CC BY
37Хамин тавр, Абулкосим Фирдавсй дар «Шоднома» ба манбаъдои гуногуни хаттй, бахусус «Худойнома» такя намуда аз киссаву ривоёти он, бахусус хутбадои чулус бар тахти шодон, ки як навъ осори ахлокй низ мебошанд, модирона истифода намуда, суннати ачдодии андарзнигориро идома додааст. Панду андарздои мазкур имруз низ арзишдои баланди ахлокй ва тарбиявии худро нигод дошта, ба шарофати задматдои Фирдавсй ва мадорати баланди шоирии у умри дубора ёфтаву дастраси чомеа карор гирифтаанд.
АДАБИЁТ
1. Балъамй, Абуалй Мудаммад. Таърихи Табарй. Ч.1. - Тедрон, 2001. - 817 с.
2. Мизонй, Фарачуллод, Хамосаи дод. Чопи 2. - Тедрон, 1388. - 397 с.
3. Мутлак, Холикй. Аз «Шоднома» то ««Худойнома». Баргирифта аз сайти www.noufe.com.
4. Мудаммадй, Мудаммадй. Фарданги Эрон пеш аз Ислом ва осори он дар тамаддуни исломй ва адабиёти арабй. -Тедрон, 1374.
5. Нёлдеке Т. Хамосаи миллии Эрон. Тарчумаи Бузург Алавй. Тедрон, 1327. - 168 с.
6. Тафаззулй, Адмад. Таърихи адабиёти Эрон пеш аз ислом. Ба кушиши Жола Омузгор. - Тедрон: «Сухан», 1377. -452 с.
7. Фирдавсй, Абулкосим Шоднома. Ч. 1-9. Душанбе: ««Адиб», 1987 - 1991. -480 с.
8. Фушекур, Шарлз. Ахлокиёт (мафодими ахлокй дар адабиёти форсй аз садаи савум то садаи дафтуми дичрй). Тарчумаи М.Муиззй, А.Рудбахшон. Тедрон, 1377. - 10+627 с.
ОБ ОДНОЙ ТРАДИЦИИ НАЗИДАНИЯ В «ШАХНАМЭ» АБУЛКАСЫМА ФИРДОУСИ
Рассматриваются традиции преподнесения наставлений и афоризмов пехлевийской эпохи в «Шахнаме» Фирдоуси путём использования тронных речей царей, которые отражали не только программу правления, но и были признанны особым художественно-дидактическим произведением. Одновременно с этим показано сущность и место этих посланий в произведений.
Ключевые слова: тронные речи, дидактика, наставление, афоризмы, пехлевийская литература, «Шахнаме» Фирдоуси.
THE ROLE AND ESSENCE OF THRONE SPEECH IN FERDOWSI "SHAHNAMEH"
There are consider the traditions of presenting the teachings and sayings Pahlavi in the Ferdowsi "Shahnameh " era, using speech from the Throne kings, which reflect not only the government program, but there were a recognition of special artistic and didactic work. At the same time shows the role and essence of these messages in the creation.
Keywords: throne speech, teaching, learning, aphorisms, Pahlavi literature, "Shahnameh"Ferdowsi.
Сведения об авторе:
Изатова Зулайхо Тоировна - соискатель кафедры таджикской литературы филологического факультета Таджикского национального университета, E - mail: Izatovaz@bk.ru; Тел: (+992) 918173363
About the autor:
Izatova Zulayjo Toirovna - Applicant of the Department of Tajik Literature of the Faculty of Philology of the Tajik National University E - mail: Izatovaz@bk.ru; Tel: (+992) 918173363
ВИЖАГЩОИ ХУНАРИИ FАЗАЛИЁТИ ГУЛНОЗ Ризобоева Н.
Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров
Татбики аносири газали классикии точикй дар шеъри муосири точикй ва навчуидо дар заминаи пас аз устод Лоик Шералй дар сурудадои суханварони мумтози шеъри имруз чун Гулназар, Фарзона, Мудаммадалии Ачамй, Озарахш, Суруш ва дигарон идома ёфтааст, ки рочеъ ба вежагидои навъи газад дар эчодиёти ин шоирон таълифоте чудогона ба сомон расидааст.
Шоира Гулноз низ дар шумори суханварони насли нави адабиёти имрузи точик карор доранд, ки таркиби ашъори вай гуногунрангу мухталифжанр буда, газал низ дар баробари дигар анвоъи шеърй мавкеъ ва макоми хоса дорад. Гулноз низ чун дигар суханварони адабиёти имрузи точик бедтарин суннатдои хосаи навъи газалро аз адабиёти классикии точик бо фарогирй ва омузиши мероси суханварони гузаштаи мо давом дода, дар ин замина ба эчоди ибтикор ва тозакоридои дунарй низ даст ёфтааст. Тазмини ашъори суханварони барчастаи адабиёти гузаштаи мо чун Саъдиву Бедил дар Еазалиёти Гулноз дар навбати аввал дамин суннатгарой ва икдом дар идомаи бедтарин суннатдои газали классикиро дар сурудадои вай бозтоб мебахшад. Дар газале тазмини як мисраи Шайх Саъдй худ гувод бар дамин файзгиридо ва давомбахшии мудимтарин анъанадои газали гузаштаи мо мадсуб меёбад:
Ту щмунй, кы аз ж nawppa бepун m6apm, «Ту бузуpгыву дap oumu кучак нансмюй». [2, с. 174]
Мaъдyм аст, ки мжраи дувуми ин байти мактаъи Fasara Гулноз моли Сaъдиcт ва мyaшIиф ба он низ дар хошияи FaзaI ишорат карда. Аз ин чо, ки миcpaи мазкур дар матлаъи FaзaI омада, дар навбати аввал маълум мешавад, ки ин Fasa! бо хамон вазн ва кофияву радифи cypyдaи Шайх Саъдй ба калам oмaдaacт. Агарчй худ хамин истикбол аз мухимтарин yнcypxoи шхтории FaзaI навъе идомаи cyннaтxoи шеъри кшaccикиpo дар cypyдaи мазкури Гулноз бозтоб мебахшад, вале мурур ба дигар аз aнocиpи дигари шеърй аз он паём мера(;онад, ки шоира дар навбати аввал харчанд шеваи cyхaнвapoни гузаштаро иcтикбoд мекунад, вале дар умум ба тозакорихое низ чй аз нигохи хунарй ва чй аз назари корбурди дигар вocигaxoи тacвиpи бадей икдом менамояд. МacaIaн, дар ду байти баъдии ин FaзaI эчоди таркиби шоиронаи «шаршараи чон», «сахаргах зи гамо рехтани шаршараи чон», «партави борони тачаммул», «cypaтe рехтани партави борони тачаммул» ва aмcoди ин дар баробари ба хотир овардани шевахои тapкибcoзии шоирони caбки хиндй навъе пайванд доштан ба рухияи замони имрузро coбит мecoзaнд:
Ман аз ин шapшapau yon m са^гаш su cam pexm, Бoз дoнucmaaм oupo, m чу xуpшeд 6apoû. Суpame pexm дap un napmam 6oporn тауаммул, Ku мшёт eupaty yampa ту гщ- гщ быnaмюй. [2, с. 174]
