Научная статья на тему 'Основания для прекращения трудового договора по инициативе работодателя в связи с однократным грубым нарушением работника своих трудовых обязанностей'

Основания для прекращения трудового договора по инициативе работодателя в связи с однократным грубым нарушением работника своих трудовых обязанностей Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
182
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
трудовой договор / одностороннее прекращение трудового договора / трудовая дисциплина / однократное грубое нарушение трудовых обязанностей / дисциплинарное взыскание / отстранение от работы. / employment contract / unilateral termination of an employment contract / labor discipline / one-time gross violation of labor duties / disciplinary action / suspension from work.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Севинчбек Мамиров, Баходир Хамракулов

В настоящее время существует множество проблемных ситуаций и нерешенных дел, связанных с прекращением трудового договора по инициативе работодателя в связи с виновными действиями работника. В настоящей статье предусмотрена нормативно-правовая основа прекращения трудового договора по инициативе работодателя в связи с однократным нарушением трудовых обязанностей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Grounds for termination of employment contract with employer's initiative in connection with one-time rude violation labor duties by employee

Nowadays, there are many problematic situations and unsolved cases related to termination of employment contract with employer’s initiative in connection with guilty actions of employee. This article provides a legal basis for termination of employment contract with employer initiative in connection with one-time rude violation labor responsibilities by employee

Текст научной работы на тему «Основания для прекращения трудового договора по инициативе работодателя в связи с однократным грубым нарушением работника своих трудовых обязанностей»

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

Grounds for termination of employment contract with

employer's initiative in connection with one-time rude violation

labor duties by employee

Sevinchbek MAMIROV ! Bakhodir KHAMROQULOV ?

Tashkent State University of Law

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

5 April 2021

Keywords:

employment contract,

unilateral termination of an

employment contract, labor

discipline, one-time gross

violation of labor duties,

disciplinary action,

suspension from work.

Nowadays, there are many problematic situations and

unsolved cases related to termination of employment contract

with employer’s initiative in connection with guilty actions of

employee. This article provides a legal basis for termination of

employment contract with employer initiative in connection

with one-time rude violation labor responsibilities by employee.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Ходимнинг Y3 MeXHaT вазифаларини бир марта купол

равишда бузиши натижасида иш берувчининг ташаббусига

кура мехнат шартномасини бекор килиш асослари

АННОТАЦИЯ

Калит сузляр:

Мехнат шартномаси,

мехнат шартномасини бир

томонлама бекор килиш,

мехнат интизоми, мехнат

вазифаларини бир марта

купол равишда бузиш,

интизомий жазо чораси,

ишдан четлаштириш.

Хозирги кунда ходимнинг айбли хатти-харакатлар билан

боглик асослар буйича иш берувчининг ташаббусига кура

мехнат шартномасини бекор килиш билан боглик куплаб

муаммоли вазиятлар хамда хал этилмаган холатлар мавжуд.

Мазкур маколада иш берувчининг ташаббуси билан

ходимнинг Уз мехнат вазифаларини бир марта купол

1 master, Tashkent State University of Law, Tashkent, Uzbekistan

e-mail: mamirovsevinchbek@gmail.com

2 Doctor of Law, Tashkent State LawUniversity, Tashkent, Uzbekistan

e-mail: info@advocateabf.com

Е

e

u a Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

i a Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

бузиши туфайли мехнат шартномасини бекор килишнинг

норматив-хукукий асослари ёритилади.

Основания для прекращения трудового договора по

инициативе работодателя в связи с однократным грубым

нарушением работника своих трудовых обязанностей

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова; В настоящее время существует множество проблемных

трудовой договор, ситуаций и нерешенных дел, связанных с прекращением

одностороннее т ового договора по инициативе работодателя в связи с

прекращение трудового РУд д Р 4 Р д

договора, трудовая виновными действиями работника. В настоящей статье

дисциплина, однократное предусмотрена нормативно-правовая основа прекращения

грубое нарушение | трудового договора по инициативе работодателя в связи с

трудовых обязанностей, однократным нарушением трудовых обязанностей.

дисциплинарное

взыскание, отстранение от

работы.

