CC BY
0УДК 576.89
ОШ ШААРЫНДАГЫ БАЛДАРДЫН ГЕЛЬМИНТТЕРИНИН
УЧУРДАГЫ АБАЛЫ.
Жунусалиева Элиза Жунусалиевна, окутуучу
llliza. junusalie vaahk. ru Кубаныч уулу Жумабек, окутуучу Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан Jumaj3221@,gmail. com
Аннотация: Макалада Ош шаарындагы балдардын гельминттеринин учурдагы абалына баа берилип, алардын балдарда кездешYYCYHYн сапаттык кврсвткYчтврY каралды. Изилдввлвр Ош облустук бириккен клиникалык ооруканасынын клиникалык паразитологиялык лабораториясы менен биргеликте ЖYргYЗYлдY. Гельминттердин 2019-2020- жылдар аралыгындагы жаш балдарда кездешYY абалы каралды. Лаборатория тарабынан аныкталган маалыматка ылайык, 1 жаштан 14 жашка чейинки балдарда квбYнчв адам аскаридасы Ascaris lumbricoides, ЧYЧвк курту Enterobius (острица), лямблия Giardia квп санда, ал эми аз санда боор соргуч Fasciola hepatica курту кездешет. Эксперименталдык маалыматтын негизинде Ош шаарында балдарда эц квп кездушYYЧY гельминт лямблия Giardia экени, жана анын таралуу себептери аныкталды.
Ачкыч свздвр: гельминт, мителер, лямблия, адам аскаридасы, ЧYЧвк курту, фасциоллез, боор соргуч курту, энтеробиоз,мителердин жумурткалары, капралогиялык ыкма.
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ГЕЛЬМИНТОВ ДЕТЕЙ ГОРОДА
ОШ
Жунусалиева Элиза Жунусалиевна Преподавател ь llliza. junusalie vaahk. ru Кубаныч уулу Жумабек Преподаватель Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан Jumaj322lagmail. com
Аннотация: В статье дана оценка современного состояния гельминтов у детей г. Ош и рассмотрены качественные показатели их встречаемости у детей. Исследования проводились совместно с клинической паразитологической лабораторией Ошской областной объединенной клинической больницы. Рассмотрена встречаемость гельминтозов у детей раннего возраста за 2019-2020 годы. По данным, установленным лабораторией, у детей в возрасте от 1 года до 14 лет чаще встречаются человеческая аскарида Ascaris lumhricoide), острица Enterobius, Giardia
giardia в большом количестве, а также печеночный-сосальщик Fasciola hepatica в небольшом количестве. По экспериментальным данным, наиболее распространенным гельминтом у детей в Оше является лямблии Giardia и причины их распространения.
Ключевые слова: гельминты, паразиты, лямблии, аскариды человека, острицы, фасциолез, печеночный сосальщик, энтеробиоз, яйца паразитов, капрологический метод.
CURRENT SITUATION OF CHILDREN'S HELMINTHS IN OSH.
Junusalievna Eliza Junusalievna, teacher Eliza.junusalieva@bk.ru Kubanych uulu Jumabek, teacher Osh State University Osh, Kyrgyzstan Jumai3221@smail.com
Abstract. The article gives an assessment of the current state of helminths in children in Osh and considers the qualitative indicators of their occurrence in children. The studies were carried out jointly with the clinical parasitological laboratory of the Osh Regional United Clinical Hospital. The incidence of helminthiases in young children for 2019-2020 is considered. According to the data established by the laboratory, in children aged 1 to 14 years, the human roundworm Ascaris lumbricoide), the pinworm Enterobius, Giardia giardia in large numbers, and the liver fluke Fasciola hepatica in small quantities are more common. According to experimental data, the most common helminth in children in Osh is Giardia Giardia and the reasons for their spread.
Keywords: : helminths, parasites, giardia, human roundworm, pinworms, fascioliasis, liver fluke, enterobiasis, parasite eggs, caprological method.
Актуалдуулугу: Кыргыз Республикасында жыл сайын 296812681056 чейин инвазиондук оорулар кездешет. Ар жылы ар бир сегизинчи жашоочу кандайдыр бир инвазиондук ооруларга, ал эми 14 жашка чейинки ар бир алтынчы жаш бала гельминтозго чалдыгат [1].
Гельминттер (мите курттар) гельминтоздорду жаратуучу биздин планетанын эц байыркы жана кеп сандаган жашоо формаларынын бири. Адамдарда гельминттердин 350ден ашык тYPY аныкталган, алар негизинен курттардын эки тYPYне кирет: жумуру курттар (Nematoda классы) жана жалпак курттар (тасма курттар классы - Cestoidea жана флакстар -Trematoda) [2].
