Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТУРП ЕТИШТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТУРП ЕТИШТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
29
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
навлар / биокимёвий таркиб / илдизмевалилар / сабзавотлар / селекция / якка танлаш йўли / дурагай / биологик ва хўжалик белгилари / линия ва дурагай популяциялари / фенология.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Камилов Муроджон Муқумжонович

Ушбу мақолада Фарғона водийси шароитида турпнинг сақлашга яроқли, серҳосил ва илдизмева сифати юқори бўлган янги навини яратиш бўйича олиб борилган илмий изланишлар натижалари ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Камилов Муроджон Муқумжонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТУРП ЕТИШТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ФАРГОНА ВОДИЙСИДА ТУРП ЕТИШТИРИШНИНГ ИСТЩБОЛЛАРИ Камилов Муроджон Мукумжонович

Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институти Андижон тажриба стацияси илмий ишлар ва инновациялар буйича директор уринбосари

(kamilov 74@list.ru) https://doi.org/10.5281/zenodo.8000839

Аннотация. Ушбу мацолада Фаргона водийси шароитида турпнинг сацлашга яроцли, сер^осил ва илдизмева сифати юцори булган янги навини яратиш буйича олиб борилган илмий изланишлар натижалари ёритилган.

Калит сузлар: навлар, биокимёвий таркиб, илдизмевалилар, сабзавотлар, селекция, якка танлаш йули, дурагай, биологик ва хужалик белгилари, линия ва дурагай популяциялари, фенология.

Кириш. ^ишлок хужалик экинларидан юкори ва сифатли х,осил етиштиришда махдллий шароитларга мос энг яхши навлардан фойдаланишнинг ахдмияти катта. Экинлардан юкори х,осил етиштиришда биринчи навбатда навларнинг талабини биологик хусусиятларидан келиб чиккан х,олда технологик тадбирлар оркали кондириш, иккинчидан селекция усуллари билан усимликнинг узига бевосита таъсир этиш, кимматли белги ва хусусиятларга эга навларни (дурагайларни) яратиш хдмда кишлок хужалигига жорий этиш оркали амалга ошириш мумкин.

Сабзавотчиликда юкори ва сифатли х,осил етиштириш, самарадорлигини оширишдаги мух,им вазифалардан бири тупрок-иклим шароитларига мос янги навларни яратишдан иборат. Бу уз навбатида сабзавот турларини купайтириш, усиб бораётган ах,оли хдмда хорижлик сайёхлар эх,тиёжини кондиришга хизмат килади, тармок салох,иятини бойитади.

Илдизмевалилар таркибида куп микдорда углеводлар, яхши узлаштириладиган азотли моддалар, витаминлар, ферментлар, хушбуй моддалар хамда минерал тузлардан кальций, фосфор ва бошкалар булгани учун них,оятда кимматли озик-овкат х,исобланади. Турп, шолгом хамда редиска углеводлар, витаминлардан ташкари сифатли усимлик мойи, физиологик ишкорий тузлар саклаб овкат хазм килиш фаолиятини яхшилайди ва организмда зарарли тузлар тупланишига йул куймайди. Бундан ташкари минерал моддаларга ва фитонцидларга бой.

Турп илдизмевасининг бир килограмми энергетик куввати - калорияси 1507 кЖ, таркибида 88,6% сув, 1,9% оксил, 0,2% мой, 1,5% шакар, 1,5% клетчатка, 1,0% кул моддаси мавжуд. Шунингдек 0,03 мг % каротин, 25 мг % витамин С бор.

Шунга кура сабзавотчилик сохасининг олдида турган мухим вазифалардан бири-бу -илдизмевали сабзавот турлари ва навларини купайтириш оркали ах,олини озик-овкат, шу жумладан витаминларга булган талабини кондиришдан иборат булади.

Тадкикот натижалари: Турп экини жуда кадимдан етиштирилишига карамай уни устида илмий изланишлар жуда кам олиб борилган. Юртимизда турпнинг асосан икки нави Андижон-9 ва Маргеланская навларинигина мавжудлиги турп селекцияси борасида кенг куламда илмий ишлар олиб боришни такозо этади. Турпнинг Андижон-9 нави СПЭ ва КИТИ Андижон илмий тажриба станцияси олимлари томонидан Маргиланская навидан якка танлаш йули билан яратилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Typn ycTHga o.h6 GopHnagHraH cene^HacHHHHr acocHH Ba3H$acH cepx,ocHn, MeBa CH^aTH ro^opH, ca^namra apoK;nH HaBHHH apaTHmgHp.

Ca63aBOTHH.HK cene^HacHga gacrnaGKH MarepHan TapH^acHga Max,annHH HaBnap Ba xopH^HH Konne^HacHgarH HaB HaMyHanapHgaH ^oMganaHHm KepaK. X,o3HprH BaKjga cene^HaHHHr acocHH MeTogH oHnaBHH Ba annH TaHnam ycynHgaH $oMganaHH6 TypH6, ^aMgapH HaB.apHH axmHnamgaH HGopaT Gy.MorH 3apyp.

^yHHga "TypnHHHr (raphanus sativus) cepx,ocHn, HngH3MeBa CH^aTH ro^opH, ca^namra apo^nH HaBHHH apaTHm" MaB3ycH GyHHna Tag^H^oT MaTepanH CH^araga ^oMganaHHnraH TypnHHHr HaB HaMyHanapH Konne^HacH KenTHpHnraH.

