CC BY
36Ill ЖУРНАЛ КАЗАХСТАНСКО-РОССИЙСКОГО МЕДИЦИНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА
ЭОЖ: 614.2 МРНТИ: 76.01.11.
БАЛА ТУУГА ЭСЕР ЕТЕТ1Н ФАКТОРЛАР: ХАЛЬЩАРАЛЬЩ ЗЕРТТЕУЛЕРГЕ ШОЛУ
* Е.М.Кадырбекова, У.С.Самарова
Семей медицина университету Казахстан, Семей к,.
(*Корреспондент автор: Е.М. Кадырбекова. E-mail: Sasha.malikov.1992@mail.ru)
Тушнд1
Кргамнын теракты дамуыньщ орталыгында адам капиталы жатыр. Теракты дамуга кедергi шамадан тыс есу немесе теракты к¥лдырау болуы мумкш, осыган байланысты популяциянын ¥дайы ендiрiсiнiн онтайлы тYрi манызды. Кдорп демографиялык ахуалдын басты проблемасы туудын теменп динамикасын болдырмау болып табылады, ол халык санынын кыскаруын жэне бYкiл халыктын да, онын енбекке кабшетл белiгiнiн де жас к¥рамынын картаюына алып келуiнен сактау. Каярп уакытта когамдык денсаулык сактаудын алдында т^рган мэселелердiн бiрi - бала тууга эсер ететiн негiзгi факторларды аныктау - жалпы элеуметгiк к¥ндылыктардын езгеру^ онын iшiнде балалы болу кажеттшп немесе адамдарга олардын репродуктивтi жоспарларын жYзеге асыруга мYмкiндiк бермейтiн кедергшердщ болуы. Осылайша, когамдык денсаулык сактау зертгеулерi елдiн элеуметгiк-экономикалык ахуалын жаксарту мэселелерiн шешуге, адами капиталга инвестиция салуга, калалар мен ауылдарда казiргi заманга сай инфрак¥рылым к¥руга, жэне азаматтардын барлык санаттары Yшiн элеуметпк кетерудiн ашык механизмiн камтамасыз ету. Элем елдерiндегi ана мен баланы колдау багдарламалары демографиялык саясаты, туу процестерiнiн онтайлы каркындылыгын, сондай-ак оларга эсер етушi тYрлi он факторларды оптимумга кол жетк1зуге багытталуы тшс. Зертгеудiн негiзгi максаты - эртYрлi тэсiлдер мен жанадан алынган бiлiмдердi ж1ктеу жэне аныктау Yшiн тууга эсер етушi факторлар бойынша зерттеулердщ казiргi жагдайын багалау. Зерттеу эдасгерг зерттеу мэселесi бойынша гылыми эдебиетгердi зерттеу жэне талдау; нормативтiк к¥жаттарды жэне статистикалык деректердi салыстыру, талдау жэне жалпылау. Зерттеу нэтижесiнде келеа дерек-тер алынды: салыстырмалы, жинакталган деректердi жасау кYш-жiгерiне карамастан, зерттеулердщ кепшшп эдетте жогары салыстыруга мумшндж бермейтiн микродеректерге багытталган. Осылайша, кептеген елдерден, сонын iшiнде, АКШ пен Жапониядан салыстырмалы микроденгейдегi туу туралы зерттеулер деректерiнiн жинагын жасау аркылы туу туралы зертгеулердi алга жылжытуга болады. Екiншiден, зертгеушiлер тек туылу динамикасын бакылай алатындыктан, жалган тэуелдшктерге караганда шынайы себептiлiк мэселесi басты мэселе болып кала береди Эдебиетте себептшк мэселесiне назар аудару бiркелкi емес, бiрак экономика дэстYрiнен ербйен шыгармалардын басым екенi даусыз. Себеп-салдарлык интерпретациялар ассоциацияларды табатын зерттеулерде де кен таралган, бiрак олардын кейбiреулерi себептiлiктi тYсiнуге немесе зерттеуге багытталмаганы анык.
КЫт свздер: тууга эсер етуш1 факторлар, экономикалык, фактора, элеуметтж факторлар.
Kipicne. Тууды зерттеудеп басымдык элеумет-танушыларга, демографтарга тиесш. Когамдык денсаулык сактау саласындагы мамандардьщ ж^мысы ic жYзiнде жок, дегенмен мэселеге кэаби кезкарас эйелдiн репродуктивп мшез-к¥лкын болжайтын жэне жYзеге асыратын дэрiгердiн ДYниетанымымен тiкелей байланысты. Когамдык денсаулык сактау саласындагы мамандар туудын колайсыз керcеткiштерiне жауап табуга, казiргi тенденцияларды зерттеуге жэне эйелге д^рыс репродуктивтi тандау жасауга кемектесуге ты-рысады [1].
Туылу - б^л некеде немесе некеciз кез келген тэртштеп балалардын туылуына немесе туылуынан бас тартуына байланысты жеке т^лганын эрекеттерiнiн, кезкарастарынын жэне психикалык ^йлершщ жYЙеci ретiнде аныкталатын репродуктивтi мшез-к¥лыктын нэтижеci [2]. Сонгы 100 жыл iшiнде элемде бала туу ди-намикасында Yлкен езгерicтер болды, б^л дэcтYрлiден репродуктивп мшез-к¥лыктын жана, заманауи тYрiне ауысуды керcетедi.
Материалистiк дуниетанымнын максатты тYPде отыргызылуы дэстYрлi отбасына деген касиетгi кезкарастын дiни к¥ВДылыктарга негiзделген когамдык санадан ыгыстырылуына экелдг Репродуктивтi дагдарыс ен алдымен рухани салага катысты. Кептеген эйелдер казiргi еркектерге жэне олардын бала тэрбиес мен отбасын к¥рудагы релiне кенш толмайтынын ай-тып, дэстYрлi отбасынан бас тартуда [3].
