Научная статья на тему 'Tuberculosis multidrug-resistant. (literature reviews)'

Tuberculosis multidrug-resistant. (literature reviews) Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
540
450
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТУБЕРКУЛЕЗ / ТУБЕРКУЛЕЗ МИКОБАКТЕРИЯСЫ / КөПТЕГЕН ДәРіГЕ ТөЗіМДіЛіК / АУқЫМДЫ ДәРіГЕ ТөЗіМДіЛіК / МИКОБАКТЕРИИ ТУБЕРКУЛЕЗА / МНОЖЕСТВЕННАЯ ЛЕКАРСТВЕННАЯ УСТОЙЧИВОСТЬ / ШИРОКАЯ ЛЕКАРСТВЕННАЯ УСТОЙЧИВОСТЬ / TUBERCULOSIS / MYCOBACTERIUM TUBERCULOSIS / MULTIDRUG-RESISTANT / EXTENSIVELY DRUG-RESISTANT

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Скак К., Нуртазина Ж.Б., Табриз Н.С.

Введение. Лекарственно устойчивый туберкулез является глобальной проблемой современности. По данным ВОЗ, ежегодно регистрируется полмиллиона новых случаев тубекулеза с множественной лекарственной устойчивостью (МЛУ ТБ). Туберкулез с лекарственной устойчивостью характеризуется высокими показателями смертности, при сложности и высокой стоимости его лечения. Целью нашего исследования было изучение проблем МЛУ ТБ во всем мире, в странах ближнего зарубежья, в Казахстане. Методы исследования. Для достижения поставленной цели нами проведен поиск и анализ научных публикаций по проблеме МЛУ ТБ в странах ближнего и дальнего зарубежья и в Казахстане, которые были изучены в исследованиях за период с 1999 по 2016 годы. Все принятые к формированию обзора работы были индексированы в базах данных PubMed, Электронная библиотека, Google Scholar, с использованим следующих поисковых фильтров «множественная лекарственная устойчивость», «широкая лекарственная устойчивость», опубликованные на английском, казахском и русском языках, а также полные версии статей с чётко сформулированными и статистически доказанными выводами. Критериями исключения публикаций в обзор стали резюме докладов, газетные публикации и личные сообщения. Были найдены 250 публикаций по теме МЛУ ТБ, из них отвечали основной цели нашего исследования 51 публикация. Результаты. Обзор литературы показал, что туберкулез как социально обусловленное заболевание продолжает оставаться серьезной проблемой в Казахстане и в мире, занимая первое место в структуре причин смертности от инфекционных заболеваний в настоящее время. Одной из основных причин низкой эффективности лечения и высокой смертности от туберкулеза явилось широкое распространение множественной устойчивости микобактерий туберкулеза к противотуберкулезным препаратам. Выводы. Проблема устойчивости МБТ к лекарственным препаратам создает большую угрозу для борьбы с туберкулезом и остается предметом повышенного контроля в отношении глобальной безопасности в области здравоохранения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТУБЕРКУЛЕЗ С МНОЖЕСТВЕННОЙ ЛЕКАРСТВЕННОЙ УСТОЙЧИВОСТЬЮ. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ

Introduction. Drug-resistant tuberculosis is a global challenge of our time. According to WHO, each year half a million new cases of MDR-TB. Tuberculosis drug resistance is characterized by high mortality rates, while the complexity and high cost of its treatment. The aim of the study was to examine the problems of MDR-TB worldwide in the CIS countries, in Kazakhstan.Research methods. This review considers the main problem of MDR-TB, which have been studied in the research for the period from 1999 to 2016. The criterion for inclusion in the publication of the review was to study all over the world, in the CIS countries, in Kazakhstan. 250 publications on the topic of MDR-TB, of which meet the main goal of our study 51 publications were found.Results. Review of the literature showed that the tuberculosis as a socially mediated diseases remains a serious problem in Kazakhstan and in the whole world, ranking first in the structure of causes of death from infectious diseases today. One of the main reasons for the low efficacy and the high death rate from tuberculosis was widespread multidrug resistance of Mycobacterium tuberculosis to anti-TB drugs.

Текст научной работы на тему «Tuberculosis multidrug-resistant. (literature reviews)»

Получена: 28 ноября 2016 / Принята: 14 декабря 2016 / Опубликована online: 30 декабря 2016

УДК 616.24.002.5-085

К0П ДЭРШЕРГЕ Т6З1МД1 ТУБЕРКУЛЕЗ. ЭДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Кулия Скак, http://orcid.org/0000-0003-4131-9491, Жанара Б. Нуртазина, Нурлан С. Ta6pi3

1 Караганды Мемлекетлк Медицина Университетi, Фтизиатрия кафедрасы, Караганды к-, Казахстан Республикасы

ТYЙiндеме

Kipicne. Дэрiге твзiмдi туберкулез 5i3AiH, заманымыздыц жаhандык¡ мэселелердН бiрi болып табылады. ДДС¥ мэлiметi бойынша жыл сайын жарты миллион квптеген дэрiге твзiмдi туберкулездН жаца жагдайы тiркеледi. Квптеген дэр^е твзiмдi туберкулездН влiм-жiтiм кврсеткш жэне емдеу куны жогары.

Максат. Зерттеу максатымыз ТМД елдерiнде, бYкiл элемде жэне Казакстанда квптеген дэр^е твзiмдi туберкулез мэселелерiн зерттеуге болды.

Зерттеу эдicтepi. Бул шолуда КДТ ТБ негiзгi мэселелерi каралды, 1999 жылдан 2016 жыл аралыгындагы гылыми-зерттеу зерделендi. Гылыми макалаларды эдебиетке косу критерийi Казакстанда, ТМД елдерiнде, 6y^ элемде зерттеу болды. Такырыбымызга байланысты 250 макалалар аныкталды, оныц шнде 51 макала бiздiц зерттеу жумысымыздыц негiзгi максатына катысты болды.

Нэтижелер. Эдебиеттерге шолу элеуметтiк ауру ретшде туберкулез Казакстандагы жэне бYкiл элемде мацызды мэселе болып калуда. Туберкулез к^рп уакытта жукпалы аурулардыц арасында влiм-жiтiм себептершщ курылымында бiрiншi орынга ие екенiн кврсетедi. Туберкулез бойынша ем тшмдтт жэне жогары влiм-жiтiм негiзгi себептершщ бiрi туберкулезге карсы препараттарга Mycobacterium туберкулез кецшен квптеген дэртм твзiмдiлiк екенiн кврсеттi.

Корытынды. ТМБ дэрiлiк препараттарга твзiмдiлiк мюелеа туберкулезбен кYресу Yшiн Yлкен каут твндiредi, сондай-ак денсаулык сактау саласындагы галамдык каушздш жвнiндегi жогары децгейде бакылау субъектiсi болып табылады

ТYЙндi свздер. туберкулез, туберкулез микобактериясы, квптеген дэр^е твзiмдiлiк, аукымды дэрiге твзiмдiлiк.

Резюме

ТУБЕРКУЛЕЗ С МНОЖЕСТВЕННОЙ ЛЕКАРСТВЕННОЙ УСТОЙЧИВОСТЬЮ. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ

Кулия Скак, http://orcid.org/0000-0003-4131-9491, Жанара Б. Нуртазина, Нурлан С. Табриз

1Карагандинский государственный медицинский университет, Кафедра фтизиатрии, г. Караганда, Республика Казахстан

Введение. Лекарственно устойчивый туберкулез является глобальной проблемой современности. По данным ВОЗ, ежегодно регистрируется полмиллиона новых случаев тубекулеза с множественной лекарственной устойчивостью (МЛУ ТБ). Туберкулез с лекарственной устойчивостью характеризуется высокими показателями смертности, при сложности и высокой стоимости его лечения.

Целью нашего исследования было изучение проблем МЛУ ТБ во всем мире, в странах ближнего зарубежья, в Казахстане.

Методы исследования. Для достижения поставленной цели нами проведен поиск и анализ научных публикаций по проблеме МЛУ ТБ в странах ближнего и дальнего зарубежья и в Казахстане, которые были изучены в исследованиях за период с 1999 по 2016 годы. Все принятые к формированию обзора работы были индексированы в базах данных PubMed, Электронная библиотека, Google Scholar, с использованим следующих поисковых фильтров «множественная лекарственная устойчивость», «широкая лекарственная устойчивость», опубликованные на английском, казахском и русском языках, а также полные версии статей с чётко сформулированными и статистически доказанными выводами. Критериями исключения публикаций в обзор стали резюме докладов, газетные публикации и личные сообщения. Были найдены 250 публикаций по теме МЛУ ТБ, из них отвечали основной цели нашего исследования 51 публикация.

