Научная статья на тему 'ОТНОШЕНИЯ МОНГОЛОВ С МАВЕРАННАХРОМ'

ОТНОШЕНИЯ МОНГОЛОВ С МАВЕРАННАХРОМ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
250
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАВЕРАННАХР / МОНГОЛИЯ / МУХАММАД ХОРЕЗМШАХ / ЧИНГИЗ-ХАН / КУПЕЦ / ПОСОЛ / СТРАНА / СВЯЗЬ / ТОРГОВЛЯ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Саидов Абдукахор

В статье говорится об отношениях монголов с Мавераннахром до их вторжения на его территорию. До нападения на Мавераннахр между монголами и хорезмшахами существовали торговые и дипломатические отношения. Многие мавераннахрские торговцы, задолго до сближения границ между этими двумя странами, контролировали торговлю между Мавераннахром и монголами. Вместе с уйгурами они стали основными советниками Чингизхана в деле упорядочения административного строя Монголии, так как уровень культурного развития кочевых монголов был ниже, чем уровень культуры коренных народов Мавераннахра, и они не имели опыта управления в подчиненных ими странах. Мухаммад Хорезмшах направил своего посла Бахауддина Рози к Чингизхану для ознакомления с положением монгольской армии и ее численностью. Чингизхан, в свою очередь, отправил ответное посольство Мухаммаду Хорезмшаху с караваном из 500 верблюдов, полных золота и различных драгоценностей и дорогих тканей. Караван сопровождали 450 купцов, преимущественно мусульман, во главе с Ходжей Умаром Утрори, Джамоли Мароги, Фахриддином Дизаки Бухари и Амири Бухари. Караван отправился в столицу Хорезма Ургенч, и когда он достиг приграничного города Утрар, его правитель Гайрхан сообщил Мухаммаду Хорезмшаху, что купцы имели враждебные намерения, и с его согласия убил их. Один из спасшихся от смерти купцов на верблюдах с большим трудом добрался до Чингизхана и сообщил ему о случившемся. Чингизхан отправил другого посла с группой к Мухаммаду Хорезмшаху. Был убит и этот посол, его товарищам отрезали бороды и с угрозами они были отправлены к Чингизхану. После этого торговые и дипломатические отношения между двумя странами полностью охладились, что ускорило вторжение Чингизхана в Мавераннахр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RELATIONS OF THE MONGOLS WITH MAVERANNAHR

The article refers to the relations of the Mongols with Maverannahr before their invasion of its territory. Before the attack on Maverannahr, trade and diplomatic relations existed between the Mongols and Khorezm Shahs. Many Maverannahr traders, long before the borders between the two countries converged, controlled the trade between Maverannahr and the Mongols. Together with the Uigurs, they became Chinggis Khan's main advisers in streamlining the administrative system of Mongolia, since the cultural development level of the nomadic Mongols was lower than that of the indigenous peoples of Maverannahr, and they had no experience in governing their subordinated countries. Muhammad Khorezmshah sent his ambassador Bahauddin Rosi to Genghis Khan to familiarize himself with the situation of the Mongol army and its numbers. Genghis Khan in turn sent a return embassy to Muhammad Khwarezm Shah in a caravan of 500 camels full of gold and various jewels and expensive fabrics. The caravan was accompanied by 450 merchants, predominantly Muslims, led by Khoja Umar Utrori, Jamoli Marogi, Fakhriddin Dizaki Bukhari and Amiri Bukhari. The caravan set out for the capital of Khorezm, Urgench, and when it reached the border town of Utrar, its ruler Gayr Khan informed Muhammad Khorezm Shah that the merchants had hostile intentions and with his consent killed them. One of the merchants who escaped death on camels with great difficulty reached Genghis Khan and informed him of what had happened. Genghis Khan sent another ambassador with a group to Muhammad Khorezmshah. This ambassador was also killed, his companions had their beards cut off and were sent to Genghis Khan with threats. After this, trade and diplomatic relations between the two countries cooled completely, which hastened Genghis Khan's invasion of Maverannahr.