Шетелдiк эдебиеттерге CYЙенсек, экономикалык дамыган елдердегi казiргi когамдагы туу керсеткiшiне эсер ететш негiзгi факторлар шагын отбасыларга деген т¥ракты тенденция, эйелдердiн элеуметпк релiнiн езгеруi, туган кYнiн тандау уакыты болып табылады. Сондай-ак мемлекеттщ кYPделi экономикалык жагдайы, элемнiн кептеген елдерше тэн ж¥мыссыздыктын есуi.
Еуропа елдершдеп эйелдерiнiн туу туралы шешiм кабылдауына эсер ететiн факторлар Я.Рощина мен А.Бойковтын белгiлi кiтабында талданды [4]. Ж¥мыстагы демографиялык мiнез-к¥лыктын манызды факторлары ананын жасы жэне отбасында туылган
балалардьщ саны болып табылады. Авторлар туылган балалар саныныц енбек пен бiлiмге тэуелдшпн аныктаган жок. Сонымен катар, жас жэне балалар саныныц квадраттары да мацызды факторлар ретiнде талданады, ейткеш белгiлi бiр жастан кейiн эйелге боса-ну киынырак болады. Отбасындагы балалардыц белгiлi бiр санына жеткенде, ерльзайыптылар, керiсiнше, тагы бiр бала тууга келiседi. Дегенмен, б^л ж^мыста тек бес ел зерттелген жэне жас бойынша топтастыру жасалмаган.
Роана Камаруддин жэне Джамали Махди Хали-ли зерттеуiнде Малайзия мысалында эйелдщ емiрлiк жолдасы, баспанасыныц болуы жэне жасыныц бала тууга оц эсерш дэлелдедi. Бiркатар авторлар бала ту-уды кейiнге калдыруды талдау Yшiн белгiлi бiр фак-торларды гана алады [5]. Мысалы, ж^мыска орналасу жэне жогары бiлiм 25 жастан кешн эйелдердiц балалы болу ыктималдыгына оц эсер етедi деген корытындыга келедi [6]. Ноет J.M. зерттеушде Швецияда жогары бiлiмдi эйелдерде екiншi жэне Yшiншi бала туудыц жогары ыктималдыгы айтылады [7].
Ван де Каа жэне Лестеиг екiншi демографиялык ауысудыц негiзгi себебiн элеуметтiк-мэдени кезкарастардыц езгеруi деп санайды, соныц нэтижесшде элеуметтiк стереотиптер мен мiндеттерге караганда адамныц жеке кажеттiлiктерi мен тшектерше кебiрек кецiл белiндi [8].
Осыган байланысты авторлар адамныц кYнделiктi пршшпнщ негiзiн к¥райтын нэрсеге канагаттану (т^ргын YЙ, жолдасымен карым-катынас, Yй мшдеттер^ балаларды кYтуге кемектесу) бала туу туралы шешiмге оц эсер етедi деген гипотезаны алга тартты.
Бейкер ез ецбектершде [9] бала тууды экономикалык т^ргыдан угымды процесс ретшде карастырады. Б^л теориядагы бала багасы мен сапасы бойынша кез келген баска ешм сиякты карастырылады. Осылайша, балага баганыц есуiмен (б^л дамыган елдердiц кепшiлiгiнде адам капиталына деген с^раныстыц жогарылауымен болды) босанатын эйелдердщ жасы ^лгаяды.
Осы логикага CYЙене отырып, адамныц табысы нег^рлым кеп болса, сог^рлым кез келген ешм кеп болады. Ал отбасы табысыныц есуiмен жэне ж^байыныц ж^мыс iстейтiндiгiмен (теракты табысыныц болуын керсететш фактор ретiнде) кез келген жаста ананыц балалы болу ыктималдыгыныц артуы кYтiлуде.
Сонымен катар, уакытты белу теориялары бар, олар эйелдщ ж^мыс пен отбасы арасында уакытты белуге бешмдшгш керсетедi, ал бала туу эркашан эйелдiц бос уакытына отбасыныц кажеттшгшщ артуына экеледi [10]. Осыган CYЙене отырып, эйел ж^мыста нег^рлым кеп уакыт еткiзсе, ол ез отбасына, демек, элеуеттi балага аз кещл беледi. Эйел Yшiн мансап мYмкiндiгiнiц 35 жаска дешн жогары болатындыгына негiзделе отырып, баланыц туылуы - б^л фактордыц ерте жаста Yлкен мацызы бар деп болжанады [11].
Кейбiр зерттеулер отбасыныц дшдарлыгыныц бала туу ыктималдыгына эсер ететшш аныктады. Б^л элемдш дiндердегi отбасын жоспарлаудыц кейбiр эдютерше тыйым салумен байланысты болуы мYмкiн. Осыган CYЙене отырып, Ислам дшнде жэне православиелiк кезкарастагы эйелдiц бала туу ыктималдыгы жогары екендш айтылды. Б^л эсер ерте жаста эйелдщ жеке
тэжiрибесiнен герi ата-ана тэрбиесшщ нэтижесiнде мацыздырак болса керек.
Эдiстер. Бала тууга эсер ететш факторлардыц халыкаралык зерттеулерге шолу максатында:
- осы мэселе бойынша шетелдж эдебиеттердi зерттеу жэне талдау;
- нормативтж к¥жаттар, багдарламалар мен статистикалык деректердi салыстыру, талдау жэне корыту жYзеге асырылды.
Нэтиже. Орталык Азияда бала туу децгейiнiц темендеушщ себептерiнiц арасында репродуктивтi кезкарастардыц б^каралык акпарат к¥ралдарыныц эсерiнен езгеруi, жастардыц санасына отбасыныц, репродуктивтi жэне жыныстык мшез-к¥лыктыц шетелдiк, негiзiнен батыстык Yлгiлерiнiц енуi де бар [12]. Деш сау эйелдердi босануга «кабшетаз» ететш ец Yлкен мэселе - мансапка ^мтылу. Кетермелеу туралы алацдаган эйелдер жYктiлiк пен босануды кешнге калдырады [13]. Шетелдiк элеуметтанушылар эйелдщ зияткерлж жэне материалдык капиталыныц децгеш нег^рлым жогары болса, сог^рлым ол бала тууды кешнге калдырады деп есептейдi [14]. Нэтижесi некенщ кешiгуi, контрацепцияны колдану, тYсiк жаса-ту, б^л туу керсеткiшiнiц тез темендеуше экелiп сокты, когамга жаца проблемаларды койды.
