Научная статья на тему 'ОСОБЕННОСТИ ВЕГЕТАТИВНОГО СТАТУСА У ДЕТЕЙ С БРОНХИАЛЬНОЙ АСТМОЙ'

ОСОБЕННОСТИ ВЕГЕТАТИВНОГО СТАТУСА У ДЕТЕЙ С БРОНХИАЛЬНОЙ АСТМОЙ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
39
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БРОНХИАЛЬНАЯ АСТМА / ДЕТИ / ВЕГЕТАТИВНАЯ НЕРВНАЯ СИСТЕМА / ВЕГЕТАТИВНЫЙ СТАТУС

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Ханкелдиева Х.К., Мирзаева З.У., Сохибова М.Д., Бахавадинова З.М.

Представлены результаты исследования исходного вегетативного статуса и вегетативной регуляции у больных с бронхиальной астмой. Обследовано 102 детей в возрасте от 12 до 18 лет в фазе обострения заболевания. Вегетативный статус при средней степени тяжести заболевания характеризовался симпатикотонией, высокой вегетативной реактивностью гиперсимпатико-тонического типа. У подростков с тяжелым течением бронхиальной астмы имеет место выраженный дисбаланс вегетативной регуляции, харак-теризующийся снижением тонуса симпатического отдела в покое, асимпатикотоническим вариантом реакции на ортостатическую нагрузку.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Ханкелдиева Х.К., Мирзаева З.У., Сохибова М.Д., Бахавадинова З.М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF A VEGETATIVE STATUS IN CHILDREN WITH BRONCHIAL ASTHMA

Resume: The results of the study of the initial autonomic status and autonomic regulation in patients with bronchial asthma are presented. The study involved 102 children aged 12 to 18 years in the phase of exacerbation of the disease. Vegetative status with moderate severity of the disease was characterized by sympathicotonia, high vegetative reactivity of the hypersympathic-tonic type. In adolescents with a severe course of bronchial asthma, there is a pronounced imbalance of autonomic regulation, characterized by a decrease in the tone of the sympathetic section at rest, an asymptomatic variant of the response to orthostatic load.

Текст научной работы на тему «ОСОБЕННОСТИ ВЕГЕТАТИВНОГО СТАТУСА У ДЕТЕЙ С БРОНХИАЛЬНОЙ АСТМОЙ»

УДК: 616.248-053.2

Ханкелдиева Х.К.

Мирзаева З. У.

Сохибова М.Д.

Бахавадинова З.М. кафедра госпитальной и неотложной педиатрии Андижанский государственный медицинский институт

ОСОБЕННОСТИ ВЕГЕТАТИВНОГО СТАТУСА У ДЕТЕЙ С БРОНХИАЛЬНОЙ АСТМОЙ

Аннотация: Представлены результаты исследования исходного вегетативного статуса и вегетативной регуляции у больных с бронхиальной астмой. Обследовано 102 детей в возрасте от 12 до 18 лет в фазе обострения заболевания. Вегетативный статус при средней степени тяжести заболевания характеризовался симпатикотонией, высокой вегетативной реактивностью гиперсимпатико-тонического типа. У подростков с тяжелым течением бронхиальной астмы имеет место выраженный дисбаланс вегетативной регуляции, характеризующийся снижением тонуса симпатического отдела в покое, асимпатикотоническим вариантом реакции на ортостатическую нагрузку.

Ключевые слова: бронхиальная астма, дети, вегетативная нервная система, вегетативный статус.

Khankeldieva Kh.K.

Mirzaeva Z. U.

Sokhibova M.D.

Bakhavadinova Z.M.

Department of Hospital and Emergency Pediatrics

Andijan State Medical Institute

FEATURES OF A VEGETATIVE STATUS IN CHILDREN WITH

BRONCHIAL ASTHMA

Resume: The results of the study of the initial autonomic status and autonomic regulation in patients with bronchial asthma are presented. The study involved 102 children aged 12 to 18 years in the phase of exacerbation of the disease. Vegetative status with moderate severity of the disease was characterized by sympathicotonia, high vegetative reactivity of the hypersympathic-tonic type. In adolescents with a severe course of bronchial asthma, there is a pronounced imbalance of autonomic regulation, characterized by a decrease in the tone of the

sympathetic section at rest, an asymptomatic variant of the response to orthostatic load.

