Научная статья на тему 'Основные направления снижения бедности в Узбекистане'

Основные направления снижения бедности в Узбекистане Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
37
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
устойчивое развитие / темпы роста / бедность / стратегия действий / предпринимательство / инновации / доход / глобальные проблемы / кризисы / уровень бедности / социальная защита. / sustainable development / growth rates / poverty / action strategy / entrepreneurship / innovation / income / global problems / crises / poverty rate / social protection.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Лутфулло Убайдуллаев

В данной статье представлена информация о бедных в мировой экономике и населении Республики Узбекистан, их проблемах, конкретные рекомендации по снижению и ликвидации бедности, разработаны научные рекомендации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Main directions for reducing poor in Uzbekistan

This article provides information on the population in poverty in the world economy and in the population of the Republic of Uzbekistan, their problems, developed specific proposals and scientific recommendations for reducing and eliminating poverty.

Текст научной работы на тему «Основные направления снижения бедности в Узбекистане»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Main directions for reducing poor in Uzbekistan Lutfullo UBAYDULLAEV1

Namangan Institute of Engineering and Technology

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received March 2021 Received in revised form 20 March 2021 Accepted 15 April 2021 Available online 20 May 2021

Keywords:

sustainable development,

growth rates,

poverty,

action strategy,

entrepreneurship,

innovation,

income,

global problems, crises,

poverty rate, social protection.

This article provides information on the population in poverty in the world economy and in the population of the Republic of Uzbekistan, their problems, developed specific proposals and scientific recommendations for reducing and eliminating poverty.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Узбекистонда цамбагаллик даражасини пасайтиришнинг энг асосий йуналишлари

_ АННОТАЦИЯ_

Калит сузлар:

бар;арор ривожланиш, ривожланиш суръатлари, ;амбагаллик, даракатлар стратегияси, тадбиркорлик, инновациялар, адоли даромадлари, глобал муаммолар, ин;ирозлар, ;амбагаллик даражаси, ижтимоий димоя.

Ушбу ма;олада дунё хужалигида ва Узбекистон Республикаси адолиси таркибида ;амбагаллик ;атламидаги адоли буйича маълумотлар, улардаги муаммолар берилган булиб, ;амбагалликни пасайтириш ва бартараф этиш буйича ани; таклифлар, илмий тавсиялар ишлаб чи;илган.

1 Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of Namangan Institute of Engineering and Technology, Namangan, Uzbekistan.

Основные направления снижения бедности в Узбекистане

Ключевые слова:

устойчивое развитие, темпы роста, бедность,

стратегия действий,

предпринимательство,

инновации,

доход,

глобальные проблемы, кризисы,

уровень бедности, социальная защита.

АННОТАЦИЯ

В данной статье представлена информация о бедных в мировой экономике и населении Республики Узбекистан, их проблемах, конкретные рекомендации по снижению и ликвидации бедности, разработаны научные рекомендации.

КИРИШ

Мамлакат ицтисодиётини ривожлантириш, барцарор ицтисодий ривожланиш суръатларига эришиш куп жихатдан мамлакат ички мухитига ва асосан ижтимоий сохаларни ривожланганлик даражаси билан узвий боглицдир. Ижтиомий сохалар таркиби алохида мавзу ва долзарблиги буйича малакатда цамбагалчиликни йуцотиш, унинг оцибатларини бартараф этиш масалалари курилмоцда. Дунё хужалигидаги энг долзарб ва бугунки тарацциёт даражасига тугри келмайдиган, огрицли нуцталардан биридир.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясини "Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни цуллаб-цувватлаш йили"да амалга оширишга оид давлат дастури цабул цилиниши тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш, тадбиркорларни цуллаб-цувватлаш орцали янги иш уринларини яратиш ва шу аснода ахоли бандлигини оширишга царатилган, бу эса, уз навбатида, ахоли турмуш даражаси ва фаровонлигини оширишга хизмат цилади [1]. Цамбагаллик ижтимоий-ицтисодий муносабатларда яхлит тизим сифатида царалади ва узини-узи банд этиш орцали бу муаммони бартараф этиш мумкин. Ахоли даромадлари таркибидаги узгаришларни юз бериши оцибатида ахолини катта ёки кичик цисми бу муаммога учраши мумкин. Шу сабабли цамбагалликни келтириб чицарувчи сабаблар ва омилларни аницлаш, бу муаммоларни гурухлаштириш зарур.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси томонидан 1948 йилда цабул цилинган Инсон хуцуцлари умумжахон декларациясининг 25-моддасида цуйидагилар цайд этилган: "Х,ар бир инсон узининг хамда оиласининг саломатлиги ва фаровонлигини таъминлаш учун зарур булган турмуш даражасига эга булиш, жумладан, кийим-кечак, озиц-овцат, тиббий хизмат ва зарур ижтимоий хизматга эга булишга хамда ижтимоий химоя,ишсизлик, касаллик, ногиронлик, бевалик, царилик ёки унга боглиц булмаган шароитларга кура тирикчилик учун маблаг булмай цолган бошца холларда таъминланиш хуцуцига эга" [2]. Жахон ахолисининг ицтисодий ва молиявий саводхонлиги ошиши, глобал ицтисодий хавф-хатарларга дуч келиши, инцироз кенг цамровли миллий ижтимоий химоя сиёсати оммалашишига тусиц булиши мумкин. Шунинг учун Халцаро мехнат ташкилоти 2012 йилда булиб утган Халцаро мехнат конференциясида мух,им хужжат -ижтимоий химоянинг минимал даражалари буйича 202-сонли тавсияномани ишлаб чицди.

ТАДКВДОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тад;и;отлар натижасида шунга амин булиш мумкинки, бозор и;тисодиёти шароитида, Узбекистонда ;амбагаллик даражасини пасайтириш йулларини ишлаб чи;иш, мавжуд муаммолар урганиш асносида сохага инновацион узгаришларни олиб кириш йуналишларини урганиш ва шу ор;али ;амбагалликни пасайтиришда тахлил ва синтез, тизимли тахлил, кузатув-анкеталаш усулларидан фойдаланилган.

МАВЗУНИНГ УРГАНИЛГАНЛИК ДАРАЖАСИ

Ахоли таркибида ;амбагаллик даражасининг мавжуд булиши, ;амбагалллик даражасини пасайтириш каби илмий тад;и;отлар билан А. Смит, Т. Мальтус, Д. Рикардо каби олимлар шугулланишган. Улар фикрича бу тушунча доим мавжуд булади ва фа;ат ;амбагаллик даражасини пасайтириш мумкин. А. Смит фикрича ;амбагаллик табиати куп жихатдан XIX асрнинг урталарида асосий либерал гоялар марказида ;амбагаллик тушунчалари турди ва куплаб илмий тад;и;отлар унга багишланди. Г. Спенсер фикрича эса, ;амбагаллик инсон шахсий фаоилятида мухим роль уйнайди ва у ор;али инсон келажагини белгилайди. Ф. фон Хайек фикрича эса ;амбагаллик - кишилик жамиятининг ажралмас бир ;исми ва асосий муаммоларидан бири деб хисоблайди.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Замонавий жамиятни ривожлантиришда ижтимоий ва и;тисодий муносабатларда, хусусан глобаллашув холати, фу;оролик жамиятлари фаоллашувида, сиёсий ва и;тисодий интеграциялашув жараёнларини фаоллаштиришда ;амбагаллик холати, ;амбагаллик даражасининг ю;орили каби омиллар узининг салбий таъсирини утказади. Шу билан бирга илмий-техник жараёнларни тезлашувида, хусусан, телекоммуникация технологиялари ривожи, жамиятни ахборот технологиялари билан таъминлашда уз таъсирини курсатади.

Дунё хужалигида ;амбагалллик даражасини асосан ривожланнаётган мамлакатлар хиссасига тугри келади. Африка мамлакатларининг 44,6 % и, Осиё мамлакатларининг 35 % и, Лотин Америкаси мамлакатларининг 55 % дан орти; ;исми, яъни оммавий холатда ;амбагаллик даражасида исти;омат ;илишади. Цамбагаллик дараражасини ю;ори булиш хавфи фа;ат и;тисодий муаммолар билан эмас, балки сиёсий ва ижтиомий муаммолар билан хам богли;дир.

2015 йилда Узбекистон Республикаси 2030 йилга ;адар глобал дастур ишлаб чи;ди ва Бар;арор ривожланиш ма;садлари буйича БМТ ;абул ;илган ;арорларни ;уллаб-;увватланишини таъкидлади.

Узбекистонда ;амбагалликни камайтириш ва юзага келиши мумкин булган муаммоларна урганиб чи;иб ;уйидагича вазифаларни уз олдига ;уйди:

Биринчидан, 2030 йилга бориб, мамлакатда исти;омат ;илаётган ;ашшо;ликдаги эркак ва аёллар, болалар салмогини камида 50 % га камайтириш;

Иккинчидан, 2030 йилга ;адар, ;амбагаллик даражасида яшаётган хар бир ахолини ху;у;ларини таъминлаш;

Учинчидан, 2030 йилда ;амбагаллик ва химоясиз ахоли ;атламини чидамлигини ошириш, и;лим узгаришлари, и;тисодий, психологик зарбалар ва табиий офатларларга нисбатан чидамлилик даражасини оширишдан иборат.

