Научная статья на тему 'ОСОБЕННОСТИ ПРОВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТОРОВ НА ТЕРРИТОРИИ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН'

ОСОБЕННОСТИ ПРОВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТОРОВ НА ТЕРРИТОРИИ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
48
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
свободные экономические зоны / иностранные инвестиции / риск инвестиционная деятельность. / special economic zones / foreign investments / investment risks in the territory of special economic zones.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — М.Қурбонов

в настоящей статье освещены меры по улучшению инвестиционного климата в свободных экономических зонах Республики Узбекистан, повышения уровень по привлечению иностранных инвестиций, основные средства по защите интересов участников свободных экономических зон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF LEGAL REGULATION OF INVESTORS ACTIVITY IN THE TERRITORY OF FREE ECONOMIC ZONES

this article highlights the measures to improve the investment climate in the special economic zones of the Republic of Uzbekistan, to heighten the level of attracting foreign investment, the main means to protect the interests of participants in special economic zones

Текст научной работы на тему «ОСОБЕННОСТИ ПРОВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТОРОВ НА ТЕРРИТОРИИ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН»

FEATURES OF LEGAL REGULATION OF INVESTORS ACTIVITY IN THE TERRITORY OF FREE ECONOMIC ZONES

M.QURBANOVa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

ОСОБЕННОСТИ ПРОВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТОРОВ НА ТЕРРИТОРИИ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН

М.^УРБОНОВа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

'Ташкентского государственного юридического университета

ЭРКИН ЩТИСОДИЙ ЗОНАЛАР ^УДУДИДА ИНВЕСТОРЛАР ФАОЛИЯТИНИ ^УЦУЦИЙ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

М.^УРБОНОВа Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон 1 Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: ушбу мацолада Узбекистон Республикасининг эркин ицтисодий зоналарида инвестициявий цонунчиликни такомиллаштириш, эркин ицтисодий зоналар уудудида хорижий инвестицияларни жалб цилиш курсаткичларини ошириш, мазкур уудудларда инвестор ууцуцларини уимоя цилиш воситалари каби масалалар ёритилган.

Калит сузлар: эркин ицтисодий зоналар, хорижий инвестициялар, инвестор фаолиятидаги таваккалчилик.

Аннотация: в настоящей статье освещены меры по улучшению инвестиционного климата в свободных экономических зонах Республики Узбекистан, повышения уровень по привлечению иностранных инвестиций, основные средства по защите интересов участников свободных экономических зон.

Ключевые слова: свободные экономические зоны, иностранные инвестиции, риск инвестиционная деятельность.

Abstract: this article highlights the measures to improve the investment climate in the special economic zones of the Republic of Uzbekistan, to heighten the level of attracting foreign investment, the main means to protect the interests of participants in special economic zones

Keywords: special economic zones, foreign investments, investment risks in the territory of special economic zones.

Узбекистон Республикаси иктисодиётини эркинлаштириш ва либераллаштириш, шу оркали жах,он стандартларига жавоб берадиган мах,сулот ишлаб чикаришга эришиш хорижий сармояларни, энг аввало, тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб килиш буйича кулай шарт-шароитлар яратиш х,ар кандай мамлакат иктисодий ривожланиш жараёнлари учун энг долзарб ва кечиктириб булмайдиган масала х,исобланади. Хорижий

инвестицияларни миллий иктисодиётга жалб килишнинг мухим воситалари тизимида эркин иктисодий зоналар мухим урин тутади.

Эркин иктисодий зоналар давлатлар иктисодий салохиятини юксалтириш ва ишлаб чикаришни техник-технологик янгилаш воситаси сифатида халкаро хужалик муносабатларида бир неча ун йиллар давомида фаолият курсатиб келмокда. Ушбу иктисодий тузилмалар ташки савдони ривожлантириш, иктисодиётга хорижий инвестицияларни жалб килиш, хорижий давлатларнинг бизнес ва корпоратив бошкарув сохасидаги илгор тажрибаларини узлаштириш, худудлар инфраструктурасини ривожлантириш ва кушимча иш уринларини яратиш воситасидир.

