CC BY
0ЦАЗ1РГ1 ТАНДАГЫ ЗОРЛЬЩ-ЗОМБЫЛЬЩТЬЩ РУХАНИ ЭЛЕМДЕГ1 К0Р1Н1С1
НАБИ БЕКЖАН
«Туран» университетi
Ф.г.к,.кауымдастырылган профессор ТУЛЕКОВА Г.Х.
Аннотация. Бул мацала турмыстыц зорлыц-зомбылыцтыц алдын алудыц мацыздылыгын царастырады жэне цаутЫз ортаны цурудагы заманауи азаматтардыцролт царастырады. ДYниежYзiлiк денсаулыц сацтау уйымы мен Б1ржкен ¥лттар ¥йымы сияцты халыцаралыц уйымдардыц деректерт талдау арцылы мэселенщ ауцымын талцыланды жэне алдыцгы зерттеулер мен багдарламалар негiзiнде сэттi алдын алу эдютерт аныцталды. Отбасылыц зорлыц-зомбылыцпен куресу Yшiн цогамдагы эрбiр адамныц бiрiгiп жумыс icтеутщ мацыздылыгын атап корсетумен жэне эрбiр адам Yшiн цаутЫз ортаны цуру Yшiн одан эрi эрекет етдi.
Ктт свз: цоргау полициясы, зорлыц-зомбылыц, жергiлiктi полиция цызметi
Annotation. This article discusses the importance of preventing domestic violence and the role of modern citizens in creating a safe environment. Analyzing data from international organizations such as the World Health Organization and the United Nations, the scale of the problem was discussed and successful prevention methods were identified based on previous research and programs. Further measures have been taken to combat domestic violence by emphasizing the importance of each person working together in the community and creating a safe environment for each person.
Keyword: protection police, violence, local police service
БYгiнгi тацда YЙдегi зорлык зомбылык такырыбы ^ннен KYHre езект такырыптардыц 6ipi болып отыр, елiмiздеri соцгы жацалыктар бул птрге дэлел болады. Турмыстык зорлык-зомбылык ;a3ipri когамдагы ец етюр жэне кец таралган мэселелердщ бiрi болып кала бередi. Бул кубылыстыц эсерi барлык децгейде сезiледi: жеке адамнан элеуметпк децгейге дейiн. Бул макалада бiз казiрri замангы азаматтар арасында турмыстык зорлык-зомбылыктыц алдын алудыц мацыздылыгын карастырамыз жэне оныц алдын алу стратегияларын усынамыз. ¥лт Жоспарыныц 30-кадамын iске асыру Yшiн "жергшкп полиция кызметшщ кызмет мэселелерi бойынша кейбiр зацнамалык актiлерге езгерiстер мен толыктырулар енгiзу туралы" КР Зацы кабылданды, оган сэйкес елде жергшкп полиция кызмет (будан эрi - ЖПК) курылды [17, 25-б].
1шю iстер министрiнiц ЖПК белiмшелерiнiц (учаскелш полиция инспекторларыныц, кэмелетке толмагандар ютер^ жол-патрульдiк, табигатты коргау полициясы, эйелдердi зорлык-зомбылыктан коргау женiндегi, таратушы кабылдагыштар мен арнайы кабылдагыштардыц) кызметш регламенттейтш ведомстволык буйрыктары эзiрленiп, сэйкес келпршдь
Казiргi уакытта турмыстык зорлык-зомбылыктыц алдын алуга багытталган шаралар кешенiн эзiрлеу мэселелерi пысыкталуда. Казакстан Республикасыныц алгашкы Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц 2012 жылгы 14 желтоксандагы "Казакстан-2050 "Стратегиясы: калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты" атты Казакстан халкына Жолдауында басымдыктардыц бiрi мемлекеттiлiктi одан эрi ныгайту жэне казакстандык демократияны дамыту болып белгшендь Атап айтканда, стратегияда: "Бiз эйелге - анага, жубайына, кызына деген сезаз курметтi кайтаруымыз керек. Эйелдер-Казакстанныц экономикалык саласыныц мацызды белiгi. Ецбек ресурстарына катысудагы гендерлiк тецсiздiк кебшесе бiлiм беру тYрi мен профишндеп айырмашылыктардан туындайды, бул ецбек нарыгында жыныстардыц тец керiнуiне жол
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
бермейдг Казакстан эйелдердщ улттык парламенттерге катысу децгей бойынша 190 елдщ iшiнен 57-орынды иелендi [2, 2-б].
