Научная статья на тему 'АҲОЛИ ТУРМУШ СИФАТИНИ ЯХШИЛАШГА БАҒИШЛАНГАН ИЛМИЙНАЗАРИЙ АСОСЛАРИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ'

АҲОЛИ ТУРМУШ СИФАТИНИ ЯХШИЛАШГА БАҒИШЛАНГАН ИЛМИЙНАЗАРИЙ АСОСЛАРИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
189
139
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
аҳоли турмуш сифатини яхшилаш / турмуш сифати / моддий фаровонлик / фаровон­ лик / ижтимоий соҳа / инсон эҳтиёжлари. / повышение качества жизни населения / качество жизни / материальное благо­ получие / благосостояние / социальная сфера / потребности человека.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Мухамедова Севара Абдукаххоровна

Мақолада аҳоли турмуш сифатини яхшилашга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсияларни ишлаб чиқилган. Ишлаб чиқилган илмий таклиф ва амалий тавсияларнинг амалиётда қўлланилиши истиқболда аҳоли турмуш сифатини яхшилашга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭВОЛЮЦИЯ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ВЗГЛЯДОВ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ

В статье разработаны научные предложения и практические рекомендации, направленные на повышение качества жизни населения и направления применение разработанных научных пред­ ложений и практических рекомендаций на практике.

Текст научной работы на тему «АҲОЛИ ТУРМУШ СИФАТИНИ ЯХШИЛАШГА БАҒИШЛАНГАН ИЛМИЙНАЗАРИЙ АСОСЛАРИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ»

Мухамедова Севара Абдукаххоровна,

Узбекистон Миллий университети "Макроиктисодиёт кафедраси" таянч докторанти (PhD)

АДОЛИ ТУРМУШ СИФАТИНИ ЯХШИЛАШГА БАГИШЛАНГАН ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ КАРАШЛАР ЭВОЛЮЦИЯСИ

УУК: 334.2 : 314.15 (575.1)

МУХАМЕДОВА С.А. АХ,ОЛИ ТУРМУШ СИФАТИНИ ЯХШИЛАШГА БАГИШЛАНГАН ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ

Маколада ах,оли турмуш сифатини яхшилашга каратилган илмий таклиф ва амалий тавсияларни ишлаб чикилган. Ишлаб чикилган илмий таклиф ва амалий тавсияларнинг амалиётда кулланилиши истикболда ах,оли турмуш сифатини яхшилашга каратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч сузлар: ах,оли турмуш сифатини яхшилаш, турмуш сифати, моддий фаровонлик, фаровон-лик, ижтимоий сох,а, инсон эх,тиёжлари.

МУХАМЕДОВА С.А. ЭВОЛЮЦИЯ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ВЗГЛЯДОВ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ

В статье разработаны научные предложения и практические рекомендации, направленные на повышение качества жизни населения и направления применение разработанных научных предложений и практических рекомендаций на практике.

Ключевые слова: повышение качества жизни населения, качество жизни, материальное благополучие, благосостояние, социальная сфера, потребности человека.

MUHAMEDOVA S.А. EVOLUTION OF THE SCIENTIFIC AND THEORETICAL VIEWS OF PERFECTION POPULATION'S QUALITY OF LIFE

In the article is developed scientific proposals and practical recommendations aimed to improving pulation's quality life. Application of the developed scientific proposals and practical recommendations in practice Developed scientific proposals and practical recommendations aimed at improving the quality of life of the population in the future.

Key words: improving the quality of life of the population, quality of life, material well-being, well-being, social sphere, human needs.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

Кириш.

