CC BY
105
10 00 00 ИЛМҲОИ ФИЛОЛОГИЯ 10 00 00 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ 10 00 00 PHILOLOGICAL SCIENCES
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 8И (Иран)
ББК 83
ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ ИҶТИМОИЮ СИЁСӢ ДАР ШЕЪРИ БАҲОР
ОТРАЖЕНИЕ СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКИХПРОБЛЕМ В ТВОРЧЕСТВЕ БАХОРА
REFLECTION OF SOCIOPOLITICAL PROBLEMS IN BAHORS CREATION
Фотимаи Абависонӣ, коршиноси аршади донишкадаи забон ва адабиёти форсии донишгоҳи озоди исломии Теҳрон (Эрон)
Фотима Абависони, научный сотрудник факультета персидского языка и литературы Тегеранского свободного исламского университета (Иран)
Fatima Abavisoni, scientific officer of the faculty of Persian language and literature under Tehran free Islamic University (Iran) E-MAIL: abavisanii@yahoo. com
Ключевые слова: персидская поэзия ХХ века, творчество Бахора, литература периода «машруты», социальные мотивы в поэзии Бахора, новаторство в поэзии
Статья посвящена анализу социально-политических мотивов в творчестве известного иранского поэта ХХ века Маликушшуаро Бахора. Утверждается, что, несмотря на принадлежность к школе старой классической поэзии, Бахор смог в своем творчестве отразить насущные, злободневные проблемы жизни эпохи, такие как бедность народа, коррумпированность и продажность власть придержащих, освобождение женщин и т. д. Уделено особое внимание анализу места и роли понятий «Родина» и «свобода», являющихся центральными в поэзии Бахора. Несмотря на то, что поэт ратует за освобождение и социальную активность женщин, он не приветствует насильственное снятие чадры.
- 56 -
Fatima Abavisoni. Reflection of Socio-Political Problems in Bahor's Creation
Key words: Persian poetry of the XX-ieth century, Bahor S creation, literature of “mashruta ”
period, social motives in Bahor 's poetry, innovation in poetry
The article dwells on the analysis of socio-political motives in the creation of the well-known Iranian poet of the XX-th century Malikushshuaro Bahor. It is asserted that in spite of the appurtenance to the school of the old classic poetry Bahor managed to reflect in his creation the burning topical problems of the life of the epoch, such as people's poverty, corruption and venality of the powers those be, emancipation of women and etc. Special attention is paid to the place and role of such concepts as “Motherland” and “freedom” being central ones in Bahor's creation. Though the poet stands for liberation and social activeness of a woman he doesn't greet a forcible removal of a chadra.
Муҳаммадтақии Сабурӣ, мулаққаб ба Маликушшуаро Баҳор (1304 ҳ. қ. - 1330 ҳ.ш.) яке аз бузургтарин шоирони аҳди машрута ва қасидапардозони таърихи Эрон аст. Ӯ сиёсатмадоре хастагинопазир ва рӯзноманигоре равшанфикр ва устоди фозил буд, ки “ ба иллати танаввуъ ва ҳаҷми осори адабиаш беш аз ҳама ҷо нишони худро бар таърихи ҷунбиши машрута ниҳода аст” (3, с.79). Масоили рӯзмарраи зиндагии мардум ва сиёсати ҳоким бар ҷомеа умдаи мазомини ашъори ӯро ташкил медиҳад. “Имтиёзи Баҳор дар он аст, ки бо вуҷуди интисоб ба мактаби шеъри қадим, тавониста аст шеъри худро бо хостаҳои миллат ҳамоҳанг созад ва нидои худро дар масоили рӯз ва ҳаводисе, ки ҳамватанони вайро дучори изтироб ва ҳаяҷон сохта буд, баланд кунад” (2, с.127).
