CC BY
1ГМ О ГМ
CL
< CL
0 в
1
О ш О
ш <
CL IZ
<
0
1 s
S
н
о ш ш
УДК 343.8
ПРОБАЦИЯ ЦЫЗМЕТШЩ БАС БОСТАНДЫГЫНАН АЙЫРУ ОРЫНДАРЫНАН БОСАТЫЛГАН АДАМДАРДЫЦ ЭЛЕУМЕТТЕНУ1НЕ ЬЩПАЛЫ
Елизавета Има^аликызы Исибаева
Куцыцтану кафедрасыныц доцентг, тарих гылымдарыныц кандидаты, К. Жубанов атындагы Ацтвбе вц1рл1к университетг, Ацтвбе ц., Казацстан Республикасы; e-mail: isibaeva liza @mail.ru
Аннотация. Мацалада жазасын втеп жатцан сотталган адамдардыц кездесетт про-блемалыц сэттерi туралы айтылады. Кылмыстыц жазасын втеп цылмыстыц атцару мекемелерiнен босатылган тулгаларды элеуметтт ортага бешмдеу вте кYрделi процесс. Ка3ipzi тацда осындай цызметтi пробация цызметi атцарады.
Пробация цызметi бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган адамдардыц элеуметтену ыцпалына арналган. Кылмыстыц всуi мен цогамды цылмыстыц жауапкер-шткке тарту мэселеЫ адамзат пайда болганнан берi элемдi толгандырып келеди
КР Конституциясыныц 13-бабында эршмшц цуцыц субъектш реттде танылуына цуцыгы бар жэне взшц цуцыцтары мен бостандыцтарын, цажеттi цорганысты цоса алганда, зацга цайшы келмейтт барлыц тэсыдермен цоргауга, вз цуцыцтары мен бостан-дыцтарыныц сот арцылы цоргалуына цуцыгы бар деп бектыген талабы шалыс басып, цылмыстыц процесс шецберiне тартылган адамдарга да цолданылады.
Азаматтыц жэне саяси цуцыцтар туралы халыцаралыц пактШц 26-бабында барлыц адамдар зац алдында тец жэне цандай да болсын кемстуге ушырамай, зацмен тец цоргалуга цуцылы екеш белгыенген. Ал Токио ережелерi, Еуропа Кецес министрлiктерi комитеттщ № (99) 22 ¥сынымдары барлыц мемлекеттерге бас бостандыгынан айыруды цолдануды цысцарта отырып, басца мYмкiндiктердi цамтамасыз ету, сондай-ац, цажет-тi адам цуцыцтарын, элеуметтт эдыдт талаптарын сацтау жэне цуцыц бузушыныц цогамдагы цалыпты вмiрге оралуына цатысты цажетттктерт ескере отырып, цылмыстыц сот тврелт саласындагы саясатты оцтайландыру мацсатында тYрмеге цамаумен байланыссыз шараларды цабылдауды усынады.
Осыретте КР Куцыцтыц саясатыныц 2030 жылга дейiнгi тужырымдамасында «цыл-мыстыц-куцыцтыц реттеудщ жазалау, цалпына келтiру жэне алдын алу цуралдарыныц тецгерiмдiлiгiн» цамтамасыз етудщ мацызына назар аударылганын атап вткен жвн. Сотталганга элеуметтт-цуцыцтыц квмек беру, оган цатысты пробациялыц бацылауды ЖYзеге асыру жэне тоцтату тэртiбiн тYсiндiредi. Сотталган адамга сот ЖYктеген мiндеттердi орындау тэртШн жэне мэжбYрлi ецбектi орындау немесе орындамаганы жэне пробациялыц бацылау шарттары мен тэртiбiн бузганы Yшiн жауапкершткке тарту тэртiбi де тYсiндiрiледi.
¡5 Tyüíh свздер: пробация, элеуметтж жагдай, бацылау, зацнама, цылмыстыц жаза.
о .о
ш
н
<
ч о л
О <
со
$ Исибаева Елизавета Имангалиевна
ВЛИЯНИЕ СЛУЖБЫ ПРОБАЦИИ НА СОЦИАЛИЗАЦИЮ ЛИЦ, ОСВОБОЖДЕННЫХ ИЗ МЕСТ ЛИШЕНИЯ СВОБОДЫ
Доцент кафедры юриспруденции, кандидат исторических наук, Актюбинский региональный университет им. К. Жубанова, г. Актобе, Республика Казахстан; e-mail: isibaeva liza @mail.ru
Аннотация. Статья посвящена влиянию социализации лиц, освобожденных из мест лишения свободы службы пробации. Проблема роста преступности и привлечения общества к уголовной ответственности волновала мир с момента появления человечества.
Статья 13 Конституции РКгласит, что каждый имеет право быть признанным субъектом права и имеет право защищать свои права и свободы всеми способами, не противоречащими закону, включая необходимую защиту, судебную защиту своих прав и свобод. Статья 26 Международного пакта о гражданских и политических правах устанавливает, что все лица имеют право на равную защиту законом, не будучи равными перед законом и не подвергаясь какой-либо дискриминации.
В то время как правила Токио, рекомендации комитета министерств Совета Европы № (99) 22 предусматривают обеспечение других возможностей, сокращая применение лишения свободы ко всем государствам, а также соблюдение необходимых прав человека, требований социальной справедливости и с учетом потребностей правонарушителя в отношении возвращения к нормальной жизни в обществе, уголовный суд предлагает принять меры, не связанные с тюремным заключением, с целью оптимизации политики в сфере правосудия. При этом следует отметить, что в Концепции правовой политики РК до 2030 года обращено внимание на важность обеспечения «сбалансированности карательных, восстановительных и превентивных средств уголовно-правового регулирования». Разъясняет порядок предоставления осужденному социально-правовой помощи, осуществления и прекращения в отношении него пробационного контроля.
Осужденному также разъясняется порядок выполнения возложенных судом обязанностей и порядок привлечения к ответственности за исполнение или неисполнение принудительного труда и нарушение условий и порядка пробационного контроля.
Ключевые слова: пробация, социальный статус, контроль, законодательство, уголовное наказание.