Муш-иам аст, ки Шайх Саъдй намояндаи габки ирокй дар адабиёти ^acc^m точик ба шумор меравад. Хамин ки Гулноз дар аст аз диди coхтopй аз колиби FaзaIи Саъдй истикбол мекунад, худ таваччухи хо<;аи вайро ба идомаи cyннaтxoи шеъри гузашта бозгуи менамояд, вале корбурди шевахои таркибшзй ва таъбирофаринии габки хиндй дар FaзaIи ба истикболи шоири caбки ирокй cypyдa худ икдоме дар тозакорихои шоираро бозгуй мекунад. Таваччух ба шеваи иборашзй дар байтхои дигари ин FaзaI нишонгари он аст, ки корбурди вошта ва ё образхои мaхcycи замони мyocиp дар FaзaI барои офариниши таркибхои шоира рухияи навгароиро дар ин навъи шеъри cyннaтии вай боз хам такрият бахшидааст. МacaIaн, таркибхои «завраки тиной», « coxиди ором», «шабоханги чудой», «сахраи зебои га<:аввур ра^иден» ва aмco.Iи ин навъе пайванди cypyдaи шоирро ба замон тахким бахшидаанд, ки дар шумори ибтикороти навоваронаи y карор доранд: Манаму apayu mыллoыву дapёы пуp аз xуn Туву як couu юpюму majo^amu чудж. Pyu як са^нан ae6ou macaввуp щма шабщ Бю ту paцcыдaму öuдам x^mpu гupяcapюй. [2, с. 174]
Яке аз мухимтарин вежагихои хунарие,ки дар заминаи мурур ба ин caтpxo навоварихои шоираро рунамой мекунад, ба тacвиpcoзиxoи хocaи y дар Faзaд пайванд мегирад, ки aкcapи онхо рухияи замонро тaфcиp мекунанд. Образофаринихое, ки дар заминаи мурур ба аношри вокей доранд, навъе cyжaxoи хурдеро дар таркиби FaзaI ба чилва меоваранд, ки мaxcyди мушохида ва тacaввypoти худи гуяндаи он ба шумор мераванд, ки махз дар замони имруз пешоруи чашмони вай карор доранд. Macara^ дар байтхои болой баробари мутолеа пеши назари мо нафаре caвopи завраки тиддoй, дарёи пур аз хун, coxиди ором, caдoи шабоханги чудой ба чищва меояд, ки дар аст холоти дарунии кахрамонинирикй, яъне худи шоираро пеши назар меоваранд. Ба назар мepacaд, ки бар пояи ин тacвиpxo,ки ба хотири шархи холу хавои дарунии аз фироки махбуб xocидшyдa тарх рехтаанд, манзарахои хо<;ае пешоруи мо чилвагар мегардад. Дар байти дигар бошад, боз хам як манзараи дигар, ки аз забони шоира тacвиp меёбад, чищвагар мешавад, яъне caxнaи зебои тacaввyp, ки дар он ращзг бо махбуб чараён дорад, ки он ра^ омили бозтоби хунари г^^аро^т. Ибораи «хунари гиpяcapoй» ба зоти худ ифодакунандаи навъи дигари тacвиp, ки онро дар aдaбиëтшинocй тacвиpxoи пapaдoкcй меноманд, ба шумор меравад. Чун capoидaн бештар хocи холати шодмонист, аммо вакте шоира гитарой мегуяд, чинваи чунин навъи тастири бар acocи ду холати ба хам зид ба вучуд оянд, ба мушохида мepacaд. Вожаи маъруфе, ки дар фарханги мардумй фаровон ба кор меравад, яъне «зиндачудой» низ дар байти дигари ин FaзaI хамчун тacвиpxoи пapaдoкcй ба кор рафгааст: 4yu тукову манам cюяы як шoxaы caJae, Дap ту мeмюnaму 6e ту стам аз зыnдaцудюй. [2, с. 174]
Дар ин чо ибораи «дар ту мемонаму бетустам» низ хамоно навъе баёне парадокш аст, зеро «бо хам будан дар бегуй» зохиран холе мутазод аст, вале баёне шоирона дар шарху тaфcиpи холлу хавои ошикона ба шумор меравад. Албатта, мавзуи бappacии ин навъ ташвир дар шеъри Гулноз бахге чудогонаро хocтop acт, вале хамоно нуфузи чунин тастирхо дар ин Fasara шоира хамон баробар ба таркибшзй аз корбурди ужури дигари хунарии шеъри шоирони caбки хиндй дар он дарак медихад, ки навъе аз тозакорихои cjrarnap ба шумор меравад.