Дар ҳақиқат шеъри Баҳор тавсифи ҳоли мардуме аст, ки аз зулму ҷаҳл ва ҷангу дахолати бегонагон дар умури ҷомеаи эронӣ ранҷ мебурданд. Ӯ бепарво, бо забони самимӣ ва сода ба баёни хостаҳои мардум ва масоил мепардозад. Шеъри ӯ агарчи “аз назари қолаб ва тарҳи куллӣ дунболаи шеъри қадими Эрон аст, аммо тақлиди маҳз нест. Аз назари лафз ва маънӣ дорои ибтикор аст ва, ба хусус, маонии иҷтимоӣ ва гоҳ сиёсӣ дар шеъри вай тозагиҳое дорад, ки ба хубӣ нишондиҳандаи ӯ ва замонаи ӯст” (5, с.37).
Баҳор шоири муктазиёти рӯзгори худ аст ва мазомини ашъораш бо рӯйдодҳои он пайванд аст. Камтар масъала ва рӯйдоди муҳими сиёсӣ ё иҷтимоӣ пайдо мешавад, ки дар шеъри ӯ инъикос наёфта бошад. “Дарунмояҳои шеъри машрута дар қиёс бо давраи қабл масоиле аст, аз қабили озодӣ, ватан, зан, Ғарб ва вазъияти Ғарб, интиқодҳои иҷтимоӣ ва то ҳудуди зиёде дур аз нуфузи дин, фуқдони тасаввуф ва боз ҳам куллияти маъшуқ дар осори ғаноӣ ...” (4, с. 35).
Баҳор низ ба ин масоил таваҷҷӯҳ дошта аст ба гунае, ки агар бихоҳем танҳо ду марвориди гаронбаҳо аз дарёи маонии шеъри Баҳор сайд кунем, он ду чиз ҷуз озодӣ ва Ватан нахоҳад буд” (1).
Баҳор зеботарин ситоишҳоро аз ин ду мафҳум дошта аст. Ҳарчанд ки Ватан дар назари мусалмонон зодгоҳ ва ё ба заъми интернасионализми ахири исломӣ ҳамаи олами исломӣ ба ҳисоб меомад, “лекин баъд аз Инқилоби Кабири Фаронса ин мафҳум бо маонии тоза ва дигаргун бо ду тарзи талаққӣ дар адаби машрута ҳувайдо гашт, яке талаққии Маликушшуаро Баҳор дар бофте буржужоӣ ва мафҳуми насионалистӣ...” буд (5, с.38).
- 57 -
Фотимаи Абависони. Инъикоси масоили ичтимоию сиёси дар шеъри Баҳор
Ӯ зиндагии шоирии худро бо ашъори ватанй оғоз кард. Дар даври истибдоди сағир нахустини ин ашъор мустазоде буд бо унвони “Кори Эрон бо Худост”, ки дар рӯзномаи “Хуросон” мунташир гардид.
Баҳор дӯстии Ватанро ба пайравӣ аз ҳадиси “ҳубб-ул-ватани мин-ал-имон” нишони имон медонад ва ҷонбозони Ватанро шаҳидоне сарафроз медонад.
Ҳар киро меҳри ватан дар дил набошад кофар аст,
Маънии ҳубб-ул-ватан фармудаи пайғамбар аст (1, с.549).
Дифоъ аз дину Ватан ғолибан дар ашъори ӯ бо якдигар аҷин шуда аст. Дар бесарусомониҳои машрута, ки кишвар дар хатар аст ва сарвати онро ғоратгароне чун Инглис ва Русия ба ғорат мебаранд, ғайратмандона ҳушдор медиҳад:
Ҳон эй эрониён! Бинам маҳбусатон,
Ба панҷаи Инглис, ба чангули Русатон.
Гӯйӣ дар ин миён гирифта кобусатон,
К-аз ду тараф мебаранд сарвату номусатон.
Дар раҳи номусу мол кӯшиш кардан равост,
Эрон моли шумост, Эрон моли шумост (1, с. 209).
