Научная статья на тему 'ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОЙ ТОРГОВЛИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВИЗАЦИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ'

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОЙ ТОРГОВЛИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВИЗАЦИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
национальная экономика / бизнес / цифровизация / электроника / информация / связь / банк / интернет

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ходжаев Насим Саидович

В статье анализируется состояние электронного бизнеса и ее роль в процессе цифровизации экономики Республики Таджикистан. Также представлены основные направления ее совершенствования и расширения. Исследуя современное состояние цифровизации бизнес-процессов, автор выявляет преимущества и недостатки данного типа экономики. В статье также отмечает, что дальнейшее развитие отрасли неразрывно связано с совершенствованием инфраструктуры цифровизации предпринимательской деятельности и законодательной системы. Основываясь на убедительных доказательствах, автор считает, что дальнейшее развитие цифровизации зависит от развития электронного банкинга и услуг электронного бизнеса. В конце статьи даются вывод автора и полезные рекомендации по дальнейшему развитию и расширению цифровой экономики в Республике Таджикистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОЙ ТОРГОВЛИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВИЗАЦИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ»

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОЙ ТОРГОВЛИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВИЗАЦИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ

ХОДЖАЕВ НАСИМ САИДОВИЧ

Старший преподаватель кафедры информатики и телекоммуникаций Дангаринского государственного университета Дангариннский р-н, улица Центральная, 25

Аннотатсия. В статье анализируется состояние электронного бизнеса и ее роль в процессе цифровизации экономики Республики Таджикистан. Также представлены основные направления ее совершенствования и расширения. Исследуя современное состояние цифровизации бизнес-процессов, автор выявляет преимущества и недостатки данного типа экономики. В статье также отмечает, что дальнейшее развитие отрасли неразрывно связано с совершенствованием инфраструктуры цифровизации предпринимательской деятельности и законодательной системы. Основываясь на убедительных доказательствах, автор считает, что дальнейшее развитие цифровизации зависит от развития электронного банкинга и услуг электронного бизнеса. В конце статьи даются вывод автора и полезные рекомендации по дальнейшему развитию и расширению цифровой экономики в Республике Таджикистан.

Ключевые слова: национальная экономика, бизнес, цифровизация, электроника, информация, связь, банк, интернет

САМТ^ОИ АСОСИИ ТАКМИЛИ ТИЧ,ОРАТИ ЭЛЕКТРОНЙ ДАР ШАРОИТИ ТАДБИЦИ РАЦАМИКУНОНИИ ИЦТИСОДИ МИЛЛЙ

ХОЧДЕВ НАСИМ САИДОВИЧ

Муаллими калони кафедраи информатика ва телекоммуникатсияи Донишгох,и давлати Дангара н. Дангара, кучаи Марказй, 25

Фишурда. Дар мацола вазъи тицорати электроны ва нацши он дар цараёни рацамикунонии ицтисодиёти Цумуурии Тоцикистон мавриди таулил царор дода шуда, самтуои асосии такмил ва тавсеаи он пешнщод карда шудааст. Муаллиф зимни тауциц уолати кунунии рацамикунонии раванди фаъолияти соуибкори, афзалиятуо ва норасощои ин навъи ицтисодро ошкор намуда, зикр менамояд, ки рушди минбаъдаи соуа ба такмили инфрасохтори рацамикунонии фаъолияти соуибкори ва низоми цонунгузори алоцаи ногусастани дорад. Муаллиф дар асоси далоили цотеъ бар ин назар аст, ки рушди минбаъдаи рацамикунони ба ташаккули хизматрасониуои электронии бонки ва тицорати электроны вобаста мебошад. Дар анцоми мацола хулоса ва тавсищои судманди муаллиф цщати рушд ва тавсеаи минбаъдаи тцтисоди рацами оварда шудааст.

Калидвожахр: ицтисоди милли, тицорат, рацамикунони, электроны, иттилоот, коммуникатсиони, бонк, интернет.