Эйелдердщ саясаттагы екшдшшц жеткiлiксiздiгi сайлау науканына катысу Yшiн кажеттi каржылы; ресурстардыц жетюпеушшгшен, кешбасшылык позициядагы эйелдерге катысты жагымсыз стереотиптерден жэне YЙ тапсырмасыныц ауыртпалыгынан туындайды. Эйелдер мемлекеттiк кызметте едэуiр усынылган, бiрак жогары децгейде емес
Мэдениет, дэстYрлер мен нанымдар Казакстанда, эсiресе тэуелсiздiк алганнан кейiн гендерлш бiрегейлiк пен элеуметтiк нормаларды калыптастыруга айтарлыктай ыкпал еттi. Гендерлiк релдер мен мэдени нормалар Казакстанныц кейбiр ещрлершде айкын кeрiнедi. Мысалы, Казакстанныц ощустшнде бiлiмдi эйелдер YЙ мшдеттершщ басымдылыгына байланысты Yйден тыс жерде жумыс iздемейдi. Сондай-ак, эйелдi бизнест тацдауда шектеуге деген умтылыстар жш кездеседi, бул эйелдердщ бизнеске белсендi катысуына жол бермейдi, мысалы, эйелдер тым тэуелсiз болады деп корку салдарынан жэне бул олардыц Yйдегi мiндеттемелерiн орындауына эсер етедi [3, 25-б].
Эйелдерге катысты зорлык-зомбылык гендерлш тецаздштщ негiзгi себебi жэне салдары болып табылады. Зацнамада гендерлiк тецдш кагидаттары бекiтiлгенiне карамастан, оларды ю жYзiнде iске асыру эрдайым тшсп децгейде жYзеге асырыла бермейдi.
Турмыстык зорлык-зомбылыктыц алдын алу мэселелерiн шешу Yшiн Бас прокуратураныц колдауымен "Отбасындагы зорлык-зомбылыксыз Казакстан" жобасы iске косылды. Жоба Казакстан Республикасында отбасылык-турмыстык саладагы кукык бузушылыктардыц алдын алудыц жэне турмыстык зорлык-зомбылык курбандарын оцалтудыц стратегиясы мен тиiмдi тетiктерiн эзiрлеуге багытталган. Жобаныц максаты, ец алдымен, жэбiрленушiнiц кауiпсiздiгiн камтамасыз ету, сондай-ак когамныц парадигмасын езгерту, ведомствоаралык езара ю-кимылдыц тиiмдi тетiгiн куру, жогары кэаби кызметкерлер корпусын калыптастыру жэне аналитикалык жэне гылыми жумыс жYЙесiн куру болып табылады. Койылган мiндеттердi шешу Yшiн мYДделi мемлекеттiк органдар екшдершен -турмыстык зорлык - зомбылыктыц алдын алу субъектiлерiнен ведомствоаралык жумыс тобы курылды, казiргi уакытта барлык мYДделi мемлекеттiк органдар мен жергшкт аткарушы органдар-экiмдiктерге орындауга багытталган жобаны iске асыру жоспары бекiтiлдi [4, 36-б].
