Научная статья на тему 'ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО В СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОНАХ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЕГО РАЗВИТИЯ'

ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО В СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОНАХ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЕГО РАЗВИТИЯ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
39
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
предпринимательская деятельность / инвестионные отношения в свободных экономических зонах / активность бизнеса / административное давление. / entrepreneurial activity / investment relations in free economic zones / business activity / administrative influence.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Т.Умаров

в предлагаемой статье автор рассматривает вопросы предпринимательской деятельности в свободных экономических зонах и широкого привлечения иностранных инвестиций на эти территории. Выдвинуты предложения и рекомендации по совершенствованию отраслевой правоприменительной практики.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ENTREPRENEURSHIP IN FREE ECONOMIC ZONES: TOPICAL ISSUES OF ITS DEVELOPMENT

in the article, the author considers issues of the tendency of entrepreneurial activity in free economic zones and massive flow of direct foreign investments in those areas. Suggestions and recommendations for enhancing the law enforcement practice are put forward.

Текст научной работы на тему «ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО В СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОНАХ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЕГО РАЗВИТИЯ»

ENTREPRENEURSHIP IN FREE ECONOMIC ZONES: TOPICAL ISSUES OF ITS

DEVELOPMENT

T.UMAROVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО В СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОНАХ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЕГО РАЗВИТИЯ

Т.УМАРОВа

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

ЭРКИН ЩТИСОДИЙ ЗОНАЛАРДА ТАДБИРКОРЛИК: УНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Т.УМАРОВ"

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация: тацдим этилаётган мацолада муаллиф эркин ицтисодий зоналарда тадбиркорлик фаолияти ва фаол хорижий инвестициялар учун эътибор царатилиши лозим булган уолатларни баён цилган. Соуавий ууцуцни цуллаш амалиётини такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсияларни илгари сурган.

Таянч сузлар:тадбиркорлик фаолияти, эркин ицтисодий зоналарда инвестиция муносабатлари, бизнес фаоллиги, маъмурий таъсир курсатиш.

Аннотация: в предлагаемой статье автор рассматривает вопросы предпринимательской деятельности в свободных экономических зонах и широкого привлечения иностранных инвестиций на эти территории. Выдвинуты предложения и рекомендации по совершенствованию отраслевой правоприменительной практики.

Ключевые слова: предпринимательская деятельность, инвестионные отношения в свободных экономических зонах, активность бизнеса, административное давление.

Аннотация:т the article, the author considers issues of the tendency of entrepreneurial activity in free economic zones and massive flow of direct foreign investments in those areas. Suggestions and recommendations for enhancing the law enforcement practice are put forward.

Keywords: entrepreneurial activity, investment relations in free economic zones, business activity, administrative influence.

Бугун Узбекистон миллий таравдиётнинг янги боодичига вдцам ^уйган бир даврда узбек тадбиркорлари орасида эркин ицтисодий зона, бу зоналарда тадбиркорлик фаолияти, эркин ицтисодий зона иштирокчиси ва эркин ицтисодий зонада фаолият курсатиш тугрисида битим каби тушунчалар куп ишлатилаётгани ^аммага маълум.

Узбекистон Республикаси Президента Ш.М.Мирзиёевнинг чи^ишларида эркин ицтисодий зоналар фаолияти самарадорлигини ошириш, шунингдек бу борадаги норматив-^у^у^ий

хужжатларни такомиллаштириш буйича дунё жамоатчилиги эътиборига тушган буюк гоялар урин олган.

Жумладан, давлатимиз разбари бошлаган ишларни мантилий давом эттириш ва юксак боскичга кутариш максадида кириб келган янги - 2019 йилга "Фаол инвестициялар ва ижтимоий ривожланиш йили" деб ном беришни таклиф этиб, Парламентга Мурожаатномасида "Биз иктисодиётимизга сармоя киритишга интиладиган инвесторлар учун зудудлар ва тармоклар буйича инвестиция лойихаларини пухта шакллантира олсак, бу масалада ижобий натижага эришиш мумкин. Бу борада эркин иктисодий зоналар ва кичик саноат зоналарида бизнес субъектларини жойлаштириш, уларга имтиёз ва преференциялар беришни ташкилий ва зукукий жщатдан тартибга солиш лозим", деб таъкидлади.