Результаты. Обзор литературы показал, что туберкулез как социально обусловленное заболевание продолжает оставаться серьезной проблемой в Казахстане и в мире, занимая первое место в структуре причин смертности от инфекционных заболеваний в настоящее время. Одной из основных причин низкой эффективности лечения и высокой смертности от туберкулеза явилось широкое распространение множественной устойчивости микобактерий туберкулеза к противотуберкулезным препаратам.

Выводы. Проблема устойчивости МБТ к лекарственным препаратам создает большую угрозу для борьбы с туберкулезом и остается предметом повышенного контроля в отношении глобальной безопасности в области здравоохранения.

Ключевые слова: туберкулез, микобактерии туберкулеза, множественная лекарственная устойчивость, широкая лекарственная устойчивость.

Summary

TUBERCULOSIS MULTIDRUG-RESISTANT. (LITERATURE REVIEWS)

Kuliya Skak, http://orcid.org/0000-0003-4131-9491, Zhanara B. Nurtazina, Nurlan S. Tabriz

Karaganda State Medical University, Department of Tuberculosis, Karaganda, Kazakhstan

Introduction. Drug-resistant tuberculosis is a global challenge of our time. According to WHO, each year half a million new cases of MDR-TB. Tuberculosis drug resistance is characterized by high mortality rates, while the complexity and high cost of its treatment.

The aim of the study was to examine the problems of MDR-TB worldwide in the CIS countries, in Kazakhstan.

Research methods. This review considers the main problem of MDR-TB, which have been studied in the research for the period from 1999 to 2016. The criterion for inclusion in the publication of the review was to study all over the world, in the CIS countries, in Kazakhstan. 250 publications on the topic of MDR-TB, of which meet the main goal of our study 51 publications were found.

Results. Review of the literature showed that the tuberculosis as a socially mediated diseases remains a serious problem in Kazakhstan and in the whole world, ranking first in the structure of causes of death from infectious diseases today. One of the main reasons for the low efficacy and the high death rate from tuberculosis was widespread multidrug resistance of Mycobacterium tuberculosis to anti-TB drugs.

Conclusions. The problem MBT drug resistance poses a great threat to TB control, and is the subject of increased controls on global health security.

Keywords: tuberculosis, Mycobacterium tuberculosis, multidrug-resistant, extensively drug-resistant.

Библиографическая ссылка:

Скак К., Нуртазина Ж.Б., Табриз Н.С. Туберкулез с множественной лекарственной устойчивостью. Обзор литературы / / Наука и Здравоохранение. 201б. № 6. С. 179-192.

Skak K., Nurtazina Zh.B., Tabriz N.S. Tuberculosis multidrug-resistant. Literature reviews. Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2016, 6, pp. 179-192.

Скак К., Нуртазина Ж.Б., Тэбр1з Н.С. Кеп дэртерге тeзiмдi туберкулез. Эдебиеттерге шолу / / Гылым жэне Денсаулык сактау. 2016. № 6. Б. 179-192.

Kipicne. Дэр^е T63iiMqi туберкулез б1здН заманымыздыц жаhанды;<; мэселелердН 6ipi болып табылады. ДДС¥ мэлiметi бойынша жыл сайын жарты миллион кептеген дэрiге тeзiмдi туберкулездН жаца жагдайы тiркеледi. Кептеген дэр^е тeзiмдi туберкулездщ eлiм-жтм кeрсеткiшi жэне емдеу ;уны жогары.

Зерттеу максатымыз ТМД елдерiнде, 6y^ элемде жэне ^аза;станда кептеген дэр^е тeзiмдi туберкулез мэселелерiн зерттеу болды.

Зерттеу эдicтepi. ^ойылган ма;сатк;а жету Yшiн осы 250 жариялаулардыц жэне онлайн ;орлардыц жYЙелi тYPде iздестiру жYргiзiлiп жэне талдау жасалды, келес талдау Yшiн 51 юздердН тацдалып алындыi. Жасалган шолу осы ма;алалардыц сараптамасына негiзделген. Дерек кeздердi iрiктеу критерийлерi элемде жэне бiздH елiмiздегi диагностикалык; эдiстерiн зерттеу жэне емдеу тшмдттн нэтижелерiн усыналган эдеби мэлiметтер.

Шолуды ;алыптастыру Yшiн барлы; ;абылданган жумыстар индекстелген деректер базасына PubMed, электронды; кiтапхана, Google Scholar болды.

К,осу криmерийлерi шолуда жарияланымдар болды: (1999 жылдан бастап 2016 жылга дейiн) 16 жыл терецдт аны; тужырымдалган жэне статистикалы; дэлелденген ;орытындылар бар кeздерi.

Шыгару критерийлерi: газет ма;алалар жэне жеке хабарлар, жарияланбаган деректер, 1999 жылдан бурын жарияланган гылыми ма;алалар.

Эдеби шолу ;алыптастыру Yшiн iздеу сурауларыныц негiзгi юлт^ келесi элементтерiне усынылды: «туберкулез», «туберкулез микобактериясы», «юптеген дэрiге тeзiмдiлiк», «ау;ымды дэрiге тeзiмдiлiк».

Нэтижелер. Эдебиеттерге шолу элеуметлк ауру ретiнде туберкулез

^аза;стандагы жэне бYкiл элемде мацызды мэселе болып ;алуда. Туберкулез к^рп уа;ытта жу;палы аурулардыц арасында eлiм-жiтiм себептершН ;урылымында бiрiншi орынга ие екенш кeрсетедi. Туберкулез бойынша ем тшмдтт жэне жогары eлiм-жiтiм непзп себептершН бiрi туберкулезге ;арсы препараттарга Mycobacterium туберкулез кецшен кeптеген дэртт тeзiмдiлiк екенiн кeрсеттi.

Туберкулез (ТБ) ауруы бiрнеше гасырлардан берi дYние жYзi бойынша кргамды; денсаулы;са;таудыц мацызды басты мэселелершН бiрi болып келедк ДYниежYзiнде аптасына 30000 адамтуберкулез ауруынан кeз жумады. ^азiрri тацда дYниежYзiнщ 2 милиардтан астам адамы туберкулез ауруын жу;тырган, олар кейiн туберкулез ауруын тудырудыц негiзгi себепкерi болып отыр. ДYние жYзiлiк денсаулы; са;тау уйымыныц (ДДС¥-ныц) мэлiметтерiне Караганда, туберкулез ауруы 2020 жылга дейiн дYние жYзiндегi 10 ауыр аурудыц бiрi болып ;алма;, 2012 жылы элемде 8,6 миллион адам туберкулезбен ауырып, 1,3 миллион адам туберкулезден ;айтыс болган [37,42,45].

Туберкулез ;андайда бiр инфекция агентiнен eлу бойынша Адамныц имунды; тапшылы; вирусы / жYре пайда болган иммунды; дефицитшН синдромынан (АИТВ/ЖИТС) кейiн екiншi орында тур. ДДС¥ мэлiметi бойынша 2010 жылы 8,8 миллион адам ТБ ауырган жэне 1,4 миллион адам осы аурудан юз жумган. 95% астам жагдайда ТБ табыс кeзi орташа жэне тeмен елдерде жэне осы аурудан 15 пен 44 жас аралыгындагы эйелдердщ eлiмiнiц себебi болып отыр. Осыган байланысты туберкулез адамзат;а кeптеген шыгын экелуде жэне бас;а да инфекциялы; ауруларга Караганда юптеген адам eмiрiн экетуде. Соцгы ею жыл жаhанды; экономикалы; дагдарыспен eршiп

тур. Болжамга сэйкес туберкулез 2020 жылга дейш адамзатка ауыр тиетш элемдегi он аурудыц бiрi болып отыр [6,7].

Туберкулез ауруы - жазылатын ауру, бiрак дурыс ем жYргiзiлмесе ол екi негiзгi туберкулезге карсы дэрiлерге твзiмдi (HR) кеп дэрiге твзiмдi туберкулез дамиды. 2014 жылы элем бойынша тiркелген барлык туберкулездН 480000 кеп дэрiге тезiмдi туберкулез аныкталган жэне 190000 адам кеп дэр^е твзiмдi туберкулезден кайтыс болган. 2014 жылы бYкiл элемде ^ркелген барлык 480000 кеп дэр^е твзiмдi туберкулездщ жиi аныкталганы тыныкмухит аймагы - 19%. Жалпы алганда 2014 жылы 111000 адам кеп дэр^е твзiмдi туберкулезбен ем кабылдауды бастаган, ягни 2013 жылгымен салыстырганда 14%-га жогарылаган. Европа елдершН кеп дэр^е твзiмдi туберкулез жиi аныкталган Эстония, Литва жэне Латвия мелекеттершде 28-37% наукастар емдiк курстарыныц еткендтн хабарлайды [46,47].