Текст научной работы на тему «ОТНОШЕНИЯ МОНГОЛОВ С МАВЕРАННАХРОМ»

УДК-9 [ (517.3) + (575)

РАВОБИТИ MyFytf^O БО МОВАРОУННА^Р

САИДОВ А.,

Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А. Дониш

Пас аз лашкаpкашихо ба кишваpхои мyхталиф ва ишFOли онхо мyFyлон баpои идоpаи ин маноти^ аз намояндагони ахолии махаллй, махсyсан аз мусулмонхо истифода менамyданд, зеpо мyFyлхо, ки сахpонаваpд буда, даpачаи таpак;к;иёти фаpханги онхо даp зинаи паст к;аpоp дошт, баpои идоpаи кишваpхои тобеи худ талиба надоштанд.

То хучум ба худуди Моваpоyннахp байни мyFyлхо ва хоpазмшохихо pобитаи тичоpатй ва pафтy омади сафиpон вучуд дошт. Шyмоpаи зиёди бозаpгонони моваpоyннахpй то хамсаpхад гаpдидани ин ду кишваp тичоpати байни Моваpоyннахp ва мyFyлхоpо зеpи дасти худ гиpифта, бо yЙFypхо якчоя мyшовиpи асосии Чингизхон даp коpхои ташкилй ва ба низом даpоваpдани сохтоpи идоpии МyFyлистон буданд. Ин точиpон аз вазъи дохилии давлати Хоpазмшохихо доимо ба Чингизхон маълумот медоданд. Мухаммад Хоpазмшох низ тавассути точиpони мусулмон аз ходисахои даp МyFyлистон саp зада огох мегаpдид [2,602].

Боиси тазаккyp аст, ки боигаpихои Хитой дикдати Мухаммад Хоpазмшохpо ба худ чалб намуда буд. У пас аз Fалаба баp Гypхон оpзy мекаpд, ки ба Хитой хамла намояд. Аммо Петpyшевский И. П. ба ин назаp аст, ки Мухаммад Хоpазмшох хеч гох ма^сади ба Хитой хучум каpданpо надошт [8,105].

Тибк;и ахбоpи Ч,узчонй Мухаммад Хоpазмшох сафиpи худ Бахоуддини Розиpо ба назди Чингизхон фиpистод ва сабаби pисолати Бахоуддини Розй даp он буд, ки чун Мухаммад Хоpазмшох хабаpи аз чониби Чингизхон забт гаpдидани Хитойpо шунид, мехост дypyстии ин хабаppо аз шахсони боэътимоди худ шунавад ва даp боpаи вазъи лашкаpи мyFyл ва теъдоди саpбозони у маълумот пайдо намояд. Оpзyи ишFOли Хитой даp дили султон Хоpазмшох чой шуда буд ва мудом мехост даp боpаи ин мамлакат маълумот пайдо кунад. Аз касони аз Хитой ва ак;сои Тypкистон омада даp ин боpа мепypсид ва ба хеч вачх ин андеша аз хотиpи у дyp намешуд. Мухаммад Хоpазмшох шунид, ки Чингизхон низ чунин мак;сад доpад ва баpои фахмидани асли вок;еа у соли 1215 сафоpати хyдpо зеpи фаpмондехии яке аз шахсони боэътимоди худ Бахоуддини Розй ба назди Чингизхон фиpистод.

Вак;те ки сафиpон ба назди Чингизхон омаданд, у Пекинpо забт намуда буд. Замони даp назди Чингизхон будани сафиpони Мухаммад Хоpазмшох писаpи импеpатоpи сулолаи Тсзин, ба дасти Чингизхон асиp афтод. Даp ин мавзуъ даp асаpи Ч,узчонй аз гуфтаи Бахоуддини Розй чунин оваpда

шyдааст:"Чyн ба худуди Тамгоч (Пекин) ва наздики доpy-л-мyлки Олтунхон pасидем, аз масофати дyp пуштаи баландии сапед даp назаp омад, то бад-он мавзеи баланд ду-се pyз манзил ё зиёдат буд. Моpо, ки фиpистодагони хоpазмшохй будем, чунон занн фитод, ки магаp он баландии сапед кухи баpф аст ва аз pохбаpон ва халки он замин пypсидем. Гуфтанд он чумлаи устухони одамиёни кушташуда аст. Чун як манзили дигаp pафтем, чунон замин аз pавFани одамй чаpбy сиёх гашта буд, ки се манзили дигаp даp он pох бибоист pафт, то ба замини хушк pасидем, чандин тан аз уфунати он замин баъзе pанчyp ва баъзе халок шуданд. Ва чун ба даpи ТамFOч pасидем, даp як мавзеъ даp пояи бypчи хисоp устухони одами бисёp чамъ буд, ки истифсоp каpда омад чунон так;pиp каpданд, ки даp pyзи фатхи ин шах£ бист хазоp дyхтаpи бикppо аз ин бypч беpyн андохтанд ва хамин чо халок шуданд, то ба дасти лашкаpи мyFyл наяфтанд. Ин чумла устухонхои эшон аст" [6, 548-549; 1, 34-35].