THE IMPACT OF THE PROBATION SERVICE ON THE SOCIALIZATION OF PERSONS RELEASED FROM PRISON
Isibayeva Elizaveta Imangalievna
Associate Professor of the Department of Jurisprudence, Candidate of Historical Sciences Aktobe Regional University named after K. Zhubanov, Aktobe, Republic of Kazakhstan; e-mail: isibaeva liza @mail.ru
ro с
Аbstract. The article is devoted to the influence of socialization of persons released from prison by the probation service. The problem of increasing crime and bringing society to criminal responsibility has worried the world since the appearance ofhumanity. Article 13 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan states that everyone has the right to be recognized as a subject of G law and has the right to defend their rights and freedoms in all ways that do not contradict the law, L including the necessary protection, judicial protection of their rights and freedoms. I
Article 26 of the International Covenant on Civil and Political Rights establishes that all N persons have the right to equal protection by law, without being equal before the law and without > being subjected to any discrimination. While the Tokyo Rules, recommendations of the Committee L of Ministries of the Council of Europe No. (99) 22 provide for the provision of other opportunities, G reducing the application of deprivation of liberty to all States, as well as compliance with the necessary human rights, social justice requirements and taking into account the needs of the offender with regard to the return to normal life in society, the Criminal Court proposes to take R measures, not related to imprisonment, in order to optimize the policy in the field ofjustice. At the same time, it should be noted that the Concept of the Legal Policy of the Republic of Kazakhstan until 2030 draws attention to the importance of ensuring "a balance of punitive, restorative and preventive means of criminal law regulation." Clarifies the procedure for providing social and legal assistance to the convicted person, the implementation and termination ofprobation control in relation to him. The convicted person is also explained the procedure for performing the duties assigned by the court and the procedure for bringing to responsibility for the performance or nonperformance offorced labor and violation of the conditions and procedure for probation control.
Keywords: probation, social status, control, legislation, criminal punishment.
>
M
о
M
Kipicne
^ылмыстык жазаларды орындау ЖYЙ-ес сотталFандарды тYзеyге жэне оларды жазасын eтегеннен кейiн коFам eмiрiне то-лык бейiмдеyге тiкелей баFытталFан. Жазасын eтеп жаткан адамдарды Жазасын eтеп жаткан адамдарды мекемеде болFан алFашкы кYннен бастап босатyFа дайындьщты жYзеге асыру кажет. Бул процеспен одан эрi бас бостандыFынан айыру орындарынан боса-тылFаннан кейiн пробация кызмет айналы-сады жэне эр адамFа соттылык мерзiмi жой-уакытка дейiн колданылатын жеке пробациялык баFдарлама жасайды.
^ылмыстык жазасын eтеген сотталFан-дарды элеyметтiк бейiмдеy кYPделi мораль-дык-к¥кыктык процесс. Бул процесстщ тутас кешенi коFамда кылмыстык жазасын eтеп келген адамныц элеyметтiк мэртебесш калпына келт1руге байланысты мэселелер.
Элеуметпк ортаFа оныц бейiмделyiне ке-дерп келтiретiн зацсыз факторлардан арылу за^а сэйкес eмiр салтын калыптастыру. СотталFандардьщ негiзгi санаты нарыктык экономикаFа ^шу сатысы эр тYрлi аурула-g ры бар, элеyметтiк жаFдайы тeмен азамат-^ тар. Бурын сотты болFан адамдарды коFамFа ь кайта бейiмдеy максатында оларFа элеу-
1 метпк к¥кыктык кeмек кeрсетy пробация кызметшщ негiзгi максаты болып табыла-
g ды. Бостандыкка шыкканнан кейiн олардыц ^ eмiрге бейiмделyi мен коFамFа сщш кетуш-
2 де кeбiнесе ецбек нарыFында орнын табумен о тыFыз байланысты. Сондыктан, нарыктык g экономикаFа ецбек нары^ында мацызды бо-»s лып табылатын кажеттi даFдылар тiзiмiне аз тYзетyлер енгiздi.
аз Осы саладаFы зацнаманы, сондай-ак yэкiлеттi органныц ^теген есептерi мен s баяндамаларын талдау бiздiц модельдщ аз негiзгi мэш кылмыскердi кайта элеумет-" тендiрy екенiн кeрсетедi. Бул 2016 ¡Ü 30 желтоксандаFы "Пробация туралы" за^а < енгiзiлген, оныц 1-бабында пробацияныц о максаты ретiнде коFамныц каyiпсiздiгiн о камтамасыз етуге жэрдемдесу айкындалFан;
£ ЯFHИ,
fÇ 1) ^д^шщ, айыпталушыныц мь
н нез-кулкын тYзетy;
н 2) сотталFан адамды кайта элеуметтен-
§ дiрy;
3) кылмыстык-аткару (пенитенциарлык)
л H
о ш
ш 1 Цазацстан Республикасыныц "пробация туралы" 30.12.2 adilet.kz/rus/docs/Z1600000038 (етжш берген кYнi: 07.02.20
DOI: 10.52026/27885291_2024_76_1_164
жYЙесi мекемесшен босаты1етан адамды элеуметпк бейiмдеy жэне оцалту1.
Элеуметпк-кукыктык ^мек кeрсетyдiц жеке баFдарламасы пробация кызметшщ есебiнде турFан адамFа оныц жеке басын, денсаулык жаFдайын, бiлiм децгешн жэне ецбекпен камтылуын, турFылыкты жершщ бар-жоFын зерделеу негiзiнде эзiрленген, элеуметпк бейiмдеy мен оцалтyFа кeмек ^рсетуге байланысты пробацияны жYзе-ге асыратын сyбъектiлер iске асырyFа тиiс накты iс-шаралар жиынтыFын бiлдiредi.
Материалдар мен эдктер
БYгiнгi тацда жазаларды орындау ЖYЙ-есi тиiмдiлiгiнiц басты мацыздылы^ы сот-талFандарды кайта элеyметтендiрyмен аныкталады, бул оныц негiзiнде жазаны eте-геннен кейiн эр сотталушыныц коFамныц калыпты eмiр CYPУ жаFдайларына косылyFа дайындыFын калыптастырyFа баFытталFан психологиялык - педагогикалык, экономи-калык, медициналык, кукыктык жэне уй-ымдастырушылык шаралардыц кYPделi ке-шенi бар узак процесп тYсiнy керек.
Оныц iшiнде арнайы - кукыктык, ресми - кукыктык жэне сала аралык. ^укыктану Fылымы бойынша зерттеyдiц кейбiр аспек-тшерш карастыруды аныктайды, оныц ерек-шелш практикамен байланыс орнату кажет-тшш болып табылады. Зерттеу жумысын юке асыру кезецдерi, зерттелетiн такырып бойынша зерттеушшердщ, жумыстары ка-растырылатын дайындык; Fылыми ^здер-мен жумыс кезектшшн белгiлеy; казiргi уакытта зерттелетш мэселенщ жаFдайын талдау аркылы жYзеге асырылатын зерттеу, статистикалык мэлiметтер, шет елдш зертте-yлердiц салыстырмалы жаFдайы; тeртiншi-ден, тужырымдар мен нэтижелердi аныктау.