Жахонда иктисодий муносабатларнинг гло-балллашуви шароитида ахоли турмуш сифа-тини яхшилаш хар бир мамлакат олдида тур-ган мухим ижтимоий-иктисодий стратегик вази-фалар каторига киради. Мамлакатда бозор иктисодиётининг ривожлангани сари мамлакат ахолисининг турмуш кечиришининг янги шарт-шароитлари, демократик жамиятни ташкил этиш, жамиятнинг турли ижтимоий гурухларининг муносиб турмуш кечиришларини таъминлаш, турмуш кечириш стандартларини ишлаб чикиш каби масалаларга баFишланган купсонли илмий тадкикотлар амалга оширилади. Ахоли турмуш сифатини яхшилаш, унинг таркибий компонент-ларини тадкик этиш оркали жамиятнинг турли ижтимоий гурухларининг турмуш кечириш шарт-шароитларига бозор ик,тисодиётининг салбий таъ-сирини камайтиришнинг устувор йуналишларини аниклаш мумкин булади.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Иктисодий адабиётда ахоли турмуш сифатини яхшилаш ва уни бахолашнинг назарий-услубий жихатларини тадкик этиш оркали ушбу иктисодий категорияга хос булган куйидаги хусусиятлар аникланди:1

- турмуш сифати - мураккаб таркибий тузилишга эга булган иктисодий категория хисобланиб, инсонларнинг турмуш кечириш шарт-шароитларининг узига хос хусуси-ятларини узида акс эттирган холда, мамлакат-даги сиёсий, ижтимоий ва иктисодий тизимлар-нинг фаолиятидан коникиш даражаси сифатида намоён булади. Ушбу ёндашувда ахоли турмуш сифати иктисодий категориясига берилган таъ-рифда уни бахолашнинг микдорий ва сифати курсаткичларини умумлаштирилганлиги эъти-борга лойикдир;

- иктисодий адабиётда турмуш сифатини бахолашга каратилган объектив ва субъектив ёндашувлар шаклланган. Жумладан, объектив ёндашув асосида турмуш сифатини бахолашда инсонларнинг манфаатлари ва эхтиёжларини к,ондириш буйича х,ук,ук,ий ва статистик материал-ларни жамлаш, уларни к,айта ишлаш оркали мамлакат ахолисининг турмуш сифати аникланади.

1 Дейнега А.Н. Уровень и качество жизни, их показатели. Качество информационных услуг:Сборник научных трудов по материалам научно-практического семинара / Под научн. ред. О.В.Голосова,А.Л. Денисовой. Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2002. С. 159.

Ушбу ёндашув аксарият илмий тадк,ик,отларда эксперт бахолаш усули деб хам аталади. Субъектив ёндашувда эса инсонларнинг узлари томонидан уз истак ва эхтиёжларини кондириш имконият-лари буйича билдирилган фикрларни жамлан-ган холда тегишли хулосалар чикарилади. Ушбу йуналишда амалга ошириладиган тадк,ик,отларда суровнома утказиш талаб этилади;

- ахоли турмуш сифати турмуш даражаси-нинг барча жихатларини узида акс эттирган холда, иктисодий тизимнинг "ресурслар - истеъмол" боскичларини уларнинг сифат курсаткичлари билан уЙFунлашган холда тадкик этилишини талаб этади. Масалан, озик-овкат истеъмоли буйича турмуш сифати бахоланганда, ахолининг ушбу махсулотларни истеъмол килиши мун-тазамлиги, истеъмол килинаётган озик-овкат махсулотларининг турлари, калорияси ва таъми билан белгиланади; мамлакатда ахолининг мехнат шарт-шароитлари (бандлик) сифати бахоланаётган нафак,ат бандлик даражаси, балки, иш хаки, ишчи-ларга яратилган мехнат шарт-шароитлари, мехнат эркинлиги (демократияси), ишнинг мазмуни, ёлланиб ишловчиларнинг уз ме,натига булган муносабати, ра,барларнинг уз ишчилари олди-даги мажбуриятларининг бажарилиши ,олати (ортикча ишга жалб килмаслик, уз манфаат-лари учун ёлланма ишчилардан фойдаланмас-лик, ишчиларни камситмаслиги балки уларни раFбатлантириши ва ,.к.), уз ме,натидан к,оник,иш даражаси, коллектив уртасидаги узаро муноса-батлар ва ,.к.;

- демократик жамият куришдан стратегик максад - жамиятнинг барча ижтимоий гурухларининг турмуш сифатини бир маромда яхшиланишига эришиш хисобланади. Ушбу максадга эришишда иктисодий ривожланиш, жумладан, ишлаб чикариш муносабатларини техник-технологик жи,атдан такомиллаштириш талаб этилади.