Узбекистон Республикаси Конститутсиясининг 37-моддаси мувофик, хар бир

шахс мехнат килиш, эркин касб танлаш, адолатли мехнат шароитларида ишлаш ва

конунда курсатилган тартибда ишсизликдан химояланиш хукукига эга.

Мехнат муносабатлари инсон хаёти билан хамиша чамбарчас боглик, булиб,

мехнат фаолиятининг мавжуд эмаслиги нафакат моддий, балки маънавий инкироз

вужудга келишига хам сабаб булиши мумкин.

Хозирги кунда, фукароларнинг хукукий онги ва маъданияти кундан кунга

ривожланиб бормокда, ушбу холат Уз навбатида уларнинг Уз хукуклари учун

курашишни янада кучайишига сабаб булмокда. Шундай шароитда уларга

кумаклашиш, хукукий химоя механизмини содда ва тушунарли тарзда жорий килиш,

хукукий таргибот масалаларига эътибор каратишимиз, биз хукукшуносларнинг

олдида турган асосий вазифалардан бири хисобланади. Зеро, Узбекистон

Республикаси Биринчи Президент И.А. Каримов таъкидлаганидек: “Аслида, хар кандай

ислохотнинг энг мухим самараси, аввало, халкнинг маънавий-рухий карашларидаги

янгиланиш жараёнлари, унинг онгу тафаккурининг юксалиши, мамлакатда юз

бераётган Узгаришлар унинг хаётига, такдирига дахлдор булганини чукур хис килиши

ва шундан хулоса чикариши билан белгиланади. Биз амалга ошираётган

ислохотларимизда ана шундай натижаларга эришиш учун барча Узгариш ва

янгиланишларнинг марказига инсон ва унинг манфаатларини куйдик. Шунинг учун

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

хам бугунги кунда ана шу жараёнларнинг мохиятида ислохот-ислохот учун эмас,

аввало, инсон учун, унинг фаровон хаёти учун хизмат килиши керак, деган максад

мужассам эканини ваунингамалий ифодасини барча сохаларда куриш, кузатиш кийин

эмас”[1].

Хозирги кунда тарафлар ихтиёрига боглик булмаган холда, шунингдек

ходимларнинг айбли хатти-харакатлари билан боглик асосларга кура иш берувчи ва

ходим уртасида мехнат шартномасини бекор килиш билан боглик холатлар куплаб

учраб турибди. Ушбу холатлар натижасида куплаб ходимлар Узининг ишидан махрум

164

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

булмокда. Натижада жамиятимизда ишсизлик муоммоси вужудга келмокда. Уз

навбатида, иш берувчилар хам мехнат шартномасини бир томонлама бекор килишда

бир катор моддий ва процессуал хатоларга ЙУл куймокдалар. Ушбу холатлар

ходимларнинг ишга тикланиш билан боглик хукукларини амалга оширишда бир

мунча вакт сарфлашларига сабаб булмокда. Хаттоки, баъзи вазиятларда ходим

томонидан айбли харакат содир этилганда, баъзи сабабларга кура иш берувчи мехнат

шартномасини ходим билан бекор кила олмаяпти. Уз навбатида, ушбу холат иш

жойида мехнат интизомини таъминлашда салбий таъсир курсатмокда.

Мехнат интозоми - бу корхона, муассаса ва ташкилотларда ходимлар ва иш

берувчилар томонидан амал килиниши керак коидалар мажмуидир. Корхона,

Ташкилот ва муассасаларда ракобатбардошликни оширишда, молиявий

баркарорлигини таъминлашда, ишлаб чикариш самарадорлиги ва мехнат

унумдорлигини оширишда мехнат интизоми мухим ахамият касб этади. Шу сабабли

хам хар бир ташкилот Уз фаолияти давомида мехнат интизомини таъминлашга

харакат килади.

Рус олими Шишко Г.Б. фикрича “мехнат интизомини таъминлашда биринчи

навбатда инсонлар билан ишлашда иш берувчи томонидан мажбурлаш методи билан

ишонтириш методини уйгунлаштириш кобилиятига боглик”[6] деган фикрни илгари

сурган.