Key words: bronchial asthma, children, autonomic nervous system, autonomic status.

Кириш. Аллергик патологиялар орасида бронхиал астма (БА) етакчи уринда туриб, педиатриянинг бирдан бир мураккаб муаммоларидан бири булиб колмокда. Бу касалликнинг долзаблиги ва ижтимоий ахамияти бу касалликнинг таркалиши юкорилигидадир(10-15%). Айникса бу касалликнинг болалар уртасида куп учраётганлиги, "ёшариб" бораётгани ва йилдан - йилга сони ортиб бораётгани, боларнинг меъёрида усиши ва ривожланишига таъсир килиб, улар орасида эрта ногиронликка сабаб булаётгани ачинарли холдир (Braback L.-2010 й).

Мавзуга оид адабиётларнинг танкидий та^лили. Адабиёт маълумот-лари тахлили, вегетатив нерв тизими (ВНТ) нингмарказий ва периферик булимлари факатгина бронхиаль обструкция патогенези ривожида эмас балки, БА да нафас ва юрак - кон томир тизими адаптация жараёнларини таъминотида хам вазифа бажариши шубхасиздир.

Вегетатив бузилиш - замонавий тиббиётнинг долзарб муаммоларидан бири саналади. Организмни зиддиятга реакция характери ВНТнинг бошлаетич регулятор механизмларига боFлик булади. ВНТ дисбаланси турли соматик касалликлар ёки инфекцион патологиялар асоратининг ягона патологик механизмларидан бири хисобланади(Вейн А. М. - 2005й).

Х,еч бир касаллик йукки, ВНТ иштирок этмаган (Вейн А. М. - 2000й).

Охирги ун йилликда вегетатив дисрегуляцияни норма ва патологиядаги курсаткичларини текшируви, клиник ва экспериментал тиббиётнинг асосий уринларидан жой олган, тан олинган зарурий усули хисобланади.

Вегетатив нерв тизими марказий асаб тизими назорати остида булиб, организмда хамма физиологик жараёнларнинг асосий регулятори булиб хисобланади.

1981 йилда А.М. Вейн таъкидлашича, вегетатив дисфункцияда медиатор алмашинув бузилади, периферик ва марказий рецепторларнинг гипер- ва гипосезгирлиги кузатилади. Бунда факатгина респиратор тизим дисфункцияси (психоген табиатли хансираш, психоген йутал, гипервентиляцион синдром) эмас балки, вегетаитив дистония билан утувчи психосоматик касалликлар ва асосан бронхиал астмада хам кузатилади (Вейн А. М.- 2005й).

Куплаб усмирларда БА ни урта OFир кечишини кузFалган вактида парасимпатик булимни тонуси меъёрида булиши ва вегетатив фаолият таъминотини етарли вариантда кузатилгани холда, симпатикотония фони, нормо ёки гиперсимпатикотоник типдаги юкори вегетатив реактивлик кузатилади.

Усмирларда БА ни OFир кечишида вегетатив регуляция дисбаланси кучли булгани холда, организм тинчлик холатида булганида автоном нерв тизимининг симпатик булими тонуси пасайгани холда, орган ва органлар тизимини асимпатикотоник вариантидаги реакциясининг ортастатик юкламада вегетатив фаолият таъминоти етишовчилиги билан характерланиши маълум.

Бронхиал астманинг урта OFир кечиши кузатилган усмирларда кУзFалиш вактида симпатикотония фонида миокардни автоматизм функцияси бузилиши куринишидаги нотурFун булиши характерли. Касаллик OFир кечганида миокардни реполяризацияси жараёни узгаришига юрак ритми ва утказувчанлиги бузилишлари кушилади (Гурьянова Е.М., Игишева Л.Н., Галеев А.Р. - 2003).