Heri3ri ережелер
Осы жумыста караyFа шыFарылатын не-гiзгi ережелер:
1. Элеуметпк бешмделу-бул жеке тулFа-ны жаца ужыммен карым-катынаска бешм-деу.
2. СотталFандармен элеyметтiк жумыс жYргiзyдiц мацыздылыFы кYмэн тудырмай-ды, бiрак мемлекетiмiзде мундай жумысты негiзiнен бас бостандыFынан айыру жаза-сына сотталFан адамдармен уйымдастыру
'6 № 38-VIКрЗ Зацы [Электрондыцресурс]: // http://www.
процесше кеп кещл бeлiндi. ^огамнан ок-шаулауга байланысты емес жазаларга сот-талгандар элеуметтiк кызметтердщ кузыры-на тYседi.
3. Пробация кызметшщ есебшде тура-тын адамдарга элеуметпк-кукыктык кемек керсету, бас бостандыгынан айырумен байланысты емес жазалардьщ зацмен айкын-далган тYрлерiн орындау, бас бостандыгын шектеу тYрiндегi жазасын етеп жYрген сотталгандарга, шартты тYPде сотталгандарга, бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазасын етеуден шартты турде мерзiмiнен бурын босатылгандарга бакылау жасауды жYзеге асыру, кылмыстык-аткару (пенитен-циарлык) жYЙесiнiц мекемесшде жазасын етеп жYрген сотталган адамды босатуга дай-ындауга катысу - муныц бэрi пробацияныц кызметi.
Талкылау
1с жYзiнде пробация есебiне тусетш-дердщ барлыгына стандартты кемек тYрлерi усынылады жэне олар мiндеттi тYPде сот тагайындаган мiндеттерге багытталмайды. Сонымен катар, пробация кызметi зацда жа-зылган кептеген кемек тYрлерiн тшелей бер-мейдi жэне табиги тYPде бере алмайды, тек оларды алуга кeмектеседi.
Соган карамастан, ресми дереккeздердi пайдалана отырып, пробация есебiнде турган адамдардыц жалпы санынан элеуметпк-кукыктык жэне езге де кeмектi 2013 жылы - 12,9%, 2014 жылы - 21,1%, ал 2021 жылы - 60% алды деп есептеу киын емес. Эрине, керемет динамика. Бас бостандыгынан айыруды етеген адамдарды кайта элеуметтендiру криминология мен кылмыстык кукыктыц мацызды проблемаларыныц бiрi болып табылады, eйткенi бул тYзету эсер ету процесiнiц каншалыкты тиiмдi болганын кeрсетедi [1,59-б.].
Мерзiмiнен бурын босатылган адам-ныц зац талаптарын сактауы шартты тYPде мерзiмiнен бурын босату институты мен мемлекетпк органдардыц кайта элеумет-тендiру шаралары тиiмдiлiгiнiц мацызды eлшемi болып табылады. Сондыктан кыл-мысты бейтараптандырудыц соцгы кезецi ретiнде жазаны орындау емес, тэрбие жэне тYзету эсерiнiц нэтижелерш бекiту, тYзеу мекемелерден босатылгандарды бакылауды уйымдастыру процесi карастырылуы керек. Бул жагдайда мемлекеттiк мiндет - адам-ныц окшаулануынан болатын зиянды азайту жэне азат етшгендердщ когамдагы eмiрге сэттi бейiмделуiне жагдай жасау.
Шетелдш тэжрибе керсеткендей, TY3ey мекемелерiнен босатылган адамдарды эле-уметпк оцалту багдарламалары адамга от-басымен бiрге туруга, калыпты карым-ка-тынасты сактауга, жумыс iстеyге, отбасын асырауга, салык телеуге мYмкiндiк бередi.
Бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган адамдарга негурлым тиiмдi ке-шендi кемек керсету Yшiн байланыстарды негурлым енiмдi ныгайту жэне кецейту, сондай-ак пробация кызметiнiц денсаулык сактау мекемелерiмен, жумыспен камту кызметтерiмен, кешi-кон кызметтерiмен, кайырымдылык уйымдарымен тыгыз ынты-мактастыгы ыкпал ететiн болады. Белiмше органдарыныц бiрлескен езара ю-кимылы-ныц аркасында пробация кызметi ез кыз-метiн уактылы, табысты жэне кедерпаз жY-зеге асырады.
Барлык белiмшелер езара ю-кимыл жа-сай отырып, ездерше белгiлi болган дай-ындалып жаткан немесе жасалган кукык бузушылыктар мен кылмыстар фактiлерi туралы акпарат алмасады. Бiрлескен ю-ша-ралар мен кецестер етюзедь Барлык дерек-тер, езара ю-кимыл бойынша жYзеге асыры-латын iс-шаралар жYргiзiлетiн жумыстыц L сапасын жаксартуга ыкпал етедi. E
Алдын алу шараларын жYргiзy аркылы N пробация кызметкерлерi кемек керсетiп кана о коймай, сонымен катар кылмыстыц кайта- n лануын азайтады. Пробация кызметшщ кы- > зметкерлерi жYзеге асыратын профилакти- U калык ю-шаралар тYрлi багыттар бойынша E жYрriзiледi [2,58-б.]. о
Жазаны етеyдiц тшелей тэртiбiне ка- E тысты барлык непзп тустарды тYсiндiрy S Бiздiц алдымызга койылган барлык мш- £ деттердi орындай отырып кана, етюзшетш о iс-шаралардыц нэтижесiне кол жетюзе ала- £ мыз. Осылайша бiз сотталгандарды когамга g сэттi кайта элеyметтендiрy жэне элеуметпк e бешмдеу Yшiн накты жагдай жасай алаты- a нымыз сезсiз. Ц
Пробация теориясы мен практикасыныц о проблемалары оныц алдында турган, одан r эрi оцтайлы шешyдi талап ететш проблема- > лардыц бiр белш гана. о
Пробация - сынак, шартты соттау деген ° магынаны бiлдiрсе, пробациялык бакыла- > уды сынактык бакылау, шартты тYPде сот- E тауга шарттык сипат беретш элемент деп R тYсiнy кажет. Дегенмен, пробациялык бакы- z лау бас бостандыгын шектеу жазасымен ( белгiленетiн оныц ажырамас белiгi екенш — де атап еткен жен [3, 21-б.]. Пробациялык 2 бакылауды белгшей отырып, сот сотталганга 4
мшдеттер жYктейдi «сотталган адамныц мшез-кулкын бакылауды жYзеге асыра-тын уэкiлеттi мемлекетпк органга хабарла-май, теракты тургылыкты жерiн, жумысын, окуын ауыстырмау ... баска да мiндеттердi орындауды камтиды. Зац шыгарушыныц мундагы «... баска да мiндеттердi орындауды камтиды» дегеш осындагы кeрсетiлген мiндеттердiц тiзiмi ашык екенiн бiлдiредi. Бул бузушылыктар жеке адамдардыц психо-физикалык жэне жас ерекшел^ерше байланысты, бул олардыц осы элеуметпк топтыц кундылыктарын игеруiне кедергi келтiредi жэне сайып келгенде, адамныц элеуметтенуь не, оныц когамга карама-кайшылыгына эке-ледi. Болашакта кукык бузушылыктардыц алдын алу Yшiн элеуметтендiрiлген адамдар кайта элеуметтенудi кажет етедi. Кайта эле-уметтену-бул сотталгандар мен тYзеу меке-мелерiнен босатылган адамдарга оларды ок-шаулаудыц жагымсыз салдарын жою жэне оц элеуметпк байланыстарга косу максатында эсер ету процесi, ол тYзеу мекемесiнде бо-сатуга дайындыктан жэне одан кешнп элеуметпк бейiмделуден турады. Алайда, кайта элеуметтену мYмкiндiктерi психологиялык сипаттагы бiркатар жагымсыз факторлар-g мен шектелед^ eйткенi тYзету мекемелерiнiц £ жумысында кемшiлiктер болган кезде кыл-ь мыскердiц санасын психологиялык жэне
I педагогикалык колайсыз ортада толыгымен калпына келпру мYмкiн емес.