Сонымен катар, КР Денсаулык сактау жэне элеуметтiк даму министрлш зорлык-зомбылык курбандарына арнаулы элеуметлк кызмет кeрсетудiц Мемлекеттiк стандарты эзiрленiп, бекiтiлдi. Бул кызмет барлык муктаж жандарга 2017 жылдыц кацтарынан бастап KOлжетiмдi болады, тиiстi каржы каражаты мемлекеттiк бюджетте кезделген. Жыл сайын республиканыц барлык eцiрлерiнде 25 караша мен 10 желтоксан аралыгында "Эйелдерге катысты зорлык-зомбылыксыз 16 ^н"акпараттык-агарту акциясы eткiзiледi. Акцияныц негiзгi максаты азаматтардыц кукыктык сауаттылыгын арттыру жэне зацгерлш кецес беру, сондай-ак eцiрлердегi Сешм телефондары мен дагдарыс орталыктары туралы халыкты хабардар ету болып табылады. Акцияны eткiзуге полиция кызметкерлерi, жергшкп аткарушы жэне мемлекеттiк органдардыц екшдер^ облыс экiмдiктерi жанындагы Эйелдер iстерi жэне отбасылык-демографиялык саясат жeнiндегi комиссиялар, Yкiметтiк емес уйымдар мен ерштшер катысады.
А. Г. Грин 1980 жылдардыц басында диагностикалык факторлардыц жеткшкп егжей-тегжейлi жиынтыгын усынды, оныц пiкiрiнше, "терiс пайдалану" жэне "балаларга дурыс карамау" терминдерi. Кылмыстык зацнамага сэйкес терiс пайдалану угымы ата-анасы немесе оган камкорлык жасауга зацды жауапты баска адам 18 жаска дейiнгi балага колданылады: ^ балага ауыр физикалык закым келтiредi немесе мYмкiндiк бередi; ^ балага елеулi зиян келтiру каупiн тудырады немесе жасауга мYмкiндiк бередi; ^ балага карсы жыныстык зорлык-зомбылык жасайды немесе жасайды. Нашар ецдеу угымына келес критерийлер кiредi:
• егер ата-ана немесе камкоршы муны iстей алатын болса, баланыц тамакка, киiмге, бшмге, медициналык кемекке канагаттанбауы;
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
• баланы езшщ кадагалауымен немесе камкорлыгымен жеткшказ камтамасыз ету;
• зиян келтсру немесе оган жол беру, сондай-ак бул Yшiн тэуекелдщ болуы, соньщ iшiнде шамадан тыс дене жазаларын колдану;
• ата-ананыц/камкоршыныц есiрткiнi колдануы;
• алкогольдi езiн-езi бакылауды жогалту дэрежесiне дейiн колдану;
• соттыц араласуын кажет ететiн кез-келген баска эрекеттер.
Осы критерийлер бойынша Керш отырганыцыздай, А.Г. Грин мтерiс пайдалану" угымына тек физикалык компоненттi косады, ягни. балага психологиялык жаракат беру туралы эцпме жок. "Балага жаман карым-катынас" угымына келетiн болсак, бул дизайн тым кец ашылады, ягни.оган немкурайлылыктыц e3i де, катыгездiк те кiруi мYмкiн. Шамасы, жогарыда келтсршген критерийлер негiзiнен кукыктык кызметке арналган, eйткенi мундай белу 6Ï3 Yшiн жеткiлiктi ресми болып кeрiнедi. Эрi карай, А^Ш-та усынылган балаларга катысты зорлык-зомбылык турлершщ аныктамаларын карастырыцыз [5, 66-б].
I. физикалык зорлык-зомбылык 18 жаска толмаган балага ата-анасыныц немесе камкоршы мен камкоршыныц кездейсок емес закымдануы ретiнде аныкталады.
II. Балаларга катысты жыныстык зорлык-зомбылык-бул баска адамныц бала мен жасeспiрiмдi жыныстык канагаттану Yшiн колдануы (бул аныктама, бiздiц ойымызша, зацды).