Соцгы кездерi Ощуспк Кореяда туу керсеткiшi элемдегi ец теменп керсетк1ш болып табылады, егер жагдай езгермесе, ¥лт жойылу алдында болуы мYмкiн [15]. П.Макдональдтыц шшршше, гендерлiк тецдiк пен нарыкты ырыктандыру YPДiсi жаhандык к¥былыс. Сонымен бiрге бала туудыц темендеуi барлык елдер-ге тарады, бiрак Шыгыс Азияда, соныц шшде Корея Республикасында туу керсеткiшi Еуропа елдерiнiц кепшiлiгiнен темен: туудыц жалпы коэффициентi 1,5-тен темен. 1980 жылдарга дейiн Шыгыс Азия елдершде кэмелеттiк жаска толганда Yйлену немесе некеге т^ру дэстYрi болды жэне екi балалы отбасы Yлгiсi басым болды (репродуктивтi жоспарлар ею немесе одан да кеп баланыц туылуын камтиды) [16]. Нелжтен 2000 жылдардыц басынан бастап некеге т^ру мен туу керсеткiшi халыктыц карапайым ^дайы ендiрiсi Yшiн кажетл децгейден элдекайда темен децгейге дешн ^рт темендей бастады деген с^рак кептеген авторлардыц зерттеуiнiц такырыбына айналды.
Бiрiншiден, казiргi корей когамында эйелдердщ жалпы бшм децгейiнiц жэне эйелдердщ ж^мыспен камтылуыныц артуына жэне т^рмыс к¥рмаган эйелдер саныныц артуына байланысты туу керсеткiшi барган сайын темендеп барады. Канрп корей эйелдерi тэуелаз емiр CYргiсi келедi жэне ез армандарын жYзеге асыргысы келедi, кыздар отбасы мен ж^мысын бiрiктiруге коркады, олар тэуелсiздiгiн жогалтып алу-дан коркады.
Еюншщен, 1997 жылгы ОцтYCтiк Кореядагы каржылык дагдарыстан кейiн жэне нарыктыц жаhандык аукымда ырыктандыруына байланысты республика-да ете бэсекеге кабiлеттi ецбек нарыгы пайда болды, ал жастар жогары кызметке кетерiлу Yшiн кеп кYш салуга мэжбYP болды. Бiрак Кореяда элемнiц дамыган елдерiмен салыстырганда экономикалык есу каркынына карамастан элеуметтiк камсыздандыру жYЙесi м^ндай жагдайларга жеткiлiктi тYPде дай-
Sal.
ын емес. Бул когамдагы демографиялык жагдайдыц e3repyi басталган бетбурысты кезец болды. Демек, жа-стар мансап ушш не турмыска шыгуды, соган сэйкес бала тууды кейiнге калдырады, не жумыссыз калмау Yшiн Yйленiп, балалы болуды мулде ойламайды. Неке децгеш Yнемi темендеп келедi: 2018 жылы некенiц жалпы коэффициентi 5% болса, 2009 жылы 6,2% болса, 1970 жылы 9,2% болды [17].
Yшiншiден, балалы немесе балалы болмау арасындагы тацдауга эсер ететш тагы бip фактор - бала кYтiмi мен бала тэрбиесшщ курбаны болудан корку. Ко-реяда ата-аналар акшасын бала тэрбиесше жэне балалар-ды окытуга, соныц iшiнде мектептен тыс жумыстарга, жеке бiлiм беруге жумсауы керек. Мемлекетпк бiлiм беру тегiн болганымен, мектептеpдегi бэсекелестiк орта ата-аналарды косымша бiлiм алу Yшiн акша телеуге мэжбYp етедi. Бул Кореядагы ете кец таралган элеуметлк-мэдени кубылыс, дэстYpлi «корейлж конфуцийшшдж» идеясына негiзделген академиялык секталыктыц жагымсыз жагымен байланысты.
Тертшшщен, авторитарлык-патриархалды отбасы мэдениетi ете темен (ДД¥ кpитеpийлеpi бойынша) туу керсетюшше эсер еткен жэне Шыгыс Азия елдершде,
сонын шшде ОнтYCтiк Кореяда туу денгешнщ темендап мэселесш шешуд1 киындаткан манызды фактор болып табылады. Элеуметпк сауалнамага сэйкес, кыздардын кепштп босану кезшдеп ауырсынуды бастан еткерпс келмейд1, сонымен катар бала туу олардын мансабына зиян типзед1 деп жауап береда. Корея Республикасында жYктi эйелдерд1 кемсггуге тыйым салатын енбек заннамасы бар, б1рак кэсшодактар б¥л зандар орындалмайтынын айтады. Кебшесе жYктi эйелдер ездершщ болашагына аландайды. Кептеген жагдайларда, тшп эйел ж¥мыска барса да, бала купм толыгымен дерлж оган тYседi [16].
Жапон галымы Сузукидщ птршше, Шыгыс Азия елдершде бала туудын жалпы коэффициент! 1,5-тен темен болса, жагдай келесщей: отбасы мен кэсшорындагы жыныстык-релдж стереотиптер туу денгешнщ темен болуына себеп болады; балалар ез бетшше акшаны кеш таба бастайды; ана бала ^т1мше кеб1рек жауапты; ете аз балалар некес1з туылады [18]. Б¥л когамдагы дэстYрлi идеянын Yстемдiгiн керсетед1 жэне жас ¥рпактын некеге т¥ру мен бала туудан бас тартуынын себептерш тYсiндiредi [19].
Эдебиеттерге шолу тууга эсер етуш1 факторларды келесщей жYЙелеуге мYмкiндiн берд1 (сурет 1).
Сурет 1. Тууза эсер emymi нег1зг1 факторлар жуйеа.