g Эрбiр адам тYзелiп, парасатты азамат бола ^ алмайды жэне бола бермейдi Сондыктан g оларды тек ерiктi тYPде, тек тузетуге жэне ка-о лыпты адамзат когамыныц лайыкты мYшесi
II болуга кабiлеттi адамдарга колдану керек.
»s Жазага тартылган адамныц кателiгiн, оз мшш бетше басу емес, орын алган кылмыс-оз тыц себеп салдарын зерттеп, мYмкiндiгiнше сотталушыныц кайталап кылмыс жасамауы s Yшiн оныц элеуметтiк жагдайын жаксар-оз туга психологиялык тургыдан кемек беру. ^ Жазасын етеген адамдарды элеуметпк бей-5 iмдеу мэселелерiн шешудщ eзектi шешiмi
< олардыц элеуметпк иел^ен шыгарылуына о байланысты Осыган байланысты кылмыска сз карсы ^рес мiндеттерiн шешуге ыкпал
< етепн шаралар жYЙесiнде кылмыстык жаза-¡Î ларды орындау саласындагы кукыктык рет-н теудi жетiлдiруге елеулi рел бершуге тиiс.
н Мемлекет тарапынан элеуметтiк бешмде-g лу процесш бакылау жэне ецбек, турмыстык ^ жэне отбасылык курылыста кажеттi кемек ^ керсету талап етiледi. Бас бостандыгынан ^ айыруды етеуден мерзiмiнен бурын боса-m тылган адамдарды кайта элеуметтендiру
процесiн зерттей отырып, ол сотталган адам босатылганга дешн басталады жэне ката-рынан ею, езара байланысты кезецнен турады: сотталган адамды т^зеу мекемелерiнде жазасын етеу кезецшде бостандыкта eмiр CYPУге дайындау жэне босатылганнан кейiн элеуметпк бешмделуге кемектесу.
Шартты тYPде сотталган адамныц: эюмшшк кукык бузушылык, дэлелдi се-бепсiз пркелу Yшiн келмеу^ пробация кыз-метiне хабарламай тургылыкты жерiнiц ез-геруi жэне кылмыстык терю кылык сиякты эрекеттерi пробациялык бакылау мерзiмiн бiр жылга узартуга гана экеп согуы мYмкiн (КР КК 64-бабы). Сондыктан, казакстан-дык мтYрме тургындарыныц" курылымында бастапкыда тагайындалган шартты соттау немесе баламалы жаза кешннен бас бостандыгынан айырумен ауыстырылгандардыц Yлесi ешкашан 5% - дан аспайды (А^Ш-та бул керсетюш, жогарыда айтылгандай, 40% - га дешн жетед^. Бул бiздiц кылмыстык зацнамамыздыц серпiмдiлiгi темен жэне сынак режимiне ете нашар бешмделгендь гш кeрсетедi [4,10-б.]. Мундай жагдайларда пробацияныц кадагалауындагы адамнан сот-тыц барлык нускамаларын мYлтiксiз орын-дауга кол жетюзу ете киын. Пробация олар Yшiн сынак емес, минималды жауапкер-шiлiкпен мемлекеттен кемек алу мумкiндiгi болып табылады. Жогарыда атап eткенiмiз-дей, казакстандык пробацияныц калыпта-скан шетелдiк модельдерден айтарлыктай ерекшеленепнш растауга мYмкiндiк бередi. Егер оларда пробацияныц мэш сынак бол-са, ал максаты "тYрме тургындарын" азай-ту болса, онда бiзде элеуметпк - кукыктык кемек керсету, ал максат-кайта элеуметтен-дiру. Бул айырмашылыктар ете мацызды жэне бiздiц жагдайда пробация кайта элеу-меттенуге ауыстырылды деп болжайды. Бул екi угым бiр - бiрiне сэйкес келсе де, табига-ты бойынша ерекшеленед^ пробация - бул зацды категория, ал кайта элеуметтену-элеу-меттiк категория [5, 13-б.]. Казiр пробация бойынша адамдарды элеуметтендiру-ге багытталган бiркатар багдарлама жYзеге асырыла бастады. Пробацияныц есебiнде тургандарды жумыска орналастыру, емдеу, бiлiм алуына жэрдемдесу, кужаттарын кайта калпына келтiру, психологиялык кемек беру жэне баска да колдау керсетшепн болды.