Доктор Шафеъии Кадканӣ муътақид аст: “Агар ду наҳанги бузург аз шатти шеъри Баҳор бихоҳем сайд кунем, яке масъалаи ватан аст ва дигаре озодӣ ва беҳтарин ситоишҳо аз озодӣ дар осори Баҳор вуҷуд дорад” (5, с. 37). Ӯ барои озодӣ ҳурмати бисёр қоил аст. Озодӣ маъшуқаи маҳҷуре аст, ки орзуи висолашро дорад.
Эй озодии хуҷаста, озодӣ,
Аз васли ту рӯй барнагардонам.
То он ки маро ба назди худ хонӣ,
Ё он ки туро ба назди худ хонам (1, с.261).
Ва турфа кимёест, ки барои таҳаввул ва тараққии ҳамаи ақшори ҷомеа лозимаш мешумурд:
Мулкро озодии фикру қалам қувватфазой,
Хомаи озод нофизтар зи нуки ханҷар аст (1, с.551).
Девони Баҳор мамлу аз ишқ ба Эрон аст. Ӯ ба гузаштаи кишвар ишқ меварзад, зеро гузаштаро поя ва бунёни ҳол ва оянда медонад, аммо ин бузургдошт ва эҳтироми ӯ ба гузашта эҳтиром ба як мушт устухони пӯсида нест, балки ба гузаштае менозад, ки лабрез аз асолат ва фарҳанги маънавӣ буд, ва аз раҳгузари ҳамини ишқу алоқа ба гузашта аст, ки Шарқро меситояд ва тавсия мекунад, ки фарзандони мамлакат ба асолат ва ҳунари кишвари худ, ки маҳд ва маркази ҳунар ва маънавияти Шарқ аст, такя кунанд ва аз ғарбзадагӣ ва тақлиди ғарбиён парҳез дошта бошанд ва асолатҳои фарҳангии худро ҳифз кунанд (6, с.245).
Дар маснавие бо унвони “Соқинома” аз даст рафтан ва адами дастёбӣ ба он азамат ва мафохири қадимро бо ҳасрат ва таассуф ёд мекунад:
Куҷо рафт Ҳушангу ку Зардуҳишт,
Куҷо рафт Ҷамшеди фаррухсиришт.
Куҷо рафт он ковиёни дирафш,
Куҷорафт он тегҳои бунафш (1, с.919).
Ва дар қасидаҳое мисли «Рустамнома» азҳони эрониёнро ба ифтихороти миллии худ мутаваҷҷеҳ мекунад, то худро бовар дошта бошанд.
- 58 -
Fatima Abavisoni. Reflection of Socio-Political Problems in Bahor's Creation
Шунидаам, ки яле буд паҳлавон Рустам,
Кашида сар зи маҳобат ба осмон Рустам.
Ситабрбозуву логармиёну синафарох,
Ду шох риш фурӯ ҳишта то миён Рустам (1, с. 363).
Баҳор рӯзҳои пурфарозу фуруде аз гузари давлатҳо ва сиёсатҳои замонро таҷриба карда ва бисёре аз ашъори ӯ бозтобе аз ин рӯйдодҳои сиёсй аст. Масалан, аввалин маҷлиси Эрон дар асри машрута ҳамонанди ҳамаи инқилобҳои дунё бо мушкилоти адидае рӯбарӯ буд. «Баҳор дар ҷараёни интихоботи қаллобии авохири даври ҳафтум, ки асомии вукалои маҷлис ба фармони Ризохон аз сандуқ берун омаданд, аз ҷараёни ин интихоботи қаллобӣ ончунон хашмгин шуд, ки ашъореро ба сабки Шоҳнеъматуллоҳи Валӣ суруд» (1, с.549) ва назару бовари худ ва мардумро мунташир кард:
Фитнаҳо ошкор мебинам,
Дастҳо туи кор мебинам.
