CC BY
28
ml. bryg. dr inz. Dariusz WROBLEWSKI
Zastepca Dyrektora ds. Naukowo-Badawczych
Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej
ORGANIZACYJNO-TECHNICZNE ASPEKTY PRZYGOTOWANIA KOMUNIKATOW I OSTRZEGANIA
ZAGROZONEJ LUDNOSCI
Streszczenie
W niniejszym artykule przedstawiono organizacyjne aspekty sprawnego ostrzegania
oraz konstruowania ostrzezen. Ze wzgledu na obszernosc zagadnienia (konstruowania)
pominieto kwestie dotycz^ce stylu pisania i sily oddzialywania a skoncentrowano uwage na zawartosci (tresci) ostrzezen.
Summary
In this article there are presented organizational aspects of efficient warning and constructing of the warnings. Considering the issue wideness (constructing), the matters regarding style of writing and impact forces are passed over and the article is focused on subject of the warning.
Wprowadzenie
W sytuacji zagrozenia lokalnej spolecznosci istotne jest wczesne wykrycie zagrozenia i poinformowanie jej o nim. Obowi^zek ten jest nalozony na administrate publiczn^. i na sluzby odpowiedzialne za reagowanie w razie zagrozenia (policja, PSP itd.). Szczegolnego znaczenia nabiera informowanie spoleczenstwa w razie bezposredniego zagrozenia (powodz, atak terrorystyczny, awaria chemiczna itp.). Wowczas wystepuje koniecznosc alarmowania i ostrzegania ludnosci o zagrozeniu. Jednakze do tego nalezy przygotowac odpowiednie zestawy komunikatow dla ludnosci. Dlatego wazna jest ich tresc i odpowiedni styl gwarantuj^cy wlasciwy odbior oraz postepowanie osob (adresatow
komunikatow). Istotne jest, bowiem podanie niezb^dnych informacji, ktore maj^. dotrzec do osob zagrozonych i byc zauwazone, powinny byc natychmiast zrozumiane przez osoby ostrzegane, zapami^tane i sklaniaj^ce do niezwlocznego dzialania (zastosowania si?) oraz powinny zawierac zalecenia dla ludnosci.
Ostrzeganie - aspekty organizacyjne
Warunkiem skutecznego ostrzegania jest dostarczenie informacji o zagrozeniu osobom zagrozonym, dlatego po wykryciu zagrozenia, dokonaniu oceny sytuacji i podj?ciu decyzji o ostrzeganiu nalezy:
1. Sprawdzic gotowosc do dzialania systemow alarmowania, ostrzegania i informowania o zagrozeniu;
2. Okreslic obszary, na ktorych nalezy przeprowadzic ostrzeganie;
3. Okreslic grupy osob, ktore nalezy ostrzec/poinformowac, a w szczegolnosci:
a. Uwzgl?dnic osoby nieslysz^ce, niewidome inne osoby niepelnosprawne - dostosowac sposob informowania/ostrzegania do rodzaju niepelnosprawnosci osob,
b. Uwzgl?dnic obiekty szczegolnie wrazliwe: szkoly, przedszkola, zlobki internaty, domy opieki spolecznej, stadiony, koscioly inne miejsca zgromadzen publicznych,
c. Uwzgl?dnic zaklady przemyslowe i inne obiekty mog^ce stwarzac dodatkowe zagrozenie lub mog^. byc narazone na znaczne straty,
d. Uwzgl?dnic osoby obcoj?zyczne;
4. Wybrac sposoby rozpowszechniania sygnalow alarmowych:
a. Za pomoc^ urz^dzen naglasniaj ^cych - stacj onarnych i umieszczonych na poj azdach,
b. Za pomoc^ syren, dzwonow w kosciolach lub w inny zwyczajowo przyj?ty sposob;
5. Wybrac sposoby rozpowszechniania komunikatow:
a. „Metoda od drzwi do drzwi" realizowana powszechnie lub do wybranych osob np.: starszych lub niepelnosprawnych,
b. Za pomoc^ urz^dzen naglasniaj ^cych - stacjonarnych i umieszczonych na pojazdach,
c. Za pomoc^ srodkow masowego przekazu,
d. Za pomoc^ telefonii komorkowej i systemu RDS,
e. Za pomoc^ l^cznosci telefonicznej,
f. Poprzez publikowanie komunikatow (glosowych, tekstowych - dlugosc dostosowana do srodka przekazu), sygnalow dzwi^kowych lub innych wzrokowych,
g. W inny zwyczajowo przyj?ty sposob;
6. Sporz^dzic listç osôb/podmiotôw wymagaj ^cych ostrzezenia/poinformowania;
7. Stosowac zasady:
a. Wielu zrôdel przekazu komunikatu,
b. Wielokrotnego powtarzania komunikatu;
