CC BY
30
64
Вестник АГИУВ №3, 2011
Мамандандырылган бeлiмшеде туберкулездщ ж^кпалы TYpiH мэжбYpлеп емдеудi ^йымдастыру
Букатова С.Т., Рагызбаева А.Е., Айгужинова Р.З. Жаца Канай ауылыныц Шыгыс Казакстан облыстык психиатриялык ауруханасы
УДК 616-002.5. ГРНТИ 76.29.53
Туберкулез мэселес - Казахстан Республикасы денсаулыщ са^тауыныц ец басты багыттарыныц бiрi. КР Президентi Н.Э. Назарбаев езшщ 2011 жылдыц 28 ^ацтарындагы Казахстан хал^ына арналган Жолдауында туберкулезбен сыр^аттанушылыщ пен елiм-жiтiм децгешн темендетуге, оныц iшiнде ^ылымыстыщ-ат^ару жYЙесiне ^атац назар аударылуы керектiгiн атап етт [1].
«Халыщ денсаулыгы жэне денсаулыщ са^тау жYЙесi ту-ралы» КР КодексЫщ 18 тараудагы туберкулезбен ауыратын нау^астарга медициналыщ - элеуметтiк кемек керсету, 2010 жылдыц 29 ^арашасындагы Казахстан Республикасыныц денсаулы^ са^тау саласын дамытудыц 2011 - 2015 жылдарга арналган «Саламатты Казахстан» мемлекеттiк багдарламасында туберкулезбен сыр^аттанушылы^тыц 100 мыц адамга шаланда 2013 жылга ^арай 98,1-ге дей1н, 2015 жылга - 100 мыц адамга шаланда 94,7-ге дешн туберкулезбен сыр^аттанушылыщ темендеуi; пенитенциарлыщ жYЙедегi туберкулезден сыр^аттанушылыщ пен елiм-жiтiм децгешн темендету, туберкулезден аягына дешн емдел-меген бостанды^тан айырылу орындарынан босатылган тулгаларды iздеу жэне емдеуд жалгастыру жоспарланып отыр [2,3].
Туберкулез бойынша орын алган кYPделi ахуал, ^ылмыстыщ-ат^ару жYЙесiнде, соныц iшiнде кептеген жэне кец ау^ымды дэрiге кенбейтш туберкулез тYршiц жогарлауымен, бостанды^тан айырылу орындарынан босатылган ^ырыгынан туберкулез тая^шасын белетiн, емделуден бас тарт^ан нау^астармен элеуметтiк бейiмделмеген топтардыц (мекен-жайы белгiсiз жан-дар, наша^орлар, мас^немдер жэне т.б.) диспансерлiк ба^ылауын жетктказ ^амтумен байланысты. Кептеген дэрiге кенбейтш туберкулезбен ауыратын нау^астарга мэжбYрлеп емдеуд жеткiлiксiз ^олдану жэне ^огамда о^шауланбауы Каза^стандагы ^ауырт эпидемиялы^ жагдайды шиелешст1ру деген сез.
Туберкулезбен ауыратындарды пенитенциарлы^ жYЙеден азаматтыщ ^огамга ауыстыру ^иын да кYPделi мэселе болып табылады, себебi ^ылмысты^-ат^ару жYЙесi мекемелерiнен келген нау^астарды тiркеу, емдеу, ба^ылау жэне есепке алу керек. Кылмыстыщ-ат^ару жYЙесi мекемелерiнен шыдан кептеген нау^астар босату кезшде баратын жершщ бас^а мекен-жайын керсетiп эдеттегiдей, тiркелiмсiз емiр сYредi, кездейсо^ табыспен кYнелтуге мэжбYP болады, осыныц нэтижесiнде олар уза^ уа^ыт бойы ортага аурудыц кезi болып жYредi. Бул эпидемиялыщ тургыдан едэуiр |^аутд сонымен ^атар, тексеру жэне емдеу Yшiн ец дурыс уйымдастырылмаган, берекесiз жэне эрец жететiн тургындар санатына жатады [4].
Сонды^тан осындай топтарды сот шешiмi ар^ылы мэжбYрлеп емделуге арналган мамандандырылган ту-беркулезге ^арсы емдеу-алдын алу белiмшесiнде емдеу оцтайлы шешiм болма^.