Иш беручи томонидан мехнат шартномасини бекор килиш асосларидан бири

сифатида ходим томонидан Уз мехнат вазифаларини бир марта купол равишда бузиш

хисобланади.Мехнат шартномасини бекор килиш асослари конун билан тан олинган

юридик факт хисобланиб, уларнинг юзага келиши натижасида мехнат шартномасини

бекор килишга булган хукук юзага келади. Бирор бир ходиса ёки вазиятни мехнат

шартномасини бекор килиш учун ахамиятга эга булган юридик факт деб тан олиш

учун, аввало, улар юридик нормалар билан белгиланган ва тартибга солинган булиши

керак. Бундан келиб чикадики, хар кандай ухшаш вазиятлар мехнат шартномасини

бекор килиш асоси хисобланмайди.

Русолими С.Ю.Фильчакованинг фикрича, мехнат шартномасини бекор килишда

конунчиликда белгиланган норманинг Узигина асос була олмайди. Бунда асос

сифатида норматив-хукукий хужжат эмас, балки ташкилот мансабдор шахсининг ёки

давлат органининг хукукни кулловчи акти тан олинади.

Хукукшунос олим М.Ю.Гасановнинг фикрича, иш берувчи ташаббуси билан

мехнат муносабатларини бекор килишнинг урнатилган тартибига риоя килишда

мехнат шартномаси бекор килишнинг асосига боглик булган маълум бир юридик

фактларнинг мавжуд булиши талаб этилади.

Мехнат муносабатларида баркарор хукукий алокаларни, конунийлик ва

ижтимоий адолат тамойилларига амал килишни таъминлаш инсон хукукларининг

кафолатларидан биридир[5].

Мехнат шартномасини бекор килиш ходим томонидан мехнат интомига риоя

килмаслик натижасида амалга оширилади. Мехнат интизомини мустахкамлашга

Йуналтирилган мухимлик ва заруриятни англаш мулк шаклидан катъи назар турли

сохаларда фаолият юритадиган куплаб корхоналар учун долзарб масала булиб

колмокда.

Узбекистон Республикасининг Мехнат кодекси 100-модданинг иккинчи

кисмининг 4-бандиган кура, ходимнинг Уз мехнат вазифаларини бир марта купол

165

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

равишда бузганлиги у билан мехнат шартномасини бекор килишнинг асосларидан

биридир.

Ходим билан тузилган мехнат шартномасини бекор килишга олиб келиши

мумкин булган мехнат вазифаларини бир марта купол равишда бузишларнинг

руйхати:

ички мехнат тартиби коидалари;

корхона мулкдори билан корхона рахбари Уртасида тузилган мехнат

шартномаси;

айрим тоифадаги ходимларга нисбатан кулланиладиган интизом хакидаги

низом ва уставлар билан белгиланади.

Ходимнинг Уз мехнат вазифаларини бузиши купол тусга эгалиги &ки эга

эмаслиги хар бир муайян холда содир килинган ножуя харакатнинг огир-енгиллигига

хамда бундай бузиш туфайли келиб чиккан ё&ки келиб чикиши мумкин булган

окибатларга караб хал этилади.

Ушбу модданниг учинчи кисмига асосан, ходим вактинча мехнатга

кобилиятсизлик даврида ва мехнат тутрисидаги конунлар ва бошка норматив

хужжатларда назарда тутилган таътилларда булган даврида мехнат шартномасини

иш берувчининг ташаббуси билан бекор килишга йул куйилмайди, корхона бутунлай

тугатилган холлар бундан мустасно.

Юкоридаги кодекснинг 101-моддаси биринчи кисмига кура, башарти жамоа

келишуви ёки жамоа шартномасида мехнат шартномасини иш берувчининг

ташаббуси билан бекор килиш учун касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимлар бошка

вакиллик органининг олдиндан розилигини олиш назарда тутилган булса,

шартномани бундай розиликни олмай туриб бекор килишга йул куйилмайди.