МУ^ОКАМАЛАР

Цамбагаллик ижтимоий стандартлар, материал таъминот ва индустриал ривожланиш билан узвий боглиц деб хисоблайди. С. Раунтри фикрича цамбагалик курсаткичларини тахлил цилганда иш хаци ва ахоли дароамадларининг юцори ва пастлиги мамлакат миллий бойлигининг усишига таъсир этади.

КАМБАГАЛЛИК МО^ИЯТИ

>

>

>

Инсонларни физиологик эхтиёжларини таъминлаши керак, даромад даражаси, абсолют камбагаллик концепциялари тушунчалари ишлаб чикилади (П.Прудон, Т.Мальтус,

Т И Заславская)

Кишилик жамиятларидаги хаёт кечиришнинг умумий стандарт коидаларида ва камбагаллик концепцияларида камбагаллик тушунчасига аник таърифлар ишлаб чикилган (Г.Спенсер, П.Сорокин, Р.Дарендорф, Т.Пейн, П.Таундсен, А.Ди Луцио, В.В.Радаев, О.И.Шкаратин)

Узи-узини идентификациялаш кашшокликни пасайтиришнинг энг мух,им йулларидан бири. (З.Фрейд, И.А.Джидарьян, С.Раунтри, Ч.Бут, К.А.Абульханова-Славская)

>

Камбагалликдан чикариш буйича х,аракат, инсон х,аёти давомида фаровон яшаш учун интилиши (Аристотель, Платон, Конфуций, Н.Макиавелли, Т.Гоббс)

1-расм. Цамба^аллик курсаткичлари мо^ияти

Юцоридаги 1-расмда, цамбагаллик курсаткичлари мохияти буйича маълумот берилган. П. Прудон, Т. Мальтус, Т.И. Заславскаялар фикри кура, инсонларни физиологик эхтиёжларини таъминлаши керак, даромад даражаси, абсолют цамбагаллик концепциялари тушунчалари ишлаб чицилиши керак. Г. Спенсер, П. Сорокин, Р. Дарендорф, Т. Пейн, П. Таундсен, А. Ди Луцио, В.В. Радаев, О.И. Шкаратинлар эса кишилик жамиятларидаги хаёт кечиришнинг умумий стандарт цоидаларида ва цамбагаллик концепцияларида цамбагаллик тушунчасига аниц таърифлари, З. Фрейд, И.А. Джидарьян, С. Раунтри, Ч. Бут, К.А. Абульханова-Славскаялар эса узи-узини идентификациялаш цашшоцликни пасайтиришнинг энг мухим йуллари сифатида цараган, Аристотель, Платон, Конфуций, Н.Макиавелли, Т. Гоббслар эса цамбагалликдан чицариш буйича харакат, инсон хаёти давомида фаровон яшаш учун интилиши одатий хол сифатида цабул цилишган ва уни цуллаб-цувватлаш лозим деб хисоблашган.

Жax,oн бaнки тoмoнидaн 2019 мoлия йилидa дeяpли 60 миллиapд ЛЦШ дoллapи мaмлaкaтлap pивoжлaнишидa янaдa мухим нaтижaлapгa эpишишлapи учун aжpaтилди6. Жaxoн бaнки гypyxининг мaк;caди умумий фapoвoнликни тaъминлaш вa yтa ^aшшo^ликни тyгaтишдиp. Шу билaн биpгa хaлк;apo кaмбaFaллик чeгapacини aник;лaш учун 1990 йилдa биp гypyx тaдк;ик;oтчилap вa Жaxoн бaнки гypyxи дyнëдaги энг кaмбaFaл мaмлaкaтлap cтaндapтлapидaн фoйдaлaнгaн xoлдa, дyнëнинг кaмбaFaллик дapaжacини yлчaшди. Улap дyнëдaги бaъзи ;aшшo; мaмлaкaтлapнинг миллий кaмбaFaллик чeгapacини ypгaниб чи;дилap вa хapид к^билияти пapитeти aлмaшинyв кypcлapидaн фoйдaлaниб, yлapни умумий вaлютaгa aлмaштиpдилap. Умумий вaлютaгa aйлaнтиpилгaнидaн cy^ yлap жyдa кaмбaFaл мaмлaкaтлapнинг oлтитacидa миллий кaмбaFaллик чeгapacи биp киши учун кyнигa 1 ЛЦШ дoллapини тaшкил этишини aни;лaдилap вa бу кунлик дoллap хaл;apo ;aшшo;лик чeгapacи учун acoc яpaтди [3].

