail: dzhuli-82@mail.ru Ктабалиева А.Т. - преподаватель, e-mail: ktabalieva@mail.ru .
В статье рассматриваются вопросы антропогенного загрязнения окружающей среды микротерритории города Актобе и формирование заболеваемости системы кровообращения у детей, подростков и взрослого населения. Рассчитана корреляционная связь между заболеваемостью и загрязнением окружающей среды.
Ключевые слова: заболеваемость, микротерритории, корреляция.
SUMMARY
ESTIMATION OF ANTHROPOGENIC CONTAMINATION OF ENVIRONMENT AND FORMING OF MORBIDITY OF THE SYSTEM OF CIRCULATION OF BLOOD OF THE POPULATION OF AKTOBE
G.I.KARASHOVA, B.M.SABURAKMETOVA, L.D. SAKEBAYEVA, K.N. SHAYAHMETOVA, D.K. EGIZBAYEVA, G.S. KUSPANGALIEVA, G.M. URGUSHBAYEVA, A.T. KTABALIEVA
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan
Department of Hygienic Disciplines and Occupational diseases, phone number: 56-28-65
G.I. Karashova - MMed, teacher of the department, phone number: 8-701-556-8234, e-mail: g.karashova@mail.ru; V.M. Sabyrakhmetova - c.m.s., associate professor, e-mail: val.sabyr@mail.ru ; L.D. Sakebaeva - MMed, senior teacher, e-mail: sakebatva69@mail.ru ; K.N. Shayakhmetova - senior teacher, e-mail: kulyan1963@mail.ru ; D.K. Egizbaeva - teacher, e-mail: degizbaeva@mail.ru ; G.S. Kuspangalieva - MMed, teacher, e-mail: galya190976@mail.ru ; G.M. Urgushbaeva - M.Sc., teacher, e-mail: dzhuli-82@mail.ru A.T. Ktabalieva - teacher, e-mail: ktabalieva@mail.ru
The article deals with the issues of anthropogenic pollution of Aktobe and formation of the incidence of the circulatory system in children, adolescents and adults. The correlation between the incidence and pollution of the environment is calculated.
Key words: morbidity, mikroterritories, correlation.
