CC BY
35FTAXP 14.35.09
ТЕХНИКАЛЬЩ МАМАНДЬЩТАР СТУДЕНТТЕР1НЕ ЦЫТАЙ Т1Л1Н ОЦЫТУ
ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Г.А. Сеитова Абылай хан атындагы КазХКжэнеЭТУ докторанты «6Б011900-Шет тiлi:екi шет тш» Алматы ц., Казахстан email: [email protected]
Кершшес жатцан алып держава КХР-дыц елiмiздегi экономикалыц ахуалга тигiзер эсерiн ескере отырып, техникалыц мамандыцтарда оцитын студенттердщ цытай тiлiн Yйренуi, сол арцылы шеттiлдiк кэсiби цузыреттшктерш арттыруы - олардьщ заман талабыныц с^раныстарына сай маман болуларына септiгiн тигiзетiн факторлардыц бiрi. Кытай тiлiн техникалыц мамандыцтар студенттершщ жагдайында Yйрету барысында оныц фонетикалыц жYЙесiне, дыбысталуына, иероглифтiк жазу ерекшелштерше, грамматикалыц ц^рылысына мэн беру эдю царастырылады. Кытай тiлiндегi буындардыц ц^рылу жолдары, екпiн тYсiрудщ тэсшдер^ цытай тiлiндегi тондар, цытай иероглифшщ ц^рылымы, цытай тiлi грамматикасыныц ерекшелштер^ сейлемдегi сез тркеинщ, сездердщ орын тэртiбi мен ц^рылымдыц ерекшелiктерiн Yйрету тэсiлi баяндалады. Осылайша, аталмыш макала енiмдi нэтижеге жету мацсатында техникалыц мамандыцтар студенттерiне цытай тiлiн Yйретудщ тиiмдi тэсiлдерiн аны^тауга багытталган.
ТYйiн свздер: цытай тм, техникалыц мамандыцтар, цытай тм грамматикасы, фонетикасы, цытай ттндег! тондар, цытай иероглифтер1
Заман мен ^огам талабына сай болу мацсатында бшм беру багдарламаларыныц непзп басымдыгы езгерiстерге Yнемi бейiм болу жэне жаца бiлiмдi мецгеру цабшетш дамыта бiлугi тиiс. Эзшщ тарихын, тiлiн, мэдениетiн бiлетiн, сондай-ац заманына лайыц, шет тiлдерiн мецгерген озыц эрi жаhандыц кезцарасы бар цазацстандыц бiздiц ^огамымыздыц идеалына айналуы ттс [1]. Каирп жаhандану YPДiсi халыцтар мен топтар арасындагы мэдени гана емес, саяси, тiл байланыстарын да дамытуга ез эсерiн тигiзуде. Осы т^ргыдан алганда, элемде ез салмагы бар, экономикалыц, саяси, элеуметтiк есiмi тацдай цацтырарлыцтай, бiзбен кершiлес жатцан алып державалардыц бiрi, б^л - Кытай Халыц Республикасы. Кытай елiмен тыгыз царым-цатынастарды экономикамыздыц барлыц салаларында орнату кYн тэртiбiнен тYCкен мэселе емес. Сол себеш!, елiмiздiц еркендеуше сан тараптан Yлес косатын бэсекеге цабшетп мамандар даярлау iсiнде цытай тiлiнiц мацыздылыгы мен орнын ерекше атап ету шарт. Кандай да болмасын елдiц элеуметтiк хал-ацуалы - оныц экономикалыц есiмiне тэуелдi екенi ацицат. Казахстан экономикасыныц жецш жэне ауыр енеркэсiп саласындагы басты шетелдiк инвесторлардыц бiрi - КХР жэне аталган салалар бойынша iрiлi-кiшiлi компаниялардыц басым белiгi тiкелей болмаса да жанама тYPде Кытай елiмен байланысты. Осы т^ргыдан алганда, цытай тiлiн техникалыц мамандыцтарда оцитын студенттерге Кытай елiнiц екiлдерiмен кэсiби т^ргыда царым-цатынас орната алатындай децгейде, ягни шеттiлдiк кэсiби-баFытталFан цузыреттшкп цалыптастыру мацызды. Дегенмен, цытай тiлiн техникалыц мамандыцтарда оцитын студенттерге Yйрету бiрцатар циындыцтардан ц^ралатынынды^ы таFы бар. Ец алдымен, б^л психологиялыц жаFдайларFа байланысты жайт, мэселен, салыстырмалы тYPде жалпылама аетанда техникалыц мамандыцтарда оцитын студенттердiц тшдш бiлiмдерi, мейлi ол ез тш, мейлi шетел тiлi болсын олардыц мамандыцца цатысты оцитын пэндерге спецификасына байланысты темен болып келедi, себебi оцу барысы негiзiнен кiсiаралыц царым-цатынас тым мацсатты тYPде ц^рылатын лабораторияларда, компьютер залдарында етедi. Сол себепт студенттердiц вербалды царым-цатынасы, оныц эмоционалды аспектiсi дамытуды талап етедi. БYгiнгi тацда цытай тiлi бойынша кептеген оцу ц^ралдарын кездестiруге болады, бiрац, б^л тiлдi екiншi шетел тш ретiнде немесе тiлдiк емес мамандыцтарда оцыту эдiстемесi бiршама мэселе тудыруда. Себебi, цытай тiлiн негiзгi тш ретiнде оцитын