Жогарыда келпршген зерттеулердщ нэтижелерш корытындылай келе, элеyметтiк-экономикалык фактор-лардан баска, объективтi демографиялык параметрлер бала туу туралы шешiмге эсер етедi деп айта аламыз. Жасы туу ыктималдыгына оц эсер етед^ белгiлi 6ïp сэттен кейiн оныц туу кабiлетi тeмендейдi, сэйкесiнше бала туу ьщтималдыгы тeмендейдi. Эйелдщ балалары негурлым кеп болса, оныц тагы бipеyiн тууга кажеттiлiгi согурлым аз болады. Сонымен катар, кеп балалы отбасы Yшiн тагы 6ïp баланыц туылуы аз шыгындарды талап
етедь ^аржылык каyiпсiздiктiц кепiлi жэне элеуметпк стереотиптерге сэйкестiк pетiнде некеге туру факпс бала туу ыктималдыгына оц эсер етyi керек.
Факторлардыц тууга эсер ету механизмi келесщей (сурет 2):
- тiкелей эсер ету. Мысал pетiнде халыктыц демографиялык курылымыныц тууга эсеpi болады. Тжелей эсер етедi: некеге туру жэне халыктыц eлiмi, эйелдер денсаулыгыныц жагдайы, сондай-ак халыктыц кeшi-коны.
- жанама эсер адамныц e3rn-e3i тануы мен мшез-кулкымен аныкталады. Элеуметтш-экономикалык факторлар, атап айтканда, материалдык эл-аукат, бтм децгеш жэне т.б. бала туудыц каркындылыгына
тiкелей емес, езара байланысты кубылыстар жYЙесi аркылы эсер етед^ ец алдымен элеуметтiк кундылыктар жYЙесiне жэне халыктыц репродуктивтi катынастарына эсер етедг
Жанама эсер
Рспродуктивп жуйе
Факторлар
НИенпм
РС1фОДуКТИВП мшез-к^лык;
Туылу
Тжелей эсер
Сурет 2. Тууга тгкелей жэне жанама эсер ету.
Бiркатар факторлардыц эсер ету ерекшел^ - б^л эсер адамдардыц санасына эсер етедi. Суретте эр тYрлi жагдайлар мен факторлардыц тууга эсерi схемалык тYPде кeрсетiлген.
Нэтиженi талкылау. 2018-2020 жылдар аралыгында Макс Планк демографиялык зерттеулер институты «Generation & Gender Survey» панельдш социологиялык сауалнамасыныц микродеректерiне негiзделген зерт-теу жYргiзген. Зерттеуге 15-50 жасаралыгындагы эйелдер (барлыгы 8 мыцнан астам бакылау) ирд^ Оган Болгария, Венгрия, Германия, Чехиядан келген респонденттер катысты [20].
Жогарыда келтiрiлген модельдерден туу туралы шешiмдер кабылдауды аныктайтын параметрлер эйелдiц жасына байланысты iс жYзiнде eзгермейдi, ейткеш непзп мацызды факторлар сэйкес келедi (жас, балалар саны, эйел мен жубайыныц (жолдасыныц) жумыспен камтылуы жэне жолдасымен карым-катынаска канагаттану).
Сонымен катар, балалары бар эйелдер Yшiн элдекайда кеп ауыспалылар мацызды бола бастайды, ал баласыз эйелдер Yшiн тек жас жэне тургын YЙге канагаттану мацызды факторлар болды (сурет 3).
Эйелдщ денсаулыгы мен экономикалык эл-аукатыныц бала туу ыктималдыгына тжелей тэуелдшпне катысты
Сурет 3. Эйелдерге эсер етуш1 мацызды факторлар.
кейбiр гипотезалар расталмады. Себеп шатастырылган себептiк катынастарда болуы мYмкiн. Экономикалык жагдайы жогарырак эйелдердiц iс-эрекетi мен жоспа-ры бастапкыда отбасындагы балалар саныныц аз болу-ына багытталган. Бул жагдайда карама-карсы магына - эйелдiц каржылык турактылыгы (табыс жэне жумыс орны), ол балаларымен бiрге жогалтуга дайын емес. МYмкiн, дэл сол себеп денсаулыкты eзiн-eзi багалаудыц тэуелдiлiк багытын аныктайды.
Ресей Федерациясыныц ¥лттык халыктык корыныц «Халыктык бакылау» сайтында 2021 жылдыц 1-10 шiлде аралыгында бала туу туралы шешiм кабылдауга кандай факторлар эсер ететiнi туралы сауалнама жYргiзiлдi. Сауалнамага катыскан 1700 респонденттщ
кeпшiлiгiнiц пiкiрiнше, бала тууга кедерп келтiретiн негiзгi себептер табыс пен тургын YЙ алацыныц жетiспеушiлiгi болып табылады. «Отбасыныц балалы болгысы келмеушщ бiр себебi - баспананыц жоктыгынан корку. Муны бiр немесе екщен кeп бала-сы бар, бiрак кeп балалы отбасы болуга батылы жет-пеген сауалнамага катысушылар ерекше атап eттi. Респонденттер сондай-ак пандемия кезiнде енгiзiлген элеуметтiк тeлемдердiц мацыздылыгын атап eттi жэне болашакта осындай колдау шараларыныц дамитыны-на Yмiт бiлдiрген. Сонымен катар, респонденттердщ Yштен екiсi кем дегенде тагы бiр бала тууды жоспар-лап отырганын, ал олардыц эрбiр Yшiншi бeлiгi жакын болашакта бул окиганы жоспарлап отырганын атап
етп. Балалы болуды жоспарлагандар арасында баласы т¥нгышы болатындар кеп (39%). Yш немесе одан да кеп баласы бар кеп балалы отбасылар мшдетп тYPде (38%) баска бала тууды жоспарламайды, б1рак кейб1реулер1 (19%) м¥ндай мYмкiндiктi жокка шыгармайды.