III. Немкурайлылык-бул ата-ананыц немесе камкоршыныц 18 жаска толмаган баланыц тамак, киiм, баспана, медициналык кемек, бiлiм беру, коргау жэне кадагалаудыц негiзгi кажеттiлiктерiн камтамасыз ете алмауы.
IV. Психологиялык зорлык-зомбылык
Психологиялык немкурайлылык - бул ата-ананыц немесе камкоршыныц балага кажетп колдауды, назар аударуды жэне CYЙiспеншiлiктi камтамасыз ете алмауы. Психологиялык киянат-баланы корлау, корлау, корлау жэне мазак ету сиякты созылмалы мiнез-кулык Yлгiлерi. Балаларга катысты зорлык - зомбылык турлершщ эртYрлi классификацияларын талдау Б. Боннердщ жогарыда келтiрiлген классификациясы бiзге терещрек кeрiнетiнiн кeрсеттi, eйткенi ол зорлык - зомбылыктыц ресми-кукыктык жэне терещрек-психологиялык аспектiлерiн камтиды Эмiр, денсаулык жэне каушаздш кукыгы-адамныц басым кукыгы. 0мiр мен денсаулыкты коргау Yшiн зацнама шабуылдаушылардыц зардап шеккендермен бiрге туру кукыгын шектеуi керек .
Шабуылдаушыларга зардап шеккендермен бiр Yйде болуга уакытша тыйым салу кауiпсiздiк ордершщ бiр бeлiгi болып табылады. Сарапшылардыц пiкiрiнше, дагдарыс орталыктары, баспаналар, баспаналар жэне тепн сенiм телефоны да тшмдь Жэбiрленушiнiц баратын жерi болмаган кезде, eмiр мен денсаулыкка кауш тeнедi — зардап шеккен адамныц eзi де, оныц балалары да. Баспаналар оцай кол жетiмдi болуы керек, оларга психологиялык жэне зацгерлш кемек кeрсетiлуi керек. Мысалы, Грузиядагы мемлекеттiк баспаналар эйелдерге арналган бшм мен дагдыларды дамыту багдарламаларын усынады. Бул багдарламалардыц максаты-оларга баспанадан шыкканнан кейiн жумыс табуга жэне ез бетшше eмiр CYPуге мYмкiндiк беру. Сонымен катар, баспана болган кезде зардап шеккендер зорлык-зомбылыкты токтатуга тырысып, агрессорды eлтiруi мYмкiн болган кезде Yмiтсiз кYЙде калмауы мацызды. Турмыстык зорлык-зомбылыкты жеке жэне жеке-когамдык айыптау санатынан кылмыстык зацдардагы когамдык айыптау санатына ауыстыру зардап шеккендер Yшiн тиiмдi кукыктык коргау шарасы болып табылады. Тек кылмыстык Санкциялар турмыстык зорлык-зомбылыкты курайтын мшез-кулык Yлгiлерiнiц кYPделi кешенiн езгерте алмаса да, кылмыстык кудалау рецидивизмнiц eсуi мен болашакта зорлык-зомбылыкты колдану тургысынан айкын тежеушi эсерге ие.
^оргау шарасы ретшде криминализация, бiрiншiден, мемлекеттiц отбасылык салада жасалган кылмыстарды тергеу мiндеттемесiне кепшдш бередi жэне зорлык-зомбылыкка карсы туру жауапкершшшн зардап шеккендердiц мойнына жYктемейдi. Екiншiден, криминализация тергеудiц тиiмдi жYPуiне ыкпал етедi, eйткенi турмыстык зорлык-зомбылыктан зардап шеккендер кeбiнесе тергеу жYргiзiлiп жаткан кылмыс бойынша дэлелдемелiк базаны eздерi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
жинай алмайды. Yшiншiден, зардап шеккендер будан былай айыптаудан бас тарта алмайды жэне тергеу барысында туыстары мен баска адамдардьщ кысымымен жэне коркытуымен шагымды ала алмайды. Егер шагым беру жэне одан эрi кылмыстык кудалауды жалгастыру туралы шешiм кабылдау Yшiн жауапкершiлiк зардап шеккендерге жYктелсе (мысалы, жеке жэне жеке айыптау сиякты), онда агрессордыц кысымы мен кауштшп жойылып кана коймай, керiсiнше кYшеюi мYмкiн.