студенттерге иероглифтш жазу, грамматика, тындау, Кытай тарихы, мэдениетi, эдебиетi сиякты аспектшер жеке дара пэн ретiнде жYргiзiледi. Ал, кытай тiлiн шектеyлi уакыт шенберiнде окитын студенттер оку барысында иероглифтiк жазу, фонетикалык транскрипция жэне оку, жазу, тейлеу сиякты даFдыларды бiр мезетте менгерyi тиiс, яFни, тiлдiн барлык аспектiлерi кешендi тYPде окытылады. Сонымен катар, техникалык мамандьщтар Yшiн менгерген бiлiмдерiн машыктандыру максатында шет елдерде академиялык алмасу жэне т.б. баFдарламалар негiзiнде тiлдiк таFылымдамалардан exy мYмкiндiктерiнiн аздыFы таFы бар.
Сол себепт кытай тiлiн техникалык мамандыктар стyденттерiне окытудын басты максаты тiлдiк даFдылар мен бiлiмдер неiзiн калыптастыру болып табылады, атап айтканда:
1) окытылатын тiлдiн фонетикалык ерекшелштерш менгеру жэне дыбыстау нормативтерiн игеру;
2) иероглифтiк жазудын жалпылама негiздерiмен танысу;
3) тYрлi сeздiктердi колданyFа даFдыландырy;
4) аyыз-екi сeйлеy мэнерш калыптастыру;
5) тiлге деген кызыFyшылыFын ынталандыру максатында окытылатын елдiн эдет^^рыптары мен дэстYрлерi, кYнделiктi т^рмыс-пршшп жайлы бiлiмдердi игерту, мэдени жетiстiктерiмен таныстыру.
Кытай тiлiн шектеyлi уакыт шшде окыту барысында д^рыс дыбыстаумен ж^мыс жасау -кытай тiлiн окыту Yдерiсiнiн манызды бeлiгi болып табылады, себеб^ сeйлеyшiнiн кателiктерi онын айткан сeздерiн тYсiнy барысын киындата тYседi. Кытай тiлiнiн фонетикалык жYЙесiнiн непздер^ сонын iшiнде шынму мен юнмуды яFни, бастапкы жэне кейiнгi буындарды, тeрт тонды д^рыс дыбыстауды игерту жэне сeйлеyдегi негiзгi кателiктердi жою мен ескерту негiзгi мiндет болып табылады.
Кытай тшнщ кeп тiлден ерекшелiгi алфавиттщ болмауында, кытай тiлi танбалар тш. Ал, дыбыстар алфавиттегi эрiптерге непзделедь Кытай тiлiндегi жазба танбаларды дыбыстар емес, тiлдiн белгiлi бiр морфемалары аныктайды. Эр морфеманын жеке маFынасы болады. Жазбанын б^л тYрi ломографиялык деп аталады. Кытай иероглифтерiнiн дыбысталуын жазып алу ^зак жылдар бойы шешiмiн таба алмаFан мэселе болFан жэне тек 1958 жылы Мао Цзедуннын б^йры^ымен к¥PылFан зерттеyшi Fалымдардын ^сышан щскаларынын iшiнен пиньин жYЙесi тандалады. Пиньиндер латын карпiнiн негiзiнде болFанымен, олардын дыбысталуы eзгеше болып келедь Пиньиндер жYЙесi шетелдiк азаматтарFа кытай тiлiн YЙренyге бiраз жещлдш алып келетiнi уакытпен дэлелденген акикат. Сондыктан окытушылар кытай тiлi сабаFын дэл осы пиньиндердi YЙретyден бастайды. Пиньиндердегi дыбыстар екi топка бeлiнедi. Казак, орыс тiлдерiндегi дауысты жэне дауыссыз дыбыстарFа ^ксас болFанымен, eзгешелiгi де бар. Олар бастапкы буын -шынму жэне кейiнгi буын - юнму деп аталады. Барлы^ы 21 шынму жэне 36 юнму бар. Техникалык мамандык стyденттерiне шынму мен юнмуларынды таныстыру барысында олардын дыбысталуынын казакша болмаса орысша баламасын косарлап eтy оларды тYсiнiп, есте сактауларына бiраз кeмегiн тигiзедi.