2005 йилдa 15 миллий кaмбaFaллик дapaжaлapи acocидa хaл;apo кaмбaFaллик дapaжacи ;aйтa кypиб чи;илди вa хaл;apo кaмбaFaллик дapaжacигa aни;лик киpитилиб, жoн бoшигa 1 кyндa 1,25 ЛЦШ дoллapи этиб бeлгилaнди. 2016 йилдaн эътибopaн Жaxoн бaнки биp гypyx энг кaмбaFaл мaмлaкaтлapнинг ;aшшo;лик чeгapaвий кypcaткичлapидaн фoйдaлaниб, кyнигa 1,90 ЛЦШ дoллapилик хaл;apo ;aшшo;лик чeгapacини бeлгилaди8. Ушбу кypcaткичнинг энг ;уйи чeгapacи xиcoблaнca-дa, ;уйи ypтa дapoмaдли мaмлaкaтлap учун кyнигa 3,20 ЛЦШ дoллapи этиб бeлгилaнгaн, шунингдек, бу кypcaткич юк^и ypтa дapoмaдли мaмлaкaтлap учун кунига 5,50 ЛЦШ дoллapини тaшкил этaди[4].Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Baзиpлap Maxкaмacининглик чeгapaвий кypcaткичлapидaн фoйдaлaниб, кyнигa 1,90 ЛЦШ дoллapлик хaл;apo ;aшшo;лик чeгapacини бeлгилaди [4]. Шyндaй чeгapaлapни aни;лaб oлингaндaн cy^, мaмлaкaтимиздa ;aмбaFaлликни кaмaйтиpиш ë^ бyтaнлaй тyгaтишгa кенг кyлaмли aмaлий ишлap бoшлaб юбopилди. Лxoлини кенг ;aтлaмини тaдбиpкopликгa тopтиш, зapyp мaблaFлap билaн тaъминлaш, axoли тypмyш дapaжacини oшиpиш мacaлaлapини жaдaллaштиpиш кepaк бyлaди.

TЛKЛHФ ВЛ TЛBCHЯЛЛP

Maмлaкaт и;тиcoдиëтидa ;aмбaFaлчилик дapaжacини пacaйтиpиш, ;aмбaFaлликни тули; бapтapaф этиш мacaлaлapи билaн шyFyллaниш зapyp. Шу acнoдa мaмлaкaт минтa;aлapидaги ;aмбaFaлллик дapaжacидaги axoли ;aтлaмини aни;лaш, yлapни мaнзилли pyйхaтини шaкллaнтиpиш, минимaл эхтиëжлapини ;oндиpиш мacaлaлapини жaдaллaштиpиш кepaк бyлaди. Узбек^^н axoлиcини ижтимoий xимoя ;илиш coxacидa биp rça^p мyaммoлap yчpaйди:

Биpинчидaн, axoлини ;aмбaFaллик дapaжacини ;уйи, ypтa, юк^и ;aтлaмлapгa aжpaтиш кepaк бyлaди;

Иккинчидaн, ;уйи ;aмлaмдaги ;aмбaFaлликдaги axoлини дacтлaбки xoлaтдa мoлиявий ëpдaм бepиш, тaдбиpкopлик coxaлapигa жaлб этиш зapypдик;

Учинчидaн, ;aмбaFaллик дapaжacидaги axoлини aниa мaнзилли pyйхaтини ишлaб чи;иш вa тегишли тaшкилoтлap билaн биpгa yлapдaги мyaммoлap ечимини тoпишдaн ибopaт.

ФОЙДАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича "Х,аракатлар стратегияси"ни амалга ошириш буйича чора-тадбирлар // Узбекистон Республикаси ;онун хужжатлари туплами. -Тошкент, 2017 й.

2. Инсон хуку;лари буйича хал;аро шартномалар. Тошкент, "Адолат", 2004.

3. https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/193310-how-is-the-global-poverty-line-derived-how-is-it.

4. М. Мирзамах,мудова. Ахолининг ижтимоий химояга мухтож ;атламини ани;лаш методологияси. Biznes- Эксперт журнали, №2. - 2020. - Б. 79-83.

5. Soliyev I.I. (2020). Methods for Selecting Innovative Projects for Implementation. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 23(2). - PP. 263-266.

6. Солиев И.И., & Сирожиддинов К. (2020). Вопросы поддержания конкурентоспособности аграрных производителей. Экономика и социум, (6-2). -C. 317-322.

7. Abduazizova V.V., & Soliev I.I. (2020). Methods of development of creative abilities of students. Экономика и социум, (6). - PP. 3-6.

