Научная статья на тему 'ИЛДИЗМЕВА САБЗАВОТЛАРДАН ҚАЙТА ИШЛАШ САНОАТИДА ПАРХЕЗБОП ШИФОБАХШ ИЧИМЛИКЛАР ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ АҲАМИЯТИ'

ИЛДИЗМЕВА САБЗАВОТЛАРДАН ҚАЙТА ИШЛАШ САНОАТИДА ПАРХЕЗБОП ШИФОБАХШ ИЧИМЛИКЛАР ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
71
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
комбинацион / рецепт / дайкон / топинамбур / канцироген / ингредиент / нордонлик / қанд / кислота / пархез / шифобахш / combination / recipe / daykon / tapinambur / carcinogenic / ingredient / sourness / sugar / acid / dietary / healing

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Нематова Дилдора Одилжон Қизи, Мерганов Авазхон Турғунович

Ушбу мақолада сабзи, лавлаги, топинамбур ва дайкон каби илдизмеваларидан комбинацион рецепт асосида пархезли ичимлик шарбатлар тайёрлаш, уларни асосий кимёвий таркиби ва фойдали ҳусусиятлари, шунингдек шарбатни дориворлик ҳусусиятларини ошириш ва тахирлилик даражасини мўтадиллаштириш мақсадида ингредиент сифатида лимон шарбати ва табиий асал қўшиб тайёрлаш усуллари тўғрисида маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE PREPARATION OF DIETARY MEDICINAL DRIKS IN THE PROCESSING INDUSTRY FROM ROOT VEGETABLES

The article describes the methods of production of dietary drinks from root vegetables, their chemical composition and its importance in strengthening the body, as well as medicinal properties. Ways to make a honey drink additives to improve the finished product.

Текст научной работы на тему «ИЛДИЗМЕВА САБЗАВОТЛАРДАН ҚАЙТА ИШЛАШ САНОАТИДА ПАРХЕЗБОП ШИФОБАХШ ИЧИМЛИКЛАР ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ АҲАМИЯТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ИЛДИЗМЕВА САБЗАВОТЛАРДАН ЦАЙТА ИШЛАШ САНОАТИДА ПАРХЕЗБОП ШИФОБАХШ ИЧИМЛИКЛАР ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ А^АМИЯТИ Нематова Дилдора Одилжон кизи

Наманган Мухдндислик-технология институти докторанти Мерганов Авазхон ТурFунович

Наманган Мухдндислик-технология институти профессори https://doi.org/10.5281/zenodo.7195641 Аннотация. Ушбу мацолада сабзи, лавлаги, топинамбур ва дайкон каби илдизмеваларидан комбинацион рецепт асосида пархезли ичимлик шарбатлар тайёрлаш, уларни асосий кимёвий таркиби ва фойдали %усусиятлари, шунингдек шарбатни дориворлик %усусиятларини ошириш ва тахирлилик даражасини мутадиллаштириш мацсадида ингредиент сифатида лимон шарбати ва табиий асал цушиб тайёрлаш усуллари тугрисида маълумотлар берилган.

Калит сузлар: комбинацион, рецепт, дайкон, топинамбур, канцироген, ингредиент, нордонлик, цанд, кислота, пархез, шифобахш

ЗНАЧЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИИ В ПРИГОТОВЛЕНИЯ

ДИЕТИЧЕСКИХ ЛЕЧЕБНЫХ НАПИТКОВ В ПЕРЕРАБАТЫВАЮЩЕЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ ИЗ КОРНЕПЛОДОВ

Аннотация. В статъе излогается способи производства диетических напиток из корноплодов; и их химический состава и его значение укрепление организма, а также лечебного свойства. Способы изготовление напиток меёдный добавок для улучшение готового продукции.

Ключевые слова: комбинаторный, рецепт, дайкон, тапинамбур, канцерогенный, ингредиент, кислинка, сахар, кислота, диета, выздоровление

THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE PREPARATION OF DIETARY MEDICINAL DRIKS IN THE PROCESSING INDUSTRY FROM ROOT

VEGETABLES

Abstract. The article describes the methods of production of dietary drinks from root vegetables, their chemical composition and its importance in strengthening the body, as well as medicinal properties. Ways to make a honey drink additives to improve the finished product

Keywords: combination, recipe, daykon, tapinambur, carcinogenic, ingredient, sourness, sugar, acid, dietary, healing