Шынмулар: b (б), p (п), d (д), t (т), g (г), k (к), j (дзж), q (ч), z (з), c (ц), s (с), sh (ш), zh (дж), ch (тчы), m (м), n (н), l (л), f (ф), h (х), x (сш), r (рж) жэне eз алдына жеке дара дыбыс бермей тек со^ы буыннын дыбысын бiлдiретiн w, y деген шынмулар бар.
Юнмулар: a (а), o (о), e (ы), i (и), u (y), ü (юй), -i (i (z, c, s, r, zh,ch, sh дыбыстарынан кейiн келедi)), er (ар), ai (эй), ei (эй), ao (ау), ou (оу), ia (иа), ie (ие), iao (йау), iou (-iu) (йоу), ua (уа), uo (уо), uai (уай), uei (-ui) (уэй), üe (юе), an (эн), en (ын), ang (ан), eng (ын), ong (он), ian (иен), in (ин), iang (иан), ing (ин), iong (иён), uan (уан), uen (-un) (ун), uang (уан), ueng (уын), üan (июан), ün (июн). Дэрiс кезiнде буындар жеке-жеке таныстырылып, эр студентпен бiрнеше реттен кайталанады жэне шынму мен юнмудын бiрiккен н^скасымен танысып, машыктанады. Мысалы: bo - б^л жерде b -бастапкы, o- кешнп буын, po - б^л жерде p - бастапкы, o- кешнп буын , ma - б^л жерде m -бастапкы, a- кешнп буын, qu- б^л жерде q - бастапкы, u - кешнп буын, сол сиякты, xian - б^л жерде x - бастапкы, ian- кешнп буын, yuan - б^л жерде y - бастапкы, uan- кешнп буын болып табылады. Кытай тшнщ таFы бiр ерекшелштершщ бiрi бiз шынмулар мен юнмуларды калаFанымызша бiрiктiре алмаймыз, яFни олардын накты бiрiгy тэртiбi бар жэне олардын жалпы саны 421буынды к¥райды.
Сонымен катар, студенттер y™h кытай тшн мецгерудеп ец кYPделi дагдылардыц 6ipi мэтiндi есту аркылы игерiп, аудару. Тындалым вздiгiнен ауызша хабарламадагы магл^матты кабылдау, тYсiну жэне белсендi тYрде кайта вндейтiн кYPделi рецептивтi ой-мнемикалык кызмет болып табылады. Кытай тшндеп дыбыстарды тындау аркылы игеру киын мэселе онымен коса, тондарды есту де вте мацызды. Кытай тш - тондык т1л. Кытай тшнщ эрбiр буынында белгiлi бiр тон болады, оны 6Î3 «бершген буынныц этимологиялык тоны» деймiз. Тон - дыбыс каркыныныц взгеруiмен сипатталатын дауыстыц мелодиялык бейнесi. ЭртYрлi тонмен окылган бiр иероглиф мYлдем баска магына беруi мYмкiн. Кытай тiлiнде 4 тон жэне дыбыска ешкандай ыргак бермейтiн 1 нейтралды тон бар олардыц эркайсысыныц взiндiк тацбасы болады жэне тон тек юнмуларга гана койылады, мысалы ü u u и. Оларга жеке-жеке токталатын болсак, 1 - тон бiр гана нотамен бiркелкi дауыс ыргагымен дыбысталады, 2 - тон дыбысталганда дауыс кыска жэне жогары карай квтершед^ 3 - тонда дауыс ыргагы твмен тYсiп келе жатып бiрден жогары квтерiледi, 4 - тонды дыбыстаганда дауыс бiрден твмен тYседi. Ал, нейтралды тон ешкандай дауыс ыргагына тэуелдi емес, кыска эрi накты дыбысталады. Егер свз бiрнеше буыннан к¥ралып, эр буынныц жеке тоны болатын болса негiзгi анык дауыс ыргагы соцгы буынга тYсiрiледi. Мысалы: fuwùyuân, xuéxihànyû. Сонымен катар квп буынды тiркестерде екi немесе одан да квп Yшiншi тон, твртiншi тон катар келген жагдайда алдыцгы буын дыбыстык модуляцияга ^шырап екiншi тонга ауысады. Бастапкы децгейде тондарды жаттау керектiгiн жэне кытайлыктардыц свйлеуiмен берiлген аудио, бейне таспаларды тыцдау вте мацызды екенiн тYсiну керек [2].