Чингизхон сафиpони Мухаммад Хоpазмшохpо бо эх^^оми зиёд пазиpой намуд ва хохиш каpд ба Хоpазмшох pасонанд, ки Чингизхон хyдpо хокими Ш^к ва Мухаммад Хоpазмшохpо хокими Fаpб мешyмоpад ва мехохад, ки байни онхо сулху дустй хyкмpон бошад ва тобеони онхо байни хаpдy кишваp озодона ба тичоpат машFyл шаванд. Даp давоми сухани худ гуфт, ки он бизоате, ки даp вилояти мyFyлхо бошад, ба мамлакати шумо баpанд ва баpъакс. Пас, ба султон Мухаммад Хоpазмшох тухфахои зиёди гаpонбахо фиpистод [6, 549-550].

Тибки маълумоти Ч,увайнй ва Рашидуддин Чингизхон фаpмон содиp намуда буд, ки баpои таъмин намудани хаpакати бехатаpи коpвонхо даp pоххои асосии коpвонгyзаp ба чониби Fаpб посбон гyзоpанд [5, 59; 9, 472]. Аз ин баpмеояд, ки Чингизхон даp он вакт баpои ба худуди заминхои тобеи Мухаммад Хоpазмшох хучум намудан фикp намекаpд ва баpъакс баpои баpк;аpоp намудани pобитахои тичоpатй тадбиpхо мечуст.

Тибки маълумоти Ч,узчонй сафоpати ба назди Чингизхон фиpистодаи Мухаммад Хоpазмшох сyпоpиши иктишофиpо низ ба ухда дошт. Вай бояд даp боpаи омодагии чангй, шyмоpаи сипохи мyFyлхо, тачхизоти хаpбии мyFyлхо ва хайати он маълумот чамъ меоваpд [6,548]. Ин шаходат медихад, ки хамаи хокимон, саpфи назаp аз хусусияти pобитахои байнидавлатй, баpои чамъоваpии маълумоти иктишофй даp боpаи кишваpхои хамчавоpи наздик ё дypи худ диккати махсус медоданд.

Бахоpи соли 1218 сафоpати нави Мухаммад Хоpазмшох бо pохи шимолй бо коpвони калони тичоpатй ба к;аpоpгохи Чингизхон омад. Онpо Ахмади Хучандй, писаpи амиp Дусайн ва Ахмади Болчич фаpмондехй мекаpданд. Онхо бо худ либоси зиёди каpбос, занданичй ва он чи лоик донистанд чамъ каpда оваpданд. Болчич мехост, ки амволи хyдpо ба Чингизхон бо наpхи сечанд фypyшад, аммо ба он муваффак нагашт, зеpо Чингизхон наpхи хаp ашёpо медонист. Аз ин амали Болчич Чингизхон ба хашм омада, фаpмyд, ки амволи y ба тоpоч бypда шавад. Дамpохони

Болчич аз ин ба таpс омада, аз баланд баpдоштани наpх ба амволашон даст кашиданд ва эълон намуданд, ки онхоpо ба Чингизхон чун хадя оваpдаанд. Пас аз ин Чингизхон амp намуд, ки ба точиpон маблаFи муайяне диханд. Баъд аз он мyFyлхо ба точиpон аpзи эхтиpом намуда, баpои онхо аз намади сафед хайма гузоштанд [5,59-60: 90, 472-473; 10, 233].Ч,авобан ба ин сафоpат Чингизхон сафиpон ва коpвони тичоpатии хyдpо бо саpдоpии Махмуди Хоpазмй, ки баъдан бо лакаби Махмуди Ялавоч маъpyф гашт, Алихочаи Бyхоpй ва Юсуфи Канкои Утpоpй ба назди Мухаммад Хоpазмшох иpсол намуд. Онхо бо худ маъдани ну^а, нофахои мушк, сангхои яшму чомахои аз пашми шyтypи сафед омодашуда, ки кимати он 50 диноp ё зиёдтаp ва ашёи дигаp гаpонбахо оваpданд. Хадафи ин pисолат талаби сулху мусоламат буд. "Онхо гуфтанд, ки хони бyзypг салом меpасонад ва мегуяд, ки бyзypгии ту баp ман пушида нест ва фаppохии мамолики тypо медонам ва нуфузи хукми тypо даp аксаp аколим мешунавам. Бо ту сулх каpданy pохи мучомалат ва мусоламат чyстанpо яке аз вазифахои худ медонам. Ту яке аз азизтаpин фаpзандони ман хастй. Баp ту пушида нест, ки ман Чинpо гиpифтам ва билоди Тypк, ки бад-он муттасил аст, даp хавзаи тасаppyф оваpдам. Агаp маслихат донй pох баp бозаpгонон аз хаp ду чониб кушода доpем, то манофеи он ба умуми халк ояд шавад" [7, 49; 9, 473-474]. Аслан мазмуни гуфтахои Чингизхон маънои онpо доштанд, ки у Мухаммад Хоpазмшохpо тобеи худ медонад.