Юртбошимиз томонидан мамлакатимизда эркин иктисодий зоналарда тадбиркорликни ривожлантириш максадида чикарилаётган карорларнинг амалда бажарилишини ташкил этиш мазкур худудларда ракобатбардош махсулотларни ишлаб чикариш куламини муттасил кенгайтиришнинг асосий омилларидан бири хисобланади.

Хдкикатан хам, Узбекистан Республикасида алохида хукукий ва иктисодий режим буйича эркин иктисодий зоналарнинг самарали фаолият юритиши, инвестиция лойихаларини танлаш ва уларни амалга ошириш, эркин иктисодий зона иштирокчиларига ер майдонлари такдим этиш, давлат мулкини эркин иктисодий зона иштирокчиларига инвестиция мажбуриятларини кабул килган холда "ноль" харид киймати буйича сотиш, эркин иктисодий зонада мухандислик-коммуникация хамда транспорт инфратузилмасини куриш, эркин иктисодий зона фаолиятини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатлар тадбиркорлик мухитида мухим ахамият касб этмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 25 октябрдаги "Эркин иктисодий зоналар ва кичик саноат зоналари фаолияти самарадорлигини ошириш борасидаги кушимча чора-тадбирлар тугрисида" карори юзасидан Вазирлар Махкамаси 2018 йил 16 январдаги 29-сонли карориэркин иктисодий зона маъмурий кенгашларининг ваколатлари, эркин иктисодий зона иштирокчиси макомидан махрум этиш учун асослар, эркин иктисодий зона иштирокчиларига бериладиган кредитлар буйича гаров таъминоти, сугурталаниши хусусиятлари, кредит буюртмасини куриб чикиш учун эркин иктисодий зона иштирокчиларидан воситачилик хаки ундирилишини бекор килиш ва абонент хаки тулашдан озод килишнинг хукукий табиатини батафсил тартибга солади.

Бу холатлар хукукшунослар олдида эркин иктисодий зона иштирокчиларининг самарали фаолият юритиши, уларнинг махсулотини экспортга етказиб беришни купайтириш, мазкур мухитда тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солишга каратилган илмий ва амалий ишланмалар, норматив-хукукий тартибга солиш масалаларини тадбиркорлик доираларида кенг таргиб килишни долзарб вазифага айлантирди.

Таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда фаолият курсатаётган эркин иктисодий зоналар худудида инвестиция лойихаларини амалга оширишда юзага келаётган хукукий масалаларни хал этиб бориш хам тадбиркорлик фаолиятини кенг таргиб килишни талаб килади.

Сохавий билимларни оммалаштиришда, айникса, ижтимоий тармоклар оркали эркин иктисодий зоналар худудида инвестиция лойихалари амалга оширилиши, шунингдек тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фаолияти самарадорлиги, эркин иктисодий зона дирекцияси фаолияти устидан амалий назорат, эркин иктисодий зона иштирокчиси макомини тухтатиш ёки ундан махрум килиш, янги эркин иктисодий зона барпо этиш хамда ишлаб турганларининг чегараларини узгартириш тафсилотларини ёритиб берилиши мухим роль уйнайди.

Сир эмаски, эркин иктисодий зона ходимларининг инвесторлар билан ишлашида, айникса, хорижий ва махаллий ишбилармонлар аудиторияси учун мамлакатимиз эркин иктисодий зоналарида тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солиш тугрисида илмий ва маърифий ахборотни манзилли таркатиш узининг ижобий натижаларини беради.

Бундан ташкари, мамлакат илмий марказларида тупланган жуда катта хажмдаги илмий-назарий манбаларни тизимли тахлил килиб, умумлаштириб, ушбу ахборот массивини хам тадбиркорлар мухитига трансфер килиш фойдали булади.

Уз навбатида, фукаролик хукуки, тадбиркорлик хукуки ва халкаро хусусий хукук ихтисослиги буйича кейинги йилларда мазкур соха буйича яратилган оммабоп кулланмаларни хам тадбиркорлар орасида таркатиш хукукий билимларни эгаллашга прогрессив туртки беради.