Abstract. The article analyzes the state of e-business and its role in the process of digitalization of the economy of the Republic of Tajikistan. The main directions for its improvement and expansion are also presented. By exploring the current state of digitalization of business processes, the author identifies the advantages and disadvantages of this type of economy. The article also notes that the further development of the industry is inextricably linked with improving the infrastructure for the digitalization of business activities and the legislative system. Based on convincing evidence, the author believes that the further development of digitalization depends on the development of e-banking and e-business services. At the end of the article, the author's

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

conclusion and useful recommendations for the further development and expansion of the digital economy in the Republic of Tajikistan are given.

Keywords: national economy, business, digitalization, electronics, information, communications, bank, Internet

Яке аз самтхои асосии тадбики ракамикунонии фаъолияти сохибкорй тичорати электронй ва ташкили хизматрасонихои электронй махсуб шуда, тадбики он дар самтхои гуногун ба таври густурда ба рох монда шудааст.

Рушду тавсеаи технологияи иттилоотй дар фазои тичорати сохибкорй ривочу равнак хоста, бо кумаки интернет созмон додани сомонахои махсуси шабакавиро такозо менамояд. Дар шароити имруза хама намуди тичорат ва хизматрасонй тавассути интернет пешниход карда мешаванд, ки як амри маъмулй гаштааст. Масалан, фуруши мол, кор ва хизматрасонй дар баробари фаъолияти ананавй тарики интернет низ ба рох монда шуда, хиссаи амалиётхои электронй руз аз руз афзоиш меёбад. нафъ

Мухаккикон бар ин назаранд, ки дар шароити иктисоди бозорй ва шабакавй ру овардани сохибкорон ба пардохтхои молиявй тарики электронй ба нафъи онхо буда, имконият медихад, ки вактро самаранок истифода баранд, фаъолияти тичоратии худро таквият бахшанд ва хачми гардиши молро афзун намоянд. Аз суи дигар, чунин навъи хизматрасонй ба манфиати мизочон равона шудааст. [5, C. 61 - 65].

Мутобики конунгузорихои чорй дар Чумхурии Точикистон тичорати электронй ин мачмуи муносибатхои иктисодии иштироккунандагон вобаста ба табодули мол, кор ва хизматрасонй мебошад, ки тавассути шартномахо ва тибки ахди оммавй амалй карда мешавад. Имруз сохтори мукаммали иттилоотй ва технологияхои телекоммуникатсионй рушди тичорати электрониро таъмин менамоянд.

Дар Чумхурии Точикистон технологияхои иттилоотй ва телекоммуникатсионй руз то руз рушд ёфта, сохибкорони инфиродй ба воситаи кушодани сомонахои интернетй, фуруши мол, кор ва хизматрасонихои мухталифро ба мизочони худ пешниход менамоянд. Х,амчунин, корхонаю ширкатхои гуногун имрузхо аз савдои электронй васеъ истифода бурда, молу хидматрасонихои худро ба мизочон пешкаш мекунанд. Пештар ширкатхо дар шабакахои интернетй молу махсулоти худро асосан таблиг менамуданд. Имруз ягон ширкати хозиразамонро бе доштани сайти тичорати электронй тасаввур кардан номумкин аст.

Тичорати электронй барои конеъ намудани талаботи рузафзуни ахолй ба молу махсулот ва хизматрасонихо мусоидат намуда, барои сарфаи вакт ва сарфаи харочоти тичоратй боис мегардад.

Дар замони муосир зимни тичорати электронй амалхои зерин мавриди ичро карор мегиранд:

> Омода намудани порталхои тичорати электронй;

> Ба низом даровардани чараёни миёни сохибкорон ва мизочон аз тарики тичорати электронй;

> Ташкил намудани сомонахои расмии фуруши мол ба муштариён ва нишон додани хизматрасонихо;

> Пешниходи дакики иттилоот дар бораи мол, кор ва хизматрасонихои гуногун;

^ Пардохти электрони тарики кортхои пластики ва дигар намудхои электронии пардохт;

> Ч,ори намудани чараёни тичорати бо шарикони тичорат.