Илмий мо^ияти.

А,оли турмуш сифатини яхшилаш буйича амалга оширилаётган тадкикотларда унинг йуналишларини аниклаш хам услубий, хам ама-лий жихатдан долзарб ахамият касб этади. Амалга оширилаётган илмий тадк,ик,от объекти ва унинг предметидан келиб чикиб, ахоли турмуш сифатини яхшилашнинг ахоли сифати, фаровонлик, ахолининг яшаш шарт-шароитлари, жамият бошкаруви сифати ва яшаш мухити сифатини такомиллаштириш буйича йуналишларни к,амраб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

1-расм. Ах,оли турмуш сифатини яхшилаш йуналишлари1.

Адоли сифати

олиши мумкин булади (1-расмга каранг). Уз навбатида, ушбу йуналишларнинг ,ар бири уз тар-кибий кисмларига эга ,исобланади.

Асосий натижалар.

А,оли турмуш сифатини яхшилашда а,оли сифатини узида акс эттирувчи курсаткичлар тизими куйидагилардан иборат булади:2

- купайиш кобилияти (тумлиш, улим, касал-ланиш даражалари, кутилаётган умр давомийлиги ва ,.к.);

- оила куриш ва уни саклаш кобилияти (тузилган нико,лар сони, ажримлар сони);

- таълим даражаси (маълумоти) ва малака (а,олининг таълим хизматлари билан камраб олинганлик даражаси, а,олининг маълумоти

1 Хаджалова Х.М. Качество жизни как основа стабильности общества. -Махачкала: Изд-во «Наука плюс», 2011, с. 48; Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003, с. 16-29; Дейнега А.Н. Уровень и качество жизни, их показатели. Качество информационных услуг:Сборник научных трудов по материалам научно-практического семинара / Под научн. ред. О.В.Голосова,А.Л. Денисовой. Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2002. С. 159 маълумотлари асосида муал-лиф томонидан тузилган.

2 Хаджалова Х.М. Качество жизни как основа стабиль-

ности общества. -Махачкала: Изд-во «Наука плюс», 2011, с. 48; Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003, с. 16-29.

даражаси, ёлланиб ишловчиларнинг малакаси ва ,.к.) курсаткичлари.

Та,лиллар курсатишича, а,оли сифати курсаткичи мамлакатнинг демографик хусусият-ларини узида акс эттирган ,олда, миллий инсон капитали сало,иятини ба,олаш жараёнида ,ам фойдаланилиши мумкин булган курсаткич ,исобланади.

А,оли турмуш сифатини яхшилашнинг яна бир йуналиши бу фаровонлик курсаткичи булиб, куйидаги таркибий курсаткичлардан ташкил топади:3

- моддий фаровонлик (а,оли жон бошига туFри келувчи уртача даромад, даромад таркиби);

- а,олининг жорий истеъмоли ва жамFарма (а,олининг турли ижтимоий гуру,лари уртасида даромаднинг таксимланиши, а,олининг истеъмол харажатлари таркиби, хонадон хужаликларининг узок муддатли фойдаланиладиган ма,сулотлар билан таъминланганлик даражаси, мулк ва турли моддий кийматга эга булган ресурсларни жамFариш ва ,.к.);

3 Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003, с. 16-29; Дейнега А.Н. Уровень и качество жизни, их показатели. Качество информационных услуг:Сборник научных трудов по материалам научно-практического семинара / Под научн. ред. О.В.Голосова,А.Л. Денисовой. Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2002. С. 159

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

- фаровонликнинг макроиктисодий курсаткичи (ахоли жон бошига туFри келувчи ЯИМ ёки ЯХМ, ахоли жон бошига туFри келувчи асосий капиталга узлаштирилган инвестициялар, хона-дон хужаликларининг хак,ик,ий истеъмоли, истеъ-мол нархлари индекси, ишсизлик ва камбаFаллик даражаси).