Бугунги кунда турли тупрок ва иклим шароитларида сабзавот усимлигини ун икки хил ботаник оилага мансуб булган 90 дан ортик усимлик турлари сабзавот сифатида ишлатилади. Сабзавот мах,сулотларининг киймати ва инсон овкатланишидаги бебах,о ахдмияти уларнинг таркибидаги одам организмининг нормал ривожланиши ва хдракат килиш учун зарур булган витамин ва ферментлар хдмда минерал тузлар куп микдорда мавжудлигидир. Медицина нормасига мувофик хар бир киши йил мобайнида 113 кг сабзавот, шу жумладан 20.1 кг карам, 25.6 кг памидор, 18.3 кг сабзи, 18.3 кг пиёз, 6-8 кг бодринг ва бош;а тур сабзавотлари ва 100 кг полиз, 85 кг мева, 25 кг узум ва 11 кг микдорида курук мева истеъмол килинишибелгилаб куйилган. Бундай табиий витаминларга бой сабзавот экинларини турли муддатларда етиштириш учун уларни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

биологик хусусиятларини ва етиштириш жараёнида экологик софлигини таъминловчи технологияларни билишни такозо этади.

Сабзи илдизмеваси таркибида 15-16 мг оксил, 65-80 мг канд, 0.2-0.3 мг гача йод, 0.2-0.4 мг микдорида калий, магний, фосфор ва темир моддалари, шунингдек 80-100 мг аскорбин кислота, 90-120 мг провитамин, 0.8-1 мг тиамин, 0.6-1 мг токоферола каби элементлар мавжудлиги учун улар инсон саломатлигини мустахкамлашда мухим ахамиятга эга.

Ош лавлаги таркибида эса 12-15 мг оксил, 55-70 мг канд, оз микдорда йод, 0.1-0.2 мг аскорбин кислота, 0.1-0.2 мг провитамин, 0.5-0.6 мг тиамин, 0.1-0.2 мг токоферола ва 0.2-0.5 мг микдорида макро-микроэлементлар мавжуд.

Дайкон усимлиги Raphanus sotivus турп ва редиска авлодига мансуб булиб, бошка илдизмевалардан таркибида 3-4 грамм углеводлардан фруктоза ва 15 мг% витамин С, 0,69 мг% витамин Е, 0,03-0,3 мг% гача В1 , В2 ва РР витаминлар, шунингдек 30 мг% Са, 22 мг% Р, 240 мг% К, 0,3 мг% F ва 14 мг% № элементлари мавжудлиги билан фаркланади. Дайкон мевасида инулин, флафаноидлар ва бошка гликозидлар булганлиги учун, инсон организмидаги канцироген моддаларни чикаришда ва кандли диабет хасталигини даволашда ва семизликни олдини олишда мухим ахдмиятга эга. Ушбу хусусиятига кура дунёнинг бир канча мамлактларида, жумладан Японияда 70 минг гектар майдонга экилаб, ундан 3,5-4,0 миллион тонна махсулот етиштирилиб келинмокда. Республикамизни турли тупрок шароитларида дайкон усимлигини етиштириш ва селеция-уругчилиги буйича бир катор илмий тадкикот институтларида тадкикотлар олиб борилган. Тадкикот натижаларига кура дайкон усимлигини " Куз хадияси" ва "Содик" каби навлари яратилган. Бирок уларни кайта ишлаш технологияси кам урганилган.

Тапинамбур таркибида 2.3% оксил, 0.2% мой, 17.9% азотсиз моддалар, 1.3% кул, 16-18% инулин, витамин С мавжуд. Илдизмевали сабзавотлар таркибида мухим фойдали моддалар ва витаминларга бойлиги учун бу тур махсулотлардан табобатда турли касалликларни даволашда кенг фойдаланиб келинмокда.