Эркин иктисодий зоналар фаолиятини хукукий тартибга солиш, мазкур иктисодий худудлар катнашчилари фаолияти учун кулай тадбиркорлик ва инвестиция мухитини яратиш хукукшунослик фани хамда тармоклари мутахассислари олдида турган долзарб вазифадир.

Узбекистон Республикасида фаолият курсатаётган Навоий, Ангрен, Жиззах - эркин иктисодий зоналари, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йилда 12 январдаги ПФ-4931 -сонли Фармонига асосан Ургут, Еиждувон, ^укон ва Х,азорасп эркин иктисодий зоналари хамда 2017 йил 3 майдаги ПФ-5032-сонли Фармонига асосан "Нукус-фарм", "Зомин-фарм", "Косонсой-фарм", "Сирдарё-фарм", "Бойсун-фарм", "Бустонлик-фарм" ва "Паркент-фарм" эркин иктисодий зоналарининг ташкил килиниши, Узбекистон Республикасининг иктисодий-ижтимоий ривожланиш стратегиясида мазкур иктисодий худудларнинг устувор ахамият касб этишининг исботидир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 февралдаги Ф-4849-сонли фармойишига асосан тасдикланган, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясида, иктисодиётда таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини оширишда, фаолият курсатаётган эркин иктисодий зоналар, технопарклар ва кичик саноат зоналари самарадорлигини ошириш, янгиларини ташкил этиш белгиланган[1].

"Эркин ицтисодий зоналар" фаолиятини тавсифловчи таърифларда, аксарият олимлар мазкур атамадаги "эркин" сузини изохлашга турлича ёндашганликларини куришимиз мумкин. Мазкур иктисодий худудларнинг эркин солик зоналари (free tax zone), эркин савдо-солик зоналари (free tax trade zone), эркин савдо зоналари (free trade zone), эркин зоналар (free zone), эркин экспорт зоналари (free export zone) ва бошка сохаларининг умумлаштирувчи хусусияти шундаки, уларда тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда муайян имтиёзлар такдим килинади.

Англиялик олим R.S.Thomas уз илмий ишларида эркин иктисодий зоналарни куйидагича таърифлаган: "Эркин ицтисодий зоналар - денгиз, дарё портлари яцинида жойлашган, доимий резидент фуцаролари булмаган, юкларни ортиш ва тушириш, шунингдек цадоцлаш мосламалари билан жщозланган, тижорат мацсадида товаларни ишлаб чицариш, цадоцлаш, ортиш, сацлаш тадбирлари амалга ошириладиган, божхона текширувларидан тулиц озод цилинган асосий давлат %удудидан ажратилган, му%офаза цилинадиган %удудлар" %исобланади [2].

Бутунжахон Савдо Ташкилотининг 1973 йил 18 майдаги "Божхона таомилларини соддалаштириш ва уйгунлаштириш тугрисида"ги Киото конвенциясида "эркин ицтисодий зоналар" товарларни экспорт килиш жараёнида божхона туловлари ва соликлардан озод этилган давлат худудининг бир кисми сифатида таърифланган [3]. Лекин мазкур таъриф уз хусусиятига кура эркин иктисодий зоналар фаолиятини тулик камраб олмайди. Чунки мазкур худудлар фаолиятида такдим этиладиган турли шаклдаги имтиёзлар хам улар фаолиятини тавсифлашда мухим ахамиятга эга булади.

Эркин иктисодий зоналар худудига инвестициялар киритиш жараёнида хорижий тадбиркорлик субъекти узининг шахсий инвестициялаш стратегиясидан келиб чикиб,

эркин ик;тисодий зонага инвестиция киритиш билан боглик инвестициявий фаолият таваккалчилигини бахолайди. Инвестициявий фаолият таваккалчилиги - бу корхона рахбари ёки хокимият органининг самарасиз харакатлари натижасида инвестор капитали кийматининг пасайиши ёки дастлабки кийматнинг йукотилишидан иборат таваккалчилик даражасидир.