Мамлакатда ахолининг яшаш шарт-шароитлари ахоли турмуш сифатини акс этти-рувчи курсаткичлардан бири булиб, у куйидаги таркибий кисмлардан ташкил топади:1

- ижтимоий инфратузилманинг ривожла-ниш курсаткичлари (уй-жой шарт-шароитлари, ахолига тиббий, таълим ва маданий хизматлар курсатишнинг куввати);

- ахолининг ижтимоий-худудий харакати (буш вактдан фойдаланиш, ижтимоий ва географик мобилликдан фойдаланиш);

Ахоли турмуш сифатини жамиятнинг ижтимоий ва иктисодий жихатдан тузилиши билан боFлик жихатларини узида акс эттирувчи курсаткич жамият бошкаруви сифати хисобланади ва у куйидаги таркибий тузилишга эга:2

- жамиятнинг ижтимоий тузилиши ва унинг иктисодий холати (иктисодий ривожла-ниш истикболлари ва унинг ташкилий сифати; жамият талабларига мос равишда институцио-нал ва инфратузилмавий ривожланиш даражаси);

- жамиятнинг сиёсий тузилиши (сиёсий холат ва унинг жамиятдаги мафкуравий муно-сабатлар, кадриятларга мослиги; ижтимоий ва сиёсий тизимларнинг айрим институтларини бошкалари билан алмаштириш механизми ва шакллари; жамият аъзоларининг сиёсий инсти-тутларга булган ишончи).

Яшаш мухити сифати курсаткичи хам ахоли турмуш сифатини ифодаловчи курсаткичлардан хисобланиб, унинг таркибий тузилиши куйидагилардан иборат:3

1 Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003, с. 16-29; Дейнега А.Н. Уровень и качество жизни, их показатели. Качество информационных услуг:Сборник научных трудов по материалам научно-практического семинара / Под научн. ред. О.В.Голосова,А.Л. Денисовой. Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2002. С. 159.

2 Хаджалова Х.М. Качество жизни как основа стабильности общества. -Махачкала: Изд-во «Наука плюс», 2011, с. 48.

3 Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство

и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003, с. 16-29.

- ижтимоий соха ва унинг сифати (хужалик фаолияти юритишнинг хавфсизлиги, мехнат шарт-шароитлари, ижтимоий таъминот ва ижтимоий химоя, жисмоний ва мулкий хавфсизлик);

- атроф-мухит сифати (табиий-иклимий шарт-шароитлар; хавонинг ифлосланиш даражаси, ичимлик суви ва тупрок, сифати, худуддаги биохилма-хиллик ва х.к.).

Айрим ик,тисодчи олимлар томонидан амалга оширилган тадк,ик,отларда ахоли турмуш даража-сининг мохиятини очиб беришда ахоли истеъмо-лини кондириш даражасига эътибор к,аратилган. Натижада тадкикот жараёнида турмуш сифатини ифодаловчи курсаткичлар ахоли турмуш даражасини аниклаш жараёнида умумлашган холда фойдаланилганлигини кузатиш мумкин. Вахоланки, турмуш даражаси ахолининг маълум вакт давомидаги ахолининг турли товар ва хиз-матларни истеъмол к,илиш хажмини ифодаловчи курсаткич булиб, турмуш сифатининг таркибий кисми хисобланади.

Умуман олганда, турмуш даражаси ва турмуш сифати курсаткичлари ахолининг тала-бини кондирилиш холатини тавсифловчи курсаткичлар булиб, турмуш сифати нисбатан кенгрок, куп киррали ва куп улчовли иктисодий категориялар каторига киради. Н.М. Римашев-ская фикрича, турмуш даражаси иктисодий категория сифатида куйидаги икки курсаткични узида акс эттиради: биринчиси, бу инсонлар-нинг яшаш шарт-шароитлари (турмуш даражасини белгиловчи омиллар) булса, иккинчиси эса, инсонларнинг истеъмол килиш сохасидаги хатти-харакатидир4. Фикримизча, олима турмуш даражасини бахолашда инсон эхтиёжларининг турли туманлигига устуворлик каратган. Натижада ахолининг товар ва хизматлар истеъмоли таркибидан келиб чик,к,ан холда, истеъмол хатти-харакатини аниклашга эришилган.

