Научная статья на тему 'ОШ ЛАВЛАГИ НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТУПРОҚ ИҚЛИМ ШАРОИТИДА ЎРГАНИШ'

ОШ ЛАВЛАГИ НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТУПРОҚ ИҚЛИМ ШАРОИТИДА ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
12
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Рахматов Анвар Маматович, Абдигапбаров Азамат Саймбетович, Йўлдошев Мирзобек Жаҳон Ўғли

Ушбу мақолада Қорақалпоғистон Республикасида тупроқ иқлим шароитида ош лавлагининг нав намуналарини ҳар томонлама ўрганиш ва истиқболли навларини танлаш мақсадида республикамиз олимлари томонидан яратилган маҳаллий навлар ва Россия, Голландия ва бошқа чет давлатлардан келтирилган нав намуналари баҳорги муддатларда ўрганиш бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОШ ЛАВЛАГИ НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТУПРОҚ ИҚЛИМ ШАРОИТИДА ЎРГАНИШ»

ОШ ЛАВЛАГИ НАВ НАМУНАЛАРИНИ ЦОРАЦАЛПОГИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТУПРОЦ ЩЛИМ ШАРОИТИДА УРГАНИШ

1Рахматов Анвар Маматович, 2Абдигапбаров Азамат Саймбетович, 3Йулдошев

Мирзобек Жахон ^ли

Ч.х.ф.д., катта илмий ходим. Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот

институти лабораторияси мудири, ^Коракалпогистон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти мустакил тадкикотчи, 4Тошкент давлат аграр университети "^ишлок хужалиги махсулотларини саклаш ва кайта ишташ" факултети 2-курс

магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.13959342

Аннотация. Ушбу мацолада Корацалпогистон Республикасида тупроц ицлим шароитида ош лавлагининг нав намуналарини щр томонлама урганиш ва истицболли навларини танлаш мацсадида республикамиз олимлари томонидан яратилган мауаллий навлар ва Россия, Голландия ва бошца чет давлатлардан келтирилган нав намуналари ба^орги муддатларда урганиш буйича маълумотлар келтирилган.

Аннотация. В данной статье представлены сведения об изучении местных сортов, созданных учеными нашей республики, и сортовых образцов, привезенных из России, Голландии и других зарубежных стран в весенний период с целью комплексного изучения сортовых образцов свеклы в почвенно-климатических условиях. Республики Каракалпакстан и выбрать перспективные сорта.

Annotation. This article presents information about the study of local variyetiyes created by sciyentists of our republic, and variyetal samples brought from Russia, Holland and other foreign countriyes in the spring for the purpose of a comprehensive study of beet variyetal samples in soil and climatic conditions. Republic of Karakalpakstan and select promising variyetiyes.

Кириш

Мамлакатимизда ош лавлагини 1943 йилдан бошлаб Давлат реестрига киритилган Бордо-237 навлари махаллий шароитларга хаммадан кура купрок мослашган ва куплаб етиштирилади. Лекин кейинги 60-70 йиллар мобайнида ана шу экин турини ^оракалпог тупрок иклим шароитида янги навларини урганиш ва истикболлиларини ажратиш, етиштириш технологиясини такомиллаштириш борасида тадкикотлар олиб борилмаган. Узбекситон Республикасини бошка вилоят ва туманларида ушбу экин селекцияси, уругчилиги ва етиштириш технологиясини такомиллаштириш буйича тадкикотлар олиб борилган, турли мавсумларда етиштиришга мулжалланган нав ва дурагайлар яратилган. Шунинг учун ^оракалпог шароитида ош лавлагини нав намуналарини урганиш асосида мамлакатимиз шароитига мос навларни танлаш ва шу оркали сабзавот экинлари ассортиментини купайтириш сабзавотчиликдаги долзарб масалалардан бири булиб хисобланади.

Асосий кием

2019-2021 йилларда ош лавлагининг нав намуналарини хар томонлама урганиш ва истикболли навларини танлаш максадида республикамиз олимлари томонидан яратилган махдллий навлар ва Россия, Голландия ва бошка чет давлатлардан келтирилган нав намуналари ёзги муддатда урганилди. Ош лавлаги нав-намуналарини ёзги муддатда

барчаси бир вактда 10-июньда экилди.

Ош лавлаги нав намуналарининг урганиш максадида назорат нав сифатида Давлат реестрига киритилган Бордо 237 нави олинди. Нав ва дурагайларни урганишда фенологик фазаларининг кечиши кайт этиб борилди.

Маълумотлардан куриниб турибдики, ёзги муддатда синалаётган барча навларда "уругларни экиш-ёппасига униб чикиши", "уруглар ёппасига униб чикиши-биринчи чинбарг пайдо булиши", "униб чикиш -5-6 та барг пайдо булиши" гача булган фенологик фазаларнинг давомийлиги назорат Бордо 237 нави билан бир хил булди. Аммо, илдизмева х,осил булишидан бошлаб уларнинг уртасида фарк сезила бошлади.

Назорат навда майсалар ёппасига униб чиккандан ёппасига 5-6 та чин барг пайдо булишига 22 кун керак булган булса, Диёр, Ягона Детройт ва Бикорес навларида бу давр 24-7 кунни ташкил этди. Бу конуният майсалар ёппасига униб чиккандан илдизмеваларни техник пишиши даврига кадар навлар уртасида сакланиб колди ва ушбу навлар назорат нага нисбатан 8-10 кунга кечрок тайёр булди.

^оракалпогистон шароитида ёзги муддатларда синалган ош лавлаги нав-намуналарни усув даврининг давомийлиги 76-80 кун оралигида булганлиги кузатилди.

