CC BY
0УДК 35
Максут Т.С.
1 курс магистранты Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ¥лпъщ университет (Астана ;., Казахстан)
ОТБАСЫН, АНА МЕН БАЛАНЫ МЕМЛЕКЕТТ1К ЖЭНЕ АЙМАКТЬЩ КОЛДАУ
Аннотация: Бул зерттеу элеуметтт турацтылыц пен эл-ауцатты цамтамасыз етудег1 рвл1не ерекше назар аудара отырып, отбасыларды, аналар мен балаларды цолдаудыц мемлекеттт жэне аймацтыц ЖYйелерiн царастырады. Зерттеудщ нег1зг1 мацсаты-цолданыстагы саясат пен бастамаларды талдау, цолдау цызметтерiндегi олцылыцтарды аныцтау жэне практикалыц усыныстар беру. Бул зерттеудi нацты жагдайда ЖYргiзген кезде сапалы жэне сандыц эд^тер цолданылды, соныц штде саясатца шолу жэне сэттi багдарламалардыц жагдайлыц зерттеулерi юке асырылады. Зерттеу эр тYрлi децгейдегi мемлекеттщ аналар мен балалардыц денсаулыц сацтау, царжылыц квмек жэне бшмге цол жетiмдiлiгi сияцты мэселелердi цалай шешетшн егжей-тегжейлi царастырады. Нэтижелер жацсы Yйлестiрiлген аймацтыц багдарламалар отбасылыц жагдайды айтарлыцтай жацсартатынын кврсетедi, алайда ресурстардыц бiркелкi бвлiнбеуiне байланысты айырмашылыцтар сацталады. Нэтижелер мемлекеттж жэне аймацтыц билж органдары арасындагы ынтымацтастыцты ныгайту эдш цолдау ЖYйелерiн цуру Yшiн мацызды екетн кврсетедi. Тутастай алганда, бул тезис цогамныц инклюзивтi всуiне ыцпал ететт саясатты эзiрлеу кезтде отбасыларга, аналар мен балаларга басымдыц берудщ мацыздылыгын кврсетедi.
Ключевые слова: отбасы, ана, бала, мемлекет, цолдау, цоргау, жэрдемацы, цогам.
Kipicne:
Ана мен бала арасындагы ;арым-;атынас ;аза; к;огамыныц кундылыктар жYЙесiнде орталы; мацызды орын алады, оныц мэдени жэне элеуметлк Курылымында терец тамыры жайылган жуйе. Казак; дэстурлершде отбасы, эшресе ана, элеуметлк эл-аукаттыц негiзi болып саналады. Дурыс тэрбие мен
2150
бала кYтiмi жеке т^лганыц дамуы Yшiн гана емес, сонымен бiрге когамныц ^зак мерзiмдi т^рактылыгы Yшiн де кажет. Сондыктан ана мен бала арасындагы карым-катынас тек жеке карым-катынас ретшде гана емес, сонымен бiрге мацызды элеуметлк к¥ндылык ретiнде де карастырылады. [1]
«Отбасын, ана мен баланы мемлекеттiк жэне аймактык колдау» такырыбы казiргi когамдагы элеуметлк ж^мыс контекстшде ете eзектi. Себебi, отбасы эркашан кeпшiлiктiц назарында болды жэне болады да. Б^л тацкаларлык емес, ейткеш б^л когамныц негiзгi институты ретшде танылган. Отбасыныц когамдагы рeлiн баска элеуметлк институттармен салыстыруга келмейтiн себебi ол - тiкелей отбасында адамныц жеке басы калыптасады жэне когамда ауыртпалыксыз бейiмделу Yшiн кажет элеуметлк рeлдердi игеру сатысы жYредi. Элеуметлк-экономикалык, саяси, сондай-ак идеологиялык-адамгершiлiк трансформациялар кептеген элеуметлк институттардыц дисфункциясына ыкпал етл,оныц iшiнде отбасы институты да оныц к^рылымы мен функцияларыныц б^зылуына себеп болды. Отбасылардыц табыс децгейiнiц тeмендеуi сиякты жагымсыз тенденциялар пайда болды, ажырасу саныныц eсуi, отбасындагы балалар саныныц тeмендеуi, жаца туган нэрестелерден бас тарту, ересек жандардыц психологиялык жэне эмоционалдык стресстерi кeбейдi, отбасы шщдеп алкоголизм, нашакорлык, отбасындагы зорлык-зомбылык, катыгездiк, балалармен нашар карым-катынас жэне т.б. жагдайлар когам арасында жш таралып кеттi. Сол себептi, б^ндай такырыптагы жагдайлар, жацалыктар кез келген уакытта бiрден резонанс туындырады. [2]
Экшшке орай, соцгы жылдары отбасы институтында терец дагдарыс орын алып жатыр, ол кeбiнесе отбасылык тэрбиенщ формалары мен эдiстерiн б^рмалауда, отбасылык дэстYрлер мен негiздердi жоюда ^ртю табады. Отбасы мен элеуметтiк-мэдени дамудыц eзгерiп отырган динамикасы жагдайында, отбасылармен ж^мыс iстеу эдiстерiн талдау жэне дамыту Yлкен мацызга ие. Осы такырыпты карастыру отбасылармен жэне ана мен балалардыц eзара эрекеттесу ерекшелжтерш тYсiнудi терецдетуге, сондай-ак осы санаттагы отбасыларды элеуметтiк колдаудыц тиiмдi тэсшдерш жасауга кeмектеседi.