Кеп дэрiге тезiмдi туберкулез (КДТ ТБ) жаhандык келемдеп мэселесi соцгы 15 жылда болды, эсiресе Шыгыс Еуропа жэне Тэуелаз Мемлекеттер Достастыгы (ТМД) елдерiнде туберкулезге карсы препаратка кептеген дэрiлiк турактылыктар байкалып отыр. Аталган мемлекеттердегi экономикалык, саяси жэне элеуметтiк мэселелер XX жYЗжылдык соцында денсаулыксактау жYЙесiн езгертуге, оны жеткiлiксiз каржыландыруга алып келд^ ол туберкулезбен ауыру сиякты денсаулык сактаудыц негiзгi кврсеткiштерiнен кврiнiс тапты [8].

ДДС¥-ныц мэлiмдемесi бойынша Еуропа елдершде туберкулезбен алгаш рет аныкталгандар арасында дэрiге твзiмдiлiк кврсеткiштерi Финляндияда - 1%, Голландияда - 0,5% курады [24,43].

ДДС¥ мэлiметтерi бойынша жыл сайын КДТ ТБ жарты миллионнан астам жагдайы тiркеледi. Дэртм турактылыгы бар туберкулезде оныц курделт мен оны емдеудегi киындыктарга байланысты влiм кеп. ТуберкулездН кептеген дэртм турактылык формаларыныц бiрi аукымды дэртм твзiмдi туберкулез болып табылады, наукастан КДТ ТБ байкалганда ол ец бiр эсерлi екiншi катардагы препараттарга

твзiмдiлiк байкалады (жок дегенде фторхинолондар мен инъекциондык екiншi катардагы препараттар) [11,12,16].

ДYние жYЗiлiк денсаулык сактау уйымы (ДДС¥) 13 казан 2016 жылы 2015 жылы Туберкулезбен жаhандык ^рес туралы баяндама шыгарды, онда коркынышты цифрлар берiлген. 2015 жылы туберкулезден влу 1,8 млн арткан 2014 жылы 1,5 млн болатын. Сонымен коса колда бар бага бойынша наукастардыц 41%

диагностикаланбаган жэне ем алып жаткан жок. Адамдарга ем кврсетудi камту твменгi децгейде болып отыр, туберкулездН дэрiлiк тезiмдi формасымен ауырып калгандардыц 2015 жылы тек 20% гана кажеттi еммен камтамасыз етiлген [17].

Туберкулез (ТБ) элем бойынша елiм тудырушы басты 10 себептершН бiрi. 2015 жылы туберкулезбен 10,4 миллион адам ауырып калды жэне 1,8 миллион адам ( оныц шнде 0,4 миллион адам АИТВ) осы аурудан кайтыс болгандар. Туберкулезден кайтыс болудыц 95% жагдайы табыс квлемi аз елдерде болып отыр. 2015 жылгы бага бойынша элем бойынша 480000 адамда кептеген дэртт твзiмдiлiгi бар туберкулезбен ауырады (КДТ ТБ).

2000 жылдан туберкулезбен ауыру орта есеппен жылына 1,5% кемiдi. 2020 жылы туберкулездi жою бойынша Стратегияныц бакылау керсетюшше кол жеткiзу Yшiн ол каркынды жылына 4-5% твмендету кажет. 2000 жылдан 2015 жыл аралыгындагы бага бойынша туберкулездi диагностикалау мен емдеудН аркасында 49 миллион адам емiрi куткарылды [17].

Кептеген дэрiлiк твзiмдiлiгi бар туберкулездН таралу жиiлiгi эр елде эр тYрлi квлемде дамып отыр: А^Ш 3,5%, Францияда -0,5%, Англия мен Уэлсте - 0,6%, Швейцарияда - 1,7%, Италияда - 2,5%, туберкулез кеп тараган елдерден келуштер тургындарга караганда кеп [18].

Ресей туберкулездН дэрiлiк турактылыгын кец тараган елдердН бiрiне жатады [19]. Туберкулез микобактерияларыныц дэрiлiк твзiмдiлiгi казiргi заманцы фтизиатрияныц басты мэселелершН бiрi болып отыр. Физиатриядагы аурудыц таралуы мен дэрiлiк твзiмдiлiк мэселес тиiмдi антибактериалдык

препараттар спекторыныц шектеултмен ушыгып жэне емдеу курсыныц узактыгымен де шектелт отыр [20].

Орта Азия елдершде туберкулезбен ауыру децгейi ец жогары, ал Кеп дэрiге тезiмдi туберкулез жагдайы орталык азия елдершде элем бойынша алдыцгы орында тур (2015 ДДС¥). Орта Азия елдершде туберкулезбен ауыргандар саны бойынша Еуропа мен Орталык Азия елдерi арасында бастапкы «беслк» катарында. Казакстан аталган тiзiмде Yшiншi орында ауыргандар саны 100 мыц тургынга шакканда 139 наукастан келедi. Орта есеппен Еуропа мен Орталык Азияда ауыргандар саны 100 мыц адамга шакканда 39 жагдай. 133 тек 34 мемлекет кана аумактык ДДС¥ зерттеуiне 2013 жэне 2014 жылдары катысты кешенд улттык жоспары бар жэне антибиоттикка жэне баска да микробка карсы препараттарга твзiмдiлiк мэселелерiн шешуде стратегиясы бар [21].

Туберкулездщ сыркаттылык кврсеткiшiнiц твмендеу жэне турактылык кезеидерi элемде соцгы онжылда барлык жерлерде вз езгерютерш кврсетiп отырды, ягни жедел Yдемелi жэне мультирезистенттi тYрлерiнiц квбеюiмен сипатталады. Ол казiргi заманымыздыц взектi мэселелершН бiрi болып калмак. 21 гасырдыц алгашкы 10 жылдыгында квпдэрiге тезiмдi туберкулез дYниежYЗiнде жыл сайын кебейт келедi, жыл сайын аныкталатын 9 миллион наукастар арасында дэрiге тезiмдiлiк 5% курайды, ал бул керсетюштер Тэуелсiз Мемлекеттер Достастыгы (ТМД) елдершде 3-6 есеге кеп болып келедк Алдын ала кврсетiлген мэлiметтерге CYЙенсек, туберкулезбен алгаш аныкталгандар бацилла бвлетН наукастардыц iшiнде 20%-га жуыгы туберкулезгекарсы дэрiлерге твзiмдi болып келедi екен. Элем бойынша кеп дэр^е твзiмдiлiгi алгаш аныкталып тiркелген наукастар Ресейде, (Мурманские - (28%), сонымен катар Казакстанда (25%), Молдовада (25%), Тэжтстанда (17%), Латвияда (15%), Эстонияда (12%) болды [5,9,22,39,40].

Туберкулездiц осы формасы жаца бактерия белу жэне кайталанатын жагдайда емдеу: Болгарияда - 2,0 жэне 24%, Арменияда - 9,4 жэне 43%, Грузияда - 9,5

жэне 31%, Латвияда - 10 жэне 24%, Литвада - 11 жэне 52%, ^ыргызстанда - 14 жэне 39%, Казакстанда - 14 жэне 45%, Эзбекстанда -14 - 49%, Украинада - 16 жэне 44%, Тэжтстанда - 17 жэне 62%, Эстонияда - 18 жэне 44%, Ресей Федерациясында - 18 жэне 46%, Молдовада - 19 жэне 65%, Эзербайжанда - 22 жэне 56% демек ( ДДС¥ мэлiметi бойынша 2010-2011жж.) [32, 33, 48, 28].

ДДС¥ багасы бойынша 2011 жэне 2015 жылдар аралыгында ТБ МР 2 миллионнан артык жагдайы аныкталатын болады. Соцгы мэлiметтер бойынша жыл сайын элемде шамамен 450 000 жуык КДТ ТБ аныкталуды, Кытай, Индия жэне Ресей елдерiне барлык жагдайдыц 50% келедi. Элемнiц кептеген елдершде 2011 жылы 5% жаца жэне бурын туберкулезден емделген пациенттерде КДТ ТБ тесттелдi жэне тек ^ркелген пациенттердiц iшiндегi 20% гана адекватты терапия алып отыр [26,27,28].

КДТ ТБ кец тарауыныц непзп себеnтерiнiц бiрi инфекциялык бакылау шараларын аумакты туберкулезге карсы стационарларда жэне аудандык децгейдегi ауруханаларда дурыс сактамауынан болып отыр, онда барлык наукастар: бiрiншi рет ТБ аныкталгандар мен дэрiге сезiмталдыfы сакталган ауру рецидивтерi мен КДТ ТБ бар наукастар ДТТ нэтижесш алганга дейш бiрге орналасады. ДТТ нэтижесiн алганга дейiн аудандык жэне ауданаралык ТБ емдеу стационарындагы емдеудегi наукастыц орта есеппен 2-3 ай уакыты кетедi [29,30,31].