Бронхиал астма ва турли патологик жараёнларда, дезадаптация булган холда, адаптив - компенсатор жараёнлар бузилишлари келиб чикади.

Бу механизмлар организмнинг бевосита вегетатив тузилмасининг назорати остида булади (Айткужина, Б-2014й).

ВНТ организмнинг гомеостатик тенглигини ушлаб туради, турли патологик таъсирлар шароитида унинг мослашувини таъминлайди ва унинг функцияларини бошкаради. ВНТ адаптация маркази бош регулятори булиб, организмда куп шаклли гено - ва фено типик (биосоциал) мослашувни таъминлайди (Балаболкин И.И - 2015й).

Организм функцияларига нормо -, симпатико -, парасимпатикотроп ва охирги холатларда антагонистик адрено - ёки холинэргик таъсир килади.

А. М. Вейна таъбирича "Амалий жихатдан шундай жараёнлар йукки, ВНТ катнашмаган. ВНТ нинг асосий вазифалари: организм хаёт фаолиятини ихтиёрсиз бошкариш (моддалар алмашинуви, эндокрин фаолият, кон айоаниш, нафас, хазм килиш), гомеостазни меъёрида ушлаб туриш, зиддият реакциясида катнашиш, рухий ва жисмоний фаолиятнинг турли шаклларини таъминлаш каби вазифаларни бажаради".

ВНТ синапс охирларида ажралувчи медиаторларга караб, парасимпатик (ацетилхолин - медиатори) ва симпатик (норадреналин -медиатори) кисмларига булинади.

Мослашиш - бу куп компонентли динамик жараён булиб, у зарарловчи таъсирга организмни иложи борича мослашишини таъминловчи реакциялар туркумидир. Демак куп шаклли мослашув реакциялари асосида, организмда буладиган хар бир ходиса ва жараёнларга, улар келиб чикиши буйича турли генезли булишига карамасдан узига хос компенсатор -мослашувни таъминлайдиган жараёнлар ётади (Ключева М.Г.,Рывкин А.И., Троицкая И.Н-2005й).

СоFлом инсонларда организмнинг турли атроф - мухит таъсири шароитларига, жисмоний, рухий ва ижтимоий таъсирларга адаптациянинг худди бир даражасидек куринишда бахоланади.

Касаллик бошланишида функционал тизимларда худди адаптацион сакраш куринишидаги ходиса сифатида учраса, касаллик узи - худди сусайиш натижаси ва адаптацион механизмлар синиши куриниши олади.

Адабиёт материаллари маълумотига якун ясайдиган булсак, шундай хулоса килиш мумкинки, БА ни хохлаган генезли турида калит звено -бронх дарахтини юкори реактивлиги ётади. У яллотланиш медиатори таъсирида келиб чикадиган, бронхиал обструкцияга олиб келувчи, нафас йулларининг каршилиги ортиши, силлик мускул тонусининг вегетатив регуляцияси пасайиши, упканинг гиповентиляцияси натижаси чакирган гипоксемия ва перфузия ва вентияциялар аро муносабат номувофиклиги ортиб борувчи гипервентиляция жараёнларига дуч келади.

Изланиш максади. Тадкикотнинг максади турли даражадаги OFирликда кечган бронхиал астмаси булган болаларда дастлабки вегетатив холат ва вегетатив регуляцияни урганишдан иборат.

Тадкикот методологияси. Изланиш 208-йилдан 2020-йилларда Андижон шахар куп тармокли болалар шифохонасининг пульмонология булимига тушган 102 та бронхиал астмали болаларнинг клиник-лаборатор текширишларига асосланган.

Тахлил ва натижалар. Барча теширилган болалар 2 гурухга ажратилди (1 расм):

- 1 гурухни 48 (33,8%)та калконсимон без функцияси сакланган бронхиал астмали болалар ташкил килди;

- 2 гурухни - 54 (38,0%) та вегетатив ва тиреоид статус бузилишлари билан OFриган БА болалар ташкил килди (2 расм).