1999 йил 14 июнда кабул килинган 746-сон билан Адлия вазирлигидан

руйхатдан утган Идоравий мансублиги, мулкчилик ва хужалик юритиш шаклларидан

катъи назар, корхона, муассаса, ташкилот ички мехнат тартибининг намунавий

коидаларига мувофик, ходим томонидан Уз мехнат вазифаларини бир марта купол

равишда бузиши натижасида мехнат шартномасини бекор килиш асосларига

куйидаги харакатлар киради:

ижро интизомини бузиш (Узр Президенти, Хукумати, юкори турувчи орган,

хокимят ва иш берувчининг Kapop, фармон ва топширикларида назарда тутилган

вазифаларини Уз вактида ва тулик бажарилишини таъминламаслик);

прогул (узрли сабабларсиз сурункасига &ки жамихисоблаганда иш жойида

ортик булмаслик);

алкоголли ичимлик, гиёхванд ёки токсик модда таъсиридан мастлик холатида

ишга келиш, тиббий хулоса ва бошка далиллар билан тасдикланганда;

иш жойида ташкилотга тегишли мол-мулкни Уугирлаш, гувохлар курсатмаси

билан тасдикланганда;

тарбиявий функцияни амалга оширадиган ходим томонидан вазифасини давом

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

эттиршга тускинлик киладиган ахлокка зид харакатлар содир этиши ва бошка

асослар.

Ушбу муносабатлар билан богтлик муаммоли вазиятлар буйича иш судларга

оширилганда, муаммоли вазиятлар амалдаги норматив-хукукий хужжатлар ва Олий

суди Пленумининг тавсиявий ахамиятга эга 1998 йил 17 апрелдаги 12-сонли «Судлар

томонидан мехнат шартномаси (контракти)ни бекор килишни тартибга солувчи

166

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

конунларнинг кулланилиши хакида»ги карори (бундан буён матнда ОСП карори деб

юритилади) асосида хал этилади.

ОСП карорининг29-бандига кура, мехнат шартномасини МК 100-моддаси 2-

кисмининг 3- ва 4-банди буйича бекор килиш интизомий жазо чораси эканлигига

судларнинг эътибори каратилиши кераклиги белгиланган.

Интизомий жазолар ходимни унга юклатилган мехнат мажбуриятларини ножуя

хатти-харакати туфайли бажармаслиги ёки тегишли тарзда бажармаслиги (ички

тартиб коидалари, мансаб ИЙурикномалари, низомлар, иш берувчининг конуний

буйруклари, техник коидаларни бузиш ва х,к.) сабабли кулланиши мумкин.

ОСП карорининг 32-бандига мувофик, интизомий жазо бевосита ножуя хатти-

харакат аниклангандан кейин, ходимнинг касал ёки таътилда булган вактини хисобга

олмасдан, узоги билан бир ой ичида кулланилади. Ножуя хатти-харакат содир этилган

кундан бошлаб олти ой утганидан, молия-хужалик фаолиятини тафтиш этиш ёки

текшириш натижаси буйича эса, содир этилган кундан бошлаб икки йил утгандан кейин

жазони куллаб булмайди. Жиноий иш буйича иш юритилган давр бу муддатга кирмайди.

УЗР Мехнат кодексининг 174-моддасига кура, корхонада мехнат тартиби иш

берувчи касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимларнинг бошка вакиллик органи билан

келишиб тасдиклайдиган ички мехнат тартиби коидалари билан белгиланади.

Юкоридаги нормани тахлил киладиган булсак, хар бир корхонадаички мехнат

тартиби коидалари булиши керак хамда ушбу коидалар касабауюшмаси кумитаси ёки

ходимларнинг бошка вакиллик органи билан келишилган булиши шарт.

ОСП карорининг 34-бандига мувофик, МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-

бандига кура, ходим Уз вазифаларини бир марта купол равишда бузганлиги учун

мехнат шартномасининг бекор килинишига факатгина бу ножуя хатти- харакатлар:

корхона рахбарига нисбатан — корхона мулкдори (ваколатли органи) билан

корхона рахбари Уртасида тузилган мехнат шартномасида;

интизом хакидаги низом ва уставлар татбик этилувчи айрим тоифадаги

ходимларга нисбатан — интизом хакидаги тегишли низом ва уставларда;

бошка барча ходимларга нисбатан — корхонанинг ички мехнат тартиб

коидаларида аник курсатиб утилган холдагина йул куйилишига эътиборни каратиш

лозим.

МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура, мехнат шартномаси бекор

килинишининг конунийлиги хакидаги низоларни куришда:

корхонанинг ички мехнат тартиби коидалари конунда белгиланган тартибда

(МКнинг 174-моддаси) тасдикланган-тасдикланмаганлигини;

корхона мулкдори (ваколатли органи) корхона рахбари билан &зма мехнат

шартномаси тузган-тузмаганлигини;

мазкур ходимга нисбатан интизом хакидаги низом ёки устав талаблари татбик

этилиш-этилмаслигини аниклаши керак.

Агар корхонада ички мехнат тартиби коидалари булмаса ё&ки бу коидаларни

конунда белгиланган тасдиклаш тартиби (МКнинг 174-моддаси) бузилган булса &худ

ходим билан тузилган мехнат шартномасини бекор килишга олиб келиши мумкин

булган мехнат вазифаларини бир марта купол равишда бузиш деб хисобланиши

мумкин булган хатти-харакатлар руйхати ички мехнат тартиб коидаларида аник

санаб утилмаган булса, МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура ходим билан

мехнат шартномаси бекор килинишига йул куйилмайди.

167

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

ОСП карорининг 35-бандига мувофик,судларнинг эътибори корхонанинг ички

мехнат тартиби коидаларида Уз мехнат вазифаларини бир марта купол равишда

бузгани учун барча ходимлар билан мехнат шартномасини бекор килишга асос

булувчи хатти-харакатлар (узрсиз сабабларга кура ишга чикмаслик-прогул; иш куни

мобайнида бекорчилик килиш, алкоголь, наркотик ёки токсинли моддадан маст холда

иш жойида булиш ва ишга келиш; иш берувчининг мулкини угирлаш ва 6.) билан бир

каторда факатгина баъзи тоифадаги ходимлар билан мехнат шартномасини бекор

килишга асос булувчи бир марта содир этилган ножуя хатти-харакатлар хам (тижорат

сирининг ошкор килиниши; бевосита пул ва товар кимматликлари билан муомала

килувчи ходим томонидан бу кимматликларнинг саклашни таъминланмагани,

уларнинг сакланишига хавф тутдирилгани ёки бу кимматликлар буйича муомала

килиш коидаларининг бузилиши, тарбиявий ишларни бажариши лозим булган шахс

томонидан ахлокан ножуя хатти-харакат содир этилиши ва 6.) курсатилган булиши

мумкинлигига каратилиши белгиланган.

Бинобарин, МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура, тижорат сирини

ошкор килиш муносабати билан мехнат шартномаси факат тижорат сирини ташкил

этувчи маълумотлар мансаб вазифасига асосан ишониб топширилган ходим билан ва

факатгина ушбу маълумотларнинг ошкор булишида айнан шу ходимнинг хакикатда

айбдорлигини тасдикловчи ишонарли далиллар мавжуд булса бекор этилиши

MYMKHH.

Пул ва товар кимматликлари сакланишини тТаъминламаганлик, уларнинг

сакланишига хавф тутдирувчи холатни юзага келтирганлик ё&ки бу кимматликлар

буйича муомала килиш коидаларини бузганлик учун мехнат шартномаси ушбу

асосларда факат пул ва товар кимматликлари буйича бевосита муомала килувчи

(кабул килувчи, сакловчи, ташувчи, таркатувчи ва 6.) ходим билангина бекор

килиниши мумкин.

Юкоридаги коидалардан келиб чикиб шуни айтиш мумкинки, ходимларга

нисбатан мехнат шартномасини бекор килиш учун ходимнинг ножуя хатти-харакати

ички тартиб коидаларида Уз мехнат вазифаларини бир марта купол равишда бузиш

деб белгиланган булиши хамда ушбу ички тартиб коидалар касаба уюшмалари ёки

ходимларнинг бошка вакиллик органи билан келишилган булиши керак. Акс холда,

иш берувчи томонидан мехнат шартномасини бир томонлама бекор килиш ноконуний

хисобланади.