Ҳуққабозону моҷароҷӯён,
Бар хари худ савор мебинам.
З-интихобот суи маҷлисро,
Пур зи айбу ор мебинам (1, с. 409).
Ё он замон, ки пас аз саркӯби машрутият ва ба тӯп бастани маҷлис, пирӯзӣ азони инқилобиён мегардад, Баҳор шеъри пуршӯре месарояд, ки байти оғозини он, чунин аст:
Май деҳ, ки тай шуд даврони ҷонкоҳ Осуда шуд мулк, алминна ли-л-Лоҳ (1, с. 126)
Ӯ дар суқути силсилаи Қочор низ шеъре ба матлаи зер суруд:
Бидруд гуфт давлат қоҷорӣ,
Марг андар омад аз паси беморӣ (1, с.317).
Мафоҳими ҷадид ва навгароёна ва лузуми пойбандӣ ба он бисёр мавриди таваҷҷӯҳ ва бовари Баҳор буда аст:
Ё марг, ё таҷаддуду ислоҳ,
Роҳе ҷуз ин ду пеши Ватан нест (1, с.233).
Ӯ пайваста ҳокимонро ба риояти қонуну адолат ва парҳез аз зулм фаро хондааст. Аммо ин бештар ҷанбаи иҷтимоӣ дорад, то буъди сиёсӣ. Қонуни мавриди назари ӯ қонун ва муқаррароте аст, ки низомбахши умури иҷтимоии ҷомеа аст ва сирфан метавонад дар раванди умури иҷтимоӣ муфид афтад, на дар корҳои сиёсӣ.
Чун ки қозӣ зӯр гӯяд, доварӣ бо подшост,
Подшоҳ чун зӯр гӯяд, доварӣ бо довар аст (1, с. 551)
Баҳор дар мавриди масъалаи зан ва озодии ӯ нигоҳи огоҳона дорад. Вай дар айни ин ки аз ширкат надоштани занон дар фаъолиятҳои иҷтимоӣ, он ҳам ба хотири масъалаи ҳиҷоб, афсус мехӯрад, аммо бардоштани иҷборӣ ва таҳаккумомези онро мояи фасод ва лаҷоҷ мешуморад ва онро мавриди интиқод қарор медиҳад. Ӯ шеваи эътидол ва ихтиёрро корсоз медонад ва зевари тақвою ифофро асоси ин фаъолиятҳои иҷтимоӣ ба ҳисоб меоварад:
Ҷои зан бояд бошад ба рӯи дида,
Зан дар зиндон, ё Раб, кӣ дида (1, с.1174).
- 59 -
Фотимаи Абависони. Инъикоси масоили ичтимоию сиёси дар шеъри Бахрр
Ё мегӯяд:
Чодару рӯйбанд хуб набвад,
Зан чунон мустаманд хуб набвад.
Ҷаҳл асбоби офият нашавад,
Зани рӯбаста тарбият нашавад.
Кори зан бартар аст аз ин асбоб,
Ҳаст яксон ҳицобу рафъи ҳицоб.
Гар бихоҳӣ, ки хештан бинмояд,
Ба сари ту! Ки беш бинмояд.
Бояд озод созиш зи қафас,
То фурӯ ояд аз ҳавову ҳавас (1, с.773).
Дар асри машрута кишвар дар фақру фоқа ба сар мебурд, аксарияти ҷомеа гурусна буданд ва инқилоби машрута низ натавонист тағйире дар вазъи маъшияти мардум ба вуҷуд оварад. Лизо золим золимтар шуд ва мазлум мазлумтар:
Андак андак шаванд халқ фақир,
Пур шавад ганци подшоҳу вазир.
Ҷайби як шаҳр шавад холӣ,
То ки қасре бино шавад олӣ (1, с. 749).