Мухаммад Хоpазмшох баъд аз шунидани суханхои аз чониби сафиpон аpзгаpдида Махмуди Хоpазмиpо шабона назди худ даъват намуд ва гуфт, ки ту маpди хоpазмй хастй ва бояд нисбати мо майле дошта бошй. Он чи хакикате, ки медонй ба ман аpз кун ва ман ба ту эхсони азим мекунам. Пас аз бозубанди худ санги кимматбахоеpо баpоваpда ба у дод ва гуфт, ки у бояд хаp хабаpи даp боpаи Чингизхон медонистагиашpо ба у маълум кунад. Махмуди Хоpазмй pозй шуд. Пас Мухаммад Хоpазмшох пypсид, ки ин ки Чингизхон мегуяд, ки "мулки Чин гиpифтамy баp мамлакати ТyFOч муставлй шудам^^ост мегуяд ё не? Махмуди Хоpазмй гуфт: "Х^оина pост мегуяд ва чунин коpи бyзypг кай пушида монда буда бошад, ки хакикати он сyлтонpо маълум нашавад".Он гах гуфт: "Ту бастати мамолик ва касpати асокиpи ман медонй, он малъун кай бошад, ки маpо фаpзанд хитоб кунад? Ва пайдост, ки лашкаpи ypо чи кадаp бошад?"

Чун Махмуди Хоpазмй дид, ки даp вачхи Мухаммад Хоpазмшох осоpи Fазаб пайдо шуд, аз таpси чони худ гуфт, ки шyмоpаи лашкаpи Чингизхон даp мукоиса ба лашкаpи Хоpазмшох хеле кам аст ва он монанди он аст, ки як савоpа даp назди як анбухи савоpагон истода бошад. Аз ин сухан Мухаммад Хоpазмшох шод гаpдид ва баpои бастани сулх ва pафтyои коpвонхои тичоpатй ичозат дод [7, 49-50].

Пас аз ба Хитой баpгаштани сафоpати Махмуди Хоpазмй, Чингизхон хост, ки баpои таквияти сулх ва иpтиботи тичоpат ба даpбоpи Мухаммад Хоpазмшох сафоpати калоне иpсол намояд. Бо ин максад у ба нуйинхо ва

амиронаш фармуд, ки хар кас аз аквоми худ ду-се нафарй чамъ намоянд ва ба онхо зар ва нукра диханд, то бо ин чамоат ба назди Мухаммад Хоразмшох раванд. Дамин тарик, 450 нафар мусулмон чамъ шуд. Чингизхон ба султон пайгом дод, ки точирони он тараф ба чониби мо омада буданд ва мо онхоро сихату саломат бозгардондем. Мо низ чамъеро ба назди шумо фиристодем [5,60].

Соли 1218 барои тахкими робитаи кишвархо ба Хоразм корвони калони тичоратй ирсол шуд. Ин сафоратро Хоча Умари Утрорй, рамоли Марогй, Фахриддини Дизакии Бухорй ва Аминуддини Диравй сардорй мекарданд. Корвон аз 500 шутури пур аз тилло, нукра, абрешими хитой, матоъхои мухталиф ва амволи дигари кимматбахо иборат буд. Бо ин корвон 450 точири мусулмон ва кариб 100 нафар мугулон аз зумраи наздикони Чингизхон шомил буданд. Чингизхон бо ин корвон сафири худ Ухонро низ бо мактубе ба назди Мухаммад Хоразмшох фиристод [7, 50; 5, 60].