ОСП карорининг36-бандига мувофикагар корхонанинг ички мехнат тартиб-

коидаларидаги Уз мехнат вазифаларини бир марта купол равишда бузиш деб

хисобланадиган ножуя хатти-харакатлар руйхатида прогул учун ходим билан

тузилган мехнат шартномаси бекор килиниши мумкин деб курсатилган булса, МК 100-

моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура бу хатти-харакат учун мехнат шартномасининг

бекор килинишига курсатилган коидаларда ходимнинг иш жойида узрсиз сабабларга

кура канча вакт булмаганлиги (тула иш куни, уч соатдан ортик ва шу каби) прогул деб

топилиши белгилаб куйилган такдирда йул куйилади.

Ходимнинг иш вактида корхона худудидан ёки унга берилган вазифани

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

бажариши лозим булган объект худудидан ташкарида булиши иш жойида булмаслик

деб тушунилади. Шунга кура, ишда хар кандай булмаслик эмас, балки факатгина

узрсиз сабаблар билан иш жойида булмаслик прогул деб хисобланиши мумкинлигини

инобатга олиб, судлар ходимнинг иш жойида булмаганлигининг хакикий

168

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

сабабларини аниклашлари лозим. Ишдаузрли сабабларга кура булмаган деб топса, МК

100-моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура мехнат шартномасининг бекор

килинишини тайриконуний деб топади ва ходимнинг ишга тиклаш хакидаги

талабини каноатлантиради.

МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-бандибуйича ходим иш жойида ички мехнат

тартиби коидаларида белгиланган муддатда иш вактида узрсиз сабабларга кура

булмаган холларда хам прогулга йул куйганлиги сабабли мехнат шартномасининг

бекор килинишига олиб келади.

Бундай холларга:

иш берувчининг рухсатисиз Узбошимчалик билан таътилга кетиш &худ

узбошимчалик билан дам олиш кунлари (отгул)дан фойдаланиш;

иш берувчини огохлантирмасдан ишни ташлаб кетиш, шунингдек ходимнинг

ташаббусига кура иш берувчининг мехнат шартномасини бекор килиш хакида икки

хафта олдин ёки тарафлар келишувига кура кискартирилган бошка муддат утмасдан

ишни ташлаб кетиш;

иш берувчи ташаббусига кура мехнат шартномаси бекор килинишида конун

билан ёки тарафлар келишувига кура белгиланган огохлантириш муддати тугамасдан

ишни ташлаб кетиш окибатида иш жойида булмасликлар киради.

ОСП карорининг 37-бандига мувофикагар узрсиз сабабларга кура ишга

чикмаётган (прогулга йул куйган) ходим мехнат шартномасини МК 100-моддаси 2-

кисмининг 4-банди буйича бекор килиш хакида буйрук чикарилаётган куни хам

ишламаётган булса, у билан мехнат муносабатлари ишга чикмай куйган биринчи

кунидан бекор килинади.

Юкоридаги коидаларда келиб чикиб шуни айтиш мумкинки, прогулга йул

куйган ходим билан мехнат шартномасини бекор килиш учун прогул булиши канча

вакт иш жойида узрсиз сабабларга кура булмаслик аник белгиланган булиши керак.

ОСП карорининг 38-бандига мувофик, корхонанинг ички мехнат тартиби

коидаларида ишга алкоголдан, наркотик ёхуд токсинли моддалардан маст холда

келиши ёки иш жойида шу холатда булгани учун МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-

бандига асосан мехнат шартномасини бекор килиш назарда тутилган такдирда, бу

асос курсатилган холатда факат корхона худудида пайдо булган ходимга нисбатан

эмас, балки Уз мехнат мажбуриятларини бажариши лозим булган бошка жойларда

кайд этилган холатда юрган ходимга нисбатан хам кулланилиши мумкин. Бунда

ходим ишдан четлатилган ёки четлатилмаганлиги ахамиятга эга эмас.

Алкоголь, наркотик ёхуд токсинлик моддалар истеъмол килиш окибатида юзага

келувчи сархушлик холати тиббий хулосага кура, шунингдек суд томонидан хукукий

бахоланиши лозим булган бошка исботлаш воситалари билан тасдикланиши мумкин.

Хозирги кунда купчилик тижорат ташкилотлари касаба уюшмаларига аъзо эмас

хамда уларнинг таркибий тузилмасида ходимлар вакиллик органи хам мавжуд эмас.