ТБ бойынша эпидемиологиялык ситуацияга елдегi квшi-кон жагдайы да терю эсер етin отыр, сонымен катар ТБ\АИТВ, алкоголь iшiмдiктерiн iшетiн, шю жэне сырткы квшi-кон, аз камтылган отбасылар, тYрмеде отыргандар, тYрмеден босагандар да тэуекелi кеп тургындар саныныц туракты всуiне эсер етin отыр.

Адам вмiрiне аса кауin тудыратын дэрiге твзiмдiлiк антибактериальды ем барысында токтамсыз вз кврiнiсiмен кврiнin отырады. Элемнiц кеп елдерiнде жэне ТМД елдершде денсаулыксактау жYЙесiндегi басты мэселелершН бiрi кеп дэрiге твзiмдi туберкулез наукастарыныц кецiнен таралуы болып табылады, сондыктан ол сол ауруга

;арсы жYргiзiлетiн ic-шара жумыстарына ез кедергiсiн TMri3in келедi. [1]. Туберкулез микобактериясында кеп дэрiге тезiмдiлiктiц пайда болу ce6enTepi антибактериальды химиотерапияныц тэрпбшН бузылыстары, емнН толы; ая;талмауы, дэртм препараттарды уа;тылы ;абылдамауынан, туберкулезге;арсы препараттарды

;амтамасыз етудщ iркiлiстерi болып табылады [3, 4, 10]. Туберкулез микобактериясыныц дэрiге тезiмдiлiк штамдарыныц таралуына ;олайлы жагдай жасап тудыратын жагдай дурыс емес химиотерапиялы; ем, айтып еткендей жалпы халы; немесе кейбiр топтары арасында элеуметтiк жэне экономикалы; жагымсыз жагдайын тудырады. Сонымен ;атар тэр^ ассоциальды, ягни ез элеуметтiк жауапкершштнен айрылгандармен ;атар ез денсаулы;тарына нем;урайлы ;арайтындар да ез Yлестерiн ;осып отырды [2].

Туберкулездщ дэрiге тезiмдi микобактериялар тYрлерi клиникалы; жэне эпидемиологиялы; ы;палымен ;атар экономикалы; мэнi де бар. Мундай нау;астарды емдеу кезшде дэрiге сезiмталдылыfы са;талган туберкулез нау;астарын емдеумен салыстырганда едэуiр ;ымбат;а согады. Эйткенi дэрiге тезiмдiлiгi са;талган туберкулез нау;астарды емдеу кезiнде ем нэтижесше дейiнгi уа;ыт бiршама узарып, туберкулезге;арсы дэршердН шыгыныц кебейтедi. Бул шыгын дэрiлерге теленетiн ;аражат саныц едэ^р кеп сураныс;а экелiп согады [14].

^аз1рп заманда ДТ ТБ артып келедi, атап айт;анда КДТ ТБ артып отыр. Дэртт тезiмдiлiк (ДТ) ем нэтижесше гана емес, сонымен ;атар аталган туберкулез тYрiн емдеудеп экономикалы; шыгындарды да арттырып отыр, эаресе екi негiзгi тиiмдi препараттарга (изониазид жэне рифампицин) тезiмдiлiк экономикалы; шыгынды арттыруда. Дэрiлiк тура;тылы; керсеткш туберкулезбен ^ресудщ ¥лтты; багдарламасын жYзеге асырудыц мацызды индикаторы болып саналады.

Бiрiншiлiк дэр'т'к твз'мд'ш'к КДТ ТБ ол

бурын туберкулезге ;арсы препараттарды бурын ;абылдамаган немесе 1 айдан арты; емес уа;ыт емделген нау;астарда аны;талатын дэрiлiк тезiмдiлiк. Генетикалы;

эдiстердi пайдалана отырып бiрiншiлiк дэрiлiк тезiмдiлiктi зерттеу аума;тагы

эпидемиологиялы; жагдайды зерттеуге мYмкiндiк бередi, себебi тургындар арасында инфекция тарау децгейш керсетедi.

ЖYре пайда болган (ек'ншЛЫ) дэр'т'к твз'мд'ш'к: ол дэршт тезiмдiлiк, туберкулезге ;арсы препараттармен емдеу барысында ;алыптасады (эдетте бiр айдан арты; уа;ытта) немесе туберкулез ;айталанган жагдайда аны;талуы жэне генотиптеу барысында на;тыланган. ^айталанган жагдай оныц iшiнде туберкулез рецидивi ;айталанган инфекция нэтижесi де болуы мYмкiн [31].

Mycobacteriumtuberculosis (ТМБ) кептеген дэршт тезiмдiлiгi бар штамдарыныц таралуы кеп ;аут тендiредi. Туберкулез микробактерияларындагы мынандай дэрiлiк тезiмдiлiк жагдайларын айырып ;арауга болады:

1. Монорезистенттiк - туберкулез бактерияларыныц бiрiншi ;атардагы бiр гана туберкулезге ;арсы препарат;а дэршт тезiмдiлiгi.

2. Полирезистенттiк - ол ею немесе одан да кеп туберкулезге ;арсы препарат;а тезiмдiлiк, оган изониазид жэне рифампицин бiрге тезiмдiлiк жатпайды.

3. Кептеген дэрiлiк тезiмдiлiк (КДТ) -полирезистенттiк штаммдар арасындагы тезiмдiлiк онда бiр мезетте изониазид жэне рифампицинге де тезiмдiлiк бай;алады онда ол бас;а препараттарга резистентшке тэуелсiз (Multidrugresistance - MDR) [21,32].

4. Ау;ымды дэрiлiк тезiмдiлiк ол КДТ ТБ ретшде кем дегенде рифампицин жэне изониазидке тезiмдiлiк сонымен ;атар -;андайда болмасын фторхинолондар мен екiншi ;атардагы инъекционды; дэршерге тезiмдiлiк (канамицин, амикацин немесе капреомицин). Ондай штаммдар 9 препарат;а тезiмдi болуы MYMкiн.

Антибактериалды препараттарга тезiмдiлiк - зацды ;убылыс, ол непзп биологиялы; зац, ол тYPдiц ;оршаган ортага бейiмделуiн керсетедi. Эдебиеттерде туберкулез микробактерияларыныц дэрiлiк тезiмдiлiгiнiц екi теориясы ;алыптасып отыр: [33,35]

- адаптация (бешмделу) теориясы микроорганизм ;асиеттершН езгеруш, оныц

коршаган ортага адекватты взгерiсiн кврсетедi.

- микробактерияныц дэрiлiк твзiмдiлiгiнiц дамуы бактериялык клетканыц химияпрепараттар эсерiмен взгерушiлiгiн керсетедi [36].

Микробиология тургысынан алганда дэртм твзiмдiлiктiц даму механизiм ТМБ гендеп акуыз-мишен синтезiнiц препарат эрекетiне кездейсок мутациясы болып табылады, немесе метоболиттер гиперпродукциясы препараттыц

инактивирлеушi эрекетi болып табылады. Туберкулезге карсы препараттарды комбинирлеу барысында мутацияны селекциялау процес едэуiр тежеуiлденедi, алайда дэртм турактылык селекциясы штаммын толык жою мYмкiн болмайды.

ТМБ химиялык курамы бойынша жэне архитектоникасы бойынша кYPделi курылымды кврсетедi, олар споро тектес тYрге ауып жэне кайтадан вирулентш тYрге езгере алады, макрофаг шнде вмiрсYPгiштiк касиетiн сактап жэне генетикалык мутацияга жогары еnтiлiгi болады. Оныц негiзгi комnонентi арабиногалактан жэне миколо кышкылы болып табылады сонымен катар липидтер болып табылады. Осыныц нэтижесшде эрбiр препаратта резистенттiк механизiмi калыптасады[31].

- Изониазид эрекет ету механизiмi кешендi демек, оган резистенттiгiнiц дамуы кYPделi механизм болып табылады.

- Рифампицин бета-субстанция РНК-полимеразбен взара эрекеттесед^ ол учаскеде 23 аминокислотпен таралады, ол транскрипт тiзбегi элонгация YPДiсiн бузады.

- Пиразинамид nиридиндi негiз биосинтезiнiц YPДiсiн бузады.

- Этамбутол ингибирует фермент арабинозилтрансферазге ферментт ингибирлейдi, арабиногалактан синтезiн бузады.

- Стрептомицин т-РНК дан и-РНК - га транслациялану YPДiсiн бузады.

Егер де 10 клеткадан МБТ популиациясыныц ттт бiр мутантты моноутуракты болса, ол кейiнiрек мутацияны жинактау еnтiлiгiне ие болады жэне полирезистентшке ауысады. Экnенiц карапайым туберкулез формасында 1 кв. см

куыс деструкциясында шамамен 109 кышкылды туракты бактерия аныкталады. Миллионнан бiр кышкылга тезiмдi бастапкы твзiмдiлiк салдарынан басынан бастап изониазид жэне рифампицинге резистентл болуы мYмкiн [21].