Лаборатор маълумотларни текшириш учун айни ёшдаги, ёшига мос жисмоний ва неврологик-психик ривожланишга эга, функционал ва морфофункционал чекинишларсиз 40 та деярли соглом болалар куриб чикилди.

НГ 1 гурух 2 гурух

1 расм. Текширилган болаларни гурухлар буйича таксимланиши

Текширилган болаларни таксимланиш тахлили 10 ёшгача вегетатив ва тиреоид статус бузилишлари булган болаларда бронхиал астма билан касалланиши 21,4% га юкори эканлигини курсатди (2 расм).

2 расм. Текширилган беморларни ёши буйича таксимланиши.

Бронхиал астмада вегетатив регуляциянинг бузилиши адренергик ва холинергик звеноларга боFлик холда амалга ошади. Патологик жараён ривожланишида вегетатив баланснинг ушланиб туришида компенсация холатига етиб олишни, адекват периферик кон окими ва нормал бронхиал тонус таъминлайди.

1 гурухда уFил болалар сони кизларга нисбатан 1,7 марта куп, 2 гурухда эса - 3,2 марта (3 расм).

62.5

75.9

80 60 40 20 4" 0

1 гурух

1^ил болалар

2 гурух

Киз болалар

3 расм. Текширилган беморларни жинси буйича таксимланиши

Вегетатив гомеостазни бахолашда бошлаетич вегетатив тонус (БВТ) ни, вегетатив реактивликни, вегетатив фаолият таъминотини урганиш зарур хисобланади. ЧВТ ни бахолаш А.М.Вейнанинг ташхисий жадвалидан

фойдаланилади(Вейн А. М.- 2005й). , бунда болалар учун мослаштирилган, симпатик ва парасимпатик белгиларнинг узаро муносабатини бахоланади. Тахлил маълумотлари КИГ параметрлари диапазони сезиларли узгаришлари курсатади. ИН нинг курсаткичи 1 - гурухдаги болаларда 24 дан 1848 шартли бирликгача, 2 - гурухда эса, 12 дан 3023 шартли бирликгача булиши аникланди. Симпатикотония билан кузатилган назорат гурухида бу курсаткич 408 шарт.бирл. дан ошмади. БВТ ни бахолаш жадвали оркали бахолашда шу нарса маълум булдики, симпатик белгилар инсомния, цефалгия, киска муддатли санчувчи характердаги кардиалгияларнинг турли вариантларида юкори кУзFалувчанлик чакирар экан. Парасимпатик белгилар эса асосан тери копламаларининг мармарсимон окариши, гипергидроз, синкопаль холатларга мойиллик, бош айланиши, мигренсимон цефалгиялар, ишемик характердаги

кардиалгиялар, ичак моторикаси бузилишлари куринишида намоён булади.

КИГ нинг параметрлари тахлили курсатишича, 1 - гурух беморларда симпатовагус мувозанат ВНТ нинг симпатик кисми тинч пайтида симпатикотония куринишида (45,8%) ёки гиперсимпатикотония(20,8%) назорат гурухи билан солиштирганимизда (22,5% ва 2,5%) устун келар экан.

БА билан хасталанган беморлар сони ВНТнинг эйтоник мувозанати 1 - ва 2 - гурухларда деярли бир хил булади (18,0% и 22,2%).

Бирок беморларда жараён OFир кечганида симпатикотония фони сезиларли даражада кучли ифодаланади ва 27,8% холатларда кузатилса, ЧВТнинг гиперсимпатикотония варианти 18,5% холатларда кузатилиши маълум булди.

Бу гурухда 35,2% холатларда БВТ нинг ваготоник йуналиши кузатилиши аникланди. ВР ни урганишда аникландики, нормал реактивли беморлар микдори 1 - ва 2 - гурухларда деярли бир хил булар экан(23 (47,9%) и 20 (37,0%).