Пробация - сотталгандарды кайтадан кылмыстык жолга тYсуден сактауга ар-налган кызмет тYрi, сондай-ак Yкiмет та-рапынан оларды бакылау мен элеумет-пк-кукыктык сипаттагы тэрбиелеудщ
зацмен белгшенген жYЙесi. ^азакстанда алгаш рет 2016 жылгы 30 желтоксандагы «Пробация туралы» Зацныц кабылдануына орай пробацияныц колданылу аясы анагур-лым кецейе тYCкен. Оныц одан эрi карайгы дамуы Елбасы усынган «100 накты кадам» ¥лт жоспарыныц 33-кадамыныц аясында жYзеге асырылды. Нактырак айтсак, 2016 жылгы желтоксанда «Пробация туралы» зац кабылданып, пробацияныц элеyетi мен езектшп артты. Елiмiзде тYрмеден шыккан-дарга элеyметтiк-кукыктык кемек беру iсi жолга койылган. Осы орайда айта кетешк, элеyметтiк-кукыктык кемек, ол - пробацияныц есебшде турган адамдарды элеумет-тендiрyге багытталган жеке багдарламалар непзшде iске асырылатын шаралар кешенi. Осы жылдыц басынан берi елiмiздiц барлык ещршде пробация кызметiнiц есебшде турган елу мыцнан аса сотталган адам элеу-еметпк-кукыктык кемектер алган керiнедi.
Элеyметтiк-кукыктык кемек керсетyдегi непзп багыттарга пробацияныц есебiнде тургандарды жумыска орналастыру, емдеу, бiлiм алуына жэрдемдесу, кужаттарын кайта калпына келтiрy, психологиялык кемек беру жэне езге де элеуметпк-кукыктар жатады. Айта кетейiк, пробация - ^азакстан Респуб-ликасыныц зацнамасына сэйкес, есепте тургандарга элеуметпк-кукыктык кемек керсету бойынша мемлекеттiк органдармен, азаматтармен, когамдык уйымдармен жэне езге де зацды тулгалармен езара эрекетте-се отырып аткарылатын кызмет турь Аза-маттардыц кылмыстык сот терелшне ту-сyiн азайту, кылмыстык жазалау шараларын азайту максатында когамнан окшаулаумен байланысты емес кылмыстык-кукыктык шараларды кецiнен колдану Yшiн жагдайлар жасалган, жаца ^ылмыстык кодексте бiрка-тар санкциялар жецiлдетiлiп, сотталгандар-ды шартты тYPде мерзiмiнен бурын босату уакыттары азайтылды. Пробация, ол - есеп-те турган адамдарга пробациялык бакылау жэне элеуметпк-кукыктык кемек керсету туршде жYзеге асырылады.
Пробация салааралык институт болып табылады жэне оны тек кылмыстык-аткару зацнамасы мен кылмыстык-аткару жYЙесi шецберiнде куру мYмкiн емес, сынак ре-жимi бiрiншi кезекте ^ылмыстык кодексте белгiленiп, кылмыстык прцеспк кодексiнiц нормаларымен камтамасыз етiлyi тшс.
Пробация кызметi мундай дербестiкке ие емес, ^АЖ облыстык департаменттерiнiц курылымында оныц белiмшелерi тек белiм-дер мэртебесше ие. Бул белiмдер уйымдык,
кадрлык, материалдык-каржылык департа-менттердiц басшыларына толыгымен багы-нады, олар Yшiн тYзеy колониялары мен тергеу изоляторлары басым багыт болып табылады, осы жерден туындайтын барлык салдары бар. Лауазымдардыц колданыстагы иерархиясына байланысты мансаптык есу-дi калайтын пробация кызметкерлерi кылмыстык аткару жYЙесi жабык мекемелерiне жедел жэне режимдш лауазымдарга ауысуга тырысады. Осы жэне баска да жагдайлар, еюшшке орай, казакстандык пробация кызметшщ дамуына кедергi келтiредi. Объек-тивтi тYPде бiз кылмыстык-аткару инспек-циясын пробация кызметi деп езгертпк жэне буган канагаттандык [6, 56-б.]. Ал пробация туралы, жYЙе курушы, салааралык кукыктык институт ретiнде, элi ерте.
Батыс елдерi ондаган жылдар бойы пробацияныц заманауи Yлгiлерiне кешш, тэжiрибе жасап, бiр-бiрiнен ец озыгын ез-дерiне тиiмдiсiн алды десек болады. Шет ел-дiк тэж1рбиенщ негiзiнде олардыц тэж1ри-бесiне терещрек зерттеп, менталитетiмiздi, кукыктык мэдениетiмiздi жэне мемлекетпк жэне когамдык курылым жYЙесiн ескере отырып, ез зацнамызга ец жаксы элемдiк L Yлгiлердi енгiзyiмiз кажет сиякты. E
Мундай адамдарга кайтадан кылмы- N скер болмас Yшiн когамныц мYДдесi Yшiн о кемек керсету керек. Судьялар мен кыл- n мыстык-аткару жYЙесi кызметкерлершщ > 87,5%-ы мерзiмiнен бурын босатылган U адамдарды кайта элеyметтендiрy женшде- E гi iс-шараларды еткiзy кажеттшгш Yнемi о айтылып жYP . Сотталгандардыц когам- E мен карым-катынасын бузу жазасын етеген S адамдар тарапынан кайта- j
ланудыц негiзгi себебi болып табылады деп о санаймыз.
¥зак уакыт бойы галымдардыц талкылау g такырыбы болып келген жэне болып келе e жаткан элеyметтiк мэселелердiц бiрi сот- £ талгандарды тYзетy жэне кайта элеуметтен- ц дiрy максатына жетудщ оцтайлы жолдарын O аныктау. Бул мэселеш шешу органикалык r турде кылмыспен кYресyмен, ец алдымен, > оныц ец каyiптi керiнiсi - рецидивизммен о байланысты. °
Бул ретте тYзетy жэне кайта элеуметтен- > дiрy когамныц элеyметтiк жэне практикалык E кызметiнiц кец аукымды мэселелерiн шешу R Yшiн тек кылмыстыц алдын алу жэне жою z бойынша гана емес, сонымен бiрге жалпы (( элеyметтiк ауыткулардыц алдын алу бойын- --ша да принципп мацызга ие. 2
Сотталгандарды тYзетy мен кайта элеу- 4
кылмыстык к¥кык жэне кылмыстык процесс
меттендiрудi камтамасыз ету, сондай-ак когамныц каушаздшн жэне оныц коргау жагдайында калыпты жумыс iстеу мYмкiн-дiгiн камтамасыз ету максатында кылмыстык аткару органдары жYЙесiн дамытудыц казiргi кезещндеп аса мацызды ю-шаралар-дыц бiрi болып табылады.