Мультирезистенттi штаммдар эр тYрлi децгейдегi вируленттiгiмен жэне есу жылдамдыгымен сипатталады жэне оныц эпидемиологилык кауni Yлкен диапазонда ауыткып турады.

Каутт механизмдер тек кана биологиялык кептеген дэрiлiк твзiмдiлiк Yшiн ДТДМ алгышарттар курады. ТБ МЛУ накты артуы мен таралуы бiрiншi кезекте дэр^ерлердН туберкулездi бакылау барысындагы бурынгы немесе болашактагы дурыс емес эрекет^мен байланысты [31,21].

М.tuberculosis - тН дэрiге твзiмдiлiгiн генетика жэне эпидемиология тургысынан алганда аз болса да келес жагдайды кврсетiлген болуы керек: М.1иЬегои!оз1з, баска кептеген nатогендi бактериялармен салыстырып караганда геномында тек кана 16S РНК жэне 23в РНК рибосомаларыныц генiнiц бiр - бiр гана квшiрмелерi бар. Мунда бiр мутация геннiц твзiмдiлiгiнiц (твзiмдiлiк фенотит) басымдылыгына экелin согады. Ягни, мысалы стрептомицин сиякты бул кезде барлык рибосомалар дабелок синтезiнiц ингибиторларына тезiмдi болып келедi. Баска микроорганизмдердегiрибосомалардыц гендершН кептеген квшiрмелерi твзiмдiлiк фенотип мутациясыныц эр квшiрмесiнiц пайда болуын талап етедк

Кейбiр рибосомалардыц твзiмдiлiк болуына карамастан ингибиторладыц катысуымен рибосомалардыц твзiмдiлiк жэне сезiмталдылык тYрлерiне ауысып отыруымен белок синтездерi вз жумысын токтатып отырады. Ягни кептеген баска nатогендi микроорганизмдерге караганда ТМБ - ныц геномында мутациялык езгерютер твзiмдiлiкке жиi шалдыктырып отырады [4,13].

БYгiнгi кYнi негiзгi туберкулезге карсы препараттарга твзiмдiлiгi калыптаскан гендар туралы акпараттар бар. Ондай твзiмдiлiк гендеп мутацияныц болуымен байланысты, оныц енiмi дэрi Yшiн мишен болып табылады немесе оны белсендiруге катысады [38]. Мысалы, гроВ генiндегi мутация

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

рифампицинге 90% арты; жагдайда резистенттiктi керсетедк Рифамицин эрекетшщ мишенi ДНК-тэуелдi фермент РНК-полимеразы болып табылады (ген rpoB). Рифамицинге тезiмдiлiк (рифампицин, рифабутин жэне т.б.) кептеген жагдайда (95% арты; штамм) салыстырмалы тYPдегi аз гана фрагмент осы ферментпц ß-субъединицасында мутациясымен

байланысты. Аталган фрагмент келемi непздН 81 жубын курайды. Жекелеген кодондардагы мутация ез мэн бойынша ерекшеленедi [45,48]. Мысалы, 526 жэне 531 кордондагы мутация барысында, рифампицинге резистентш жогары екенi бай;алады. Рифампицинге резистентштН кейбiр жагдайлары rpoB геншН мутацияларымен байланысты [7].

Изониазид M.tuberculosis эрекет ету механизмi рифампицинга ;араганда негурлым кYPделi. Изониазид тYпдэрi (пролекарство) болып табылады, микроб клеткага iшке тYCкенде каталазы - пероксидаз фермент каталазы эсерiмен (katG) белсен^ формага айналады - еркiн радикалд жасанды изоникотинды ;ыш;ылдар параллельдi тYзiлiп еркiн - радикалды оттегi формасында [41]. Тура осы жасандылар кептеген клетка мишенше за;ым келтiредi. Эрекетпц негiзнi мишенi NADH - ол ACP - редуктазга тэуелдi (InhA) - синтездщ негiзгi ферментi непзп клеткалы; ;абырга комnонентi M.tuberculosis -микол ;ыш;ылы. Штаммдар тезiмдiлiгiн ;уру барысында изониазид;а бiрнеше гендiк локустар тартылган. Дэрiлiк тезiмдiлiк Yшiн кебшесе katGген, промоторлы; облыс fabG-inhA, oxyR-ahpC оперон. Эдебиеттер мэлiметтерi бойынша 60-98% барлы; тура;ты штаммдар katGгене мутациясы бар, 21-24% промоторлы; облыста fabG-inhA, промоторлы; облыста 10-15% oxyR-ahpC.

katGMycobacteriumtuberculosis генiндегi мутация инактивациибактериалды фермент каталаз-пероксидаз салдарынан оныц изониазидке тезiмдiлiгiн керсетедi (бiрiншi ;атардагы туберкулезге ;арсы препарат). Онда да изониазид ;ыш;ылдануы езгередi, белсендi препарат метаболитiнiц тYзiлуi жэне оныц ДНК ингибирлеушi эсер^ клетка ;абыргасыныц миколды ;ыш;ылы жэне бактерияныц демалысы.

Алайда хромосомалы; ДНК геншН мутациясы M.tuberculosis дэрiлiк тезiмдiлiгiнiц ;алыптасуыныц жалгыз механизмi емес. Дэршш бактериорезистенттiк факторы ретiнде мыналар да болуы мYмкiн:

- клеткадан тыс интеграция (бегде) ДНК жэне оныц гомологиялы; ген M рекомбинациясы. Tuberculosis гетеродуплекс тYзiлуiмен;

- конъюгация YPДiсiнде изодты бакте-риалды клетканыц бас;а экстрахромосомды са;иналы ДНК - R- плазмид конъюгация YPДiсiне ауысуында, оныц тезiмдiлiгiнiц ауысу факторымен (resistancetransferfactor - RTF) жэне r-детерминантпен

- (детерминант;а тезiмдiлiк) [7].

Елiмiздегi кеп дэр^е тезiмдi туберкулез

нау;астарын аны;тау диагностиканы жа;сартумен жэне жылдамдатылган жогары арнайы малекулярлы-генетикалы; BACTEK MGIT-960, Hain-test, G-Xpert эдiстердi енгiзin ;олданылуымен байланыстырады. Елiмiздiц 4 аймагында жогарыда айтылгандай соцгы эдiстер енгiзiлin, жYргiзiлген, ол эдютер туберкулездiц дэрiге тезiмдi тYрлерiн ^рп кездегi диагностикалауга жэне дурыс ем тагайындауга ез Yлесiн ;осып отырады. ТП¥О мэлiметiне ;араганда екi эдютН (G-Xpert MBT/RIF жэне BACTEK MGIT- 960) туберкулездщ кеп дэрiге тезiмдiлiгiн аны;тау кезiндегi сэйкес келу дэлдшт 90%-ды ;урады, ягни бул эдютердН жогары сезiмтал екендiгiн керсетедi [15,51].

Дэр^е тезiмдi туберкулездiц халы; арасына таралу проблемасы бiрнеше себептерге байланысты езект болып келедi:

1. ТМБ-ныц кеп дэрiге тезiмдi штамдарыныц адамдарга жугуы халы;тыц денсаулыгында аса ;ауттш жэне емi жо; аурудыц дамуына экелin согады;

2. Кеп дэр^е тезiмдi екпе туберкулезiн емдеу Yшiн тагайындалатын ;урал жабды;тар шектелген. Бул мэселелер екiншi ;атардагы ;олда бар жаца дэрiлердi жэне ецделт жат;ан жаца дэрiлердi ;олдану салдарынан шешш^ мYмкiн. Эзiмiзге белгiлi болгандай ;олданып жат;ан екiншi ;атардагы дэрiлердiц эсерi темен болып келедi, ейткенi бул дэршердН ай;ын жагымсыз эсерлерi жэне токсикалы; эсерлерi кеп, сонымен ;атар олар экономикалы; кеп ;аражатты ;ажет етедi;

3. ТМБ-ныц ^рп зерттеудеп генетикалык тургысынан алып карагандагы генетикалык аппаратындагы взгерютердН болуы жэне жаца генотиптердН пайда болуы. Жаксы мысал ретiнде W-Beijing тукымдасына жататын ТМБ-сын алуга болады, олар жогары вирулентт жэне тагы баска кабiлеттерге ие бола алады, ягни олар химиотерапия эсерi жагдайындагы ТМБ-ныц тYрлерiнiц сакталуына жол бередi [34].

Корытынды.