Тавре ишорат шуд, дар FasanH дигаре аз худ Гулноз аз Бедил истикбол мекунад ва тазмини миcpaи ин cyхaнвap низ баёнгари он аст, ки баробар ба пайравихои хунарй, шевахои тapкибcoзй аз колаб ва шхтори FaзaIи y истикбол кapдaacт. Fasara Гулноз ба cypaти зайл аст:
Вацт танг омад нигахро дар тахи по рехтанд, Дар намози муслимин оханги даъво рехтанд. Аз сукути орифона омадам то назди ту, Захмати гавгои по дар рохц фардо рехтанд. То бахамистон цудои гашт дар пиндори мо, Васлро аз цони мо бар цони дарё рехтанд. Осмон дар чашмхоям мунтахо гум кардааст, Ё парастухр таваххумро ба маъво рехтанд? Он чи боло буд, боло монд аз рузи азал, Эътибори зиндаги дар пои уцбо рехтанд.
Шугли тацлиди мах асту шоми чашмони тарам, Шабнами шабзиндадори аз дили мо рехтанд. Дар тулуи як гули хотир ба шар номхо, Ахтарони осмони чашми мино рехтанд. Оламе аз вахми хушкидан саропо об шуд, «Сохили гумгаштаи моро ба дарё рехтанд »[1 ] Зиндагиям бе ман аст, аз Гул мацуедам дигар, Хуни мо дар цууяи рагхои дунё рехтанд. [2, с. 189]
Taßa44yx, ба матни куллии газал дар барюбари истикЁюли кашлиб ва вазну ^фия аз oн дарак мeдиxaд, ки Гулшз дар ин cypyдaи xem аз ycyra кaлимacoзиxoи мураккаб, тapкибoфapинй, мaъниcoзиxoи бeдилoнa ба тр гирифтааст. Дар навбати аввал, чун ^opax^ «oxaffl^ дaъвo рхтан», «racnpo бар чoни дapë pexтaн», «дар чашм^ гум шудани ocмoн», ки нaвъe бaëни пapaцoкcй низ дает , «гуди xoтиp», «шаяри xo6xo», «axтapoни ocмoни чашми минo» ва амшли ин тapкибcoзиxoи caбки бeдилиpo ба xo'THp мeoвapaнд. Вoжaи «бaxaмистoн» низ агарчй 6o ycyди кaлимacoзиxoи мураккаби бeдидй oфapицa myдaacт, амм> тар^и газаторш^ moиpapo дар кopкapди чунин навъи вoжaгoн бoзгyй мeкyнaд. My^a^R^ Нурадй Hypзoд дар пacгyфгope, ки ба кигoби «Пармзи душ^и Гyднoз нaвиmтaacг, poчeъ ба шeвaxoи хтеи Kra^o.^ moиpa аз Бдии чунин из^ри назар намуда: «Дар газа^ти Гyднoз meвaи истикЁюл якранг нecт. Arap roxe дар чaвoби Faзaлe аз Бeдид 6o тачаддудии фикрии мyдepнй Faзaлe теза мecapoяд ва xairo миcpae аз Aбyлмaьoниpo тазаккур мeдиxaд, чoйи дигар мaьниxoe аз як байти moиppo 6o Faзaди тозаи xem гyë тampex, мeдиxaц». [1, c.218] Баъдан бapoи намуна бар meвaи дувуми иcгикбoлияxo ба ин Faзaли Гyднoз ручуъ карда, ки ба кавли y «дар OFOЗ ба ин Faзaд ручеъ мeкyнaд ва баъдан ^арф^и xyдpo ба гyнae дар таш^^и ан^ша^и Aбyдмaъoнй из^р мeдopaц:
Охир зи сацдаам араци цабха сар кашид, Faввоспп мухити адаб ин гухар кашид. (Бедил)
Fаввоси гам зи бахри ду чашмам гухар рабуд, Ин донахо зи хуццаи сурхи цигар рабуд.