Тавре дар боло зикр рафт амалишавии тичорати электронй танхо дар сурате дуруст ба рох монда мешавад, ки аз имкониятхои низоми пардохт васеъ истифода бурда шавад. Дар шароити муосир ба рох мондани тичорати электронй тарики кортхои пластики ба хукми анъана даромадааст, ки дар тачрибаи чахонии тичорат аз ин нави кортхо васеъ истифода бурда мешавад.

Дар Паёми навбатии худ Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Президента Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон чихати тавсеа ва таквият бахшидани хисоббаробаркунихо гайринакдй чунин ишорахо намуда буданд: "Дар ду соли минбаъда низоми пардохтх,ои Fайринакдиро дар хамаи сохахо, аз чумла нуктахои савдову хизматрасонй пурра чорй намуда, хамгироии фаъолият дар ин самт таъмин шавад" [1].

Дар асоси иттилооти расмии мунташирнамудаи Бонки миллии Чумхурии Точикистон давоми дахсолаи охир таваччухи ахли чомеа ба ин нави хизматрасонй ба сурати баланд афзоиш ёфтааст.

Х,оло дар каламрави кишвар барои тадбик намудани тичорати электронй аз чониби ташкилотхои карзии молиявй дар мачмуъ 1993 адад банкомат ва 7319 адад терминалхои электронй насб шуда, дар хизмати сохибкорон ва мизочон карор доранд. Тахлилхо нишон медиханд, ки аз ин теъдод, 2837 адад дар нуктахои пешниходи пули накд ва 4482 адад дар муассисахои савдою хизматрасонй насб шудаанд, ки нишондоди мазкур нисбат ба соли 2022 мувофикан 43,2 фоиз ва 18,3 фоиз зиёд шудааст. Инчунин, QR-рамзхои дар муассисахои савдою хизматрасонй ба 20 326 адад баробар шудааст, ки киёсан ба соли 2022 аз руи хисоб 33,0 фоиз зиёд мебошад [2].

Мушохидахо нишон медиханд, ки яке аз воситахои мухими бозори хизматрасонихои электронии бонкй дар шароити мутагйири иктисоди бозоргони кортхои пардохтии пластики мебошанд. Мувофики иттилои Бонки миллии Точикистон дар давоми се сол рушди бозор ба тарики зайл майл ба болорави дорад. Дар расми 3 омори дорандагони кортхои пардохтии бонкй бо фоиз ва теъдод оварда шудааст.

Расми 3. - Афзоиши шумораи кортхои пардохтии бонкй

Тахлили мантикй ва математикии расми 3 нишон медихад, ки давоми солхои 2017 -

2022

шумораи дорандагони кортхои пардохтии пластикии бонкй 35 фоиз афзоиш ёфтааст, ки ин рушди бесобикаи ин навъи хизматрасониро дар каламрави кишвар дарак медихад. Мо дар расми 4 хиссаи кортхои пардохтии ба муомилот баровардашударо дар мамлакат дар соли 2022 тарики диаграммаи мудавар нишон медихем.

Kopn

Расми 4. Х,иссаи кортх,ои плансики пардохти дар каламрави мамлакат.

Дигар масалаи мавриди бах,с коргирии кортх,ои пластики, ки тавассути онх,о хизматрасоних,ои электронй ба амал бароварда мешавад, дар манотики чумхурй мебошад. Иттилооти дастрасшуда аз он шах,одат медихдд, ки на танх,о дар шах,рх,ои серах,олии Чумхури балки дар кучактарин дех,оти мамлакат аз ин навъи хизматраоснй мардум бархурдоранд. Дар расми 5 х,иссаи кортх,ои пардохтй дар минтаках,ои гуногуни чумхурй оварда шудааст:

Расми 5. Х,иссаи

кортх,ои пардохтй дар шах,ру вилоятх,о ва нох,иях,ои тобеи чумхурй

Шакли нави хизматрасонихои ракамии бонки, ки ба туфайли дастраси ба интернет ва телефонхои мобилй анъана шудааст дар расми 6 аз хисоби истифодабарандагони хамёнхои электронй мавриди тахлил карор мегирад.