Нэтижелер
Кез-келген мемлекеттщ eркениетi мен кукыктык мэдениетiнiц децгешн куэланды-ратын негiзгi критерийлердiц бiрi-оныц аза-маттарыныц, оныц iшiнде сотталгандардыц кукыктарын сактау жэне коргау жагдайы, сондай-ак бурынгы кылмыскерлердi тиiмдi кайта элеуметтендiру. Бул бас бостан-дыгынан айыру орындарынан босатылган адамды кайта элеуметтендiру, оныц элеу-меттiк пайдалы байланыстарын, когаммен карым-катынасын калпына келтiрудi жэне одан эрi дамытуды, езш объективтi багалай алатын YЙлесiмдi тулганы калыптастыруды камтамасыз етуге арналган.
Белгш бiр уакыт аралыгында сотталган-дарды тYзетудiц жэне кайта элеуметтен-дiрудiц утымды механизмiн iздеу мэселесi бiркатар галымдармен зерттелдi, бiрак оны g жузеге асыру тэртiбiнде бiрауыздылыкка £ кол жеткiзiлмедi. Осылайша, бiз белгiлi бiр — мерзiмге бас бостандыгынан айыруга сот-Ii талган сотталгандарды тYзету жэне кайта элеуметтендiру процесiнде, сондай-ак олар g бас бостандыгынан айыру орындарынан бо-^ сатылганнан кейiн туындайтын кейбiр мэсе-g лелерге назар аударамыз [7]. Сотталгандар-° ды табысты кайта элеуметтендiру мундай g адамдардыц когамга бiркалыпты кiрiгуiне »s мумкiндiк беретш дербес элеуметпк-норма-оз тивпк мшез-кулкын максатты калыптасты-m руга байланысты оц eзгерiстердi камтама-сыз етуге тиiс. Эрине, мемлекеттiк реттеудщ s тиiмдi тетiктерiн жэне тшсп функцияларды, оз эдiстер мен куралдарды пайдалануды талап ^ етедi. Олардыц ыкпалы осы Yдерiс Yшiн ко-¡Ü лайлы жагдайлар жасауга, сотталгандардыц
< проблемаларын шешу жолымен когамныц о мудделерiн коргауга жэне осы адамдардыц о кылмыстык кукык бузушылыктар жасауына
< ыкпал еткен себептердi бейтараптандыруга, ¡Î бас бостандыгынан айыру салдарын барын-н ша бейтараптандыруга багытталуы тиiс.
н ТYзету деп сотталушыга оныц элеумет-g пк-психологиялык касиеттерiн тYзету, терiс g кезкарастарды бейтараптандыру, кылмы-зс стык жауапкершшк туралы зацныц ере-^ желерш сактауды камтамасыз ету, одан да m жаксысы - зацга курметпен карау макса-
тында оныц зорлык-зомбылык эсерiн тYсiну керек. Мундай нэтижеге кол жетюзу жаза-ны колданудыц мацызды нэтижесi, оныц тиiмдiлiгiнiц мацызды кeрсеткiшi болып табылатын кукыктык тYзету деп танылады. Кайта элеуметтену - бул сотталган адамныц когамныц толыкканды мYшесi ретiндегi элеуметтiк мэртебесiн саналы тYрде калпына келтiру; оныц когамдагы тэуелсiз жалпы кабылданган элеуметпк жэне нормативт1к eмiрге оралуы. Кайта элеуметтену-жазаны етеу кезiнде де, одан кешн де элеуметт1к байланыстарды калпына келпрудщ эртYр-лi аспектiлерiн камтитын кYрделi элеумет-тiк-кукыктык категория. Сондыктан пени-тенциарлык педагогикада кайта элеуметтену пенитенциарлык жэне постпенитенциарлык болып бeлiнедi.
Бостандыкка шыгып, баска элеуметт1к жагдайга тап болган бурынгы туткын eзiнiц бейiмделуiнiц бiрнеше мiндеттерiне тап бо-лады:
- ез eмiрiн кайта карау;
- кылмыска экелген сценарийден баска жаца eмiрлiк сценарийдi жYзеге асыру;
- когам мен мемлекеттiц езгерген жагдай-ларына бейiмделе бiлу;
- бас бостандыгынан айыру орындарында eмiр CYрудiц таныс стереотиптерiн езгерту мYмкiндiгi.
Экiнiшке орай, бiздiц елiмiздегi кептеген когамдык-саяси жагдайлар туткындарды элеуметтiк оцалту Yшiн элi де колайлы емес. Осылайша, узак уакыт бойы галымдардыц талкылау такырыбы болып келген жэне болып кала беретш элеуметпк мэселелердщ бiрi-бостандыкка шыккан сотталгандарды тYзету жэне кайта элеуметтендiру максаты-на жетудiц оцтайлы жолдарын аныктау.
Психолог О. Ф. Дубова атап еткендей, бурынгы сотталгандар Yшiн элеуметпк бешмделу - калыпты, элеуметпк пайдалы катынастарды орнату, ал психологиялык-мь нез-кулык стандарттары мен кундылык багдарларын игеру болып табылады [8, 48-б.]. Психологиялык бейiмделу элеуметпк бешмделумен тыгыз байланысты, бул оныц шарты да, сэттiлiгiнiц кeрсеткiшi. Ягни, эле-уметтiк жэне психологиялык бешмделулер ажырамас бiрлiкте карастырылады, деген-мен бешмделудщ осы екi тYрi бiрiктiрiлме-ген жагдайлар болуы мумкiн [9, 28-б.].
Сондыктан, осы процестiц кукыктык, пе-дагогикалык жэне элеуметтiк аспектшерш зерттеген галымдар мен практиктердiц тужырымдарына сэйкес кайта элеуметтену-дщ элеуметтiк-кукыктык табигатын талдау
кезшде, ец алдымен, кайта элеуметтену ке-зецдерiн белiп керсету кажет. Тшсшше, кайта элеуметтену кезецдерi ж1ктеледг
1. ^айта элеyметтенyдiц пенитенциарлык кезещ;
2. Бас бостандыгынан айыру орындарын-да кайта элеyметтендiрy;
3. ТYзеy мекемелерiнен босатылганнан кейiн кайта элеуметтену.
Сотталгандарга оларды кайта элеумет-тендiрy процесiнде колданылатын психоло-гиялык эсер ету эдiстерi Yш белгiмен ерек-шеленетiнiн керсеттi. ^олдану формасы бойынша жеке жэне топтык эсер ету эдiстерi ажыратылады; колдану тэсiлi бойынша-т1ке-лей жэне жанама; негiзгi максаты бойынша - сендiрy эдiсi, психикалык кYЙлердi реттеу эдiсi, акпарат беру немесе эцпмелесу эдiсi, усыныс жэне езiн-езi гипноз эдiсi, психоло-гиялык-педагогикалык эксперимент, жагдай жасау эдiсi, психотерапиялык эдiстер.