Туберкулез дурыс емделмесе, оныц ец ^аутт тYрiне, ягни кептеген жэне кец ау^ымды дэрiге кенбейтiн тYрiне айналады. Муны емдеу ете киын, уза^^а, кем дегенде 18-21 айга созылады, эрi ^ымбат^а тYседi, оныц Yстiне мунда елiм ^атерлi жогары дэрежеде. ДYниежYзiлiк денсаулыщ са^тау уйымыныц болжауы бойынша, туберкулезге ^арсы емнiц нашар ба^ылануы, емдi ая^тамау салдары туберкулезбен
Организация применения принудительного лечения заразных форм туберкулеза в специализированном отделении
Букатова С. Т., Рагызбаева А.Е., Айгужинова Р.З.
Восточно-Казахстанская областная психиатрическая больница села Ново-Канайка
Принудительное лечение туберкулеза является одним из важных, необходимых, но и сложных в морально-этическом плане методов борьбы с дальнейшим распространением туберкулезной инфекции
Ключевые слова: принудительное лечение, проблемы, туберкулез.
Organization of forced treatment of infectious forms of tuberculosis in specialized units
Bukatova S.T., Ragyzbaeva A.E., Ayguzhinova R.Z.
Compulsory treatment of tuberculosis is an important, necessary, but difficult in terms of moral and ethical ways to combat the further spread of TB infection
Keywords: compulsory treatment, problems, and tuberculosis.
емделмегеннен де |аутт [5].
Авторлардыц 6ip татары туберкулезбен сыр^аттанушылыщ пен eлiм-жiтiм шрсетюшшщ кенет кебеюнн талдауга алынган мерзiм шшде ^огамда болган элеуметпк жэне экологиялыщ зардаптармен байланысты-рады. Туберкулездщ эпидемиологиялыщ |аутт TYрлерi бар нау^астарга оныц ^озгалысын шектейтш туберкулезге |арсы мекеменщ мамандандырылган бeлiмшесi жагдайларында ерiксiз жатуын уйымдастыру туберкулез бойынша эпидемиялыщ ахуалды жа^сартуга жол бередi жэне осындай бeлiмшеде ем алган нау^астарда емдеу тшмдтп жогаргы екенiн дэлелдейдi [6].
МэжбYрлеп емдеудщ ерекшелiгi, |ар|ынды кезецмен (бактерия бeлyдщ тыйылуы жэне дэр^е кeнбейтiн штаммдардыц дамуыныц алдын алу) жалгастыру кезецшде де нау^ас емдi толы| ауруханада алады, ягни дэр^ кeзбе - кeз ба^ылап ^адагалаумен |абылдайды. Сондыщтан ауруханалыщ режим бузылмаганды^тан, емнщ белгiлi уа^ытта ^адагаланып жYргiзiлyi, |унарлы да сапалы тама|, нау^астардыц жат^ан жерлершщ таза эрi жылы болуы, туберкулездщ негiзгi емiмен бiрге патогенетикалыщ жэне иммyнитеттi кeтеретiн емдермен бiрге нау^астардыц санитарлыщ салауаттылыгын гатеруге де eз децгешнде мэн бертгендктен, емдеу кeрсеткiшi жогары болады.
Барлы| туберкулезбен ауыратындар арасында ДОТС Плюс емдеу багдарламасы iске асырылып жат^анына |арамастан, соныц iшiнде Шыгыс Казахстан облысында туберкулездщ жу^палы TYрiмен ауыратын емнен жалтарган нау^астарда кenтеген дэр^е кeнбейтiн туберкулездщ алдын-алу, туберкулезден eлiм-жiтiмдi тeмендетy жэне халы| арасында оныц таралуыныц алдын алу eзектi мэселе болып отыр.
Елiмiзде туберкулездщ жу^палы TYрiмен ауыратын емнен жалтарган нау^астарды мэжбYрлеn емдеуге арналган 550 тeсектiк 17 мамандандырылган туберкулезге |арсы емдеу - алдын алу бeлiмшесi, соныц iшiнде 90 тeсек Шыгыс Казахстан облысында жумыс iстейдi [7].