Иктисодий адабиётда ахоли эхтиёжларининг вужудга келишини урганишга к,аратилган санок,ли тадк,ик,отлар амалга оширилган. Ушбу холат инсон эхтиёжларининг уларни кондирилиш даражасига нисбатан тез узгариши ва хажмининг ортиб бориш хусусиятига эга эканлиги билан тавсиф-ланади. Жумладан, инсон эхтиёжлари чексиз хисобланади. А.Маслоу томонидан амалга оширилган тадкикотлар натижаларига кура, инсон-

4 Народное благосостояние: Тенденции и перспективы / Отв.ред. Н.М. Римашевская. - М.: Наука, 1988. С.9-10.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

2-расм. Инсон эх,тиёжларининг турлари ва унинг гуру^ланиши1.

лар узларининг ижтимоий-иктисодий имкони-ятларидан катъий назар, уз вазиятларини яхши-лашга интилишлари сабабли уларнинг эхтиёжлари хажми орта бораверади. Шу сабабли хам акса-рият холатларда улар уз турмуш кечириш тарзи-дан норози буладилар. Натижада, ахоли уртасида норозилик даражаси канчалик баланд булса, турмуш даражаси шунчалик паст деган хулосага келиш мумкин булади2.

Ахоли турмуш сифатини яхшилаш бора-сида амалга оширилаётган тадкикотларда эхтиёжларнинг вужудга келиши, унга таъсир курсатувчи омиллар, эхтиёжларни кондириш ама-лиётига эътиборни каратиш максадга мувофик. Бир инсон бутун умри давомида хаётининг турли боскичларида турлича эхтиёжларга эга булади. Шу сабабли хам, эхтиёжларни к,ондирилиш дара-жасининг субъектив-нормал даражаси канчалик паст булса, у шунчалик хак,ик,атга як,инрок, булиб, мазкур эхтиёжлар кондирилгандан сунг интеллектуал ва маънавий эхтиёжларни кондиришга интилиш кучайиб боради.

Иктисодий адабиётда эхтиёжларни куйидаги икки тури фарк,ланади: мавжуд эхтиёжлар ва хаёт давомида вужудга келадиган эхтиёжлар. Мавжуд эхтиёжлар - инсоннинг физиологик эхтиёжлари,

1 Маслоу А. Новые рубежи человеческой природы.

- М.: Смысл, 1999. с.222-223. маълумотлари асосида тузилган

2 Маслоу А. Новые рубежи человеческой природы.

- М.: Смысл, 1999. с.222-223.

хавфсизликка ва унинг ёш гурухидан келиб чиккан холда унда вужудга келган эхтиёжларни камраб олади. Шу билан бир к,аторда инсон умри давомида унда вужудга келадиган эхтиёжлар каторига моддий фаровонликка, хокимият ва обру-эътиборга, билимга, ижод килишга хамда маънавий ривожланишга булган эхтиёжларнинг хам вужудга келишини кузатиш мумкин булади (2-расмга каранг).

Ахоли турмуш сифатини бахолашда уларнинг эхтиёжларини кондиришнинг куйидаги даража-лари фаркланади:3

- эхтиёжларни кондиришнинг минимал даражаси - бунда мамлакатда урнатилган мини-мал стандартлар асосида ахолини истеъмол савати таркибига кирувчи товар ва хизматлар билан таъминланиши назарда тутилади. Агарда мамлакатда минимал истеъмол савати ишлаб чикилмаган булса, у холда БМТнинг Озик-овкат ва к,ишлок, хужалиги ташкилоти тавсияси асосида кунлик энергия сарфи чегараси4дан келиб чик,иш лозим булади.