Бiз ез кезегiнде келес эдiстердi белiп керсетемiз: экiмшiлiк; экономикалык; нор-мативтiк-кукыктык, уйымдастырушылык, элеyметтiк-психологиялык жэне элеумет-тiк-педагогикалык. Тэрбиелiк, рухани-эко-номикалык, моральдык-кукыктык, пси-хологиялык-тэрбиелш сипаттагы эдiстер куралдар болып табылады, оларды колдану сотталгандардыц денсаулыгын, физикалык жэне рухани дамуын жаксартуга, эртYрлi зиянды тэyелдiлiктерден айыруга, тэрбие-леуге, саналы кызметке дайындауга багыт-талган. когамдагы элеyметтiк-нормативтiк емiр, жеке багдарламаларды куру жэне iске асыру, кэмелетке толмаган сотталгандар-ды жалпы, кэсштш окытуды, мэдени-агар-тушылык кызметтi уйымдастыру, олардыц кукыктык мэдениетiн арттыру, сотталган-дарды когамдык жумыстарга тарту аркылы сырткы элеммен туракты байланыстар орна-ту, дене шыныктыру жэне спорт, салауатты емiр салты дагдыларын калыптастыру, даму Yшiн жагдайлар жасау кэмелетке толмаган-дардыц когамга сэтп енуше, жазасын етеу процесiнде психологиялык кемек керсету-ге кемектесетш дагдылары мен дагдылары бар, жалпы сотталгандарга жэне жазаны орындау мен етеудщ белгшенген тэртiбiне (режимiне), когамдык жумыстарга, элеу-меттiк-тэрбие жумысына, жалпы жэне кэсштш даярлыкка, атап айтканда элеумет-тш ыкпалга ерекше назар аудару кажет.
Айта кету керек, Еуропа елдершде бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазасын етеп жаткан сотталгандарды элеyметтендiрyдiц жеткiлiктi оц тэжiрибесi жинакталган.
Еуропа елдершщ кепшiлiгi ез азамат-тарына бас бостандыгынан айыру сиякты жазаны жэне камауда устау сиякты бултарт-пау шарасын колданады, бул адамды окша-улау кеп жагдайда олардыц кайта тэрбиеле-нyiне немесе тYзетiлyiне ыкпал етпейдi деп санайды.
Еуропалык тэжiрибеге сэйкес сотталгандарды белу мыналарга багытталуы керек:
1. Бiрлескен YЙ-жайды ез пайдасына пай-далана алатын немесе баскаларга терiс эсер етyi мYмкiн сотталгандарга белу;
2. Сотталгандарды орналастыруга ыкпал ету, бул баскару мен каушаздш талаптарын ескере отырып, оларды тYзетyге жэне элеу-меттiк реинтеграцияга ыкпал етедь
Еуропалык тэжiрибе Yкiмдердi орындау кезшде накты жагдайлар мен жеке кезка-растарды нактылап болжайды.
Дамыган шет елдерде кылмыстык жаза-ларды орындау жYЙесi балама жазаларды колдануга бейiм. Кептеген елдердщ (Англия, А^Ш, Голландия жэне баскалары) зацнамасында кылмыстык жаyапкершiлiктi жазаны накты орындамай немесе когамнан окшауламай жYзеге асыруга багытталган пробация ережелерi негiзiнде деп айтуга бо- L лады. Элемдiк когамдастыктыц баска мем- ^ лекеттерiнiц пробация зацнамасын зерттеу N жекелеген елдердiц озык тэжiрибесiн алу о Yшiн кажет болып табылады. Бiркатар шет n елдердщ зацнамасындагы пробация инсти- I туты (А^Ш, Англия) узак тарихы бар, жYЗ U жылдан астам уакыт бойы жумыс iстеп ке- E ледi жэне сэттi колданылып келедь Кейбiр о елдерде пробация тэуелаз эрекет ету шара- E сы ретiнде усынылган, ал баскаларында бул S жазаныц бiр тYрi. £
Тiкелей бас бостандыгынан айырудыц о айыппулдар, шартты мерзiмдер мен сынак £ мерзiмдерi, сондай-ак когамдык айыптау g жэне когамдык жумыстардыц эртYрлi ны- e сандары сиякты баламалары бiркатар Еуро- £ па елдершдеп кылмыстык жаза жYЙесiнiц Ц бiр белiгi ретiнде карастырылган. Шартты O тYрме режимiнiц катацдыгы негiзiнен ею r фактормен аныкталады деп саналады: кей- > iнге калдыруга байланысты жеке емiрге ара- о ласу жэне сынак мерзiмiнiц узактыгы. Олар ° устаудыц катал жагдайлары минималды > кайта элеуметтенуге экеледi деп санайды. E
R
Корытынды №
Сонымен, бурынгы туткындарды элеу- (( меттiк оцалту процесiне эсер ететш фактор- --ларды да белш керсеттетiн болсак: Олардыц с2
ец мацыздылары: 4
гм о гм
о.
<
о.
0 в
1
О ш О
ш <
о. с
<
ш н
о л
<
ч
о
О <
со <
Осылайша, «кайта элеуметтендiру» угымыныц кылмыстык - кукыктык мацыз-дылыгын, сондай-ак сотталгандарды узак мерзiмге кайта элеуметтендiру процесшщ зацнамалык негiздерiн егжей-тегжейлi зер-делей отырып, бiз мынадай корытындыга келдш
1. Элеуметпк-кукыктык кемек ^азакстан Республикасында кылмыстык саясатты iз-riлендiрудiц к^рп кезещнде элеуметтiк кемек керсету жэне колдау, бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган немесе пробация кызметшде есепте турган адамдарды элеуметпк коргауды жузеге асы-ру женiндегi кызметтщ ерекше тYрi ретш-де белсендi дамып келедi. Сотталгандарды когамнан окшаулауга байланысты емес жа-заларды жэне кылмыстык - кукыктык ыкпал етудщ езге де шараларын орындау, сон-дай-ак бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган адамдарга кемек керсету максатында кылмыстык аткару жуйесiнiц арнайы уэкшетп органдары- болып пробация кызмет курылды.