8. Солиев И.И. (2020). Основные факторы развития инновационной деятельности. Экономика и социум, (4). - С. 884-887.

9. Soliyev I. (2020). Formation of innovative activities in the educational system: technological approach. Вестник педагогики: наукаипрактика, (51). - PP. 150-151.

10. Soliev I.I. (2019). Innovative strategies in the economy and their practical significance. Экономика и социум, (6). - PP. 68-69.

11. Ismatullaevich S.I., & Yakubovich Y.A. (2019). The role of innovative activity in the Socio-Economic development of society. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 9(4). - PP. 93-98.

12. Soliyev I.I., & Shokirov A. (2018). The main features of innovation risks. Теория и практика современной науки, (1). - PP. 773-775.

13. Soliev I., & Dadamirzaev M. (2017). Corporate governance as the way of investment attraction. Современные научные исследования и разработки, (4). -PP. 11-13.

14. Казаков О.С. Improving the management activity of the fruit and vegetable industry. Журнал "Theoretical & Applied Science" № 12/ 2018interprises.

15. Казаков О.С. The Role of the Textile Industry in the Economy of UzbekistanЖурналAsian Journal of Technology & Management Research (AJTMR) ISSN: 2249 -0892 Vol9 Issue-2, Dec - 2019.

16. Kazakov O. (2020). Кичик бизнеснинг экспорт салохиятини ошириш. Архив научных исследований, 1(2). извлечено от https://tsue.scienceweb.uz/index. php/archive/article/view/3725.

17. Казаков О.С., Алиева Э.А. Развитие и проблемы предпринимательской деятельности в сельском хозяйстве в условиях модернизации экономики. «Экономика и социум» №1(80) 2021 www.iupr.ru.

18. Nabijanovich D.B. (2019). Issues of support and stimulation of exporting enterprises and ways of their elimination. American Journal of Economics and Business Management, 2(3). - PP. 44-56.

19. Солиева Г.А., Дедажанов Б.Н., & Каримжанова Р.М. (2020). Туризм в Узбекистане и роль маркетинга в его развитии. Молодой ученый, (5). - С. 132-134.

20. Dedajanov B.N., & Ergasheva F.I. (2019). Issues of support and stimulation of exporting enterprises and ways of their elimination. Вестник Российского экономического университета им. ГВ Плеханова. Вступление. Путь в науку, (3). - С. 92-103.

21. Рашидов Р. (2017). Некоторые вопросы эффективного использования техники в хлопководстве в Узбекистане. Общество и экономика, (3-4). - С. 138-141.

22. ALojonovich R.R. (2016). Correlation between resource economy factors in cotton growing. Наука и образование сегодня, (6 (7)).

23. Rahmatullo R. (2016). Sectoral specificities by application of resource saving technology in cotton growing. Economics, (8 (17)).

24. Ergasheva, Fotima (2019) "The pedagogical technologies in the development of the entrepreneurship qualification", Scientific Bulletin of Namangan State University: Vol. 1: Iss. 2, Article 200. Available at: https://uzjournals.edu.uz/namdu/vol1/iss2/200.

25. Lutfulla Xabibullayevich Ubaydullayev, & Bakhtiyor Nabijanovich Dedajanov. (2021). Ра;амли ик;тисодиёт: афзалликлари ва хатарлари. Markaziy Osiyo Ijtimoiy Tadqiqotlar Jurnali, 2(01), 153-159. https://doi.org/10.37547/jcass/volume02issue01-a23

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

26. Lutfulla Xabibullayevich Ubaydullayev, &Bakhtiyor Nabijanovich Dedajanov. (2021). The digital economy: advantages and risks. Journal of Central Asian Social Studies, 2(01), 153-159. https://doi.org/10.37547/jcass/volume02issue01-a23.

27. Убайдуллаев Л., & Эргашева Ф. (2021). Development of enterprise products in students - as a factor of production problems for young enterprises. Жамият ва инновациялар, 2(2/S), 446-456. https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss2/S-PP. 446-456.

28. Umarkulov, Kodirjon Maxamadaminovich, 2018. "A Study on the Dynamics of Foreign Trade and the Issues of Regional Economic Integration in Central Asia", Working Papers 18-5, Korea Institute for International Economic Policy.

29. Umarkulov K.M. (2018). A Study on the Dynamics of Foreign Trade and the Issues of Regional Economic Integration in Central Asia (No. 18-5).

30. Umarkulov K.M. (2018). A Study on the Dynamics of Foreign Trade and the Issues of Regional Economic Integration in Central Asia. [KIEP] Working Paper, 18(05), 0-0.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.