Турмыстык зорлык-зомбылык денсаулык, эл-аукат жэне элеуметтiк турактылык негiздерiн бузатын казiргi когамдагы ец мацызды жэне кец таралган мэселелердщ бiрi болып кала береди Бул макалада 6Ï3 турмыстык зорлык-зомбылыктыц алдын алудыц мацыздылыгын жэне казiргi азаматтардыц барлыгына каушаз орта курудагы рeлiн карастырдык.
Мэселенщ аукымын талдай отырып ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДД¥), Бiрiккен ¥лттар уйымыныц (Б¥¥) жэне баска да халыкаралык зерттеулердiц деректерiне CYЙене отырып, бiз турмыстык зорлык-зомбылыктыц эртYрлi жыныстагы, жастагы, Элеуметтiк жэне мэдени топтардагы адамдарга эсер ететiн жаhандык сипатка ие екенiн аныктадык[6, 36-б]. .
Профилактикалык iс-шаралардыц тиiмдiлiгiн талдау бшм беру наукандары, курбандарды колдау Багдарламалары жэне зацнаманы езгерту сиякты турмыстык зорлык-зомбылыкпен кYресудiц сэттi эдютерш аныктады. Алайда, осы шараларды юке асыру жолындагы кедергiлердi ецсеру мемлекеттердщ, журтшылык пен халыкаралык уйымдардыц одан эрi кYш-жiгерi мен бiрлескен жумысын талап етедi [7,8 3-б].
^орытындылай келе, турмыстык зорлык - зомбылыктыц алдын алу-бул когамныц барлык мYшелерiнiц Yнемi назары мен кYш-жiгерiн кажет ететiн мiндет. Акпаратты тарату, колдау желшерш куру жэне тиiмдi профилактикалык багдарламаларды жYзеге асыру когамныц барлык мYшелерi Yшiн кауiпсiз орта куруга кeмектеседi. ^aзiрri азаматтар бул процесте шешушi рел аткарады жэне турмыстык зорлык-зомбылыкпен кYресуге айтарлыктай Yлес коса алады. Сонымен катар эйел адамныц ана, эйел, шеше, улттык болмыстагы рeлi жогалтпау рухани кундылыктыц керша.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Желiловa, Г. (2018). ^азакстандагы отбасы жарагыныц Yлесi мен элеуметтiк катарлыгы. Алматы: Элем.
2. Султанов, Ж. (2015). ^азакстандагы отбасы жарагыныц кезецдi мониторингi жэне баскармасы. Алматы: ^азак университетi.
3. World Health Organization. (2013). Global and regional estimates of violence against women: Prevalence and health effects of intimate partner violence and non-partner sexual violence.
4. United Nations. (2019). Progress of the world's women 2019-2020: Families in a changing world.
5. Garcia-Moreno, C., Jansen, H. A., Ellsberg, M., Heise, L., & Watts, C. H. (2006). Prevalence of intimate partner violence: findings from the WHO multi-country study on women's health and domestic violence. The Lancet, 368(9543), 1260-1269.
6. Жолдасбаева, А. (2019). Отбасы жарагы мен элеуметпк катарлык. Алматы: ^азак университета
7. ДИСКУССИОННАЯ ПЛОЩАДКА | 24.06.2021 Борьба с насилием в отношении женщин в Центральной Азии: новые законы, старые практики [https://paperlab.kz/borba-s-nasiliem-v-otnoshenii-zhenshchin]
8. Анализ закона Республики Казахстан «О профилактике бытового насилия» и практики его применения [https://online.zakon.kz/m/amp/document/33966081]
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