Корвон ба суи пойтахти Хоразм шахри Урганч, ки кароргохи Мухаммад Хоразмшох дар он чо буд, рахсипор гардид. Докими Утрор холазодаи модари Мухаммад Хоразмшох Туркон хотун буд ва Инолчук ном дошта, бо лакаби Еоирхон маъруф буд. Рашидуддин уро Крирхон ном бурдааст [9,474]. У бо 20 хазор нафар савора шахрро посбонй мекард [7,50; 5,60; 9,474]. Вакте ки онхо ба шахри сархадии Хоразмшохиён Утрор расиданд, Еоирхон шутурони пур аз зарру нукра ва амволи гаронбахои точиронро дида, тамаъ бар моли онхо кард ва дархол ба назди Мухаммад Хоразмшох, ки он замон дар Ирок буд, расуле фиристод. Еоирхон дар мактуби бо расул фиристодааш навишт, ки "Ин кавм, ки ба Утрор омаданд, агарчи дар (чун бозаргон омадаанд, бозаргон нестанд ва дар) банди кашф ахволе мешаванд, ки вазифаи эшон нест ва чун якеро аз авом мебинанд, тахдид медиханд ва мегуянд, ки "шумо гофил нишастаед, зуд бошад, ки ба шумо балое бирасад, ки хеч офаридаро токати муковимати он набошад" [7, 51; 3, 191]. Мухаммад Хоразмшох бе андешаи чукур гасби амволи онхоро халол дониста, ба катли онхо ичозат дод [7, 51; 5, 61; 6, 549550; 9, 474].

Еоирхон пас аз гирифтани ичозати катли точирон онхоро хоин эълон намуда, амр намуд, ки хамаашон ба катл расонда шаванд. Пас амволи мусодирашудаи точиронро, ки хеле зиёд буд, ба назди Мухаммад Хоразмшох фиристод. Мухаммад Хоразмшох хамаи он амволро миёни бозаргонони Бухоро ва Самарканд таксим кард ва бахои он колохоро аз онхо гирифт [4, 133].

Дамаи точирон ба чуз аз як нафар шутурбон, ки чони худро рахо намуда буд катл гардида, амволи онхо талаву тороч шуд. Шутурбони аз марг рахо ёфта бо мушкилоти зиёде худро ба назди Чингизхон расонд ва аз ходисаи дар Утрор руйдода уро хабардор намуд.

Чингизхон аз рафтори Мухаммад Хоразмшох сахт ба хашм омад ва

писаpи Куч БyFpоpо, ки падаpаш аз yмаpои султон Текеш буд, хамpохи ду нафаpи дигаp ба назди Мухаммад Хоpазмшох бо мактубе фиpистод. Даp мактуб омада буд, ки: "хатти имон ба дасти худ набиштй ва ба мо фиpистодй, ки хеч кас чамоати тyчоppо даp вилоят мyтааppиз нашавад, он гах Fадp каpдй ва он ахдpо шикастй. Шикастани ахд бад аст ва аз султони мусулмонон бадтаp. Агаp мегуй, ки Инолхон бе амpy фаpмони ту чунин коpе каpдааст, ypо ба ман таслим кун, чазои феъли y бад-y дихам, то баъда-л-явм хуни халк pехта нашавад ва вилояту pаъият сокину осуда бошанд. Ва илло хакикат дон, ки хаpбе, ки Fаволии аpвох даp он бе кимат ва хаста ва аволии pимох хypд ва шикаста шаванд, вокеъ хохад будан" [7, 52].

Дангоми ба назди Мухаммад Хоpазмшох фиpистодани сафиpони худ Чингизхон нав аз лашкаpкашии Тypкистон баpгашта, КошFаp, БалосоFyн ва шахpхои дигаppо забт намуда буд. Даp номаи ба Хоpазмшох иpсол намудааш Чингизхон инчунин кайд каpда буд, ки "шумо ёpон ва бозаpгонони маpо куштед ва доpоии маpо аз эшон гиpифтед. Инак, омодаи чанг бошед, ки ба зудй бо лашкаpе, ки ёpои баpобаpй бо эшонpо надоpед, ба шумо py ба py хохад шуд" [4,136].