Бастапкы кезецде студент фонетикалык жазбаларды менгередi содан кешн иероглифтермен ж^мыс жасауды бастайды. Себебi, кытай иероглифтерiне бiркатар арнайы ерекшелiктер тэн, ол кытай тшн менгерудегi ец кYрделi аспектiлердiн бiрi жэне б^л бiлiмдi менгерудiн нег^рлым женiл жэне нэтижелi тэсiлiн табу кажеттшп туындайды[3, 36 б.].
Кытай тш жогарыда айтып кеткенiмiздей терецнен сыр шертетiн тацбалар тiлi. Эр тYрлi бiр-бiрiне мYлдем ^ксамайтын кытай диалектiсiнде свйлейтiн азаматтар осы иероглифтер квмепмен бiрiн—бiрi тYсiнесетiн болган. Демек, кытай иероглифы оныц фонетикалык дыбысталуына байланысты емес, кытай тшнщ осы ерекшелш шетелдiктерге тiлдi мецгеруде зор киындыктар тугызады, ал окытушыларга оны Yйретудiн нег^рлым женiл эдютерш iздестiруге ынталандыратыны анык. Бiр тацба, ягни иероглиф бiр свздi немесе бiр буынды бiлдiредi. Алдымен студенттерге кытай иероглифтерiнiн негiзгi сызыктары, содан соц иероглифтiн магынасын тYсiндiретiн, иероглифтердi жiктеудiн негiзi болып табылатын жэне семантикалык магынага ие негiзгi тацбалык белгi - графема тYсiндiрiледi. Автордыц айтуы бойынша, осы кезецде иероглифтш мэлiметтi нег^рлым тиiмдi мецгеру Yшiн иероглифтiн карапайым суреттен бYгiнгi бейнесше дейiнгi эволюциясы, тарихы тYсiндiрiледi. Б^л Yшiн, кытайлык мамандар к¥растырган иероглифтер мен графемалардыц шыгу тарихы жайлы бейнетаспа тYрiндегi мультимедиялык мэлiметтер колданылады. Сонымен катар, транскрипциямен жэне транскрипциясыз иероглифтiк карточкалар да белсендi тYрде колданылады. Окытудыц интерактивтi эдiстерiн колдану бiлiм алушылардыц материалды менгеруiн жецiлдетедi жэне оку YДерiсiн жандандыра тYседi [4, 88 б.]. Иероглифтер кытай тшнщ мацызды бвлш жэне оларды тек окып кана коймай, жаза да бшу керек. Кытай иероглифтерш д^рыс жазу накты каллиграфия зацдылыктарына багынатыны тагы бар, ягни алдымыздагы иероглифтiн бейнесiн дэлме-дэл кайталау жеткшкшз. Кытай иероглифтерiнiн сызыктары мiндеттi тYрде жогарыдан твмен, солдан оцга карай сызылады жэне колымызды Yзбей сызылган сызыктыц жеке атауы бар. Мысалы, dian - нYкте, heng - солдан оцга, shu - жогарыдан твмен, pie - солга карай, na -оцга карай, ti -жогары карай, henggou - солдан оцга карай Yтiрмен, shugou - жогарыдан твмен карай Yтiрмен.
Алайда, техникалык мамандьщтарга бвлiнетiн сагат саныныц тапшылыгына байланысты олардыц эркайсысыныц сызылу ретш, бейнесiн жаттау талап етiлгенiмен, атауларын жаттау талап етiлмейдi. Дегенмен, практикалык т^ргыда тiлге деген к¥штарлыгы ерекше жогары, тщдш икемi бар студенттер б^л тапсырманы вздiгiнен игерiп алатын жагдайлар кездеседi. Кытай иероглифтерi карапайым жэне кYрделi болып екi тYрге бвлiнедi. Карапайым иероглифтер бiр гана тацбадан к¥ралады, мысалы B(ri) ^н, ал BJ(ming) ашык деген свз B(ri - кYн) +^(yue - ай) деген екi тацбадан к¥ралган кYPделi иероглиф, б^л жерде В -кшт, Я - негiзгi иероглиф (фонетик)
кызметш аткаруда. Кытай иероглифтершщ кiлттерi /Х^Й^ШиРШ' (Hànzi de piänpang bù shou)
б^л кYPделi иероглифтердi ц^райтын царапайым элементтер. Кiлттер жеке т^рып та ез алдына маFына бере бередi, яFни сез бола алады немесе кYрделi иероглифтердiц белшегi ретiнде келедi. Кейде кiлттердi радикалдар деп те атайды, осы кiлттер арцылы цытай аударма сездтмен ж^мыс жасайды. Олардыц цолданыста ец кец таралFан 214 тYрi бар [5]. Техникалыц мамандыцтарда оцитын студенттерге эр иероглифтщ шыFу теп мен эволюциясын, тарихын тYсiндiру уацыт тарапынан мYмкiн болмайды, дегенмен, иероглифт цызыцтыра отырып иллюстрациялау арцылы есте сацтау, сосын оны цайталап жаза алу - мYмкiндiгi жацсы нэтиже беретiн эдiстердiц бiрi.