Эдебиеттерге шолу кврсетiп отыргандай туберкулездН дэрiлiк-твзiмдi форманыц кец тарауы емдеу эсершН твмендтнН кврсеткiшi жэне туберкулезден кайтыс болуы децгейшН жогары болуыныц непзп себептершН бiрi [44,49,50].

ТМБ дэртм препараттарга твзiмдiлiк мiселесi туберкулезбен ^ресу Yшiн Yлкен кауiп твндiредi, сондай-ак денсаулык сактау саласындагы галамдык каутаздм жвнiндегi жогары децгейде бакылау субъекта болып табылады.

Эдебиеттер:

1. Агзамова Р.А. Проблема лекарственной устойчивости микобактерии туберкулеза в Республике Казахстан // Фтизиопульмонология. Алматы, 2005. №1 (7). С. 12-16.

2. Бязров С.Х., Хетагурова С.Б. К проблеме лечения туберкулезных больных с множественной лекарственной устойчивостью МБТ // Успехи современного естествознания. 2006. № 6. С. 66-67.

3. Винокурова М.К. Кондаков С.Н., Бурнашева А.У., Петухова Н.Ю., Догорова О.Е. Медико-социальные особенности и результаты лечения впервые выявленных больных туберкулезом смножественной лекарственной устойчивостью // Бюл. ВСНЦ СОРАМН. М. 2011. №2 (78). С. 22-25.

4. Егоров А.М., Сазыкин Ю.О. Некоторые проблемы химиотерапии туберкулеза с учетом новых данных о его возбудителе // Антибиотики и химиотерапия М. 2000. Т 45, № 5.С. 3-5.

5. Ерохин В.В., Земскова З.С. Современные представления о туберкулезном воспалении // Проблемы туберкулеза. 2003. №3. С. 11-21.

6. Ерохин В.В. Культуральные методы диагностики туберкулеза. Учебное пособие для проведения базового курса обучения специалистов бактериологических лабораторий учреждений противотуберкулезной службы. М. Тверь: ООО Издательство «Триада», 2008. 32о.

7. Ибраева А.Р., Ахметова А.Ж., Кожамкулов У.А., Раманкулов Е.М., Абилдаев А.Ш., Аленова А.Х., Бисмилда В.Л., Чингисова Л.Т. Генетический анализ лекарственной устойчивости клинических изолятов М.ТиЬегси1оз1з из различных областей Казахстана на основе ДНК - секвенирования // Медицинский академический журнал. ДВГМУ. 2012. №4. С.84-86.

8. Ильин А.В. Противотуберкулезные препараты и лекарственная устойчивость // Доклады Национальной академии наук Республики Казахстан. 2015. №302. С116-134.

9. Исмаилов Ш.Ш., Турсынбаева А.С., Аденов М.М. Эпидемиологическая оценка больных туберкулезом с лекарственной устойчивостью, зарегистрированных в национальном регистре Республики Казахстан за 2003-2006 гг. // Фтизиопульмонология. 2007. №2 (12). С. 14-17.

10. Карачунский М.А., Уварова Т.Е. Эффективность интенсивного этапа химиотерапии туберкулеза у лиц пожилого и старческого возраста // Пробл. туб. 2004. № 3. С. 19-20.

11. Как остановить туберкулез в самом источнике // Ответ ВОЗ об эпидемиях туберкулеза М. 2006.

12. Коровкин В.С., Лаптев А.Н. Молекулярные основы лекарственной устойчивости микобактерий туберкулеза // Пульмонология фтизиатрия: избранные лекции и обзорные статьи. Минск. 2006. Т131, №3. С. 227-243.

13. Коровкин В.С. Молекулярные основы лекарственной устойчивости микобактерий туберкулеза // Медицинские новости. Минск. 2003. №9. С.8-13.

14. Ломакин А.В. Оптимизация лекарственной помощи больным лекарственно-устойчивым туберкулезом на основе фармакоэкономических и фармакоэпидемиологических исследований: дисс. ...канд. мед. наук. 2009. С. 14-22.

15. Маймаков Т.А., Куракбаев К.К, Булешов М.А. Распространенность и динамика заболеваемости лекарственно-устойчивым туберкулезом в Южном Казахстане // Вестник КазНМУ №4(1) 2013 С. 275-278.

16. Мишин В.Ю., Чуканов В.И., Васильева И.А. Эффективность лечения туберкулеза легких, вызванного микобактериями с множественной лекарственной устойчивостью // Международный журнал «Туберкулез и легочные заболевания». 2011. Т. 2. С.18-22.

17. Панин И.В., Добин В.Л., Оськин Д.Н. Характеристика и тренды первичной лекарственной устойчивости МБТ в Рязанской области // Российский медико-биологический вестник имени академика И.П.Павлова. Оргинальный исследования. г.Рязань: 2012. №4.С.14-19.

18. Руководство по лечению туберкулеза с множественной лекарственной устойчивостью. Партнеры во имя здоровья. Бостон, 2003. 173с.

19. Руководство по программному ведению лекарственно-устойчивого туберкулеза. Всемирная Организация Здравоохранения, 2007. 208с.

20. Руководство PIH по медицинскому ведению МЛУ-ТБ, Бостон, Массачусетс, Партнеры в здравоохранении, 2003. 293с.

21. Руководство по менеджменту случаев туберкулеза с множественной и широкой лекарственной устойчивостью в Республике Казахстан. (Методические рекомендации) Алматы 2014. C.7-10.

22. Сахелашвили М.И., Балита Т.М. Структура и течение химиорезистентного течения туберкулеза у детей и подростков // Туберкулез и болезни легких. М. 2010. №8. С. 46.

23. Сетаре М., Титов Л.П., Суркова Л.К. Распространенность мутаций в кодоне 315 katG-гена в клинических изолятах лекарственно-устойчивых M.tuberculosis и возможности применения метода ПЦР в экспресс-диагностике туберкулеза // Медицинский журнал. 2009. №1.С.81-86.

24. Скворцова Л.А., Павлова М.В., Сапожникова Н.В. и др. Туберкулез сегодня: особенности возбудителя, клиника и лечение // Проблемы туберкулеза и болезней легких М. 2005. №11. 69c.

25. Статистический обзор по туберкулезу в Республике Казахстан. Алматы, 2013-74с.

26. Уразова О.И. Молекулярно-генетические факторы туберкулеза легких // Бюллетень сибирской медицины. 2010 №5. С.5-13.

27. Хоменко А.Г. Туберкулез как глобальная и национальная проблема здравоохранения // Большой целевой журнал о туберкулезе. 2009. №1. С.8-11.

28. Шевченко О.С. Мультирезистентный туберкулез: Характеристика профилей резистентности выделенных штаммов M.Tuberculosis // ЕкоЫчна i ктшчна iмунологiя та iммунореабiлiтацiя. 2013. №2 (116). С.54-58.

29. Ahmad S., Mokaddas E. Contribution of AGC to ACC and other mutations at codon 315 of the katG gene in isoniazid-resistant M.tuberculosis isolates from the Middle East // Int. J. Antimicrob. Agents. 2010. P. 1138-1152.

30. Ahmad S., Mokaddas E. Contribution of AGC to ACC and other mutations at codon 315 of the katG gene in isoniazid-resistant M.tuberculosis isolates from the Middle East // Int. J. Antimicrob. Agents. 2004. P. 1138-1152.

31. Barbosa P., Infuso A., Falson D. Multidrug resistance among tuberculosis case notified in Europe // Intern J.Tubercl. Lung Dis. 2002. Vol. 6. №10.

32. Caminero J.A. Multidrug-resistant tuberculosis: epidemiology, risk factors and case fi nding / J.A. Caminero // Int. J. Tuberc. Lung Dis. 2010. Vol. 14(4). P. 382-390.

33. Chiang C.Y., Centis R., Migliori G.B. Drag-resistant tuberculosis:bpast, present, future // Respirology. 2010. Vol. 15(3). P. 413-432.

34. Drobniewski F., Balabanova Y., Nikolayevsky V., Ruddy M., Kuznetzov S., Zakharova S., Melentyev A., Fedorin I. Drug-resistant tuberculosis, clinical virulence, and the dominance of the Beijing strain family in Russia //JAMA. USA. 2005 V. 293. No. 22. P. 2726-2731.

35. Drobnicwski F, Balabanova Y. Ruddy M. et al. Rifampin - and multidrug-resistant tuberculosis in Russian civilians and prison inmates: dominance of the Beijing strain family // Emerg. Infect. Dis. 2002. №8. P.1320-1326.

36. Dye C., Scheele S., Dolin P. et al. Consensus statement: Global burden of tuberculosis: estimated incidence, prevalence and mortality by country. WHO Global Surveillance

and Monitoring Project // Journal of the American Medical Association. 1999. Vol. 282. P. 677-686.