Шу сабабдан, улар ички мехнат тартиби коидаларини хеч кайси орган билан

келишмайдилар. Натижада уларда ходимларнинг Уз вазифаларини бир марта купол

бузиши натижасида мехнат шартномасини бир томонлама бекор килиш имконияти

чекланади. Бу холат ходимлар томонидан ички мехнат тартиби коидаларига амал

килиш эхтимолини камайтиради. Шу сабабли, куйидаги амалий ахамиятга эга

таклифларни билдирмокчимиз:

169

Е

e

u a Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Bog tenants Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

Биринчидан, тижорат ташкилотлари учун ички мехнат тартиби коидаларини

касаба уюшмаси кумитаси ё&ки ходимларнинг бошка вакиллик органи билан

келишишни ихтиёрий килиш керак деб уйлаймиз.

Иккинчидан«Идоравий мансублиги, мулкчилик ва хужалик юритиш

шаклларидан катъи назар, корхона, Myaccaca, ташкилот ички MeXHaT

тартиби» намунавий коидалари (руйхат раками: 746, 14.06.1999 йил) 2.38.-бандини

куйидаги хатбошилар билан тулдириш керак деб уйлаймиз:

“корхона, муассаса ва ташкилот рахбари, унингуринбосари ва бош бугалтернинг

асоссиз ва конунга зид карор кабул килиши натижасида, корхона, муассаса ва

ташкилот мулкига куп микдорда зарар етиши;”

“ходимлар томонидан мехнатни мухофаза килиш коидаларига амал

килинмаслиги, агар ушбу амал килмаслик огир ва Уртача огир тан жарохати

етказилишига сабаб булса;”

Учинчидан,мехнат фаолиятини амалга ошираётган ходим томонидан ишга

кириш вактида сохта хужжатларни такдим этилганлиги аникланганда, иш берувчи

томонидан мехнат шартномасини бир томонлама бекор килишнинг асосларини

яратиш керак деб уйлаймиз.

Хулоса Урнида шуни айтитимиз мумкинки, МК 100-моддаси 2-кисмининг 4-

бандига кура, мехнат шартномаси бекор килишда, корхонада ички мехнат тартиби

коидалари булмаса &ки бу коидаларни конунда белгиланган тасдиклаш тартиби

(МКнинг 174-моддаси) бузилган булса &худ ходим билан тузилган мехнат

шартномасини бекор килишга олиб келиши мумкин булган мехнат вазифаларини бир

марта купол равишда бузиш деб хисобланиши мумкин булган хатти-харакатлар

руйхати ички мехнат тартиб коидаларида аник санаб утилмаган булса, МК 100-

моддаси 2-кисмининг 4-бандига кура ходим билан мехнат шартномаси бекор

килинишига йул куйилмайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Karimov Т.А. “ Inson manfaatlarini ta’minlash ijtimoiy himoya tizimini tizimini

takomillashtirish - ustuvor vazifamiz. “O’zbekiston”. Toshkent-2007-yil.

2. Узбекистон Республикаси Конститутсияси. Адолат. 2014.- 175 бет.

3. Узбекистон Республикаси Мехнат кодекси. 1995 йил 21 декабрь //Узбекистон

Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1996 i,

1-сонга илова; 1997 Й., 1999 й., 1-сон, 20.10.2020 Й., 03/20/642/1396-сон, 04.12.2020 й.,

03/20/653/1592-con//www.lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги 12-

сонли «Судлар томонидан мехнат шартномаси (контракти)ни бекор килишни

тартибга солувчи конунларнинг кулланилиши хакида» (Узбекистон Республикаси

Олий суди Пленумининг 2002 йил 14 июндаги 11-сонли, 2002 йил 25 октябрдаги 28-

сонли, 2003 йил 19 декабрдаги 20-сонли, 2004 йил 24 сентябрдаги 15-сонли ва 2018

Иил 30 ноябрдаги 34-сонли карорларига асосан киритилган Узгартириш Ba

кушимчалар билан).

5.Usmonova. M.A. Mehnat shartnomasi. TDYUI nashiriyoti. Toshkent-2007-yil.- 244

бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Шишко Г.Б. Трудовая дисциплина (монография) / Г.Б. Шишко, Общественное

объединение «Молодежное научное общество», Мн., 2000. - 342 с.

170

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.