Практикалыц сабац барысында бiздiц негiзгi оцыту баFытымыз - жаца сездермен танысу, мэтшмен ж^мыс жасау, грамматика жэне кейбiр т^рацты сездер мен ерекше цолданыст^ы сездердiц маFынасы жаFынан тYсiнiктеме берш, берiлген бiлiмдi цолданыста пайдалана алу Yшiн жаттыFу жасау. Осылардыц iшiнде мэтiнмен ж^мыс жасау ец мацызды орын алады. Оныц себебi Yйренген жаца сездер мен грамматика мэтш арцылы Fана ез релiн толыц сэулелендiре алады. Сондыцтан сабац кезвде Yйренушiлердiц санасын мэтiндi тындауFа, оцуFа, айтуFа шоFырландыру керек. Бiрте-бiрте царапайымдылыцтан кYPделiлiкке царай сейлемнiц ц^рылымы, сездердщ маFынасы жэне сездердiц цолданылу тэсш сынды Yш жацты бiрлестiре отырып, оцу-оцыту процесiн жYргiзген абзал. Сол арцылы Yйренушiлердiц бiлiмiн терендетiп тiлдi цолдану аясын арттыруFа болады.
Студент мецгеруi тиiс даFдылар:
1) ^нделшт т^рмыстыц жаFдайларда сейлеушiнiц сезiн жалпы тYсiну (танысу, ауа-райы, эуежай, вокзал жэне келштердеп хабарламаларды жэне т.б.);
2) КYнделiктi т^рмыстагы сездердi с^рацтар арцылы немесе цайта тыцдау арцылы
тYсiну.
Грамматиканы Yйрену - тiлдi жацсы мецгерудiц негiзгi шарты. Грамматика - тiлдiц ц^рлымдыц ерекшелт. Грамматика жоц жерде тiл туралы сез айтуFа болмайды. Сондыцтан сездердi грамматикалыц жYЙеге тYсiрiп, сейлем ц^рау арцылы Fана ез ойымызды жетюзуге, царым-цатынас жасауFа болады. Грамматиканы жацсы YЙрену арцылы тiлдi талдауFа жэне д^рыс цолдануFа болады. Ягни, бiздiц грамматиканы жацсы YЙретуiмiз - тшдщ ц^рылымдыц ерекшелiктерiн танымдыц жацтан дэл, аныц тYсiндiру болмац.
Кытай тшндеп сез тiркесi мен кYPделi сез жасалу жолдары ете ^цсас. Казiргi тiлдiк статистика бойынша цытай тшндеп кYPделi сездермен сез тiркестерiнiц арасындаFы семантикалыц байланыстар мен ц^рылымдыц байланыстардыц ^сас^^ы 96,6% , ал айырмашылыFы тек 3,4% Fана екен. Мше, одан цытай тiлiндегi кYPделi сездер мен сез пркестершщ ара жшн ажыратудыц циын екендiгiн ацFаруFа болады.
A. БаFыныццы - басыццы цатынастаFы сез тiркесiмен баFыныццы- басыццы формалы цос сездер. Э. Баяндауыш- толыцтауышты сез тiркесi мен баяндауыш - толыцтауыш формалы цос сездер. Б. Баяндауыш -толыцтырFышты сез тiркесi мен баяндауыш - толыцтырFыш формалы цос сездер.
B. Бастауыш- баяндауышты сез пркес мен субьектiлiк - предикаттыц формалы цос сездер. Г. Салаласа байланыстан сез тiркесi мен салаласа байланысцан цос сездер. Сез тркесшщ екi тYрлi формасы бар: бiрi - сейлемнен тыс «емiр CYретiн» формасы, екiншiсi -сейлемнiц шшде «емiр CYретiн» формасы. Сейлемнен тыс емiр CYретiн сез тiркесi сейлем сыртындаFы сез тiркесi деп аталады да, сейлемнiц iшiнде емiр CYретiн сез тiркесi сейлем iшiндегi сез ^ркес деп аталады. Олар пшр алысу Yшiн цолданылады, сондыцтан олар динамикалыц формадаFы немесе коммуникативтiк формадаFы сез тiркесi болады.