37. European commission. WORLD TUBERCULOSIS DAY 2015: Together we must address the social inequalities that allow Tuberculosis to spread. Statement - 24 march 2015.

38. Francis J. Curry. Drug-resistant tuberculosis: a survival guide for clinicians. San Francisco, National Tuberculosis Center and California Department of Health Services, 2004.P 267-270.

39. Gombos G., Pop M. The main causes which lead to immediate and belated failure in tuberculosis // Europ. Resp. J. 2005. Vol. 26, Suppl. 40. P. 944.

40. MDR/XDR-TB assessment and monitoring tool.Version 1.0. USAID. 2009. P. 16-17.

41. M/XDR-TB: 2010 global report on surveillance and response (WH0/HTM/TB/2010.3)

[http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44286/1/9 789241599191_eng.pdf] (режим доступа -свободный, дата посещения 07.12.2016г.)

42. National action plan for combating multidrug-resistant tuberculosis, The White House, Washington. December 2015. P.3-4.

43. Ramos.E, Siedner M, Gilman R. H. et al. Sensitive and rapid tuberculosis culture diagnosis with disposable filters replacing the laboratory centrifuge // International Jornal of Tuberculosis and Lung Disease. 2008. Vol. 12. P. 87-88.

44. WHO. Guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis: emergency update 2008. WHO/HTM/TB/2008.402. Geneva: World Health Organization; 2008

45. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2015. P. 1-2.

46. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2013. P. 16.

47. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2014. Р. XII.

48. World Health Organization Global Tuderculosis Control: surveillance, planning, financing - Geneva: Switzerland. 2010. 383 p.

49. Yoshida S., Suzuki K., Iwamoto T, Tsuyuguchi K., Tomita M., Okada M., Sakatani M. Comparison of rifabutin susceptibility and rpoB

mutations in multi-drug-resistant Mycobacterium tuberculosis strains by DNA sequencing and the line probe assay // Infect Chemother. 2010. Р. 360-3.

50. Zhang Y., Yew W. W. Mechanisms of drug resistance in Mycobacterium tuberculosis // Int.J.Tuberc.Lung.Dis.2009.Vol.13.No11 .P.1320-1330.

51. [http://www.euro.who.int/ru/health-topics/ health-determinants/prisons-and-health/news/news/ 2013/03/tuberculosis-tb-concerns-us-all] (режим доступа - свободный, дата посещения 07.12.2016г.)

References:

1. Agzamova R.A. Problema lekarstvennoi ustoichivosti mikobakterii tuberkuleza v Respublike Kazakhstan [The problem of drug resistance in Mycobacterium tuberculosis in the Republic of Kazakhstan]. Ftiziopul'monologiya [Phtisiopneumology]. Almaty, 2005. №1 (7). P. 12-16.

2. Byazrov S.Kh., Khetagurova S.B. K probleme lecheniya tuberkuleznykh bol'nykh s mnozhestvennoi lekarstvennoi ustoichivost'yu MBT [On the problem of treatment of TB patients with multidrug-resistant]. Uspekhi sovremennogo estestvoznaniya [Successes of modern naturalscience]. 2006. №1. P.66-67.

3. Vinokurova M.K. Kondakov S.N., Burnasheva A.U., Petukhova N.Yu., Dogorova O.E. Mediko-sotsial'nye osobennosti irezul'taty lecheniya vpervye vyyavlennykh bol'nykh tuberkulezom s mnozhestvennoi lekarstvennoi ustoichivost'yu. [Mediko-social features and the results of treatment of newly diagnosed TB patients with multidrug-resistant] Byul. VSNTs SORAMN [Bulletin of ESSC SB RAMS]. M. 2011. №2 (78). P. 22-25.

4. Egorov A.M., Sazykin Yu.O. Nekotorye problemy khimioterapii tuberkuleza s uchetom novykh dannykh o ego vozbuditele [Some of the problems of tuberculosis chemotherapy in view of new data on its exciter]. Antibiotiki i khimioterapiya [Antibiotics and chemotherapy]. M. 2000. T 45, № 5.P. 3-5.

5. Erokhin V.V., Zemskova Z.S. Sovremennye predstavleniya o tuberkuleznom vospalenii [Modern understanding of tuberculous inflammation]. Problemy tuberkuleza. [Problems of Tuberculosis]. 2003. №3. P. 11-21.

6. Erokhin V.V. Kul'tural'nye metody diagnostiki tuberkuleza. Uchebnoe posobie dlya provedeniya bazovogo kursa obucheniya spetsialistov bakteriologicheskikh laboratorii uchrezhdenii protivotuberkuleznoi sluzhby [Cultural methods of diagnostics tuberculosis. The manual for the basic training course specialists bacteriological laboratories of institutions of TB services]. M. Tver': OOO Izdatel'stvo «Triada» M., 2008. 32 p.

7. Ibrayeva A. R., Akhmetova A. Zh., Kozhamkulov U. A., Ramankulov E. M., Abildayev A. Sh., Alenova A. H., Bismilda V. L., Chingisova L. T. Geneticheskii analiz lekarstvennoi ustoichivosti klinicheskikh izolyatov M.Tuberculosis iz razlichnykh oblastei Kazakhstana na osnove DNK - sekvenirovaniya [Genetic analysis of drug resistance in clinical isolates M.Tuberculosis from different regions of Kazakhstan on the basis of DNA - sequencing]. Meditsinskii akademicheskii zhurnal [Medical Academic Journal]. DVGMU. 2012. 4. P.84-86.

8. Il'in A.V. Protivotuberkuleznye preparaty i lekarstvennaya ustoichivost' [TB drugs and drug resistance]. Doklady Natsional'noi akademii nauk Respubliki Kazakhstan [Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan]. 2015. №302. P116-134.

9. Ismailov Sh.Sh., Tursynbaeva A.S., Adenov M.M. Epidemiologicheskaya otsenka bol'nykh tuberkulezom s lekarstvennoi ustoichivost'yu, zaregistrirovannykh v natsional'nom registre Respubliki Kazakhstan za 2003-2006 gg. [Epidemiological evaluation of patients with drug-resistant tuberculosis are registered in the national register of the Republic of Kazakhstan for 2003-2006]. Ftiziopul'monologiya [Phtisiopneumology]. 2007. №2 (12). P. 14-17.

10. Karachunskii M.A., Uvarova T.E. Effektivnost' intensivnogo etapa khimioterapii tuberkuleza u lits pozhilogo i starcheskogo vozrasta [The effectiveness of the intensive phase of TB chemotherapy in elderly patients with senile]. Problemy tuberkuleza. [Problems of Tuberculosis]. 2004. № 3. P. 19-20.

11. Kak ostanovit' tuberkulez v samom istochnike [How to Stop Tuberculosis in the source]. Otvet VOZ ob epidemiyakh tuberkuleza [WHO Epidemic tuberculosis]. M. 2006. 110 p.

12. Korovkin V.S., Laptev A.N. Molekulyarnye osnovy lekarstvennoi ustoichivosti

mikobakterii tuberkuleza [The molecular basis of drug resistance in Mycobacterium tuberculosis]. Pul'monologiya ftiziatriya: izbrannye lektsii i obzornye stat'i [Pulmonology phthisiology: Selected lectures and review article]. Minsk. 2006. T131. №3. P227-243.

13. Korovkin V.S., Molekulyarnye osnovy lekarstvennoi ustoichivosti mikobakterii tuberkuleza [Molecular basis of drug resistance in Mycobacterium tuberculosis]. Meditsinskie novosti. [Medical News]. Minsk. 2003. №9. P.8-13.

14. Lomakin A.V. Optimizatsiya lekarstvennoi pomoshchi bol'nym lekarstvenno-ustoichivym tuberkulezom na osnove farmakoekonomicheskikh i farmakoepidemiologicheskikh issledovanii (kand.diss.) [Optimization of care for patients with drug-resistant tuberculosis drug on the basis of pharmacoeconomic and pharmacoepidemiological studies. Kand. Diss.]. Pyatigorsk. 2009. P.22.

15. Maimakov T.A., Kurakbaev K.K, Buleshov M.A. Rasprostranennost' i dinamika zabolevaemosti lekarstvenno-ustoichivym tuberkulezom v Yuzhnom Kazakhstane [Prevalence and dynamics of the incidence of drug-resistant TB in South Kazakhstan]. Vestnik KazNMU [Bulletin KazNMU]. 2013. №4(1). P. 275-278.