Мухаммад Хоpазмшох нахост, ки Инолхонpо ба дасти Чингизхон сyпоpад, зеpо аксаpи лашкаpхо ва yмаpои бyзypг аз хешони Инол ва Тypкон хотун буданд ва феълан зимоми давлатдоpй пyppа даp дасти Тypкон хотун буд ва Мухаммад Хоpазмшох аслан тобеи онхо буд. Илова баp он вай фикp каpд, ки агаp ба Чингизхон чавоби мусбат дихад, тамаи y боз хам зиёд мегаpдад. Пас ба каpоp дод, ки он pасyлони бегyнохpо ба катл pасонанд [7, 52].

Писаpи Мухаммад Хоpазмшох Чдлолиддин Манкyбypнй бо фиpистодаи Чингизхон сухбат намуд ва пас он ба падаpаш маслихат дод, ки бо фиpистодаи Чингизхон бо наpмй муомила намояд ва Инолхонpо ба Чингизхон сyпоpад, зеpо аз pезондани хуни мусулмонони зиёд, хуни як нафаp pезад, бехтаp аст. Вале Мухаммад Хоpазмшох суханони писаpашpо кабул накаpд ва гуфт, ки минбаъд мунокишаи байни y ва Чингизхонpо шамшеp хал мекунад. Пас ба катли фиpистодагони Чингизхон даст зад.

Тибки ахбоpи Ибни Асиp Мухаммад Хоpазмшох сафиpи Чингизхонpо ба катл pасонда, pиши нафаpони хамpохи y бyдаpо бypид ва онхоpо чавоб дода, гуфт, ки ба назди Чингизхон pаванд ва гуфтахои Хоpазмшохpо ба y pасонанд. Онхо ба назди Чингизхон омаданд ва суханони Хоpазмшохpо ба y pасонданд, ки гуфта буд: '^rap ту ба охиpи чахон хам биpавй, ман хyдpо ба ту меpасонам, то аз ту интиком бигиpам ва хамон коpе, ки бо ёpони ту каpдам, бо ту бикунам" [4,136].

Пас аз шунидани ин хабаp Чингизхон хашмгин шуд ва се шабонаpyз баp пуштае баpомада, зоpивy гиpя мекаpд ва мегуфт, ки "худоё, маpо баp ин тозикони золим мусаллат гаpдон, ки ту медонй, ки даp ин гунох ман пешкадам набудам ва касди эшон накаpдам ва бунёди вахшат аз ман нест"

[10, 233]. Бояд кайд намуд, ки Шабонкорай ин асари худро кариб пас аз гузаштани сад соли ин вокеахо дар нимаи аввали асри XIV таълиф намудааст ва шояд точиконро золим шуморидани у аз руи ривояти ашхосе бошад, ки нисбат ба точикон хисси бадбинй доштанд ва муаллиф накли онхоро дар бораи Чингизхон аз руи гуфтахои онхо шояд руи когаз оварда бошад.Шабонкорай ин мавзуъро идома дода чунин менависад, ки Чингизхон "сар баровард ва гуянд овозе шунид, ки бар у, ки "туро бар эшон мусаллат карданд ва хамаи чахон ба ту доданд". Аз пушта ба зер омад ва азимати касду интикоми султон Мухаммад кард. Ва лашкари бисёр гирд карда, руй ба билоди Мовароуннахр ниход [10, 233-234]. Дамаи ин амалиёт маънои катъи пурраи равобити тичоративу дипломатии байни ин кишвархоро дошт ва хучуми Чингизхонро ба Мовароуннахр тезонид.

АДАБИЁТ

1. Аббос Икболи Оштиёнй. Таърихи мугул. -Техрон: Амири Кабир, 1364 х.-624 с.

2. Гафуров Б. Г. Точикон: Таърихи кадим, асри миёна ва давраи навин. Ч,илди аввал. -Душанбе: Ирфон, 1983. -704 с.

3. Ибни Халдун. Ал-Ибар. Таърихи Ибни Халдун. Тарчумаи Абдулмухаммад Оятй. Ч,илди чорум. Чопи аввал. -Техрон: Муассисаи мутолиот ва тахкикоти фархангй, 1368 х. -867 с.

4. Иззадин Алй ибн ал-Асир. Таърихи комили бузурги ислом ва Эрон. Аз арабй тарчумаи Алй Дошимии Доирй. Ч,илди 32.-Техрон: Муассисаи матбуоти илмй, 1371 х.ш.-136 с.