Аз дигар авомили бадбахтӣ ва дармондагӣ, ки шоирро ба фарёду фиғон водошта ва шеъри вайро мутаассир сохта, шумии ҷанг аст, ки Баҳор ба зебоӣ ва доноӣ онро “ҷуғд”-и шум хонд ва нафрати худро аз он иброз кард.
Фигон зи цугди цангу мургвои ӯ,
Ки то абад бурида бод нои ӯ.
Зи ман бурида кард ошнои ман,
К-аз ӯ бурида бод ошноӣ ӯ.
Чи бошад аз балои цанг саъбтар,
Ки кас амон наёбад аз балои ӯ (1, с. 600)
Девони Баҳор дафтари айёме аст, ки рӯҳи замонро дар худ мутабалвир карда ва завоёю хафоёи зиндагӣ ва зиштиҳою палиштиҳои рӯзгорро ба зебоӣ ба тасвир кашида аст. Ҷомеаи асри Баҳор ошуфта ва нобасомон буд, аҳде, ки ҷаҳлу ҷанг ва фақру хурофа, низ зулму султа ва истибдод бедод мекард, дин василае дар дасти ҳукмронон ва иддае фурсатталаб барои фиреб ва ҳукумати бар онон буд ва равшанфикрону озодихоҳон дар тангно дар чунин авзои нобасомонӣ барои дастёбӣ ба ормонҳои инқилоб ва зиндагии беҳтар дар талошу кӯшиш буданд.
Баҳор низ дар мақоми равшанфикр, сиёсатмадор ва шоири озодихоҳу инқилобӣ ба қадри вусъ ва тавон мекӯшида, то бо тавсифи ҳақоиқ ва таҳлили вақоеъ аз шеъри худ ба унвони ҳарбае муассир дар таҳйиҷи авотифу бедорӣ ва барпоии мардум истифода кунад ва онҳоро дар ҷараёни таҳаввулоти сиёсӣ ва иҷтимоӣ шарик гардонад.
Вожаҳои калидӣ: Маликушшуаро Баҳор, цомеашиносии адабиёт, шеъри машрута, Эрон
Пайнавишт:
1. Шафеъии Кадканӣ, Муҳаммадризо. Адабиёти форсӣ: аз асри Ҷомӣ то рӯзгори мо. -
Теҳрон: Нашри Най, 1378.
- 60 -
Fatima Abavisoni. Reflection of Socio-Political Problems in Bahor's Creation
2. Ориёнпур, Яҳё. Аз Сабо то Нимо. Ҷилди дувум.-Теҳрон: Заввор, 1372.
3. Шафеъии Кадканӣ, Муҳаммадризо. Адвори шеъри форсй: аз машрутият то суқути салтанат. -Теҳрон: Интишороти Тӯс, 1359.
4. Ёҳақӣ, Муҳаммадҷаъфар. Чун сабуи ташна: Таърихи муосири адабиёти Эрон. -Теҳрон: Интишороти Ҷоми Ҷам, 1379.
5. Баҳор, Муҳаммадтақӣ. Девони ашъор. -Теҳрон: Интишороти Нигоҳ, 1390.
Reference Literature:
1. Shafei Kadkani, Mukhammadrizo. Persian Literature since Djami's Age up to nowadays. -
Tehran: New edition, 1378 hijra
2. Oriyonpur Yakhyo. From Sabo to Nimo. Volume 2. - Tehran: Zavvor, 1372 hijra
3. Shafei Kadkani, Mukhammadriso. Periods of Persian Poetry: from Monarchy up to Sultanat
Downfall. - Tehran: Tus, 1359 hijra.
4. Yokhaki, Mukhammadjafar. Like Thirsty Jug: History of Modern Literature of Iran. - Tehran: Jomi
Jam'spublishing-house, 1379 hijra.
5. Bahor, Mukhammadtaki. Divan of Poetry. - Tehran: View, 1390 hijra.
- 61 -