2151
Осы езекл мэселелердi ескере отырып, кептеген галымдар отбасылык; к^рылымдарды колдау YKÎMeTTÎH араласуы кажет деп санайды. Б^л
макаланьщ максаты—отбасылардыц эл-аукатын камтамасыз етудегi мемлекеттiк жэне аймакты; колдау жуйелершщ релiн зерттеу, б^л шаралар казiргi казак когамында аналар мен балалардыц алдында т^рган мэселелердi шешуге калай кемектесетiнiне ерекше назар аудару.
Heri3ri бвлiм:
Халыктыц емiр CYPУ сапасын арттыру негiздерiнiц бiрi - ана мен баланы мемлекеттiк жэне элеуметлк децгейде колдау. Республикадагы экономикалык жагдайдыц жаксаруына байланысты балалы отбасыларды мемлекеттiк жэне элеуметтiк колдау жаксарып келедi. ^азiргi казакстандык билiк муниципалды децгейде отбасын, ана мен баланы колдауга Yлкен мэн берiп, барлык жагынан жагдай жасауга ^мтылуда. Балалы отбасыларды мемлекетлк колдау саясаты эртYрлi телемдер мен жэрдемакыларды гана емес, сондай-ак эйелдердi декреттiк демалыстан кешн ж^мыспен камтуды ^лгайту Yшiн жагдай жасауды, ата-аналарды окыту жэне кайта даярлау багдарламаларын iске асыруды, балалар Yшiн тегiн инфрак¥рылымды к¥руды, сондай-ак эйелдердi декреттiк демалыстан кешн бешмдеу ж^мыстарын камтуы керек. Бала туу керсетюшш арттыру ^зак мерзiмдi процесс екенiн есте ^стаган жен, оныц дамуы мемлекет пен жалпы когамныц бiрлескен ж^мысы негiзiнде к^рылуы тиiс. Сонымен катар, мемлекет тарапынан кепбалалы отбасыларга арнайы жэрдемакылар мен жещлдштер карастырылган. Дегенмен, кеп жагдайда азаматтар мен азаматшалар ездерiнiц жэне балаларынц кандай жэрдемакы мен жецшдштерге к^кылы екенiн, акпараттыц аздыгынан, жеткшкшздтнен немесе с^ранысты кiмнен жэне кайдан аларын бiле бермейдi. Сондыктан, б^л туралы толык акпараттарды egov.kz сайты аркылы, т^ргылыкты мекен-жайы бойынша аудандык, ауылдык немесе облыстык экiмшiлiктерге, жергшкл Х^КО-на жYгiне алады. [3]
Казакстанда бYгiнгi тацда ец мацызды мшдеттердщ бiрi отбасылар мен балаларды колдау болып табылады. Мемлекет тууды арттыруга жэне
2152
отбасылардьщ эл-аукатын жаксартуга багытталган багдарламалар мен жобалардыц бастамашысы болып табылады. Балалары бар отбасыларга берiлетiн кептеген материалдык жэне элеуметлк шаралар ата-аналарга каржылык киындыктарды оцай жецуге, балаларына лайыкты емiр CYPУ децгейiн камтамасыз етуге жэне оларды дэстYрлi кундылыктар мен мэдени мура рухында тэрбиелеуге кемектеседi. Казакстан салауатты когамды дамытуга умтылады, онда эрбiр азамат тец мYмкiндiктерге ие жэне езш кауiпсiз сезiне алады.
Осы мiндеттердi шешу Yшiн соцгы жылдары елдiц элеуметтiк жэне экономикалык саясатыныц жалпы максаттарына, агымдагы накты тарихи кезецнщ ерекшелiктерiне, сондай-ак экономикалык даму керсеткiштерi мен колда бар мемлекетлк каржы ресурстарын ескере отырып, керсетшелн коргаудыц жэне отбасы институтына керсетшелн колдаудыц сапасы мен тиiмдiлiгiн арттыруды камтамасыз ететiн косымша кукыктык телктер эзiрленуде . [4] Будан мемлекетлк децгейде белгш бiр элеуметтiк багдарламаларды, мысалы, тургын Yй багдарламасын, отбасы мен баланы коргау багдарламасын жэне т. б. жYзеге асыру Ymrn жалпы мемлекеттiк бюджет пен мYлiктiц белгiлi бiр белiгi колданылады деген корытындыга келуге болады, бiрак мемлекетлк-элеуметлк саясаттыц осы багытынан баска, баска да когамдык максаттар бар, оларга кол жеткiзудi де пайдалану кажет.