5. Чувайнй, Атомалик Мухаммад. Таърихи Ч,ахонкушой. Ба саъй, эхтимом ва тасхехи аллома Мухаммад Абдулваххоби ^азвинй. Ч,илди I. Матни асосй 290 сах.-Лейден, 1911/Чопи литографй.-Техрон: Дунёи китоб, 1385 х. Чопи чахорум.-390 с.

6. Чузчонй, Минхочиддин ибни Сирочиддин. Табакоти Носирй. Чопи сеюм.-Кобул: Бунёди фархангии чахондорони Гурй, 1391 х.-649 с.

7. Насавй, Шихобиддин Мухаммад Хурандизй. Сирати Ч,алолиддини Манкубарнй. Тарчумаи форсй аз асли арабй аз мутарчими мачхул дар карни хафтуми хичрй. Бо тасхех ва мукаддимаи Мучтабеи Минавй.-Техрон: Ширкати интишороти илмй ва фархангй, 1986.-478 с.

8. Петрушевский И.П. Поход монгольских войск в Среднюю Азию в 1219 гг. и его последствия // Татаро-монголы в Азии и Европе. -Москва: Наука, 1970.-С. 107-1329.

9. Рашидуддин Фазуллохи Дамадонй. Ч,омеъу-т-таворих.Ба тасхех ва тахияи Мухаммад Равшан. Мустафо Мусавй.Ч,илди I. -Техрон: Албурз, 1373 х.-869 с.

10. Шабонкорай, Мухаммад ибни Алй ибни Мухаммад. Мачмаъу-л-ансоб. Ба тасхехи Мир Дошими Мухаддис. -Техрон: Амири кабир, 1363 х. -376 с.

РАВОБИТИ МУГУЛДО БО МОВАРОУННАХР

Дар макола рочеъ ба робитахои мугулон бо Мовароуннахр то хучуми онхо ба ин сарзамин маълумот оварда шудааст. То хучум ба худуди Мовароуннахр байни мугулхо ва хоразмшохихо робитаи тичоратй ва дипломатй вучуд дошт.

Шумораи зиёди точирони мовароуннахрй то хамсархад гардидани ин ду кишвар тичорати байни Мовароуннахр ва мугулхоро зери дасти худ гирифта, дар танзими сохтори идории Мугулистон бо уйгурхо якчоя мушовири асосии Чингизхон буданд, зеро дарачаи тараккиёти фарханги мугулхои сахронавард нисбат ба сатхи фарханги мардуми мукимии Мовароуннахр дар зинаи паст карор дошта, барои идораи кишвархои тобеи худ тачриба надоштанд.

Мухдммад Хоразмшох барои ошной пайдо намудан бо вазъи лашкари мугул ва теъдоди сарбозони у сафири худ Бахоуддини Розиро ба назди Чингизхон фиристод. Чингизхон низ сафорати чавоби худро ба назди Мухдммад Хоразмшох бо корвони аз 500 шутури пур аз тилло ва матоъхои мухталифи кимматбахо иборат буда фиристод, ки онро 450 точири мусулмон бо рохбарии Хоча Умари Утрорй, Ч,амоли Марогй, Фахриддини Дизакии Бухорй ва Аминуддини Х,иравй идора мекарданд. Корвон ба суи пойтахти Хоразм, шахри Урганч рахсипор гардид ва хангоми ба шахри сархадии Утрор расидан, хокими он Гоирхон ба Мухаммад Хоразмшох гуфт, ки онхо хоинанд ва бо розигии у ба катли онхо даст зад. Яке аз шутурбонони аз марг рахо ёфта бо мушкилоти зиёде ба назди Чингизхон омада, уро аз ин ходиса огох намуд.Чингизхон сафири навбатии худро бо гурухе ба назди Мухаммад Хоразмшох фиристод. Онхо сафирро ба катл расонда, риши нафарони хамрохи у бударо бурида, бо тахдид ба назди Чингизхон фиристоданд. Пас аз ин равобити тичоративу дипломатии байни ин кишвархоро пурра сард гардид ва хучуми Чингизхонро ба Мовароуннахр тезонид.

Калидвожах,о: Мовароуннахр, Мугулистон, Мухаммад Хоразмшоу, Чингизхон, тоцир, сафир, кишвар, робита, тицорат, сарбоз.