Бала туудын жалпы коэффициентш б1р эйелге шакканда 1,7 балага дешн арттыру РФ-нын «Демография» ¥лттык жобасыныц каз1рп максаттарыныц б£р1 болып табылады. Осы максатта балалы отба-сыларды каржылык колдау шараларынын кешеш калыптастырылды. Осыган карамастан, елде балалы болуды жоспарлагандар Yшiн сэбилердщ тэрбиесш
камтамасыз ету мэселес эл1 де езект болып келедг Респонденттер бала кYтiмi бойынша демалыстагы аналарга уакытша кемек керсету Yшiн элеyметтiк кYтyшiлеp институтын дамытуды немесе балабакшада орын болмаган жагдайда етемакы телеу жYЙесiн дамытуды усынды. Ресей Федерациясыныц ¥лттык халыктык корыныц сарапшыларыныц пiкipiнше, ясли курылысына катысты проблемалар бар жерде мемле-кет тарапынан каржылык колдау керсету аркылы ез кызметтеpiн кepсететiн сертификатталган к'ртушшер жYЙесiн эзipлеyге болады [21]. Жобаныц нэтижелеpi келесiдей:
Сурет 4. Отбасында бала туу туралы шешгмге не эсер етуш1 факторлар.
Жогарыда атап еткендей, Ресейдеп бала туу коэффициент бip эйелге шакканда 1,7 баланы курайды жэне eлiм-жiтiмнiц жогары дэрежесш есепке алсак, бYгiнгi жагдай елдi демографиялык дагдарыска алып келедi. Туудыц темен децгеш ресейге гана емсе, сонымен катар
Еуропаныц кептеген елдерше де тэн. ДД¥ дереп бойынша когамдагы ¥рпакты алмастыратын туу децгеш б1р эйелге шакканда 2,1 баладан келедг БYгiнгi кYнi туу керсетк1ш1 м^ндай денгейге жететш Еуроодактын б1рде-б1р ел1 жок. Кешт бастаган Францияда б^л керсетюш 2-ш к¥райды.
Кесте 5. Еуропа eлдeрiндeгi туудыц жиынтыц коэффициeнmi (2020 жыл) [22].
Мемлекет Коэффициент Мемлекет Коэффициент
Андорра 1Д Исландия 1,9
Венгрия 1,4 Австрия 1,5
Бельгия 1,7 Италия 1,4
Болгария 1,5 Литва 1,6
Швейцария 1,5 Люксембург 1,5
Кипр 1,3 Латвия 1,6
Чехия 1,5 Мальта 1,4
Германия 1,5 Черногория 1,8
Дания 1,7 Нидерланды 1,7
Испания 1,3 Норвегия 1,8
Эстония 1,5 Польша 1,3
Финляндия 1,7 Португалия 1,2
Франция 2,0 Румыния 1,2
Великобритания 1,7 Сербия 1,4
Греция 1,3 Словения 1,6
Хорватия 1,5 Швеция 1,9
Португалия, Испания, Греция, Румыния сиякты кептеген еуропалык елдерде бала туудын жалпы коэффициент б1рлшке бешм, б¥л демографтарды аландатып, саясаткерлерд1 халыктын есуш ынталандыру шаралары туралы ойлануга мэжбYP етедг Эйелдщ бала-
лы болу шеш1мш жеке адам - жасы, бшм денгеш, табысы - жэне макроэкономикалык факторлар - ж¥мыссыздык, енбек нарыгындагы белпаздш, институционалдык орта каншалыкты аныктайтыны зерттелед1 [23]. Элемдеп баска мемлекеттер бойынша жагдай келесщей:
Кесте 6. Халыцтыц табиги всiмi туралы ацпарат.
Вте жогары Жогары Орташа Темен (2-10/1000) Вте темен
(30/1000 (20/1000) (10/1000) (2/1000)
жогары)
Кения Монголия Китай Польша Россия
Зимбабве Филиппины Индия Швеция Венгрия
Нигерия Бангладеш Турция Франция ФРГ
Ливия Пакистан Куда Великобритания Болгария
Таджикистан Эфиопия Бразилия США Австрия
Египет Мексика Аргентина Канада Италия
Кесте 7. Бала тудыру фскторлсры: эйелдердщ эртYрлi сснсттсры Yшiн пробит
регрессия нэтижелерi.
Жолдасы жок Жолдасы бар эйелдер
эйелдер Барльгсы Баласы жок Баласыбар
Тусшд1рме айнымалылар
Эйелдщ жасы 0,014*** 0,007*** 0,021** 0,006***
(-0,002) (0,002) (0,010) (0,002)
Эйел жасыньщ -0,0003*** -0,0002*** -0,0005*** -0,0001***
квадраты (-0,00) (0,000) (0,000) (0,000)
Бала саны -0,0133*** -0,022*** -0,014***
(0,001) (0,003) (0,005)
Бала саныньщ 0,0045*** 0,004*** 0,003***
квадраты (0,001) (0,000) (0,001)
Эртурл1 жынысты -0,002 -0,004 -0,004
балалар (0,010) (0,005) (0,004)
Аборт (дамми) -0,007 0,0095** 0,027* 0,008*
(0,004) (0,004) (0,014) (0,005)
Жан^я мушелершщ 0,003*** 0,00002 -0,0005 -0,0004
саны (0,001) (0,001) (0,004) (0,001)
Эйелдщ жогары 0,006* 0,011*** 0,032** 0,0075**
бшмшд болуы (0,003) (0,003) (0,014) (0,003)
Эйелдщ жумыспен 0,014*** 0,012*** 0,028** 0,008***
камтылуы (0,003) (0,003) (0,014) (0,003)
Тщяын уй келем1 -0,0002** 0,0001 0,0007** 0,000
(0,000) (0,000) (0,0004) (0,000)
Элеуметпк 0,006*** -0,004 -0,022 -0,001
жагдайы (темен) (0,003) (0,005) (0,021) (0,004)
Элеуметпк -0,023*** -0,003 -0,017 -0,001
жагдайы (жогары) (0,008) (0,006) (0,026) (0,006)
Денсаулык; жагдайы -0,001 0,002 -0,003 0,002
(0,002) (0,003) (0,012) (0,003)
Москва ц. -0,01** -0,001 -0,013 -0,0004
(0,005) (0,006) (0,021) (0,005)
Санкт-Петербург к;. -0,001* -0,015* -0,013 -0,023*
(0,006) (0,009) (0,029) (0,012)
Кдла тургындары -0,01*** -0,014*** -0,04*** -0,01***
(0,003) (0,003) (0,015) (0,003)
Жолдасыньщ 0,003 0,0106 0,002