Шу уринда эркин иктисодий зоналар худудида тадбиркорлик фаолияти мавзуси хукукий билимларни оммалаштириш жараёнида фойдаланилмаган имкониятлар яратиш хакида айрим фикрларни билдиришни лозим деб хисоблаймиз.

Биринчидан,бу масалани самарали хал килишни ижтимоий суров, илмий интервьюлар оркали Узбекистондаги эркин иктисодий зона иштирокчилари, айникса кузлаган фойдага эриша олмаган ва уз фаолиятини тухтатиб куйган иштирокчилар фаолиятини киёсий-хукукий тахлил килишдан бошлаганимиз дуруст булади.

Иккинчидан, тадбиркорлар учун Узбекистондаги эркин иктисодий зоналарда иштирокчилар сони, ишлаб чикариш хажмлари, жалб этилган инвестициялар, экспорт ва импорт микдори динамикасини сохавий норматив-хукукий хужжатларнинг ривожланиши жараёни билан боглаб тизимли тахлил маълумотларини етказишимиз бу борадаги хукукий таргиботимизнинг фойдалилик даражаси бирмунча оширган буларди.

Бу уринда факат статистика билан чегараланмасдан вилоят хокимликлари, Иктисодиёт вазирлиги, Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат кумитаси, Давлат архитектура ва курилиш кумитаси, Инвестициялар буйича давлат кумитаси хамда Хусусийлаштирилган корхоналарга кумаклашиш ва ракобатни ривожлантириш давлат кумитасининг урта муддатли ва узок муддатли истикболда эркин иктисодий зоналарни ривожлантиришга оид меъёрий хужжатлари, мазкур субъектларнинг вазифалари, функциялари, хукуклари ва жавобгарлиги, уларнинг фаолиятини ташкил этиш жихатлари сохадаги тадбиркорлик фаолиятига нечогли таъсир курсатганлигини очиб бериш, айникса, мухим.

Сабаби эркин иктисодий зонада тадбиркорлик билан шугулланаётган шахсга бу тузилмалар истикболлари, уларнинг бошка давлатларда шу каби органлардан фаркли жихатлари, устунлиги ва камчиликларини билиб олиш узининг бизнеси муваффаккиятли юритишига яхши ёрдам беради.

Учинчидан,Россия, Бразилия, Польша каби давлатларнинг сохавий тажрибасига купрок мурожаат килишимиз зарур. Сабаби ушбу давлатларда эркин иктисодий зонаиштирокчилари узларининг ишлаб чикариш эхтиёжлари учун зарур булган биржа товарлари (хом ашё, материаллар, ярим фабрикатлар ва тайёр махсулотлар) ишлаб чикарувчилар билан тугридан-тугри шартномалар асосида, эркин биржа савдоларида сотиб олиш хукуки, инвестиция киритиш тугрисидаги битимлар, инвестиция лойихаларини амалга ошириш билан боглик ташкилий-техник масалалар, инвесторлар учун улар ишлаб чикараётган махсулотни экспортга етказиб беришни купайтириш жихатлари пухта ишлаб чикилган.

Афсуски, фаолияти урганилган барча эркин иктисодий зоналарда худудлар ва тадбиркорлик ривожланиши билан боглик ижобий жараёнга тускинлик килаётган айрим зиддиятли тенденциялар кузатилмокда:

электр энергияси, табиий газ, сув билан, шунингдек уларнинг ишлаб чикариш эхтиёжларига мувофик ташки канализация тармоклари билан узлуксиз таъминланишида шартномавий муносабатларга киришишда тажрибасизлик оркасида айрим муаммолар келиб чикиши;

эркин иктисодий зона маъмурияти потенциал инвесторларга ер, бино ва иншоотларни ажратиш ваколатига эга эмаслиги ва бу хакидаги карорлар маъмурий кенгашлар томонидан кабул килиниши туфайли тегишли муддатлар чузилиши;

эркин иктисодий зона иштирокчисига хужжатлар йигиш ва бизнес режалар ишлаб чикиш буйича талаблар хамда инвестиция лойихаларига рухсат бериш буйича маъмурий ва республика кенгашлари карорларини кабул килиш тартиби бирмунча мураккаблиги;