Акыркы жылдары гельминтоздор менен ооругандардын кебеЙYШYHYн тенденция байкалууда. Балдардын гастроэнтерологиялык жана аллергиялык ооруларынын кебеЙYШYне карата байкалган тенденция белгилYY бир децгээлде гельминттердин инвазиясына байланыштуу.
Тамактануунун булагы, жашоо жана кeбeЙYY чейресу катары адамдын организми болуп эсептелинет, алар ез кезегинде органдар системаларына тиричилик активдуулугунун продуктулары менен зыян келтирет. Алардын кебу гермафродиттер болгондуктан -адамдын колонизациясы учун бир особъ да жетиштуу [3, 4].
Европада ар бир учунчу тургун гельминттерден жабыркайт. Оорулуулардын 90%ы балдар, негизинен 1 жаштан 14 жашка чейинкилер. Адамдын инфекциясы мителердин жетилген жумурткаларын жутканда пайда болот, б.а. булганган тамак-аш, суу, кол аркылуу. Кебунче жумуртка таза жуулбаган меме-жемиштер аркылуу организмге тушет.
Кебуреек айкын болгон патологиялык езгеруулер личинкалардын жана гельминттердин енугуп келе жаткан стадиялары менен шартталган. Личинкалар ар кандай органдарда жана ткандарда мителешууге же организмде татаал миграциялык жолду тузууге жендемдуу, ал эми чоцдорго туруктуу локализация менен мунезделет.
Гельминтоз балдарда, эреже катары, ар кандай спецификалык клиникалык керунуштер менен коштолот: алсыздык, чарчоо, кыжырдануу, уйкунун бузулушу, диспепсиялык симптомдор, есуунун артта калышы жана салмак кошуусу, иммунитеттин начарлашы. Бир катар гельминтоздор менен
анемия, витаминдердин жетишсиздиги менен айкын себептик байланыш бар [5].
Изилдеенун максаты: Гельминттердин жогоруда керсетулген езгечелуктерун эске алып, Ош шаарында жашаган балдардын гельминттеринин бугунку кундегу абалына баа беруу максатында биздин жумуш аткарылды.
Изилдеенун ыкмалары: Изилдеелер Ош облустук бириккен клиникалык ооруканасынын клиникалык паразитологиялык лабораториясы менен биргеликте жургузулду. Гельминттерди аныктоодо бир нече ыкмалар колдонулат, алар: капрологиялык, серологиялык жана соскоб. Биз изилдее ыкмасы катары капрологиялык изилдеенун бир туру болгон зандагы митенин жумурткасын аныктоону колдондук. Оорулуулар тарабынан тапшырылган капрологиялык материал микроскоптун жардамында изилденип, гельминттин жумуртка же циста стадиясы бар же жоктугу каралып, гельминттин кайсы туруне тиешелуу экендиги аныкталды.
Изилдеенун жыйынтыгы жана аны талкуулоо: Лаборатория тарабынан аныкталган маалыматка ылайык, 1 жаштан 14 жашка чейинки балдарда Ke6YH4e адам аскаридасы Ascaris lumbricoides, чучек курту Enterobius (острица), лямблия Giardia кеп санда, ал эми аз санда боор соргуч Fasciola hepatica курту кездешет.
Адам аскаридасынын жумурткасы тегерек-суйру формада болуп, уруктандырылган же уруктандырылбаган болуп эки формада кездешет. Уруктандырылган жумуртканын сырткы белоктук катмары калыц, сары-курен тусте, жылма эмес толкун сымал контурда болот. Ошондой эле белоктук катмарсыз да жумурткалар кездешет. Мындай жумурткалардын сырткы катмары сыйда, туссуз жана тунук. Жумуртканын ичинде тегерек формадагы карамтыл тусте тYЙYлдYк клетка жайгашат.
ЧYчeк куртунун жумурткалары TYCCYЗ, тунук, сырткы катмары жакшы айырмаланган, жука жана жылма болот. Формасы узун, ассиметриялык, бир тарабы жалпак, ал эми экинчи тарабы домпогураак тYЗYЛYшкe ээ. Жумуртканын ичинде ар кандай eсYY стадиясындагы личинкалар байкалат.
Лямблия курту жумуртка пайда кылбаганына байланыштуу, аны изилдееде циста формасы кездешет. Жетилген циста CYЙрY формага жана терт ядрого ээ. Денесинин ортосунан эки таяныч жипчеси, алардын жанында парабазалдык денечеси байкалат.