Бирок ВНТнинг симпатик ва парасимпатик булимларининг бундай мувозанат холати ортостазда солиштирилиши буйича 2 марта камайиши мумкин.

1 - гурухдаги болаларда ортикча симпатик активлик парасимпатик булимнинг нормал тонуси вактида дезадаптив реакция билан характерланди ва керакли даражага (52,1%) ёки ошикча (37,5%) вегетатив таъминотга етди.

Бундай вариант, вегетатив нерв тизими функциясининг касаллик кУзFалган шароитда, нейрогуморал активлик ортиши ва гипоксияга кулай мослашган жавоб реакция сифатида юкори даражаси билан характерланади.

Жадвал 4.5

Усмирларда бронхиал астмада вегетатив статуснинг _характеристикаси_

Bегетaтив гомеостaзa xaрaктеристикaси КГ (n=40) 1 гуруx (n=48) 2 гуруx (n=54)

aбс % aбс % aбс %

БошлaнFич вегетaтив тонус

Эйтония 22 55,0 9 18,8*** 12 22,2***

Baготония 8 20,0 7 14,6 19 35,2

Симпaтикотония 9 22,5 22 45,8* 15 27,8

Гиперсимпaтикотония 1 2,5 10 20,8** 10 18,5**

Bегетaтив реaктивлик

Нормотония 28 70,0 23 47,9* 20 37 0***

Aсимпaтикотония 2 5,0 8 16,7 22 40 7***

Гиперсимпaтикотония 10 25,0 27 56,3** 12 22,2

Bегетaтив тaъминот фaолияти

Eтaрли 26 65,0 25 52,1 19 35,2**

^м 4 10,0 5 10,4 29 53,7***

Ортин^ 10 25,0 18 37,5 6 11,1

Эслaтмa: - нaзорaт гуруxидaги нисбий фaрк (* - P<0,05, ** - P<0,01, *** - P<0,001)

БA билaн xaстaлaнгaн беморлaрни 2 - гуруxидa вегетaтив реaктивлик ортостaтик номутaносиблик билaн, aртериaл гипотензия вa

aсимпaтикотония-ни куп 6Улиши (40,7%) билaн xaрaктерлaнaди, бу 1 -гуруxдa aнaлогик реaкция чaстотaси ортиши вa нaзорaт гуруxидaги кyрсaткич билaн солиштиргaндa (16,7% вa 5,0% мувофик) келиши кузaтилди.

Индивидуaль ритм вaриaбел пaрaметрлaри тaxлили кyсaткичлaригa кyрa, BP нинг нормa вa гиперсимпaтикотоник вaриaнтлaри OFир кечгaн БA дa симпaтик тонуснинг aктивлиги Kama бyлсa, пaрaсимпaтик тонус шунчa пaсaйиши кузaтилди.

Bегетaтив тaъминот беморлaрдa 32% x,олaтлaрдa етaрли булиши, нaзорaт гуруxидaн (70,0%) пaст булиши кузaтилди.

Bегетaтив дисбaлaнснинг aсосий вaриaнти БA ни OFир кечишидa ВТФ етaрли бyлмaслиги, текширилгaн гуруxлaрнинг ярмидa (40,7%) кузaтилди.

Бундa тиклaниш дaври 72% x,олaтлaрдa узaйди, бу БA кУзFaлгaн боскичидa оргaнизмнинг мослaнувчaнлик xусусияти пaсaйиб кетиши билaн бaxолaнaди.

Уз кaрaшлaримиздaн xулосa килaмизки, БA гa чaлингaн беморлaримиз орaсидa унинг OFир кечиши 1 - гуруxдaги беморлaримизгa нисбaтaн вегетaтив фaолият тaъминоти билaн реaктивлик вaриaнтининг

асимпатикотоник кушилиб келишининг кузатилиши 4 баробар юкори булар экан(53,7% и 10,4% мувофик).