Расми 6. Теъдоди шумораи хамёнхои электрони бо адад давоми солхои 2018-2023

Вокеят нишон медихад, ки шумораи хамёнхои электрони дар каламрави кишвар ба 6306052 адад расида, 37% пардохтхо тарики хамёнхои электрони рохандози мешаванд. Танхо дар нимсолаи соли 2023 теъдоди хамёнхои электрони ба 1397602 адад баробар аст.

Амалиётхои анчомёфда дар хамин давра аз тарики хамёнхои электрони дар расми 7 оварда шудаанд.

Расми 7. Амалиётхо тавассути хамёнхои электрони Шумораи амалиётхо тарики хамёнхои электрони дар соли 2022 дар каламрави мамлакат ба 13,4 млн. адад расидааст, ки нисбат ба соли 2018 13,3 млн. адад зиёд аст. Тахлилхо нишон дод, ки зимни коргири аз амалиётхои тарики хамёнхои электрони анчом додашуда сохибкорон дар соли 2022, 1615 млн. сомони фоида ба даст овардаанд, ки дар киёс ба соли 2018 (1415 млн. сомони) зиёд мебошад.

Дар асоси тахлилхо тавон ба хулоса омад, ки рушди тичорати электрони, ва дастрасии босуръат ба хамёнхои электрони, вусъат додани чунин фаъолият аз чониби сохибкорон ва ширкатхои ватани метавонад, имкониятхои нав ба навро барои рушди иктисоди милли ба миён орад. Ин аст, ки ба андешаи мо ширкатхо ва сохибкорони ватани ва хоричи пешниходи мол, кор ва хизматрасониро тарики тичорати электрони таквият мебахшанд.

Х,амин тавр, бахри ракамикунонии фаъолияти сохибкори ва ташкили инфрасохтори мукаммали он сиёсати устувори институтсионали лозим мешавад, ки ташаккул ва хифзи низоми иттилооти тичоратиро метавонад дар бар гирад. Мухаккикони соха бар ин назаранд, ки талаботи хатмии шаклгирии ин низом коркарди мачмуи меъёрхо ва стандартхои муайян,

тавсеаи устувор ва асосхои мустахками сертификатсияи низомхои хифз, бартараф намудани хавфу хатархои иттилоотиро такозо менамояд.

Дар хамин радиф, ташкили такмили ихтисоси сохибкорон ва кормандони ширкатхо ногузир буда, онхоро бо технологияхои нави иттилоотй ва амнияти иттилоотй бояд сари вакт шинос намудан зарур аст. Таъсиси низоми кумаки иттилоотии давлатй дар фаъолияти сохибкорй, ки метавонад таъмини амнияти иттилоотиро дуруст ба рох монад, ки аз чумлаи аркони асосии тичорати электронй мебошад.

Ба андешаи мо, тичорати электронй ва иктисоди ракамй аз руйи чунин авомил бартарият дорад.

♦♦♦ рушди тичорати электронй ва тадбики иктисоди ракамй ба бехбуд бахшидани вазъи иктисодию ичтимой мусоидат намуда барои очилан ичро кардани амалиёти мухталифи молиявй шароити матлуб мухайё мекунад:

♦♦♦ Мизоч метавонад мол, кор ва хизматрасонихои гуногунро аз тарики сомонахои Интернет пайдо намояд, ва пардохтро бо хамёни электронй ё интернет-банкинг ичро кунад, ки боси сарфаи мегардад;

♦ бо шарофати тадбики иктисоди ракамй ва рушди технологияхои иттилоотй ба даст овардани хама гуна мол ва хизматрасонихо бидуни чалби миёнчй (миёнрав) даст медихад. Дар шароити кунунй аксари сохибкорон ва моликони ширкатхои бузурги тичоратй дорои сомонахои интернетии тичоратй мебошад, ки дилхох мизоч метавонад ба воситаи ин сомонахо дилхох мол ва хизматрасониро фармоиш дихад;

♦♦ тичорат дар байни сохибкор ва мизоч мустаким ба рох монда шуда, арзиши аслии мол, харочоти маркетингй, дастрасй ба наклиёт ва логистика кохиш меёбад;

♦ баланд бурдани сатхи ракобатпазири молу махсулоти ватанй, васеъ кардани чугрофияи амалй намудани фаъолияти тичоратй;

♦ шаффофияти тичорат. Мусаллам аст, ки хисоббаробаркунихо дар иктисодиёти ракамй танхо тарики гайринакдй анчом мепазиранд, ки руйпуш намудани даромад барои кормандони нозироти андоз имкон нопазир аст. Тичорати электронии иктисодй барои кохиш додани иктисодиёти соягй, мубориза бо фасодкорй ва амалхои каллобй мусоидат менамояд.