ОТНОШЕНИЯ МОНГОЛОВ С МАВЕРАННАХРОМ

В статье говорится об отношениях монголов с Мавераннахром до их вторжения на его территорию. До нападения на Мавераннахр между монголами и хо-резмшахами существовали торговые и дипломатические отношения. Многие мавераннахрские торговцы, задолго до сближения границ между этими двумя странами, контролировали торговлю между Мавераннахром и монголами. Вместе с уйгурами они стали основными советниками Чингизхана в деле упорядочения административного строя Монголии, так как уровень культурного развития кочевых монголов был ниже, чем уровень культуры коренных народов Маверан-нахра, и они не имели опыта управления в подчиненных ими странах.

Мухаммад Хорезмшах направил своего посла Бахауддина Рози к Чингизхану для ознакомления с положением монгольской армии и ее численностью. Чин-гизхан, в свою очередь, отправил ответное посольство Мухаммаду Хорезмшаху с караваном из 500 верблюдов, полных золота и различных драгоценностей и дорогих тканей. Караван сопровождали 450 купцов, преимущественно мусульман, во главе с Ходжей Умаром Утрори, Джамоли Мароги, Фахриддином Дизаки Бухари и Амири Бухари. Караван отправился в столицу Хорезма Ургенч, и когда он достиг приграничного города Утрар, его правитель Гайрхан сообщил Мухаммаду Хорезмшаху, что купцы имели враждебные намерения, и с его согласия убил их. Один из спасшихся от смерти купцов на верблюдах с большим трудом добрался до Чингизхана и сообщил ему о случившемся. Чингизхан отправил другого посла с группой к Мухаммаду Хорезмшаху. Был убит и этот посол, его товарищам от-

резали бороды и с угрозами они были отправлены к Чингизхану. После этого торговые и дипломатические отношения между двумя странами полностью охладились, что ускорило вторжение Чингизхана в Мавераннахр.

Ключевые слова: Мавераннахр, Монголия, Мухаммад Хорезмшах, Чингизхан, купец, посол, страна, связь, торговля.

RELATIONS OF THE MONGOLS WITH MAVERANNAHR

The article refers to the relations of the Mongols with Maverannahr before their invasion of its territory. Before the attack on Maverannahr, trade and diplomatic relations existed between the Mongols and Khorezm Shahs. Many Maverannahr traders, long before the borders between the two countries converged, controlled the trade between Maverannahr and the Mongols. Together with the Uigurs, they became Ching-gis Khan's main advisers in streamlining the administrative system of Mongolia, since the cultural development level of the nomadic Mongols was lower than that of the indigenous peoples of Maverannahr, and they had no experience in governing their subordinated countries.

Muhammad Khorezmshah sent his ambassador Bahauddin Rosi to Genghis Khan to familiarize himself with the situation of the Mongol army and its numbers. Genghis Khan in turn sent a return embassy to Muhammad Khwarezm Shah in a caravan of 500 camels full of gold and various jewels and expensive fabrics. The caravan was accompanied by

450 merchants, predominantly Muslims, led by Khoja Umar Utrori, Jamoli Marogi, Fakhriddin Dizaki Bukhari and Amiri Bukhari. The caravan set out for the capital of Khorezm, Urgench, and when it reached the border town of Utrar, its ruler Gayr Khan informed Muhammad Khorezm Shah that the merchants had hostile intentions and with his consent killed them. One of the merchants who escaped death on camels with great difficulty reached Genghis Khan and informed him of what had happened. Genghis Khan sent another ambassador with a group to Muhammad Khorezmshah. This ambassador was also killed, his companions had their beards cut off and were sent to Genghis Khan with threats. After this, trade and diplomatic relations between the two countries cooled completely, which hastened Genghis Khan's invasion of Maverannahr.

Key words: Maverannahr, Mongolia, Muhammad Khorezmshah, Genghis Khan, merchant, ambassador, country, communication, trade.

Сведения об авторе: Саидов Абдукахор - доктор исторических наук, главный научный сотрудник отдела древней, средневековой и новой истории Института истории, археологии и этнографии имени А. Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. ак. Раджабовых, 7. E-mail: saidov.45@mail.ru.

Information about the author: Saidov Abdukakhor - Doctor of Historical Sciences, Chief Researcher of the Department of Ancient, Medieval and Modern History of the A. Donish Institute of History, Archeology and Ethnography of the National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. ac. Radjabovs, 7. E-mail: sadov.45@mail.ru.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.