Кейинги йилларда мевачилик ва сабзавотчилик тармокларини ривожлантириш буйича Узбекистон Республикаси Президенти томонидан Фармон ва ^арорлар кабул килиниб, унда бажарилиши мухим булган устивор вазифалар белгиланган. Шу жумладан "^ишлок хужалиги махслотларини чукур кайта ишлаш ва озик-овкат саноатини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-4406 сонли ^арори кабул килинган булиб, унда Республиканинг кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш сохасидаги салохиятини янада ошириш, олиб борилаётган ислохотлар ва замон талабига тулик жавоб берадиган ишлаб чикариш, кайта ишлаш сохасида илмий тадкикотларга асосланган агросаноат тизимини ташкил этиш, озик-овкат саноатини янада ривожлантириш, 28.01.2022 йилдаги ПФ-60-сонли "2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида" ги Фармонида кишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали кишлок хужалигининг йиллик усишини камида 5% га етказиш, экспортбоп махсулотлар етиштириш хамда мева-сабзавотчиликни ривожлантириш, мавжуд имкониятларни тулик ишга солган холда махаллий саноат тармоклари экспорт салохиятини янада ривожлантириш каби бир катор устивор вазифалар белгилаб берилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Ушбу фармон ва карорларда белгиланган устивор вазифаларни бажариш учун Наманган вилоятини бир-катор туман фермер хужаликларида ва Наманган Мухандислик технология институтининг илмий-тадкикот диагностика марказ лабараториясида 2020-2022 йилларда илмий-тадкикот ишлари олиб борилди. Тадкикот олиб бориш учун такрорий экин сифатида етиштирилган сабзи, ош лавлаги, дайкон, тапинамбур илдизмеваларидан фойдаланилди.

Илдизмеваларни таркибидаги асосий кимёвий моддалар, минерал моддалар, канд ва кислота микдорлари, витаминларни аниклаш учун уч такрорийликда тажрибалар олиб борилди. Тадкикот жараёнида илдизмевали сабзавотлардан шарбат чикиш даражаси, шифобахш шарбат тайёрлаш рецептлари ишлаб чикилди. Ишлаб чикилган рецептларга мувофик лабаратория шароитида ичимлик намуналари тайёрланди.

Илдизмева сабзавотларидан шарбат тайёрлашда уни таркибидаги кимёвий моддалар микдорини, уни кислоталилик даражаларини, ошловчи моддалар ва пектин микдорларини аниклаш шарбат тайёрлашда мухим ахамиятга эга. Шарбатлар ранги, мазаси, хушбуйлиги, тиниклиги ва уни туйимлилиги, махсулотни узок сакланиши истеъмолчиларни асосий талаб меёрлари хисобланади. Ушбу талаб даражасида тайёрланган махсулот турлари уз истеьмолчиларига эга булади ва корхонани мунтазам равишда иктисодини кафолатлайди. Шу нуктаи назарида шарбат тайёрлашдан олдин лабаратория шароитида сабзи ва ош лавлаги хамда топинамбур илдизмевалари таркибидаги бошлангич кимёвий таркибларни, жумладан курук модда, пектин, рН даражаси ва канд микдорларини методикага асосан аникладик. Бунинг учун махсулот намуналаридан уч такрорийликда олиб, улардаги оксил, канд ва бошка витаминларни хамда макро-микроэлемент микдорларини аникланди. Сабзи ва ош лавлаги таркибидаги канд моддаси эзилган шарбат намунаси ёрдамида сахарометрда, таркибидаги рН Бенчтоп 210 русумли рН метер аппарати ёрдамида аникланди. Тайёрланган шарбат турларида 9.210% канд, кислоталилик даражаси рН 4.8-6% гача булиши аникланди.

Илдизмева махсулотларидан шифобахш табиий шарбатлар тайёрлаш учун кайта ишлаш корхонасига келтирилган махсулотлар чуткали ювиш машинасида 2 боскичда ювилиб сараланди ва саноат чикиндиларидан тозаланди. Тозаланган махсулотлар кайта тортиш оркали соф махсулот микдори аникланди. Илмий тадкикот ишлари 22°С хона харорати, 75% намлик даражаси булган шароитда бажарилди. Сараланган махсулот сувда 1 соат пиширилди ва киргичдан утказилди. Майдаланган масса сикиш (пак-прессдан) жихози ёрдамида сикилиб шарбат ажратиб олинди. Шарбат чикиш даражаси 75-80% ни, иккиламчи махсулот 20-25% ни ташкил этди. Тайёр махсулот 85-90°С хароратда 1 соат стерилизация килинди. ^уйиш учун 0.2; 0.3 ва 0.5 литр сигимли идишлардан фойдаланилди. ^уйишдан олдин идишлар 90-95°С хароратда пастеризация килинди. Махсулот куйишдан олдин улардан намуналар олиб, кандлилик даражаси, рН даражалари, таркиби ва туйимлилик даражалари аникланди. Дегустация бали 4,8 баллга тенг деб хулоса килинди. Вариантлар буйича сабзи илдизмевасидан 63%, ош лавлагидан 70%, топинамбурдан 70%, дайкондан 70% шарбатлар ишлаб чикиши аникланди. Шарбат турларидаги канд микдори сахарометр ёрдамида, рН курсаткичи эса индикатор ёрдамида аникланди. (1 -жадвал)