Инвестициявий фаолият таваккалчилигини келиб чикиш асосларига кура икки гурухга: тизимли (бозор иктисодиёти муносабатлари асосида вужудга келадиган) ва тизимсиз (бозор конунларига боглик; булмаган)га ажратиш мумкин.

Бозор иктисодиёти муносабатлари асосида тизимли тарзда вужудга келадиган инвестиция таваккалчилиги валюта, инфляция, сиёсий мутадилликнинг йукотилиши, кредит фоиз ставкалари фоизларининг узгаришига боглик холда вужудга келади.

Инфляция даражаси усиши инвесторнинг даромадлари хамда активлари киймати пасайишига сабаб булиши мумкин. Банклар томонидан такдим килинадиган кредит фоиз ставкаларининг узгариши хам инвестор фаолиятига салбий таъсир курсатиши мумкин. Одатда, хорижий давлатларнинг марказий банклари томонидан урнатиладиган фоиз ставкаларининг ортиши, корхоналарнинг даромадлари пасайишига сабаб булади. Бу эса хорижий инвесторнинг инвестиция объектидан олиши кутилаётган даромадлари камайишига ва инвестиция лойихасининг молиявий самарасиз булишига олиб келади.

Валюта таваккалчилиги эса инвестицияларни кабул килувчи давлат худудидаги иктисодий ва сиёсий холат натижасида валюта курсининг бошка валюталарга нисбатан киймати узгариши билан боглик. Бу валюта девальвацияси деб хам аталади.

Сиёсий таваккалчилик сиёсий жараёнларнинг иктисодий жараёнларига салбий таъсири натижасида вужудга келади. Масалан, эркин иктисодий зона жойлашган худудда давлат тунтариши, хукумат алмашиши ва бошкалар бунга мисол булиши мумкин.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил

26 октябрдаги "Эркин иктисодий зоналар фаолиятини фаоллаштириш ва кенгайтиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-4853-сонли Фармонига асосан мамлакатимизда эркин иктисодий зоналарни ташкил килишдан кузланган максад сифатида: "юкори технологияли янги ишлаб чикариш кувватларини ташкил этиш, худудларни ракобатдош ва экспортга йуналтирилган замонавий саноат махсулотлари ишлаб чикаришни узлаштиришга янада фаол жалб килиш, ишлаб чикариш, мухандислик-коммуникация, йул-транспорт, ижтимоий инфратузилма ва логистика хизматларини жадал ривожлантиришни таъминлаш учун тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб этишни кенгайтиришнинг энг мухим омили сифатида эркин иктисодий зоналарни изчил ривожлантириш борасида янада кулай шарт-шароитлар яратиш" белгиланган.

Эркин иктисодий зоналар давлат худудининг маъмурий чегараланган кисми булиб, уларда тадбиркорлик фаолиятини рагбатлантиришга каратилган турли шаклдаги имтиёз ва бизнес фаолиятини амалга оширишнинг соддалаштирилган тартиблари амал килади. Шунингдек, мазкур худудларнинг солик, валюта, божхона, банк конунчилиги асосий давлат худудидаги мазкур сохалар конунчилигидан фаркланади. Уларда тижорат банклари, логистика марказлари, сугурта компаниялари, бизнес-консальтинг хизмати курсатувчи ташкилотлар фаолияти рагбатлантирилади.

Хукукшунослик сохаси мутахассислари орасида мазкур худудлар фаолиятини тартибга солишда универсал конунчилик тизимини яратиш масаласи сунгги йилларда мухим мунозараларга сабаб булмокда. Халкаро микёсда эркин иктисодий зоналарни ташкил килиш, улар худудида фаолият курсатувчи тадбиркорлик субъектларига турли имтиёзлар беришнинг ягона механизми, универсал характердаги конунчилик хужжати ишлаб чикилмаган. Бу хар бир давлатнинг эркин иктисодий зоналарни ташкил килишдан кузланган максадининг узига хослиги ва хорижий инвестиция ресурсларини жалб килишга нисбатан хорижий давлатларнинг сиёсати турли хилда эканлиги билан изохланади.