Кытай тшндеп сейлем ц^рылысы ете т^рацты, белгш бiр грамматикалыц зацдылыцца баFынады. Жай сейлем ц^рылысыныц кеп таралFан тYрi «Бастауыш- баяндауыш- толыцтауыш». Осы ц^рылыс цытай тiлiндегi басца да ц^рылымда жазылFан сейлемдердiц негiзi болып табылады. Сейлемдер хабарлы сейлем, жай сейлем, кYPделi жай сейлем, ц^рмалас сейлем болып белшедь М¥ндаFы кYPделi жай сейлемдi кейде цос мiндеттi сейлем деп те атайды. Сеппк жалFауы жоц болFандыцтан, сездердi езара бiр -бiрiмен байланыстыруда жэрдемшi сездердiц грамматикалыц релi ете кец. Кытай тшндеп есiмдiктердi эртYрлi жолдармен топтастыруFа болады. Бiрiншiден, оларды с^раулы жэне с^раулы емес деп екi топца белуге болады; екшшщен, есiмдiктердi синтаксистiк цызметше царай немесе олардыц цай топтата атау сездермен алмаса алатындыFына байланысты топтастыруFа болады. Екiншi эдiс бойынша топтастыруда, кене цытай тiлiндегi
есiмдiктердi жштеу еимдт, сштеу есiмдiгi жэне с^рау есiмдiгi деп царастыруга болады. Жштеу есiмдiктерi езшщ синтаксистiк функциясына сэйкес, эрдайым адам немесе затты бiлдiредi.
Кене цытай тiлiндегi жштеу есiмдiктерiн негiзгi 3 топца белуге болады: Бiрiншi жацтагы жiктеу ешмдштер^ оларга: yu, zhen, wu, wo есiмдiктерi жатады. Екiншi жацтагы жштеу есiмдiктерi, оларга: ru, ruo, er, nai секiлдi есiмдiктер жатады. Жэне соцгы топца, Yшiншi жацтагы жштеу есiмдiктерi: qi, zhi, yan жатады [6].
Кытай тшнщ грамматикасын жацсы мецгеру - аударма цызметiн жасаудьщ негiзгi шарты. Кытай тiлiн Yйрену Yшiн грамматика теориясын жацсы Yйрену алгышарт болып табылады. Теориялыц бiлiмi кYштi болганда гана оны д^рыс цолданып, аударма цызметш де жацсы ютеуге болады. Алдымызга цойылган мацсаттарга жету Yшiн темендегiдей эдiстер пайдаланылады:
a. Кебiрек ой жYгiртiп, Yйренген бiлiмдердi салыстырып, цорытынды жасап, непзгшерш есте сацтау;
b. Кытай иероглифтерш бiр жагынан оцып, бiр жагынан жазып Yйрену;
c. Yйрену кезiнде езiне сэйкесе алатын бiрнеше серштеспен сабацтан кейiнгi уацыттарда етiлген тацырыптардыц мазм^ны жайлы талцылау;
d. Мамандыцца байланысты цосымша оцу материалдары жеткшкп болуы;
e. Емтихан кезiнде бYкiл етiлген сабац мазм^нын цайталау.
Сонымен цатар, цытай тiлiн шектеулi уацыт шецберiнде оцитын студенттерге Кытай тарихы, эдебиетi, мэдениетi жайлы дэрiстер оцытылмайды, сол себептi цытай тiлiн Yйрету барысында тiл бойынша жэне мэдениет бойынша бшмдер беру мацызды педагогикалыц мшдет болып табылады. Егер сабац барысында мэтшде цандай да бiр мэдени магл^мат кездессе, ол туралы студенттерге егжей-тегжейлi тYCндiру керек. Мысалы, студенттер «Бейжщ операсы» деген сездi еткен кезде оларда мiндеттi тYрде б^л енердщ цандай тYрi деген с^рац туындайды. Осы кезде оцытушы Бейжщ операсыныц шыгу тарихы жэне оныц Бейжщде ц^рылган жеке дара театрлыц жанр екендiгiн, кейiпкерлер, костюмдер, грим жэне т.б. жайлы цысца да н^сца магл^мат беруi ттс. Осы Кытай мэдениетi жайындагы кiшiгiрiм дэрiстен кейiн студенттер Бейжщ операсы туралы тYсiнiк алады.