1-жадвал

Илдизмева сабзавотларидан шарбат чикиш даражаси

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва асосий кимёвий таркиби

№ Вариантла Р Соф махруло т мицдори , кг Иккиламчи махсулот мицдори, кг Олинган шарбат, л Шарбат чициш даражас и, % Шарбатн и кандлилик даражаси, % рн курса ткич и, % Махсуло тнинг ширинл илик даражас и. балл

1 Сабзи 800 300 500 63.0 9.2 6 1.5

2 Дайкон 10 2.1 8 80 6.6 5.8 1.1

3 Топинамбур 100 30 70 70 21.0 6.0 2.7

4 Ош лавлаги 100 30 70 70.0 8.3 6 1.4

Жами 1010 362.1 648 * * * *

Методикага асосан олинган шарбат турлари махсус идишлар ва цестерналарга куйилиб, уларни насос ёрдамида пастеризаторга узатилди. Пастеризаторда шарбатлар 95-98°С да пастеризация килинди.

Илдизмева сабзавотларидан уч хил турда яьни оммабоб шарбатлар тайёрлаш учун методикага асосан, биринчи вариантда 70% сабзи, 10% топинамбур, 10% дайкон шарбати, 5% лимон шарбати ва 5% табиий асал кушиб тайёрланди. Иккинчи вариантда пархезли шарбат тайёрлаш учун 80% сабзи, 10% тапинамбур шарбати, 5% дайкон шарбати ва 5% асал кушиб тайёрланди. (2- жадвал).

2-жадвал

Илдизмева сабзавот турларидан тайёрланган шифобахш шарбат турлари ва уларни

озукавийлик киймати

№ Вариантлар Табиий ингредиентлар, % Шарбатни туйимлилиги (100 мл шарбатда)

сабзи шарбати топинамбур шарбати Дайкон шарбати Лимн шарбати асал 10.3-12.5 грамм углеводлар, 0.36 грамм оцсил, 10% цуруц модда, С, А, B1,B2, PP ва Е витаминлар табиий минерал моддалар билан бойитилган.

1 оммабоб шарбатлар 70 10 10 5 5

2 Пархезбоп шарбатлар 80 10 5 - 5

Хулоса ва тавсиялар

Олиб борилган тадкикотларни дастлабки натижаларига кура куйидагича хулосалар килинди:

1. Оммабоп шарбатлар тайёрлаш учун асосий тур мах,сулот сифатида сабзи илдизмевасидан 70% ва бошка тур ингредиентлардан 30% кушиб тайёрлаш яхши натижа беради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

2. Пархезбоп шарбатлар тайёрлаш учун асосий тур махсулот сифатида сабзи илдизмевасидан 80% ва бошка тур ингредиентлардан 20% кушиб тайёрлаш яхши натижа беради.

3. Шарбат тайёрлаш учун сабзи илдизмевасини такрорий экин сифатида экиладиган "^изил мирзойи", "Сари; мирзойи" навлари, дайконинг "Куз хадияси", "Содик" каби навларидан фойдаланиш тавсия этилади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "^ишлок хужалиги махсулотларини чукур кайта ишлаш ва озик-овкат саноатини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4406 сонли карори. Т.: 2019-йил 29-июль.

2. "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида" ги Фармони.

3. Н.Н.Балашев, Г.О.Земан Сабзавотчилик Т:, "Укитувчи" 1977 й 330-334б

4. Х,.Ч.Буриев ва бошкалар Мева-сабзавотларни саклаш ва уларга дастлабки ишлов бериш Т:, "Мехнат" 2002 й 35-50б

5. Р.А.Алимова ва бошкалар ^ишлок хужалиги махсулотларининг биокимёси Т:, "Иктисод-молия" 2018 й 128-143б

6. Х,.Ч.Буриев ва бошкалар ^ишлок хужалик экинлари физиологияси ва биокимёси Т:, "ТошДАУ" 2004 й 62-73 б

7. Р.Орипов ва бошкалар ^ишлок хужалик махсулотларини саклаш ва кайта ишлаш технологияси Т:, "Мехнат" 1991 й 177-212 б

8. Encyclopedia of health Т. 1985

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.