Ёзги муддатда экилган назорат Бордо 237 навида уртасида усимликлар ёппасига униб чиккандан х,осилни йигишгача булган давр 76 кун булиб, Умуман айтганда ош лавлаги нав ва дурагайларини ёзги экиш муддатларида етиштириш даврининг давомийлиги майсалар тулик униб чиккан кундан 76-80 кун оралигида илдизмеваларнинг техник пишиб х,осил йигилди.

Ёзги муддатларда етиштириш учун мос навларни танлаш буйича олиб борилган тажрибаларда вегетация даври давомида фенологик кузатувлар билан биргаликда, морфологик белгиларни узгаришлари кайт этиб борилди. Бунда усимликларни илдизмевалари техник пишган пайтида битта усимликдаги энг катта баргнинг розеткасининг типи, ранги, баландлиги, эни ва битта усимликдаги сони урганилди.

Ёзги муддатда экилган назорат Бордо 237 навида энг катта баргнинг баландлиги 23,2 см, эни 15,2 см ва битта усимликдаги сони 14,7 тани ташкил этди. Барг розеткасининг типи тик холатда ранглари эса кизил рангда булганлиги кузатилди.

Долган синалаётган нав ва дурагайлар баргининг розеткасининг типи ва рангида х,ам назорат навникидан унчалик фарк килмаган булсада, айрим навларнинг барглари буйи ва энида назорат навидан баландрок булганлиги кузатилди. Масалан Ягона барг баландлиги 23,6 см ёки назоратга нисбатан 1,7 фоизга булган булса, колган нав ва дурагайларда барг баландлиги айрим навларда 10 фоиздан 22,9 фоизгача паст булганлиги кузатилди. барг энида х,ам худди шундай конуният сакланди.

Ош лавлаги нав намуналарини урганишда илдизмеваларнинг морфологик белгиларига алох,ида эътибор килинди. Маълумотлар шуни курсатдики, уларнинг пусти, магзи ранги уртасида унчалик катта фарк сезилмади.

Нав ва дурагайларни ^оракалпогистон тупрок иклим шароитида ёзги муддатда урганилганда нав ва дурагайлар илдизмеваларини морфалогик белгилар уртасида кузатилган курсаткичлар уртасидаги фаркланишлар буйича, бах,орги мудатдаги каби конуният сакланиб колганлиги кузатилди.

Бунда ёзги муддатда назорат навда илдизмева балантлиги 8,5 см булиб, бах,орги муддатга нисбатан 0,5 см ёки 4,9 фоизга баланд булганлиги кузатилди. Илдизмева диаметри эса 7,6 см булиб, бох,орги муддатга нисбатан 0,5 см ёки 4,9 фоизга баланд булган. Ушбу конуният колган нав-намуналарида х,ам сакланиб колганлиги

тажрибаларимизда яккол кузга ташланди.

Ёзги экиш муддатида урганилаётган назорат навда илдизмева вазнининг барг узунлигига (р=0,87±0,18), битта усимликдаги барг сонини илдизмева уртача вазнига (р=078±0,22), битта усимликдаги барг сонини барг узунлигига (р=0,89±0,16) хдмда битта усимликдаги барг сонини барг энига (р=00,98±0,08) корреляцион богликлиги кучли булганлиги кузатилди.

Назорат навда ёзги муддатда умумий х,осилдорлик 33,9 т/га ни ташкил этиб, бу бах,орги муддатга нисбатан 1,2 т/га ёки 3,3 фоизга юкори булганлиги тажрибаларимизда кузатилди.

Ёзги муддатда х,ам нав намуналари уртасида энг юкори х,осилдорлик Ягона, Диёр, Детройт, Бикорес, Египетская плоская, Боро Ф1 нав ва дурагайлари яхши натижалар олинди. Бу эса назорат навга нисбатан 1,2-14,7 фоизга куп демакдир. Айнан ушбу нав ва дурагайлари товарбоп х,осилдорлик буйича х,ам яхши натижалар олинди ва умумий х,осилини 93,9-94,2 % ни ташкил этди.

Урганилаётган навлар ичида Ягона, Диёр, Детройт, Бикорес, Египетская плоская, Боро Ф1 нав ва дурагайлари илдизмева вазни назорат навга нисбатан бироз юкори булди. Ош лавлагининг нав намуналарининг ёзги муддатдаги х,осилдорлигини аниклаш буйича куйилган тажрибалар уртасидаги хатоликлар (ЭКТФ05 т/га) 1,36 т/га ёки вариантлар уртасидаги фарк (Сх,%) 0,13 % ни ташкил этди. Хулосалар

1. ^оракалпогистон шароитида биринчи марта ош лавлаги нав намуналари урганилди ва истикболлилари ажратилди.

2. Ёзги экиш муддатларида нав намуналарини урганиш натижасида Ягона, Диёр, Детройт, Бикорес, Египетская плоская, Боро Ф1, нав ва дурагайлари истикболли деб топилди.

3. Энг юкори х,осилдорлик Ягона навида кузатилди. Ушбу навнинг умумий х,осилдорлиги уртача 38,9 т/га ни, товарбоп х,осилдорлик эса 32,9 т/га ни ёки умумий х,осилнинг 94,2 % ни ташкил этди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Зосимович В.П. 1934, 1940, 1958 (цит. по В.И.Буренину, В.Ф. Пивоварову) Свёкла "Санкт-Петербург" 1998. - С. 5-50.

2. Эргашев Г.А. Ош лавлаги навлари селекцияси учун бошлангич манба х. Т., 2001. № 5, 23-24 6.

3. Зуев В.И., Адилов М. М. Рекомендации по технологии возделывания столовой свеклы в повторной культуре Ташкент, 1997. - 14 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.