Ка^рп тшдш бшмнщ даму царцыны оцытушыларга жаца талаптар цоюда. Оцытушы ез пэш бойынша оцытудыц жеке инновациялыц технологияларын игерiп цана цоймай, олардыц непзшде жатцан тYЙiннiц зандылыгын тYсiнiп, цайнар кезi мен даму келешегiн керуi цажет. Эсiресе б^л эдiстемелiк гылым дамуыныц аралыц кезендерiне тэн. Оцытушы оцу YДерiсiн ендеуге мYмкiндiк беретш дагдылар мен бiлiмдерге ие болуы тшс [7, 270 б.].
Соныц iшiнде бiлiм беру жYЙесiнде ерекше мацызды болып табылатын мэселелердiц бiрi -оцытуды ацпараттандыру, ягни оцу YPДiсiнде ацпараттыц технологияларды пайдалану болып табылады. Оцытудыц жаца педагогикалыц технологияларын мецгеру ^стаздан орасан зор юкерлш пен шыгармашылыцца негiзделген iзденiстердi цажет етедь Осындай мацсат кездеген жYЙелi iзденiстер ^стаздыц жаца технологияны мецгеруше, инновациялыц жетiлуiне мYмкiндiк бередi. Педагогикалыц технология - оцытушыныц кэсiби цызметш жацартушы жэне сатыланып жоспарланган нэтижеге жетуге мYмкiндiк беретiн iс-эрекеттер кезь М^ныц езi ацпараттыц технологияларды пайдаланудыц екi багыты бар екендiгiн аныцтауга мYмкiндiк бередi. Бiрiншi багыт т^ргысынан алып царасац, ацпараттыц технологиялар бшм, бiлiк, дагдыны игеру Yшiн цажетп ресурс болып табылып, YЙренушiлердiц саналы тэрбие, сапалы бiлiм алуына жагдай жасайды, ал екiншi багыт т^ргысында ацпараттыц технологиялар оцу-тэрбие YPДiсiн ^йымдастыру тиiмдiлiгiн арттырудыц цуатты ц^ралы болып табылады.
Осы мезетте цытай тш оцытылатын елiмiздiц бiршама жогары жэне орта бшм беру ^йымдарында Кытай Халыц Республикасында цытай тiлiн YЙренетiн шетелдiктерге арналып ц^растырылган оцу ц^ралдары цолданылады. Б^л оцулыцтар электронды жэне баспа тYрiнде аудио жэне видео н^сцасымен бiрге келедi. Ягни, сабац барысында бшм алушы педагогтiц айтып тYсiндiрген ацпараттарын, иероглифтердiц д^рыс жазылу тэртiбiн, жаца лексика мен оцу мэтшшщ толыц н^сцасын таза тш иесi екiлдерiнiц дыбыстауымен естидi, бiргiп отырып цайталайды, сонымен цатар мэтшге цатысты бейне цойылым арцылы жагдаятты мYлтiксiз тYсiнедi, ал б^л шетел тшн мецгерудегi таптырмас эдiстердiц бiрегейi. Осы берiлген мYмкiндiктер мен цалыптасцан дагдыларды Yлкен ц^штарлыцпен цабылдауга тырысу, сол Yшiн ез тарапынан iзденiстер жYргiзу межелеген мацсатца жету жолдарын цысцарта тYсерi ацицат.
Корытындылай келе, Елбасымыз барлык жастагы азаматтарды камтитын бiлiм беру iсiнде eзiмiздiц озык жYЙемiздi к¥РУДы жеделдету кажет деп айткандай, бэсекеге кабшетп, жан-жакты мамандар даярлау iсiнде шетел тшн мецгеру - аса мацызды факторлардыц бiрi. Ал, ел1м1здщ барлык салалары бойынша, эсiресе, экономикасы эртарапта тыгыз байланыска тYCкен кeршiлес жаткан алып ел - Кытайдыц тiлiн игеру езекп мэселе екенi айкын. Дегенмен, оны эртYрлi мамандыктардыц ерекшелiгiн, оларга белшетш кредит саныныц кeлемiн ескере отырып, окытудыц эдiстемесiн к¥растыру - зерттеулер талап ететiн eзектi мэселелердщ бiрi. Б^л макалада бiз кытай тшнщ грамматикасын шетел азаматтарына игеру сырларын, оныц кYPделiлiгi мен алфавитпк тiлдерден eзгешелiгiн саралап баяндауга, техникалык мамандыктар студенттерiне окыту мэселелерiн карастыруга тырыстык. Кытайлык сeзтiркестер белгiлi бiр ритмдiк зацдылыктар мен тондардыц алмасуы аркылы к¥ралады. Fалымдардыц ецбектерiн непзге ала отырып жэне мысалдар келт1ру аркылы окытушылар кытай тiлiн шетел тш ретiнде окыту Yш бeлiктен т^ратыны жeнiнде шешiмге келу керек, олар -грамматика, сeздiк к¥рам жэне фонетика. Сондыктан, бастапкы децгейде тшдщ осы аспектiлерiне жэне кытайлыктардыц сeйлеуiмен берiлген аудио, бейне таспаларды тыцдау eте мацызды екенiн тYсiну керек.