Шамшери мо фитод ба вацти набарди тунд, Вахм аз шацоват омаду аз мо сипар рабуд. Афсонаи мухаббати ту мебарад маро, Суи хацицате, ки зи Мансур сар рабуд. Охрм ба цони булбули шурида цо гирифт, Охангам ацли богу чаманро сахар рабуд.
Эй накхати шацоици шеъри Ацам, маро Буи ту ацзи бебасари аз басар рабуд.
Ман сайди кистам, ки маро донае ациб, Бинмуду бо царори дилаш цону пар рабуд?
Лабрезии нигохи маро шугли диданист,
Шугле, ки хоби тифлиям аз чашми тар рабуд [3, с.219].
Taнxo тавачч^ ба ин ду Faзaли rnoHpa, ки яте дар иcгикбoл аз Шайх Саъдй ва дигape ба Mиpзo Бдил cypy^ шудаанд, худ бaëнrapи oн аст, ки Гулшз чун нaмoянцaи насти нави шoиpoни мугаири точик дар бapoбapи идомаи бexтapин cyннaтxoи Faзaли клахикй дар тозашриву юзаТ^ икдом мeкyнaд. Дар навбати аввал, агарчй ба шeъpи rno^^ нaмoянцaи га.бки Hpo^ аз диди щлиб ва coxтоpй пайравй мeкyнaд, ваде кopбypди aнocиpи таркиб ва тacвиpcoзии caбки ^индей инчунин нуфузи бaëнoти пapaцoкcй худ ибтикope дар нaвoвapиxoи зунарии вай мaxcyб мeëбaц. Дар кадари ин, aнocиpи тacвиpxoи oфapидaи moиpa аз чyзъиëти зиндaroнии зaмoни худи вай capчamмa гирифта, тар*, ва манзараву xano cyжaxoи xypдepo дар таркиби Faзaл ба xoтиp мeoвapaнц, ки ^амагй ба дицroxxoи нав ва тaлomxoяm дар тачаддуди зунарии Faзaд таъкид мeвapзaнц. Умeдвopeм ки тaxкик
дар чанбадои дигари Еазалиёти Гулноз барои муаррифии дар чй бедтари арзишдои адабиву бадеии ин навъи сурудадои у ва бозтоби дунари шоирии вай дар ташаккули суннатдои хоси газали классикй ва навоваридо дар он мусоидат ходад намуд.
АДАБИЁТ
1. Тодириён, Г. Парвози дунё /Г.Тодириён.- Хучанд: Ношир, 2008. -224с.
2. Тодириён, Г. Чатри начоти садо /Г. Тохириён.- Хучанд: СИ Файзибоев М.М. Меъроч, 2018.-.224 с.
3. Мирзоев, Абдулганй. Сенздад макола (Аз таърихи адабиёти асрдои X-XV- форсу точик) /А.Мирзоев.-Душанбе: Ирфон, 1977.-287 с.
4. Сатторзода Абдунабй. Аз Рудакй то Лоик /А.Сатторзода.- Душанбе: Адиб, 2013.- 176 с.
5. Шамисо, Сирус. Сайри газал дар шеъри форсй. Аз огоз то имруз /Шамисо.С.- Тедрон: Фирдавс, 1370.- 316 с.