маъмурий кенгашлар таркибига "Узбекэнерго", "Узбекнефтегаз", Уй-жой коммунал хизмат вазирлиги, Узбекистон Республикаси Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат кумитасининг вакиллари киритилмагани, кейинги фаолиятни ортикча бюрократлаштирмокда (биргина курилиш ва мухандислик коммуникация тармокларига уланиш буйича Давлат экология кумитаси хулосаси ва рухсатини олиш бир неча ойларга чузилиши мумкин);

эркин иктисодий зона иштирокчилари томонидан хориж фукароларининг мехнат визаларини олиши анча мураккаб (масалан, хориж фукаросининг мехнат килишига рухсатнома 30 кун давомида бир йилга узайтириш хукуки билан бир йилгача муддатга берилади);

божхонада хужжатларни тулдириш, сертификат йигиш ва божхона жараёнларининг мураккаблиги эркин иктисодий зона иштирокчиларини катта микдорда хом ашёни олиб кириш ва уни божхона омборида саклашга мажбур килмокда. Бу холатлар кучли ракобат шароитида ишлаб чикариш харажатларини ошириб, инвесторнинг молиявий ахволига ва экспорт курсаткичларига салбий таъсир курсатмокда;

эркин ицтисодий зонадаги тадбиркорлик субъектларига логистика хизматларини курсатиш яхшиланишга мухтож, сифатли транспорт хизмати тулид йулга дуйилмаган (жумладан, хизматлар нархи бирмунча юдори, ЭИЗ худудида бу хизматлардан фойдаланишга фадат руйхатга олинган иштирокчиларга рухсат берилиши вазиятни мураккаблаштиради).

Мазкур шароитларда шартномаларни малакали тузиш учун хар бир тадбиркор томонидан эркин ицтисодий зона худудида солидлар ва божхона туловлари буйича имтиёзларни цуллаш тартиби, бунда лойихаларнинг бизнес-режалари, техник-идтисодий асосланишининг мухим ицтисодий ва ижтимоий курсаткичлари, киритилаётган инвестициялар хажми, товар айланмаси ва экспорт суммаси, яратилаётган доимий иш уринлари сони хисобга олинган холда имтиёзлар дулланилиши масалалари хар томонлама инобатга олиниши зарур булади.

Албатта, юдоридаги шартномавий муносабатлар молиявий масалаларни хам пухта ва пишид хал этилишига боглид.

Тадбиркор тижорат банклари кредит шартномаси буйича мажбуриятларни бажариш учун эркин идтисодий зона иштирокчилари пул одимларида вадтинчалик номутаносиблик руй берган холларда кредитни дайтариш муддатини кейинга кучириш, кредит буюртмасини куриб чидиш учун воситачилик хади ундирилишини бекор дилиш, инвестиция лойихаси ишга туширилгунига дадар кредитлар юзасидан душиб хисобланган фоизларни капиталлаштириши каби масалаларни яхши узлаштирган булиши керак.

Масалан, тадбиркор электрон ахборот тизимлари ордали сохавий ахборотларни дулга киритиб, хизматлар курсатиш, уз худудларини химоя дилиш учун ваколатли органларга тугридан-тугри мурожаат дилиш имконияти, эркин идтисодий зона ходимларининг инвесторлар билан ишлашидан омилкорлик билан фойдаланса булади.

Зеро, бу сохада худудий билимларни оммалаштириш эркин идтисодий зоналарда махаллий хамда хорижий ишланмалар ва технологиялар асосида инновация, юдори технологияли ва интеллектуал махсулотлар ишлаб чидаришни назарда тутадиган инновация тадбиркорлигини ривожлантириш, эркин идтисодий зоналар худудига замонавий хорижий ва махаллий технологияларнинг трансферини таъминлаш,фаол инвестициялар замда хорижий инновация тадбиркорлиги, менежерлар ва ишланмалар яратувчилари жамоаларини кооперацияга киритиш масалаларини ижобий хал булишига кумаклашган булар эди.

Давлатимиз разбарининг таъбири билан айтганда, инвестиция билан бирга турли соза ва тармокларга, зудудларга янги технологиялар, илFор тажрибалар, юксак малакали мутахассислар кириб келади, тадбиркорлик жадал ривожланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.