Дар ин баробар иктисоди ракамй дорои баъзе норасоихо низ мебошад, ки онхоро иетавон чунин ракам зад;

♦ афзоиш ёфтани суръати каллобй. Танхо таъмини амнияти иттилоотй метавонад пеши ин зухуроти номатлубро гирад;

♦ зиёд шудани сатхи бекорй. Х,ангоми ба рох мондани тичорати электронй, баъзе мутахасисон метавонанд казбу пешаи худро аз даст диханд;

♦ норасоии ба интернет ва технологияхои иртиботй. Воридшавии комил ба иктисодиёти ракамй танхо дар сурате даст медихад, ки мизоч ва сохибкор бо интернет ва технологияхои иртиботй дастраси дошта бошад. Аз суи дигар, барои шахрвандони Точикистон дастрасй ба интернети баландсуръат на хамеша имконпазир аст;

♦ вобастагй ба иктисоди ракамй. Х,ангоми коргирй аз иктисоди ракамй дар интернет мизоч ва сохибкор озодиро аз даст медихад.

Ба андешаи мо, барои расидан ба рушди бо суръати ракамикунонии иктисод амалинамоии чорабинихои зерин зарур аст:

♦ дастрасии ахолии кишвар ба технологияхои компютерй ва иртиботи барои анчом додани хизматрасонихои гуногуни электронй;

♦ дастрасии васеъи ахолй ба технологияхои пуриктидори ракамй чихати очилан ба рох мондани амалиётхои гуногуни тичоратй;

♦ чорй намудани барномахои молиявй чихати идоракунии шаффофи суратхисобхо;

♦ чорй намудани бакайдгирии фаврии субъектхои иктисодй тарики электронй.

Х,амин тарика, истифодаи саривактии тадбирхои асоснокшуда, ба сохибкорон ва

ширкатхои ватанй ва хоричи имкон медихад, ки онхо натичахои дилхохи молиявиро бо дар

назардошти сарфаи вакт ба даст оранд.

РУЙХАТИ АДАБИЁТ:

1. Бюллетени омори бонкй. - Душанбе: БМТ, Август, С. 101-102; Бюллетени омори бонкй. - Душанбе: БМТ, Декабр. - С. 96-98

2. Вохурии Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон бо кормандони сохахои молия, андоз, гумрук ва бонкдории кишвар. Душанбе, 10.05.2019.

3. Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон [^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30.12.19, №642].

4. Кодекси андози Чумхурии Точикистон. - Душанбе, 2021. - С. 370-371.

5. бурбонов А.Р., Сафаров ЧА. Х,олати муосири сохибкории инфиродй дар Чумхурии Точикистон / А.Р. бурбонов, ЧА. Сафаров // Паёми Донишгохии давлатии тичорати Точикистон. - Душанбе, 2020. - № 4 (33). - С. 61-65.

6. Черняков М.К., Тулиев М. С., Мухторзода С.С., Тулиев М. С. Некоторые аспекты становления цифровой экономики сферы услуг [Текст] / М.К. Черняков, С.С. Мухторзода С.С., Тулиев М. С. // Финансовый бизнес. Научно-аналитический журнал по экономике и финансам. - Душанбе, 2023. - № 5. - С. 89-93.

7. Don Tapscott. The Digital Economy: Promise and Peril in The Age of Networked Intelligence [Text] / Don Tapscott. - McGraw-Hill, 1995 - 342p.

8. Negroponte, N. Being Digital [Text] / N. Negroponte. - NY: Knopf, 1995. - 256 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.