жогары бшшнщ (0,003) (0,014) (0,003)
болуы
Жолдасыньщ 0,021 0,0945 0,006
ж^мыспен (0,019) (0,082) (0,017)
к;амтылуы
Жолдасынын табыс -0,002 -0,006 -0,0006
децгеш (0,002) (0,010) (0,002)
Бакылаулар саны 18663 17418 2476 15107
Псевдо 112 0,0867 0,1466 0,1061 0,1220
Тэуедщ айнымалы: бала туу туралы пгеппм жыл пшнде кабылданады
1Ш1
Жогарыдагы кестедеп модельде 15-49 жас аралыгындагы эйелдер Yлгiсi аныкталган. Кесте-де шекп эсерлер керсетшген, стандартты ауыткулар жакшада бершген (i*** p < 0,01; ** p < 0,05; * p <0,1). Эйелдщ бшм1 мен жумыска орналасуы мен оныц репродуктивт мшез-кулкыныц езара байланысын талдау нэтижелер1 жогары 61л1м1 бар жумыс ютейтш эйелдердщ урпакты болу жоспарларын жYзеге асыруга Yлгеpмейтiндiгiн керсетедг Осыган байланысты мемлекет ецбек нарыгын реформалау жэне эйелдер Yшiн икемд1 ецбек жагдайларын жасау аркылы туу керсетшшш ынталандыра алады. 9м1рд1ц басындагы адамдардыц репродуктивт ниет мен ем1рд1ц соцына карай жYзеге асырылган кунарлылыгы арасында алшактык бар-жогын, ал егер болса, ол кай элеуметпк кабатта ец жогары екенш тYсiнy кажет.
^орытынды. Ызд1ц шолуымыз керсеткендей, дамыган елдердеп туу керсетшшш зерттеу ете аукымды жэне инновациялык тэсшдермен есуд1 жалгастыруда. Бул тараудыц непзп максаты эpтYpлi тэалдер мен жацадан алынган бшмдерд1 ж1ктеу жэне аныктау Yшiн тууга эсер етуш1 факторлар бойынша зерттеулердщ каз1рп жагдайын багалау болды. Сонымен катар, нэтижелерд1 Yш: макро-, мезо- жэне микро-аналитикалык децгешге жYЙелеy.
Эдютемелерге, деректерге жэне аналитикалык стратегияларга катысты еш косымша мэселе эдебиеттерге шолуды жалпылама тYpде карастырган кезде айкын болады. Б1р1нш1ден, бул халыкаралык туу керсетшшш зерттеулерге катысты. Салыстырмалы, жинакталган деректерд1 (мысалы, Макс Планк атындагы Демографиялык зерттеулер институты жэне Вена демография институты эз1рлеген туу туралы де-ректер базасы сиякты) жасау кYш-жiгеpiне карамастан, зерттеулердщ кепшшп эдетте жогары салыстыруга мYмкiндiк 6еpмейтiн микродеректерге багытталган. Осылайша, кептеген елдерден, соныц iшiнде, ец бастысы, АКШ пен Жапониядан салыстырмалы микродецгейдеп туу туралы зерттеулер деректершщ жинагын жасау аркылы туу туралы зеpттеyлеpдi алга жылжытуга болады. Зерттеушшер мен каржыландыру уйымдарыныц 6ipлескен кYш-жiгеpi гана эpтYpлi децгейде эрекет ететш жэне pепpодyктивтi тацдауга эсер ететш ipгелi механизмдеpдi ашады.
Екiншiден, зерттеушшер тек туылу динамикасын бакылай алатындыктан (тэжipи6елiк индукциялык кубылыстарга караганда), жалган тэyелдiлiктеpге караганда шынайы се6ептiлiк мэселес басты мэселе болып кала береди Эдебиетте се6ептiлiк мэселесiне назар аудару бipкелкi емес, 6ipак экономика дэстYpiнен ep6iген шыгармалардыц басым екеш даусыз. Себеп-салдарлык интерпретациялар ассоциацияларды таба-тын зерттеулерде де кец таралган (бул кYpделi мэселе), бipак олардыц кей6ipеyлеpi се6ептiлiктi тYсiнyге немесе зерттеуге багытталмаганы анык.
Эдебиеттер ™iMi:
1. Лунева И.С., Иванова О.Ю., Хардиков А.В., Абросимова Н.В. Факторы, влияющие на рождаемость в современной России. Российский вестник акушера-гинеколога. 2019;19(2):14-20. https://doi.org/10.17116/ rosakush20191902114.
2. Калачикова О.Н. Грамотность населения в вопросах репродукции, или планирование семьи «по-русски». Вестник Красноярского государственного аграрного университета. 2012; 1:196 - 202.
3. Лунева И.С., Абросимова Н.В. Внебрачная рождаемость как составляющая современной демографической ситуации в России. Сборник научных трудов. Научный диалог: Вопросы медицины. СПб.: Международное Объединение Академии Наук. 2018:25 - 27.
4. Рощина Я. М., Бойков А.В. Факторы фертильности в современной России. М. : EERC. 2005.
5. Rindfuss R.R., D.K. Guilkey, S.P. Morgan, O. Kravdal (2010). Child-care availability and fertility in Norway // Population and development review. 36(4): 725-748.
6. d'Albis H., Greulich A., Ponthiere G. (2017) Education, labour, and birth postponement in Europe. Demographic Research. Vol. 36 (23). P. 691—728. DOI: 10.4054/ DemRes.2017.36.23.
7. Hoem J.M. (2005) Why does Sweden have such high fertility? Demographic research. Vol. 13 (22). P. 559 - 572.
8. Lesthaeghe R., van de Kaa D.J. (1986) Twee Demografische Transities? (Two Demographic transitions?). In: Bevolking: Groei en Krimp (Population: Growth and Decline). Deventer, Van Loghum Slaterus. P. 9 - 24.