16. Mishin V.Ju., Chukanov V.I., Vasil'eva I.A. Effektivnost' lecheniya tuberkuleza legkikh, vyzvannogo mikobakteriyami s mnozhestvennoi lekarstvennoi ustoichivost'yu [The effectiveness of treatment of pulmonary tuberculosis caused by mycobacteria MDR]. Mezhdunarodnyi zhurnal «Tuberkulez i legochnye zabolevaniya» [International Journal "Tuberculosis and lung diseases"]. 2011. T.2. P.18-22

17. Panin I.V., Dobin V.L., Os'kin D.N. Kharakteristika i trendy pervichnoi lekarstvennoi ustoichivosti MBT v Ryazanskoi oblasti [Characteristics and trends of primary drug resistance in the Ryazan region]. Rossiiskii mediko-biologicheskii vestnik imeni akademika I.P.Pavlova. [Russian medical and biologic bulletin named after academician I.P.Pavlov]. 2012. №4.C.14-19.

18. Rukovodstvo po lecheniyu tuberkuleza s mnozhestvennoi lekarstvennoi ustoichivost'yu [Guidelines for treatment of tuberculosis with multidrug resistance]. Partnery vo imya zdorov'ya. Boston. 2003. 173p.

19. Rukovodstvo po programmnomu vedeniyu lekarstvenno-ustoichivogo tuberkuleza [Guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis]. Vsemirnaya Organizatsiya Zdravookhraneniya, [The World Health Organization], 2007. 208p.

20. Rukovodstvo PIH po meditsinskomu vedeniyu MLU-TB [Guide PIH MDR-TB health management] Boston, Massachusets, Partnery v zdravookhranenii. 2003. 293p.

21. Rukovodstvo po menedzhmentu sluchaev tuberkuleza s mnozhestvennoi i shirokoi lekarstvennoi ustoichivost'yu v Respublike Kazakhstan. [Guidelines for the management of cases of multidrug-resistant and extensively drug in the Republic of Kazakhstan]. Metodicheskie rekomendatsii. Almaty. 2014. P.7-10.

22. Sakhelashvili M.I., BalitaT.M. Struktura i techenie khimiorezistentnogo techeniya tuberkuleza u detei i podrostkov [Structure and flow for chemoresistant tuberculosis in children and adolescents] Tuberkulez i bolezni legkikh [Tuberculosis and lung disease]. 2010. №8. P. 46.

23. Setare M., Titov L. P., Surkova L. K. Rasprostranennost' mutatsii v kodone 315 katG-gena v klinicheskikh izolyatakh lekarstvenno-ustoichivykh M.tuberculosis i vozmozhnosti primeneniya metoda PTsR v ekspress-diagnostike tuberkuleza [Prevalence of mutations at codon 315, the katG gene in clinical isolates of drug-resistant M.tuberculosis and applications of PCR in the rapid diagnosis of tuberculosis] Meditsinskii zhurnal [Medical Journal]. 2009. №1. P.81-86.

24. Skvortsova L.A., Pavlova M.V., Sapozhnikova N.V. i dr. Tuberkulez segodnya: osobennosti vozbuditelya, klinika i lechenie [Tuberculosis today: characteristics of the pathogen, clinical and treatment]. Problemy tuberkuleza i boleznei legkikh [Problems of Tuberculosis and Lung Disease]. 2005. №11. P. 69.

25. Statisticheskii obzor po tuberkulezu v Respublike Kazakhstan. [Statistical Review of tuberculosis in the Republic of Kazakhstan]. Almaty, 2013. 74p.

26. Urazova O.I. Molekulyarno-geneticheskie faktory tuberkuleza legkikh [Molecular-genetic factors of pulmonary tuberculosis]. Byulleten' sibirskoi meditsiny

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[Bulletin of the Siberian Medicine]. 2010. №5. P.5-13.

27. Khomenko A.G. Tuberkulez kak global'naya i natsional'naya problema zdravookhraneniya [Tuberculosis as a global and national public health problem]. Bol'shoi tselevoi zhurnal o tuberkuleze [Large target magazine about tuberculosis]. 2009. №1. P.8-11.

28. Shevchenko O.S. Mul'tirezistentnyi tuberkulez: Kharakteristika profilei rezistentnosti vydelennykh shtammov M.Tuberculosis [Multidrug-resistant tuberculosis: Characteristic resistance profiles isolates M.Tuberculosis] Ekologichna i kilinchna imunologiya ta immunoreabilitatsiya [Экологическая и клиническая иммунология в иммунореабилитации]. 2013. №2 (116). P54-58.

29. Ahmad S., Mokaddas E. Contribution of AGC to ACC and other mutations at codon 315 of the katG gene in isoniazid-resistant M.tuberculosis isolates from the Middle East. Int. J. Antimicrob. Agents. 2010. P. 1138-1152.

30. Ahmad S., Mokaddas E. Contribution of AGC to ACC and other mutations at codon 315 of the katG gene in isoniazid-resistant M.tuberculosis isolates from the Middle East. Int. J. Antimicrob. Agents. 2004. P. 1138-1152.

31. Barbosa P., Infuso A., Falson D. Multidrug resistance among tuberculosis case notified in Europe. Intern J.Tubercl. Lung Dis. 2002. Vol. 6. №10.

32. Caminero J.A. Multidrug-resistant tuberculosis: epidemiology, risk factors and case fi nding. Int. J. Tuberc. Lung Dis. 2010. Vol. 14(4). P. 382-390.

33. Chiang C.Y., Centis R., Migliori G.B. Drag-resistant tuberculosis: bpast, present, future. Respirology. 2010. Vol. 15(3). P. 413-432.

34. Drobniewski F., Balabanova Y., Nikolayevsky V., Ruddy M., Kuznetzov S., Zakharova S., Melentyev A., Fedorin I. Drug-resistant tuberculosis, clinical virulence, and the dominance of the Beijing strain family in Russia. JAMA. USA. 2005. V. 293. No. 22. P. 2726-2731.

35. Drobnicwski F., Balabanova Y. Ruddy M. et al. Rifampin - and multidrug-resistant tuberculosis in Russian civilians and prison inmates: dominance of the Beijing strain family. Emerg. Infect. Dis. 2002. №8. P.1320-1326.

36. Dye C., Scheele S., Dolin P. et al. Consensus statement: Global burden of

tuberculosis: estimated incidence, prevalence and mortality by country. WHO Global Surveillance and Monitoring Project. Journal of the American Medical Association. 1999. Vol. 282. P. 677-686.

37. European commission. WORLD TUBERCULOSIS DAY 2015: Together we must address the social inequalities that allow Tuberculosis to spread. Statement - 24 march 2015.

38. Francis J. Curry. Drug-resistant tuberculosis: a survival guide for clinicians. San Francisco, National Tuberculosis Center and California Department of Health Services, 2004.P 267-270

39. Gombos G., Pop M. The main causes which lead to immediate and belated failure in tuberculosis. Europ. Resp. J. 2005. Vol. 26, Suppl. 40. P. 944.

40. MDR/XDR-TB assessment and monitoring tool. Version 1.0. -USAID. - 2009. - P. 16-16.

41. M/XDR-TB: 2010 global report on surveillance and response (WHO/HTM/TB/2010.3).

42. National action plan for combating multidrug-resistant tuberculosis, The White House, Washington. December 2015. P.3-4.

43. Ramos E., Siedner M., Gilman R.H. et al. Sensitive and rapid tuberculosis culture diagnosis with disposable filters replacing the laboratory centrifuge. International Jornal of Tuberculosis and Lung Disease. 2008. Vol. 12. P. 87-88.

44. WHO. Guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis: emergency update 2008. WHO/HTM/TB/2008.402. Geneva: World Health Organization; 2008.

45. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2015. P. 1-2.

46. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2013.-P. 16.

47. World Health Organization. Global tuberculosis report, Geneva, Switzerland, 2014.-P. XII.

48. World Health Organization Global Tuderculosis Control: surveillance, planning, financing - Geneva: Switzerland, 2010. 383 p

49. Yoshida S., Suzuki K., Iwamoto T., Tsuyuguchi K., Tomita M., Okada M., Sakatani M. Comparison of rifabutin susceptibility and rpoB mutations in multi-drug-resistant Mycobacterium tuberculosis strains by DNA sequencing and the line probe assay. Infect Chemother. 2010. P. 3603

50. Zhang Y., Yew W.W. Mechanisms of drug resistance in Mycobacterium tuberculosis. Int.J.Tuberc.Lung.Dis. 2009.Vol.13.No11.P.1320-1330.

51. [http://www.euro.who.int/ru/health-topics/ health-determinants/prisons-and-health/news/ news/2013/03/tuberculosis-tb-concerns-us-all] (Mode of access - free, date of visit 07.12.2016)

Контактная информация:

Скак Кулия - PhD докторант 3 года обучения, по специальности «6D110100 МЕДИЦИНА» Карагандинского государственного медицинского университета, г.Караганда, Республика Казахстан.

Почтовый адрес: Республика Казахстан, г. Караганда, индекс 100000, ул: Гоголя 40. E-mail: kulia-78@mail.ru Телефон: 87081019399

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.