«Халы| денсаулыгы жэне денсаулы| са^тау жYЙесi ту-ралы» КР Кодешнщ 18 тараудыц 107, 108, 109 баптарына
Журнал Алматинского государственного института усовершенствования врачей
65
сэйкес туберкулездщ жукпалы тYрiмен ауыратын емнен жалтарган наукастар мэжбYрлеп емдеуге жiберiледi.
Бiрак, казiрп кездеп ведомства аралык эрекеттестiк пен нормативтк-кукыктык актiлер элi де жеткiлiксiз, сондыктан iс жYзiнде тиiмдi ведомства аралык сабактастыктыц жогары децгешне жетуде киыншылыктар тудырады. Емдеуден кол Yзген наукастарды емге тартуды уйымдастыруда облыстык туберкулезге карсы диспансерлер жэне iшкi ютер департаменттерi езара жумыс жасайды. Туберкулезге карсы бiрiккен шаралар ведомства аралык езара эрекет етулерiндегi буйрыктар мен жоспарлар непзшде жYргiзiледi.
Бiрак норматив™ - кукыктык актiлер мен мекеме-лер арасындагы жYргiзiлген тiкелей шаралар толык жетiлдiрiлген болып саналмайды жэне койылган максатка жетуге ыкпал ете алмайды. Берiлген мэселе бойынша шараларды реттеушi кабылданган буйрыктарда, негiзiнен денсаулык сактау жэне 6дiлет Министрлiктерi арасында кабылданган буйрыктарында iшкi iстер органдары жагынан эрекет етулер ескерiлмеген. К^лмыстык - аткару жYЙесi мекемелерiнен босатылган наукастарды ары карай емдеу максатында iздестiрулердi медициналык кызметкерлер аткарады, б!ра1^ олардыц мYмкiндiктерi шектелген, ал осы мэселен шешуге lшкi 1стер Департамент кызметкерлерЫ катыстыру толык шешусiз.
Мамандандырылган туберкулезге карсы белiмшенщ бар болуы кептеген наукастарды тэртiпке салатынын ескере отырып, туберкулездi мэжбYрлеп емдеу - туберкулез жукпасы эрi карай таралуымен кYрестен, моральдык-этикалык тургыдан алганда ец мацызды да кажетп, алайда ете кYPделi эдютерЫщ бiрi болып табылады [8].
Орын алып отырган мэселенщ бiрi арнайы емдеуге жатпайтын туберкулезбен ауыратын наукастарды халыктан окшаулау. Осы максатпен 2005 жылдан бастап туберкулез микобактерияларыныц туракты белетн арнайы емдеуге жатпайтын наукастарды жасына карамай, емiрiнщ соцына дейiн окшауландыруга арналган Облыстык туберкулезге карсы диспансер (хоспистер) жанынан жабык белiмшелер уйымдастырылды. Бiрак хоспистерде кYзет кызмет карастырылмаган, бул караудагы наукастардыц хоспис ауласынан еркiн кiрiп шыгуына жол бердк
Сонымен катар, туберкулез наукастарын элеуметпк колдаудыц мэселелерi баяу шешiлуде, олардыц турмыстык жэне ецбекке орналастыру мэселелерi каралмауда. Туберкулезге жэне маскYнемдiкке карсы емделуден бас тартатын iшiмдiк пен жукпалы екпе туберкулезшщ наукастарын емдеуге арналган жабык тYPдегi туберкулез - наркологиялык белiмшелердщ ашылуын беютетш кукыктык актiлер ушыраспайды. Бiр кынжыларлыгы арнаулы зац болганмен, оны жYзеге асыруда кажетт баска кужаттардыц, косымша зац акттершщ жоктыгы. Сондыктан емделуден касакана кашкактайтын ауруларды кiм iздеп тауып, емдеу орындарына тапсыратыны белпаз. Медицина кызметкерлерЫе ондай кукык бертмеген. Зац орындары муны кылмыска жатпайды деп, кашанда керi кайтарып тастайды. Ал жергiлiктi билiк орындары буган араласпайды.