Мазкур иктисодий интеграцион тузилмалар, худудларга миллий ва хорижий капитални жалб килишнинг самарали воситасидир. Халкаро иктисодий муносабатлар тизимида эркин иктисодий зоналар миллий иктисодий тизимларда иктисодий интеграция жараёнларини чукурлаштириш, иктисодиётга миллий ва хорижий инвестицияларни жалб килиш хамда давлатларнинг халкаро товар алмашинуви жараёнларида фаол иштирок этишини таъминловчи иктисодий механизм хисобланади.

Эркин иктисодий зоналарни ташкил килган давлатларнинг иктисодий сиёсатидан келиб чикиб, тадбиркорлик субъектларининг мазкур худудлардаги ишлаб чикариш фаолияти асосан экспортга мулжалланган ёки импорт урнини босадиган товарлар ишлаб чикаришга ихтисослашган булади. Ички бозорни сифатли махсулотлар билан таъминлаш ва импортни кискартириш иктисодий сиёсатини амалга ошираётган давлатларда, эркин иктисодий зоналар фаолияти импорт урнини босишга мулжалланган товарлар ишлаб чикаришга ихтисослаштирилиши мумкин. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 майдаги "Нукус-фарм", "Зомин-фарм", "Косонсой-фарм", "Сирдарё-фарм", "Бойсун-фарм", "Бустонлик-фарм" ва "Паркент-фарм" эркин иктисодий зоналарини ташкил этиш тугрисида"ги Фармонига асосан мазкур эркин иктисодий зоналар махаллий доривор воситалар бозорини Узбекистон Республикасида ишлаб чикарилган юкори сифатли дори воситалари билан тулдириш максадида ташкил килинганлигини таъкидлаш мумкин.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 26 октябрдаги "Эркин иктисодий зоналар фаолиятини фаоллаштириш ва кенгайтиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-4853-сонли Фармонига асосан куйидагилар эркин иктисодий зоналар фаолиятини янада ривожлантиришнинг асосий йуналишлари этиб белгиланган:

• хорижий инвесторларга мамлакатимиз иктисодиётининг реал секторларига инвестиция киритиши учун янада кулай шароитлар яратиш максадида эркин иктисодий зоналар учун ягона хукукий режимни белгилаш, солик ва божхона имтиёзлари, преференцияларни бирхиллаштириш;

• махаллий минерал хом ашё ресурсларини чукур кайта ишлайдиган ва юкори кушимча кийматга эга ракобатдош махсулотлар ишлаб чикарадиган юкори технологияли ва махаллийлаштириладиган замонавий корхоналарни ташкил килиш учун тугридан-тугри инвестицияларни, авваламбор, хорижий инвестицияларни фаол жалб этиш, эркин иктисодий зоналарнинг муайян сохага ихтисослашувини куллаб-кувватлаш ва уларда саноат кооперациясини ривожлантириш;

• эркин иктисодий зоналарда "ягона дарча" тамойили асосида барча турдаги давлат хизматларини курсатишга, жумладан, рухсат бериш тартиб-таомилларига боскичма-боскич утиш;

• ишлаб чикариш, мухандислик-коммуникация, йул-транспорт ва ижтимоий инфратузилмани жадал ривожлантириш, шунингдек сифатли логистика хизматлари курсатиш буйича замонавий инфратузилмани шакллантириш;

• олий, урта махсус касб-хунар таълими муассасаларида эркин иктисодий зоналарнинг соха кадрларига булган хозирги ва истикболдаги эхтиёжларидан келиб чикиб, уларнинг эркин иктисодий зоналарда жойлашган корхоналарда ишлаб чикариш амалиётини уташини назарда тутган холда юкори малакали мутахассисларни тайёрлашни ташкил этиш.

Хулоса урнида айтиш жоизки, эркин иктисодий зоналар фаолиятини хукукий тартибга солиш, мазкур худудларда кулай инвестициявий мухит яратиш хукукшунослик фани мутахассислари олдида турган долзарб вазифадир.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, - №6, - 70-modda. 2017-yil.

2. Thomas, R.S., Free Ports and Foreign Trade Zones, Cornell Maritime Press, Cambridge, England, (1956). - P.7.

3. www.wcoomd.org<http://www.wcoomd.org>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.