Хулоса ва таклифлар. KузFалиш даврида бронхиал астманинг уртача OFирликда кечиши билан OFриган болалар ва успиринларнинг купчилигида вегетатив холат фон симпатикотония фонида, парасимпатик булимнинг нормал тонус холатида нормо- ёки гиперсимпатикототоник типнинг юкори автоном реактивлиги ва фаолликни автоном таъминотининг етарли варианти билан тавсифланди. Астманинг OFир кечиши билан хасталанган успиринларда автоном регуляциянинг аник номутаносиблиги кузатилди, бу вегетатив асаб тизимининг симпатик булиниш тонусининг пасайиши, организм тинч холати пайтида, органлар ва тизимлар фаолиятини етарлича автоном таъминот билан ортостатик юкламага жавоб беришнинг асимпатикотоник вариантилиги курилди. KузFалиш даврида уртача OFирликдаги БА булган болалар ва успиринларда миокарднинг электр бекарорлиги симпатикотония фонида, асосан, автоматик функцияни бузилиш шаклида устун келди; касалликнинг OFир кечиши билан OFриган беморларда ритм ва утказувчанлик бузилишининг турли хил вариантлари миокард реполаризация жараёнларининг узгариши билан биргаликда кузатилди.

Болаларда ва усмирларда БА ни OFир кечишида вегетатив регуляция дисбаланси кучли булгани холда, организм тинчлик холатида булганида автоном нерв тизимининг симпатик булими тонуси пасайгани холда, орган ва органлар тизимини асимпатикотоник вариантидаги реакциясининг ортастатик юкламада вегетатив фаолият таъминоти етишовчилиги билан характерланиши маълум.

БАга чалинган бемор болаларда гормонал тизим томонидан буладиган узгаришлар БА OFир кечганида организм химоя мослашув холати ушбу жараёнларнинг тезда сусайиши билан кечиб, унга гормонал дисбаланс кушилади.

Болаларда ва усмирларда БА касаллигида вегетатив статусни бахолаш учун «прогностик харита» тузилса, бу оркали турли хавф омиллари биргаликда келишида вегетатив ва тиреоид статуслар дисфункцияси ривожланишини микдорий тахлилини эхтимоллигини бахолаймиз. Бунда бола соFломлашиши эхтимоли, хавф курсаткичи диапазони 7,74 дан 22,18гача булади. 22,19-44,36 диапазонда курсаткичида вегетатив ва тиреоид статуслар дисфункцияси - урта хавф эхтимолликни ифодалаб, 45% гача холатда кузатилади. Мана шу 44,37-66,55 диапазонда вегетатив ва тиреоид статуслар дисфункцияси ривожланиши жуда юкори булишига эришилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Айткужина, Б. Бронхиальная астма / Б. Айткужина. -Москва: СИНТЕГ, 2014. - 812 ^

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Балаболкин И.И. Бронхиальная астма у детей / Балаболкин Иван Иванович. - М.: Медицинское Информационное Агентство (МИА), 2015. - 529 c.

3. Вейн А.М. Вегетативные расстройства: клиника, диагностика, лечение. -М.: МИА, 2000. - 752 с.

4.Вейн А.М. Заболевания вегетативной нервной систем. Руководство для врачей (под ред. Вейна А. М.). Москва, 2005.

5. Гурьянова Е.М., Игишева Л.Н., Галеев А.Р. Особенности вариабельности сердечного ритма у детей с бронхиальной астмой // Педиатрия. - 2003. - № 4. - С. 32-36.

6. Ключева М.Г.,Рывкин А.И., Троицкая И.Н. Анализ вариабельности сердечного ритма в оценке вегетотропных эффектов бронходилататоров при бронхиальной астме у подростков // Клиническая фармакология и терапия. - 2005. - № 5. - С. 85-87.

7.Braback L. Changes in prevalence and severity of asthma among schoolchildren in a Swedish district between 1985 and 1995/ L. Braback, J. Appelberg, U. Jansson, L. Kalvesten//Acta Paediatr. 2010. - V.89. - P. 465-170.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.