- эхтиёжларни кондиришнинг уртача даражаси - бунда ахоли эхтиёжларини мамлакатда урнатилган минимал истеъмол савати билан

3 Mincer J. The Production of Human Capital and The Lifecycle of Earnings: Variations on a Theme.Working Paper of the NBER, No 4838 (Aug. 1994)

4 БМТнинг Озик,-овк,ат ва к,ишлок, хужалиги ташкилоти кунлик энергия сарфи чегарасини уртача 1800 ккал. килиб белгилашни тавсия этади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

1-жадвал. Турмуш сифатини бах,олашнинг назарий-услубий асослари1

Иктисодчи олимлар Назарий караш хусусияти

А. Смит, Д. Рикардо, М. Вебер, Т. Мальтус, А. Файол (Классик иктисодий мактаби) Турмуш сифатини ба,олашда ёлланиб ишловчиларнинг э,тиёжларини кондирилганлик даражасига эътибор каратадилар. Бунда асосий эътибор ёлланиб ишловчилар учун минимал истеъмол даражасини таъминланганлигига каратилади. Ишчиларнинг ме,нат самарадорлиги курсаткичи ортгани сари уларнинг иш ,аки ,ам минимал истеъмол кийматига нисбатан ортиб боради. Натижада уларнинг турмуш сифати ,ам ортади. Ушбу жараёнларга давлатнинг аралашуви булмаслиги талаб этилади.

К. Маркс, Ф. Энгельс (Марксизм иктисодий мактаби) Турмуш сифатини ба,олашда ёлланиб ишловчиларнинг нормал даражадаги физиологик ва аклий ме,нат килиш имкониятларни таъминлай оладиган истеъмолнинг кондирилишига эътибор каратилади. Бунда товар ва хизматларни истеъмол килишнинг нормал-физиологик меъёри турмуш сифатининг урта даражасини акс эттиради.

Дж. М. Кейнс, Дж. Робинсон, Э. Хансен, Д. Хикс (Кейнсчилик иктисодий мактаби) Турмуш сифатини ба,олашда а,оли даромадларининг истеъмол ва жамFаришга туFри келадиган улушига эътибор каратилади. Бунда а,оли даромадларини ортиши давлат томонидан бошкарилиб, ёлланиб ишловчилар учун муносиб иш уринлари яратилиши талаб этилади.

А. Пигу, А. Маршалл, Р. Кларк, Г. Сиджвик (Неоклассик иктисодий мактаби) А,оли турмуш сифатини ба,олашда жамиятнинг турли ижтимоий катламлари (камбаFаллар, урта даромадли а,оли ва бойлар) учун белгиланган меъёрлар аникланади. Турмуш сифати нафакат а,оли даромадлари, балки, ме,нат шароитлари, уй-жой билан таъминланганлик, жамият аъзолари уртасидаги узаро муносабатлар, умумий тартиб коидалар асосида аникланади.

Дж. Гобсон, Дж.К. Гэлбрейт, Т. Веблен (Классик институциона-лизм иктисодий мактаби) А,оли турмуш сифатини ба,олаш мамлакатда урнатилган уртача ижтимоий стандартлар, жумладан, рационал истеъмол ,ажмига нисбатан аникланади. Давлат томонидан ижтимоий жи,атдан му,тож а,оли катламлари учун минимал даражадаги (минимал истеъмол саватига асосланган) турмуш сифати кафолатланиши талаб этилади.

уртача товар ва хизматлар истеъмоли ,ажми уртасидаги кондирилиши назарда тутилади.

- эх,тиёжларни юкори даражада кондирилиши - а,оли эх,тиёжларининг мамла-катдаги уртача товар ва хизматлар истеъмоли х,ажмидан юкори даражада кондирилиши назарда тутилади. Одатда юкори даромадга эга булган "бой" а,оли катламлари эх,тиёжларини тулик кондириш имкониятига эга буладилар.

Тах,лиллар курсатишича, а,оли турмуш сифати иктисодий категория сифатида истеъмол товар-лари ва хизматларнинг сифат жих,ати билан боFликl тушунча ,исобланади. Шу уринда ик,тисодий ада-биётда турмуш сифати билан боFликl булган наза-рий карашларни тизимли та,лил килиш асосида киёсий таккослаш максадга мувофик (1-жадвалга каранг).

Махаллий иктисодчи А.В.Вахабов фикрича, а,оли турмуш сифати - бу инсоннинг ижтимоий эркинлиги, ,ар томонлама ривожланиш имкони-

1 Хаджалова Х.М. Качество жизни как основа стабильности общества. -Махачкала: Изд-во «Наука плюс», 2011, с. 76-82 бетдаги маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

яти, уз ик,тидори ва режаларини амалга ошириш даражасини ифода этувчи унинг турли ижтимоий тизимлар ва тузилмалардаги мавк,еини мужассам-лаштирувчи интеграл курсаткич ,исобланади2.