Пайдалатан эдебиеттер
1. Казахстан Республикасыныц Президент Н. Назарбаевтыц Тeртiншi eнеркэсiптiк революция жагдайындагы дамудыц жаца мYмкiндiктерi атты Казахстан халкына Жолдауы. 2018 жылгы 10 кацтар. Кiру режима http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-n-nazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-2018-zhylgy-10-kantar (каралган кYнi 20.10.2018).
2. Сеитова Г.А. Техникалык мамандыктар студенттерше кытай тiлi фонетикасын окыту мэселелерi //«Шетплдгк бiлiм беру: озык тэж1рибелер, инновациялар жэне болашагы» V Халыкаралык гылыми-практикалык конференция. Абылай хан атындагы КазХКжэнеЭТУ (12-13 караша 2018ж.). Алматы, 2018. 269-271 бб.
3. Актуальные вопросы методики преподавания китайского языка: сб. метод. мат-лов - Владивосток : Изд-во Дальневосточного университета, 2010. - 36 с.
4. Демина Н. А. Методика преподавания практического китайского языка. - 2-е изд. - М. : Вост. лит., 2006. -88 с.
5. Калибек^лы Т. Казiргi кытай тшнщ грамматикасы (синтаксис). Оку к¥ралы. Абылай хан атындагы КазХК жэне ЭТУ. -Алматы, 2004. -196 б.
6. Бактыбаева А., Гайнеден А. Кытай тш бшмшщ eзiндiк ерекшелжтер^ Юру режима Шр:/Шо^^?р=254(каралган 20.04.2019).
7. Крылова Н. Б., Александрова Е. А. Очерки понимающей педагогики. - М.: Народное образование, 2001. -270 с.
ОСОБЕННОСТИ ПРЕПОДАВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА СТУДЕНТАМ ТЕХНИЧЕСКИХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ
Сеитова Г.А.
докторант специальности «6D0П900-Иностранный язык:два иностранных языка» КазУМОиМЯ имени Абылай хана, г. Алматы, Казахстан email:[email protected]
Принимая во внимание влияние КНР на экономическую ситуацию нашей страны, изучение китайского языка студентами технических специальностей, тем самым повышение иноязычной профессиональной компетентности, является одним из факторов, способствующих потребностям современности. При обучении китайскому языку студентов технических специальностей рассматриваются методы, где особое внимание концентрируются на фонетической системе, вокализации, особенностях иероглифического письма и грамматической структуре. Благодаря данным технологиям студенты овладевают определенными навыками, такими как способы составления инициалей и финалей, правильно поставленное ударение, тоны китайского языка, структура китайских иероглифов, особенности грамматики китайского языка. Таким образом, данная статья направлена на выявление эффективных способов обучения китайскому языку студентов технических специальностей с целью достижения продуктивных результатов.
Ключевые слова: китайский язык, технические специальности, грамматика китайского языка, фонетика китайского языка, тоны китайского языка, китайские иероглифы
FEATURES OF TEACHING CHINESE LANGUAGE TO STUDENTS OF TECHNICAL SPECIALTIES
Seitova G.A.
PhD of Foreign language: two foreign language of Ablaikhan KazUIRandWL, Almaty, Kazakhstan email:[email protected]
Taking into account the influence of China on the economic situation of our country, the study of Chinese by students of technical specialties, thereby increasing foreign language professional competence, is one of the factors contributing to the needs of modern times. When teaching Chinese to students of technical specialties, methods are considered where special attention is focused on the phonetic system, vocalization, features of hieroglyphic writing and grammatical structure. By mastering these technologies, students master certain skills, such as the ways of drawing up initials and finals, the correct emphasis, the tones of the Chinese language, the structure of Chinese characters, the features of the grammar of the Chinese language. Thus, this article aims to identify effective ways of teaching Chinese to technical students in order to achieve productive results.
Key words: Chinese, technical specialties, Chinese grammar, Chinese phonetics, Chinese language tones, Chinese characters.
Pega^uara 29.04.2019 KaöbMgaHgbi