9. Becker G. (1976) An Economic Analysis of Fertility. In: Backer G. The Economic Approach to Human Behavior. Chicago and London: The University of Chicago Press. P. 171 - 195.
10. Schultz T.P. (1986) The Value and Allocation of Time in High-Income Countries: Implications for Fertility, Below Replacement Fertility in Industrial Societies. Population and Development Review. Vol. 12. P. 87 - 108.
11. Смулянская Н.С. Что влияет на принятие решения о рождении ребенка у женщин разных возрастных групп? // Мониторинг общественного мнения:Экономические и социальные перемены. 2017. № 5. С. 289 - 299. DOI: 10.14515/monitoring.2017.5.16.
12. Афиногенова И.Н., Пиндюрина Е.А. Демографическая ситуация в России. Территория науки. 2014;1:1:71-74.
13. Лунева И.С., Иванова О.Ю., Хардиков А.В., Иванова Т.С., Абросимова Н.В. Демографические показатели рождаемости и медико-социальное влияние на них. Журнал акушерства и женских болезней. 2017;66:2:40-48.
14. Rondinelli C., Aassve A., Billari F.C. Women's wages and childbearing decisions; Evidence from Italy. Demographic Research. 2010; 10:6:549-578.
15. Исследовательский доклад 2018 года, Корейский институт здравоохранения и социальных дел) https:// www.kihasa.re.kr/.
16. Seung Hyun Seo (2019) Low fertility trend in the Republic of Korea and the problems of its family and demographic policy implementation. Population and Economics 3(2): 29 - 35. https://doi.org/10.3897/ popecon.3.e37938.
17. KOSTAT, 2018. http://kostat.go.kr/wnsearch/search. jsp.
18. Suzuki Toru. 2019. Eastern Asian Population History and Contemporary Population Issues
19. Chang Woo Park (2018) Female college students' perception of marriage, childbirth, childcare. Journal of Critical Social Welfare 59. p.288 - 290.
20. Balbo N., F.C. Billari and M. Mills (2013). Fertility in advanced societies: A review of research // European journal of population.
21. Опрос ОНФ выявил факторы, влияющие на принятие решения о рождении ребенка https://onf. ru/2020/07/17/opros-onf-vyyavil-faktory-vliyayushchie-na-prinyatie-resheniya-o-rozhdenii-rebenka/.
22. Официальный сайт World Health Organization.
23. Журавлева Т.Л., Гаврилова Я.А. Анализ факторов рождаемости в России: что говорят данные РМЭЗ НИУ ВШЭ? // HSE Economic Journal, 2017, vol. 21, no 1, pp. 145-187.
References:
1. Luneva I.S., Ivanova O.YU., Khardikov A.V., Abrosimova N.V. Faktory, vliyayushchiye na rozhdayemost' v sovremennoy Rossii. Rossiyskiy vestnik akushera-ginekologa. 2019;19(2):14-20. https://doi.org/10.17116/ rosakush20191902114.
2. Kalachikova O.N. Gramotnost' naseleniya v voprosakh reproduktsii, ili planirovaniye sem'i «po-russki». Vestnik Krasnoyarskogo gosudarstvennogo agrarnogo universiteta. 2012; 1:196 - 202.
3. Luneva I.S., Abrosimova N.V. Vnebrachnaya rozhdayemost' kak sostavlyayushchaya sovremennoy demograficheskoy situatsii v Rossii. Sbornik nauchnykh trudov. Nauchnyy dialog: Voprosy meditsiny. SPb.: Mezhdunarodnoye Ob «yedineniye Akademii Nauk». 2018:25 - 27.
4. Roshchina YA. M., Boykov A.V. Faktory fertil'nosti v sovremennoy Rossii. M.: EERC. 2005.
5. Rindfuss R.R., D.K. Guilkey, S.P. Morgan, O. Kravdal (2010). Child-care availability and fertility in Norway // Population and development review. 36(4): 725 - 748.
6. d'Albis H., Greulich A., Ponthiere G. (2017) Education, labour, and birth postponement in Europe. Demographic Research. Vol. 36 (23). P. 691 - 728. DOI: 10.4054/ DemRes.2017.36.23.
7. Hoem J.M. (2005) Why does Sweden have such high fertility? Demographic research. Vol. 13 (22). P. 559 - 572.
8. Lesthaeghe R., van de Kaa D.J. (1986) Twee Demografische Transities? (Two Demographic transitions?). In: Bevolking: Groei en Krimp (Population: Growth and Decline). Deventer, Van Loghum Slaterus. P. 9 - 24.
9. Becker G. (1976) An Economic Analysis of Fertility. In: Backer G. The Economic Approach to Human Behavior. Chicago and London: The University of Chicago Press. P. 171 - 195.
10. Schultz T. P. (1986) The Value and Allocation of Time in High-Income Countries: Implications for Fertility, Below Replacement Fertility in Industrial Societies. Population and Development Review. Vol. 12. P. 87 - 108.
11. Smulyanskaya N.S. Chto vliyayet na prinyatiye resheniya o rozhdenii rebenka u zhenshchin raznykh vozrastnykh grupp? // Monitoring obshchestvennogo mneniya:Ekonomicheskiye i sotsial'nyye peremeny. 2017. № 5. S. 289 - 299. DOI: 10.14515/monitoring.2017.5.16.
12. Afinogenova I.N., Pindyurina Ye.A. Demograficheskaya situatsiya v Rossii. Territoriya nauki. 2014; 1:1:71-74. Afinogenova I.N., Pindyurina E.A. Demographic situation in Russia. Territoriya nauki .2014;1:1:71-74. (In Russian)
13. Luneva I.S., Ivanova O.YU., Khardikov A.V., Ivanova T.S., Abrosimova N.V. Demograficheskiye pokazateli rozhdayemosti i mediko-sotsial'noye vliyaniye na nikh. Zhurnal akusherstva i zhenskikh bolezney. 2017; 66:2:40-48.