Уруктанбаган жумурткалар болсо салыштырмалуу чоц, туура эмес формада, жана бут^л клетканын ичи сары зат менен толгон. Белоктук катмары уруктандырылган клетка менен бирдей, бирок толкун сымал сырткы катмары тегиз эмес, eзYнчe жайгашкан бYДYрлeр кездешет. Кээ бир учурларда белоктук катмары жок болуусу да толук ыктымал.
Балдарда кецири таралган гельминтоздордун эки жылдык жыйынтыгы каралды. Зацдан текшерилип аныкталуучу гельминттердин 2019 жана 2020-жылындагы абалы тeмeндeгY таблицаларда кeрсeтYлгeн (1,2-табл).
1 -таблица - 2019-жылдагы гельминттердин кeрсeткYчтeрY
Оорунун аталышы Жалпы изилденген саны Аныкталганд ардын саны 1000 адамдын санынан
Аскаридоз 538 19 35
Энтеробиоз 481 18 37
Лямблиоз 660 60 90
Жалпы: 1679 97
2-таблица - 2020-жылдагы гельминттердин KepceTKY4TepY
Оорунун аталышы Жалпы изилденген саны Аныкталганда рдын саны 1000 адамдын санынан
Аскаридоз 680 52 76
Энтеробиоз 679 32 47
Лямблиоз 662 105 158
Жалпы: 2021 189
Жургузулген эксперименттердин жыйынтыгына таянсак, 2019-жылы 2020-жылга салыштырмалуу гельминтоз кебуреек кездешкен (1-диаграмма).
1-диаграмма. 2019-2020- жылдагы гельминттердин керсеткучтеру
Гельминттердин 2019-2020- жылдардагы сандык керсеткучтеру
150
100
50 0
Аскаридоз Энтеробиоз Лямблиоз
2019-жыл 2020-жыл Столбец1
Эки жылдын жыйынтыгында тец, аскарида, чучек курту жана лямблия курттарынын ичинен Ош шаарындагы жаш балдарда эц кеп кездешYYЧY курт катары лямблия эсептелинет. Мунун себеби катары анын жугуу жолун эске алсак болот, лямблиянын жаш балдарга жугуу жолдорун изилдееде алардын чeйрeсYн эске алуу абзел.
Мектеп, балдар бакчасы, жаш балдар жYPYYЧY мекемемелерде кYHYмдYк турмуш-тиричилик буюмдары, оюнчуктар аркылуу жугат. Эц
женекей жугуу жолу бул- кайнабаган суу аркылуу. Термиялык иштетуу болбогон азык тYЛYк аркылуу жугат. Ошондой эле лямблиянын цисталары чымын, таракандарда да табылган. Алар жагымсыз шарттарга туруктуу келип, топуракта Y4 аптага чейин сакталышат, суу чейресYне тYшкен учурда беш аптага чейин тирYY абалында сакталышат.
Балдар жеке гигиенаны сактабагандыгына байланыштуу гельминттин бул TYPY жаш балдарда кебYреек кездешет.
Жогоруда айтылган себептерге байланыштуу, оорунун алдын алуу максатында мектеп окуучуларына гельминттерден сактануудагы жеке гигиена эрежелерин, жугуу жолдору, оорунун симптомдору боюнча тYШYндYPYY иштери жYргYЗYлДY. Ошондой эле ата-энелерге Yй-тиричилик турмушунда суу кайнатып ичYY, меме жемиштерди таза жууп колдонуу, жеке гигиенаны сактоо, балдарга тYШYндYPYY иштерин жYргYЗYY сунушталат. Изилдеелер, ошондой эле мектеп, бала бакчаларда тYШYндYPYY жумуштары уланууда.
Адабияттар
1.Крамарев С.А. Лямблиоз у детей // Medicus Amicus. — 2004. — № 5. М.Б.Эргешбаев Распространенность гельминтозов среди населения Кара-Сууйского района Кыргызской Республики // Российский журнал Медицинская экология. -2016. — № 6.62-64.
2.Бронштейн А.М., Малышев Н.А. Современные вопросы патофизиологии, диагностики и лечения паразитарных заболеваний органов пищеварения // Российский журнал гастроэнтерологии, гепатологии, колопроктологии. — 2003. — № 14 (приложение № 20). — 60-66.
3.Авдюхина Т.И., Константинова Т.Н., Прокошева М.Н. Современный взгляд на проблему гельминтозов у детей и эффективные пути ее решения // Лечащий врач. — 2004. — № 1. — С. 24-29.
4.Токмалаев А.К. Гельминтозы человека: клинико-патогенетические особенности, современное состояние диагностики и лечения. Лечащий врач 2007; 9: 42-45.
5.Кост Е.А. Справочник по клиническим лабораторным методам исследования // -1974. -384.