Элеуметтiк-кукыктык кемек керсетудщ жеке багдарламасын iске асыру кезiнде пробация кызметг
1) босатуга дайындалатын адамдарды жу-мыска жэне турмыстык орналастыру мэсе-лелерi бойынша пробацияны жYзеге асыра-тын езге де субъектшермен езара iс-кимыл жасайды;
2) ездерше катысты пробация колданы-латын адамдарга ^азакстан Республикасы-ныц ецбекке жэне турмыстык орналастыру тэртiбiн регламенттейтш зацнамасын тYсiн-дiру бойынша жумыс жYргiзедi, кукыктар мен бостандыктарды юке асыру мен коргау-дыц колданыстагы кукыктык тетiктерi тура-лы хабарлайды;
3) бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган кезде элеумет-тшкукыктык кемек алудыц келемi мен тэрпбш тYсiндiредi;
4) экiмшiлiк кадагалауды жэне пробаци-ялык бакылауды жYзеге асыру тэрпб^ сон-дай-ак оны бузудыц салдарлары туралы ал-дын ала хабардар етедь
Сонымен катар, бурынгы сотталушыныц
емiрлiк устанымы болуы мYмкiн: белсен-дi (адамдарды тYсiнуге, сешмге ие болуга жэне оларга эсер етуге деген умтылыспен сипатталады), пассивт (ез эрекеттерiн кор-шаган орта талаптарымен мэжбYрлi тYPде Yйлестiрумен сипатталады), сак (адамдар мен жагдайды Yнемi зерттеуге орнатуды кездейдi), бейiмделгiш (оларга кол жетюзу Yшiн кYштiлерге деген кумарлыкта керiнедi камкоршылык).
Белсендi элеуметтiк кажеттшкке байланысты мэселелердщ езектiлiгi сотталгандардыц бейiмделуi мынадай объективтi мэн-жайлар:
1) окшаулау жагдайында узак уакыт болу отбасымен, туыстарымен, достарымен, жакындарымен, эрiптестерiмен Yнемi элеу-меттiк пайдалы байланыстарыныц жога-луына экеледi;
2) сотталгандардыц элеуметпк кезка-растары езгередi;
3) сотталгандардыц пассивт элеуметпк устанымыныц болмауы прогрессивтi мYД-делер, баскалардыц жэне мемлекеттщ есебь нен емiр CYPуге деген умтылыстыц жоктыгы сотталгандарга жазасын етегеннен кешн ерекше киындыктарга тап болады.
4. Сотталгандардыц кукыктык тузелуше олардыц моральдык тYзелуiнен кейiн гана кол жетюзуге болады.
5. ^айта элеуметтену процес сотталушыныц жеке басын кайта куру нысаны репнде тYзету процесше караганда элдекайда кур-делi.
6. Пробация кызметшщ есебiнде турган адамдарга элеуметпк-кукыктык кемектiц негiзгi багыты бшм алуга, мамандыкты мец-геруге, жумыска орналасуга, емделуге, сон-дай-ак кукыктык кемект камтамасыз етуге жэрдемдесу болып табылады. Эрине, кайта элеуметтену мэселесш кез-келген мемлекет-тiц элеуметтiк-экономикалык жагдайынан белек карастыруга болмайды. Сарапшылар кылмыстыц терец элеуметпк тамыры бар екенш дэлелдедi, сондыктан бул мэселенi шешудщ алгышарттарыныц бiрi тек кукык коргау жYЙесiнде гана емес, табысты МЕМ-ЛЕКЕТТ1К реформалар болып табылады.
о
I-
о ш ш
ЭДЕБИЕТ
1. Ким Д. Вопросы развития пробации в Республике Казахстан //Исполнение наказаний. - №8 август. - 2012. - 59-61 б.
2. Бобылева И., Тимошенко С. Пробация // Преступление и наказание. - 1992. - №10. -58-59 б.
го
3. Ермасов Е., Дегтярева О. Проблемы создания службы пробации в России // Преступление и наказание. - 2015. - N10. - 21-23 б.
4. Нильс Кристи. Приемлемое количество преступлений. - Санкт-Петербург: Алетейя, 2006. -176 б.
5. Гета М.Р. Пробация как форма социально-правового контроля // Научные труды «Эдыет». -1999. - № 2. - 10-13 б.
6. Аккулев А.Ш. Перспективы развития пробации в Казахстане. - Астана: АФ АО «НЦ НТИ», 2011. - 56 б.
7. Саламатов Е.А. Проблемы казахстанской пробации. [Электронныйресурс]. - Режим доступа: http://www. zakon.kz/4838204- problemykazakhstanskojjprobacii.html - Дата доступа: 26 октября 2017г.
8. Дубова О.Ф. Адаптация лиц, освобожденных из мест лишения свободы [Текст] / О.Ф. Дубова // Социальная работа . - 2007. - №1. - 48-53 б.
9. Балтабаев К.Ж. Проблемы сокращения и численность «тюремного населения» Казахстана за последние 10 лет: динамика и причины ее колебаний. - Астана: ТОО «Media projectkz», 2012. - 28-29 б.
REFERENCES
1. Kim D. Voprosy razvitija probacii v Respublike Kazahstan // Ispolnenie nakazanij. -№8 avgust. - 2012. - 59-61 b.
2. Bobyleva I., Timoshenko S. Probacija // Prestuplenie i nakazanie. -1992. - №10. - 58-59 b.
3. Ermasov E., Degtjareva O. Problemy sozdanija sluzhby probacii v Rossii // Prestuplenie i nakazanie. - 2015. - N10. - 21-23 b.
4. Nil's Kristi. Priemlemoe kolichestvoprestuplenij. - Sankt-Peterburg: Aletejja, 2006. - 176 b.
5. Geta M.R. Probacija kakforma social'no-pravovogo kontrolja // Nauchnye trudy «ddilet». -1999. - № 2. - 10-13 b. L
6. Akkulev A.Sh. Perspektivy razvitija probacii v Kazahstane. - Astana: AF AO «NC NTI», E 2011. - 56 b. N
7. Salamatov E.A. Problemy kazahstanskoj probacii. [Jelektronnyj resurs]. - Rezhim о dostupa: http://www. zakon.kz/4838204-problemykazakhstanskojjprobacii.html - Data dostupa: n 26 oktjabrja 2017g. I
8. Dubova O.F. Adaptacija lic, osvobozhdennyh iz mest lishenija svobody [Tekst] / O.F. Dubova U // Social'naja rabota . - 2007. - №1. - 48-53 b. E
9. BaltabaevK.Zh. Problemy sokrashhenija i chislennost' «tjuremnogo naselenija» Kazahstana 0 za poslednie 10 let: dinamika i prichiny ee kolebanij. - Astana: TOO «Mediaprojectkz», 2012. - E 28-29 b. SSS
I
I O
A I
A N A
I O
O
70
M
о
M