14. Rondinelli C., Aassve A., Billari F.C. Women's wages and childbearing decisions; Evidence from Italy. Demographic Research. 2010; 10:6:549-578.
15. Issledovatel'skiy doklad 2018 goda, Koreyskiy institut zdravookhraneniya i sotsial'nykh del) https://www. kihasa.re.kr/.
16. Seung Hyun Seo (2019) Low fertility trend in the Republic of Korea and the problems of its family and demographic policy implementation. Population and Economics 3(2): 29 - 35. https://doi.org/10.3897/ popecon.3.e37938.
17. Kostat, 2018. http://kostat.go.kr/wnsearch/search.jsp.
18. Suzuki Toru. 2019. Eastern Asian Population History and Contemporary Population Issues.
19. Chang Woo Park (2018) Female college students' perception of marriage, childbirth, childcare. Journal of Critical Social Welfare 59. p.288 - 290.
20. Balbo N., F.C. Billari and M. Mills (2013). Fertility in advanced societies: a review of research // european journal of population.
21. Opros ONF vyyavil faktory, vliyayushchiye na prinyatiye resheniya o rozhdenii rebenka https://onf. ru/2020/07/17/opros-onf-vyyavil-faktory-vliyayushchie-na-prinyatie-resheniya-o-rozhdenii-rebenka/.
22. Ofitsial'nyy sayt World Health Organization.
23. Zhuravleva T.L., Gavrilova YA.A. Analiz faktorov rozhdayemosti v Rossii: chto govoryat dannyye RMEZ NIU VSHE? // HSE Economic Journal, 2017, vol. 21, no 1, pp. 145-187.
ЖУРНАЛ КАЗАХСТАНСКО-РОССИЙСКОГО МЕДИЦИНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА РОЖДАЕМОСТЬ: ОБЗОР МЕЖДУНАРОДНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
*Е.М. Кадырбекова, У.С. Самарова
Медицинский университет Семей, Казахстан, г. Семей
(*Корреспондирующий автор: Е.М. Кадырбекова. E-mail: Sasha.malikov.1992@mail.ru)
Аннотация
Человеческий капитал находится в центре устойчивого развития общества. Препятствиями к устойчивому развитию могут быть чрезмерный рост или постоянный спад рождаемости. Основной проблемой современной демографической ситуации является недопущение низкой рождаемости, что позволит предотвратить спад населения и старение всего населения, его трудоспособного возраста. Одной из задач, стоящих сегодня перед общественным здравоохранением, является выявление основных факторов, влияющих на деторождение, - изменение общесоциальных ценностей, в том числе необходимость иметь детей или наличие барьеров, мешающих людям реализовать свои репродуктивные планы. Таким образом, исследования в области общественного здравоохранения направлены на улучшение социально-экономической ситуации в стране, инвестирование в человеческий капитал, создание современной инфраструктуры в городах и селах, обеспечение открытого механизма социального развития для всех категорий граждан. Программы поддержки матери и ребенка во всем мире должны быть направлены на достижение оптимальной демографической политики, оптимальной интенсивности родового процесса, а также различных положительных факторов, влияющих на них. Основная цель исследования заключалась в оценке современного состояния исследований факторов, влияющих на рождение, для классификации и выявления новых подходов и новых знаний. Методы исследования: исследование и анализ научной литературы по вопросам исследования; сопоставление, анализ и обобщение нормативных документов и статистических данных. В ходе исследования были получены следующие данные: несмотря на усилия по созданию сравнительных агрегированных данных, большинство исследований обычно сосредоточено на микроданных, которые не позволяют проводить высокие сравнения. Таким образом, исследованиям рождаемости можно способствовать, собрав коллекцию сравнительных данных о рождаемости на микроуровне из многих стран, включая Соединенные Штаты и Японию. Во-вторых, поскольку исследователи могут отслеживать только динамику рождаемости, вопрос об истинной причинности остается более важным, чем о ложных зависимостях. В литературе основное внимание уделяется проблеме причинности, но несомненно преобладание работ экономической традиции. Причинно-следственные интерпретации также распространены в исследованиях, обнаруживающих ассоциации, но ясно, что некоторые из них не ориентированы на понимание или изучение причинно-следственных связей.
Ключевые слова: факторы, влияющие на рождаемость, экономический фактор, социальные факторы.
FACTORS AFFECTING FERTILITY: A REVIEW OF INTERNATIONAL STUDIES
*E. Kadyrbekova, U.S. Samarova
Semey Medical University, Kazakhstan, Semey
(*Corresponding author: E. Kadyrbekova. E-mail: Sasha.malikov.1992@mail.ru)
Summary
Human capital is at the center of the sustainable development of society. Obstacles to sustainable development can be excessive growth or permanent decline in fertility. The main problem of the current demographic situation is the prevention of low birth rates, which will prevent the decline of the population and the aging of the entire population, its working age. One of the challenges facing public health today is to identify the main factors affecting childbearing - changing general social values, including the need to have children or the presence of barriers that prevent people from realizing their reproductive plans. Thus, research in the field of public health is aimed at improving the socio-economic situation in the country, investing in human capital, creating modern infrastructure in cities and villages, and providing an open mechanism for social development for all categories of citizens. Mother and child support programs around the world should be aimed at achieving an optimal demographic policy, the optimal intensity of the birth process, as well as various positive factors that affect them. The main aim of the study was to evaluate the current state of research on factors influencing birth in order to classify and identify new approaches and new knowledge. Research methods: research and analysis of scientific literature on research issues; comparison, analysis and generalization of normative documents and statistical data. The findings of the study are as follows: Despite efforts to create comparative aggregated data, most studies tend to focus on microdata, which do not allow for high comparisons. Thus, fertility research can be facilitated by collecting a collection of comparative micro-level fertility data from many countries, including the United States and Japan. Second, since researchers can only track the dynamics of fertility, the question of true causality remains more important than false relationships. The literature focuses on the problem of causality, but there is no doubt that the works of the economic tradition predominate. Causal interpretations are also common in association studies, but it is clear that some of them are not focused on understanding or studying causality.
Key words: factors affecting fertility, economic factor, social factors.