ОСОБЕННОСТЬ ПРОИЗВЕДЕНИЯ ГАЗЕЛЕЙ ГУЛНОЗ
В данной статье подверглись рассматривается особенности произведений газелей поэтессы Гулноз. В своей статье автор для анализа рассматривает художественные ценности поэтессы и сравнивает их с двумя газелями, одна из которых написан Саъди, а другая принадлежит перу Бедила. Вместе с тем соискатель пришел к выводу о том, что Гулноз продолжает обычаи знаменитых стихов персидско-таджикской поэзии, и в том числе для этого вида газелей поэтесса применяет важные события мышления, а так же ввела новшество.
Ключевые слова: газели Гулноз Тохириён, парадоксические описания, чистое стихотворение, описание классических газелей.
THE FEATURES OF COMPOSITION OF GULNOZ'S GAZALS
This article emphasizes that the poetry of the poet Gulnaz will be considered. To analyze and evaluate the artistic value of the author of the poet, the article selected two journals for research, one of which was approved by Saadi and Bedil, and the other by his followers. The topic was that Gulnoz, along with the great poetry of Tajik-Persian poetry, including her view, showed based on the most important memories of her poetry.
Keyword: Gulnoz's Tohiriyon, images of paradox, sapphire, classical predatory traditions
Сведения об авторе:
Ризобоева Наргис Мамадкаримовна - соискатель кафедры современной таджикской литературы Худжандского государственного университета имени академика Бобочон Гафурова (Республика Таджикистан, г. Ходжент), E-mail: rizoboeva@bk.ru
About the autor:
Rizoboeva Nargis Mamadkarimovna - editor of the Department of Modern Tajik History of Khujand state university named after Academician Bobojon Ghafurov (Republic of Tajikistan, Khujand) ), E-mail: rizoboeva@bk.ru
ИЗГОРИ САМИМИЯТ ДАР МУКОТИБАИ ДУ ШОИР
Киромиддинов З.
Донишкадаи давлатии забощои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Дар илми адабиётшиносии точики баъди солдои 50-уми садаи XX пажудиши пайванддои адабии Шарку Гарб, ба вижа равшан намудани маком ва таъсири эчодиёти Фирдавсй, Саъдй, Хрфиз ва гайра ба адабиёти чадонй шуруъ шуд, ки дар ин род, чустучудои як идда пажудишгарон чашмрас аст. Солхои 70-уми садаи гузашта маколадои аввалин оид ба омузиши пайванддои адабии Ачаму Аврупо дар навиштадои X. Назирова "Сайри Хрфиз дар Англия", Г. Баракаева ва В.П.Демидчик "Заметки к переводам Хафиза" руйи чоп омаданд. Маколаву рисолахои В.П.Демидчик, В.Белан, В.Самад, Х.Шодикулов , М.Шадидй, Х.Назирова, Л.Малкина, А.Давронов, Ш. Мамадамбарова ва дигарон дар пажудиши падлудои гуногуни пайванддои адабии халки точик ва баррасй намудани макоми классикони адабиёти форсии точикй, ба монанди Фирдавсй, Мавлавй, Саъдй, Хофиз ва дигарон ба адабиёту фарданги миллатдои дигар садми арзанда доранд.
Дар замони шуравй адибони кишвардои собик Иттифоки шуравиро на факат робитадои адабй, балки дар густариши дустии байни миллатдо ва сулди чвдонй садмгузоранд. Махсусан, хидмати Н.С. Тихонов ва М. Турсунзода, назар ба дигар муосиронашон дар робитадои точику рус, ки самимияти карини ин ду танро ифода менамояд,назаррас мебошад. Н.С. Тихонов ва М. Турсунзода ба хотири дифоъ аз осоиштагии кишвардои Шарк бордо аз минбардои баланди конгрессдои чадонй баромад намудаанд.
Вокеан, шоири барчастаи рус дар адди Шуравй, яке аз бузургтарин ходими сиёсй ва фаъоли чомеаи шадрвандй Николай Семенович Тихонов умри дароз ва гайриоддиро сипарй кардааст. Номбурда 3 - юми декабри соли 1896 дар оилаи дунарманди петербургй таваллуд ёфтааст. Николай