Сот шешiмiн шыгару тэртiбiн аныктау жоспарын-да зацды жетiлдiру, шыгарылган шешiмдер негiзiнде наукастарды емделуге тарту механизмi мен мерзiмдерiн шыгару, туберкулездщ эпидемиологиялык кауiптi тYрлерi бар наукастарга оныц козгалысын шектейтiн туберкулезге карсы мекеменiц мамандандырылган белiмшесi жагдайларында ерiксiз жатуын окшауландыру мYмкiндiгiн
^олдану, сонымен катар сот шешiмi кезЫде кылмыстык жауапка тарту туберкулез бойынша эпидемияльщ ахуал-ды жаксартуга жол бередк Осыныц 6ip шарасьн Kepin, тыгырыктан шьгар жольн iздеу керек.
Сондщтан, туберкулездщ жукпалы тYpлеpi бар наукастарды емдеудщ тиiмдiлiгiн жогарлатуга багьтталган мэжбYpлеп емдеу, оныц уйымдастырылуы жайында, сонымен катар мамандандырылган туберкулезге карсы бeлiмше кабыргаларында гана емес, оныц кешнп сатыларда да юке асырылуын талап етедi.
^орытынды
1. Тургындар арасында элеуметтiк бейiмделмеген топтардыц кeбейiп жэне осындай наукастардыц мэжбYpлеп емдеудi кажет етулеpiн ескере отырып, туберкулездщ жукпалы тYpiмен ауыратын жэне емделуден жалтаратын наукастарга мэжбYpлеп емдеуге арналган жабык тYPдегi туберкулез-наркологиялык бeлiмше ашып, тесек корын кебейту кажет.
2. Тубеpкулездiц жукпалы тYpiн емдегенде фтизиатр дэр^ерден баска емдеу YPДiсiне нарколог, психотерапевт, элеуметтiк кызметкеpлеpдi де катыстырып, маскYнемдiкке, нашакорлыкка карсы кешендi емнiц барлык тYpiн колданып бipге жYpгiзiлуi тиiс.
3. МэжбYpлеп емдеу уакыты аякталганнан кейiн, жеpгiлiктi аткарушы органдар олардыц ецбекке арала-суына жэне турмыстык жайласуына, элеуметтiк жэрдем акы немесе Yйсiз адамдарга тYнеу-туpFын Yй, жатакхана жагынан кемек кepсетуi тиiс. Тургылыкты жеpi бойынша туберкулезге карсы уйымда есепке турып, аурудыц кайталануын болдырмау максатында ем жYpгiзiлуiне аса кeцiл бeлу кажет.
4. Бактерия бeлетiн, туберкулезге карсы емдеуге жатпайтын наукастар, айналасындагыларга ерекше каутт болуына байланысты, бас бостандык ку^ыгын шектеумен, мэжбYpлеп окшауландырудыц жабык мекемесiнде eмip бойы болуы тию.
^олданылган эдебиеттер
1. «Болашактыц iргесiн б'1рге цалаймыз» Цазацстан РеспубликасыныцПрезидентiН.Э. Назарбаевтыц2011 жылдьщ 28 ъацтарындагы Цазацстан халныта арналган Жолдауы
2. «Халын денсаулыгы жэне денсаулын сантау ЖYйесi туралы» 2009 жылгы 18 ныркYйектегi Цаза%стан Республикасыныц Кодекс
3. Цаза%стан Республикасыныц денсаулын сантау саласын дамытудыц 2011 - 2015 жылдарга арналган «Саламатты Цазанстан» мемлекетт1к багдарламасы ЦР Президент1н1ц 2010 жылгы 29 нарашадагы №1113 Жарлыгымен беюттген
4. http://centralasia.usaid.gov/Веб-сайт агентствасы
5. Исмаилов Ш.Ш. Туберкулезбен курес тонтамауы тиiс! // Денсаулын. - Алматы, 2008. - С. 1-3.
6. Муздыбаев С.К., Самойленко Г.И., Сидорова Н.С., Искакова Б.Б. Результаты лечения больных в специализированном противотуберкулезном отделении для принудительного лечения за 2002 год в Восточно -Казахстанской области // Фтизиопульмонология. - Алматы, 2003 -№2(4).
7. Цазанстан Республикасыныц туберкулез бойынша статистикалын шолуы (Т.Ш. Абдилдаевтыц редакциясымен). - Алматы, 2010.
8. Несипбаев А.Н., Тагирова Р.С., Медведев Л.А., Опыт организации принудительного лечения туберкулеза в Жезказганском регионе // Физиопульмонология. -Алматы, 2003 - №1(3). - С.14-15.