Отбасы - ерлер мен эйелдердщ ерiктi одагына негiзделген элеуметтiк институт жэне урпактардыц кебеюiне жэне оныц элеуметлк калыптасуы мен дамуына багытталган. Отбасыныц элеуметтiк функциясы - бул институттыц элеуметтiк мэртебесiн беру отбасыныц эрбiр мYшесiне оныц элеуметтiк ортада орналасуын жэне орындалуын аныктайтын белгш бiр элеуметтiк рел мен функциялар орнату. Отбасыныц элеуметлк кызмел жас урпакты мемлекеттiк децгейде элеуметтiк камтамасыз етумен де байланысты коргау болып табылады.
2153
Корытынды:
Казакстанда отбасын, ана мен баланы колдауды зерттеу нэтижесшде оц жэне терю проблемалык аспектшер аныкталды. Декреттiк демалыс, жэрдемакы жэне медициналык кызметтерге кол жетюзу сиякты мемлекеттiк шаралар отбасылардыц емiр CYPУ сапасын жаксартуга ыкпал етедг Алайда, зерттеу колданыстагы шектеулердi аныктады, эсiресе кызметтерге кол жетiмдiлiк шектеулi (ауылдык жерлерде).
Косымша зерттеулер жYргiзу бойынша ^сыныстарга мемлекеттiк кемектiц балалар мен аналардыц ^зак мерзiмдi дамуына эсерiн терец зерттеу, сондай-ак эртYрлi аймактардагы колдаудыц ец жаксы Yлгiлерiн талдау кiредi. Зерттеудiц шектеулерi багдарламалардыц отбасыныц эл-аукатына накты эсерi жэне аймактар бойынша акпараттыц шектеулi болуы туралы деректердiц болмауы болып табылады. Идеяларга тYсiнiктеме колдау багдарламаларын жаксырак багыттау Yшiн эртYрлi санагтагы отбасылардыц кажеттшктерш дэлiрек багалау кажеттiлiгiмен байланысты екенi анык. Ресурстарды тиiмдi белу максатында орталык жэне ецiрлiк билш органдары арасындагы езара ю-кимылды жаксарту мацызды кадам болып табылады.
Корытындылай келе, отбасы мен балаларды колдау елдiц элеуметлк-экономикалык дамуыныц мацызды негiзi болып табылады. Болашак болжамдар элеуметтiк коргауды кYшейту кажеттшгш керсетедi, эсiресе шалгай аймактарга кецш аудару кажет, б^л демографиялык жагдайга жэне экономикага оц эсер етуi мYмкiн. Аныгына келгенде, мемлекеттiк колдау отбасыларды колдауда шешушi рел аткаратынын растайды, бiрак багдарламаларды жетiлдiру кажеттшп басты кагида. Ж^мыстыц басында мэлiмдемеге сiлтеме жасай отырып, когамныц дамуы Yшiн багдарламалардыц болуы гана емес, оларды сауатты iске асыру да мацызды екенш атап етуге болады. Отбасын, ана мен баланы мемлекетлк жэне аймактык колдаудыц когамныц т^рактылыгы, элеуметтiк-экономикалык дамуы, сондай-ак азаматтардыц эл-аукаты Yшiн мацызы зор. Отбасыларга, ана мен балага колайлы жагдай жасау когамныц есуi Yшiн ете мацызды. Отбасылардыц мYмкiндiктерiн кецейтетiн ресурстар мен саясатка инвестиция салу аркылы бiз
2154
барлы; балалардыц жаркын болашагын камтамасыз ете аламыз. Бiз бiрге отбасылар eркендейтiн ;ам;ор ;ауымдасты;тар кура аламыз.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Маратова Д. М., Садыков Т. С. ФЕНОМЕН ДЕТСТВА В ТРАДИЦИОННОМ КАЗАХСКОМ ОБЩЕСТВЕ // Интернаука. - 2020. - №. 461. - С. 34-35.
2. Садчикова С. А. Правовые проблемы социального обеспечения многодетных семей: пути их решения // Правовая система и современное государство: проблемы, тенденции и перспективы развития. - 2019. - С. 95-98.
3. ТэжiFалиева Г. К., Аскеева Г. Б., Габдулина Б. А. Казахстан Республикасыныц кеп балалы отбасыларын к;олдаудаFы мемлекетлк баFдарламалардыц тшмдшгш баFалау. - 2023.
4. Yelamanova A. S., Avsydykova K. A. Жас жалFызбасты аналарды элеуметлк колдау саласындаFы отанды; жэне халыкаралы; тэжiрибелердi талдау // The Journal of Psychology & Sociology. - 2022. - Т. 80. - №. 1. - С. 78-90
2155