Узбекистонлик иктисодчи Р.Ф.Джуманова уз илмий изланишларида а,оли турмуш даражаси ва унинг таркибий курсаткичларини тадкик этган. Унинг тадк,ик,отларида а,оли турмуш даражасини ба,олашда мамлакатда камбаFаллик меъёрларини ишлаб чик,иш заруриятига устуворлик каратилади. Р.Ф.Джуманованинг фикрича, "иктисодий ривож-ланган мамлакатлар ижтимоий кескинликни бар-тараф этиш учун а,олининг урта ва камбаFал катламлари уртасидаги чукур табакаланишига йул куймасликка интилсалар, ривожланаётган мамлакатларда эса камбаFалликнинг аникланиши а,олининг минимал турмуш даражасини таъмин-лаб туриш сиёсати билан боFланган"3.

2 "Ijtimoiy siyosat". O'quv qo'llanma i.f.d., prof. A.V. Vaxabovning umumiy tahriri ostida - Toshkent.: "Universitet", 2019. 242 b.;

3 Джуманова Р.Ф. А,оли турмуш даражаси: курсаткичлари ва уни ошириш йуллари. Иктисод фан-лари номзоди илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссертация автореферати. - Т.: 2о08, 27 бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

БМТ ёндашувига кура, турмуш сифати концеп-цияси кишининг жисмоний, ак,лий ёки ижтимоий фаровонлигини белгиловчи шарт-шароитларни мажмуидан иборат. Турмуш даражаси концеп-цияси эса уз таркибига куйидаги тушунча ва курсаткичларни олади: соFликни саклаш; таълим; бандлик ва мехнат шароитлари; уй-жой шароити; ижтимоий таъминот; кийим кечак; дам олиш ва буш вакт; инсон хукуклари.

Хулоса ва таклифлар.

Амалга оширилган тадкикотларимиз натижа-сига кура, ахоли турмуш сифати ик,тисодий кате-гориясининг назарий асослари, унинг таркибий кисмлари кенг камровли, мураккаб тузилишга эга

булиб, бевосита ахоли истеъмол килаётган товар ва хизматлар нархи, уларнинг сифати, жумла-дан, ахоли эхтиёжларини кондирилиш даражаси билан узвий боFлик хисобланади. Хар бир мам-лакат уз ижтимоий-иктисодий ривожланганлик даражасидан келиб чиккан холда, давлат томони-дан урнатилган минимал ва уртача турмуш кечи-риш стандартлари ва жамият аъзолари томони-дан ушбу меъёрларни кабул килиниши билан бир каторда, уларнинг эхтиёжлари хажмини мамла-катнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиш дара-жасига мос равишда ортиб бориши натижасида турмуш сифати курсаткичлари хам яхшиланиши лозим.

Фойдаланилган адабиёт руйхати:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Дейнега А.Н. Уровень и качество жизни, их показатели. Качество информационных услуг: Сборник научных трудов по материалам научно-практического семинара

2. Вахабов А.В. рахбарлиги остида. "Пенсия тизимини ривожлантиришнингхорижтажри-баси" дарслик; Т.: "иктисод-молия"-2018.

3. "Ijtimoiy siyosat". O'quv qo'llanma i.f.d., prof. A.V. Vaxabovning umumiy tahriri ostida -Toshkent.: "Universitet", 2019. 242 b.;

4. Джуманова Р.Ф. Ахоли турмуш даражаси: курсаткичлари ва уни ошириш йуллари. Ик,тисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссертация автореферата - Т.: 2008, 27 бет.

5. Хаджалова Х.М. Качество жизни как основа стабильности общества. - Махачкала: Изд-во «Наука плюс», 2011;

6. Нестеров Л., Аширова Г. Национальное богатство и человеческий капитал // Вопросы экономики. № 2. 2003

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 4(140)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.