№ Экин тури Нав номи Келиб чикиши

1 тУРп Андижон-9 Узбекистон

2 тУРп Маргеланская Узбекистон

3 Дайкон Куз хддяси Узбекистон

4 Дайкон Содик Узбекистон

5 тУРп Сквирская Черная Украина

6 тУРп Ника Белорусия

7 Дайкон Миновазе Япония

8 тУРп Южанка Россия

9 тУРп Октябрьская-1 Россия

10 тУРп Одесская-5 Украина

Турпнинг нав намуналарини биологик ва хужалик белгилари буйича урганиш ва истикболли навларини танлаш максадида Россия, Белорусия, Япония, Украина ва бошка давлатларнинг коллекциясидан фойдаланилди. Ушбу максад йулида Андижон илмий тажриба станциясида 2016 йилдан буён турпнинг 10 дан ортик нав намуналари ёзги такрорий муддатда экиб урганилмокда.

2022 йил 10 августда жами 10 та нав намуналари катор оралари 70 см килиб олинган пушталарга лента усулида усимликлар орасини 12 см, 2 каторли килиб экилди. Тажриба кайтариксиз ва х,ар бир намуна майдони 10 м2.

Вегетация даврида куйидаги фенологик кузатув, биометрик улчовлар, морфобиологик ва хужалик белгилари буйича бах,оланади:

Турп усимлиги нав намуналарини фенологик кузатувлари (2022й).

(Барча нав уруглари 10-август куни экилган.)

Нав намуналари Экиш- кучатларни униб чикиши. 1-х,акикий барг пайдо булишигача 5-6 та барг пайдо булишигача Илдизмева х,осил булишигача Истеъмол учун ярокли илдизмевалар х,осил булишигача Х,осилни Йигишгача

10% 75%

Андижон-9 (К) 13.08 16.08 21.08 05.09 25.09 27.10 14.11

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

Магеланская 13.08 16.08 20.08 05.09 25.09 27.10 14.11

Куз хадяси 14.08 16.08 18.08 06.09 28.09 23.10 11.11

Содик 13.08 15.08 20.08 05.09 27.09 21.10 11.11

Сквирская Черная 14.08 16.08 22.08 08.09 29.09 02.11 19.11

Ника 13.08 15.08 17.08 07.09 25.09 19.10 08.11

Миновазе 13.08 15.08 17.08 06.09 24.09 18.10 08.11

Южанка 13.08 16.08 21.08 05.09 29.09 02.11 19.11

Октябрская-1 14.08 15.08 17.08 06.09 26.09 20.10 10.11

Одесская-5 13.08 16.08 20.08 03.09 15.09 01.10 10.10

Жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, Маргеланская, Содик (дайкон), Южанка навларининг уруглар экилгандан ёппасига униб чикиши, уруглар ёппасига униб чиккандан биринчи хакикий барг пайдо булиши, униб чиккандан 5-6 та барг пайдо булишигача булган фенологик фазаларнинг давомийлиги киёсий нав билан бир хил курсаткични кайд этди. Аммо илдизмева хосил булишидан бошлаб, линиялар уртасида фарк сезила бошлади.

Уруглар ёппасига униб чикишдан илдизмева хосил булишига киёсий ва тажрибадаги нав намуналарда 40-44 кунни ташкил этди. Факатгина битта Одесская-5 навида ушбу курсаткич 30 кунни ташкил этиб, киёсий нав ва тажрибадаги навларга нисбатан 10-14 кунга эрта илдизмева хосил килди.

Уругларнинг ёппасига униб чикишдан (истеъмол учун ярокли илдизмевалар хосил булишигача амал даври урганилаётган нав намуналарда турлича булди. ^иёсий Андижон-9 нави ва Маргеланская навида ушбу курсаткич 72 кунни, Куз хадяси, Содик, Ника, Миновазе, Октябрская-1 навларида 64-68 кунни ташкил этди. Сквирская Черная ва Южанка навларида 78 кундан иборат булди. Ушбу курсаткич Одесская-5 навида жуда эрта булиб 46 кунни ташкил этгани сабабли киёсий хдмда тажрибадаги бошка навларга нисбатан 18-46 кунга эрта пишиб етилди.

ХУЛОСА. Утказилган тажрибаларда фойдали ва хужалик белгиларига эга булган турпнинг энг яхши нав намуналарини хар томонлама бахолаш, сифат курсаткичларини тахлил килиш ва фенологик кузатувлар хисобини юритиш оркали, сифатли нав намуналари танлаб олинади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28-январдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясида белгиланган вазифаларни 2020 йилда амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4575-сонли ^арори.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 3 апрелдаги "Сабзавот -полизчилик, богдорчилик ва узумчилик йуналишидаги фермер хужаликларининг ер майдонларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 258-сонли карори.

3. Р.АДакимов, А.СДакимов, А.А.Тошмухамедов "Сабзавот ва полиз экинлари уругчилиги". Т-2003.

4. Сабзавот, полиз ва картошка экинларининг махаллий навлари каталоги. Р.Хакимов, Р.Мавлянова ва бошкалар. Т.2016.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

5. Б.Ж.Азимов, Б.Б.Азимов "Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачиликда тажрибалар утказиш методикаси" Т.2002

6. Исашов, Анваржон, Нодирбек Аъзамович Мирфозилов, and Ферузбек Холидинович Абдулхдков. "ВОЗДЕЛЫВАНИЕ КАРТОФЕЛЯ ПРИ РАЗНЫХ СПОСОБАХ ПОЛИВА." Universum: технические науки 12-2 (93) (2021): 37-41.

7. https://agroklass.com/vyrashhivanie-redki.html.

8. https://rastenievod.com/redka.html.

9. https://flo.discus-club.ru/redyka.html.

10. https://fazenda.net.ua/stat-catalog/vyracshivanie-redki-iz-semyan--posadka-uhod-i-sbor-chast-pervaya/.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.