8. Skontaktowac siç ze srodkami masowego przekazu i potwierdzic ich gotowosc do publikacji;
9. Ustalic niezbçdne informacje do przygotowania komunikatu;
10. Przygotowac i przekazac komunikat srodkom masowego przekazu do publikacji;
11. Przygotowywac nastçpne komunikaty uwzglçdniaj^c prognozy sytuacji;
12. Sledzic publikowanie komunikatu w srodkach masowego przekazu.
Ostrzezenia
Ostrzezenia s^ szczegôln^. form^ komunikatu. Celem ich nadawania jest poinformowanie ludnosci o zblizaj^cym siç zagrozeniu i naklonienie do postçpowania zgodnego z zaleceniami zawartymi w ostrzezeniu. Istot^ ostrzegania jest podanie ostrzezen z wyprzedzeniem wystarczaj ^cym do zabezpieczenia siç ludnosci przed niebezpieczenstwem. W rzeczywistosci ostrzezenia s^. nadawane ze znacznym wyprzedzeniem (np. kilka dni), z niewielkim wyprzedzeniem (np. godziny, minuty) oraz emitowane w czasie wystçpowania zagrozenia. W zaleznosci od tego zawieraj^ rôzne informacje.
Z analizy przykladowych ostrzezen oraz badan literatury przedmiotu wynika, ze powinny zawierac: kolejny numer, okreslenie czasu, zrôdla informacji, rodzaj srodka przekazu, czçstotliwosci nadawania komunikatôw, opis zagrozenia i okreslenie jego zasiçgu terytorialnego, sformulowanie zalecen, okreslenie grupy docelowej oraz ewentualna informacja o stanie przygotowan.
Ostrzezenia jako informacje w ujçciu funkcjonalnym
Elementy skladowe ostrzezenia mozna rozpatrywac w kontekscie informacji:
1. Podstawowych, ktôre s^. scisle zwi^zane z zagrozeniem, dlatego powinny obejmowac: obecny stan zagrozenia i prawdopodobienstwo wyst^pienia, okreslenie czasu, okreslenie miejsca, wskazanie zrôdel informacji, okreslenie grup odbiorcôw, zalecenia dla adresatôw komunikatu,
2. Uzupelniaj^cych, ktôre sluz^. kwestiom porz^dkowym, organizacyjnym, wyjasniaj^cym -maj^ ulatwiac poslugiwanie siç komunikatem podmiotowi przygotowuj^cemu
i emituj^cemu komunikat. Dlatego powinny byc odpowiedziami na pytania: kiedy, gdzie i z jak^ czçstotliwosci^. nalezy komunikat publikowac, z kim siç kontaktowac w razie koniecznosci oraz czego dotyczy komunikat. Te odpowiedzi mog^. obejmowac:
a. Kolejny numer komunikatu,
b. Okreslenie zagrozenia,
c. Okreslenie czasu (sporz^dzenie, przekazanie, publikowanie),
d. Wskazanie zródel informacji,
e. Okreslenie liczby i rodzaju srodków masowego przekazu (SMP),
f. Okreslenie czçstotliwosci nadawania,
g. Nazwiska osób funkcyjnych (wlasnych i wspóldzialaj^cych przy przygotowaniu i opublikowaniu komunikatów).
Informacje podstawowe i uzupelniaj^ce w ujçciu funkcjonalnym powinny zaspokajac potrzeby trzech podstawowych grup osób wystçpuj^cych w procesie ostrzegania. Osoby te reprezentuj ц:
1. Podmiot przygotowuj ^cy ostrzezenie i przekazuj^cy je do opublikowania. Osoby te bçd^ poszukiwaly odpowiedzi na nastçpuj^ce pytania:
a. Jakie wyst^pi zagrozenie - jaki j est j ego charakter?
b. Kiedy i gdzie wyst^pi?
c. Jaka jest grupa odbiorców?
d. Co trzeba przekazac i jakie s^. zalecenia dla ludnosci?
e. Kto uczestniczy w publikacji?
f. W j akim trybie nalezy publikowac?
g. Gdzie maj ц byc dostçpne (inne) informacj e?
2. Podmiot publikuj^cy ostrzezenie. Osoby te bçd^ poszukiwaly odpowiedzi na nastçpuj^ce pytania:
a. Jak rozrózniac komunikaty?
b. Jak dlugo publikowac?
c. Jak czçsto publikowac?
d. W j akim trybie publikowac?
e. Z kim siç kontaktowac w razie w^tpliwosci?
3. Adresatów ostrzezenia. Osoby te bçd^. poszukiwaly odpowiedzi na nastçpuj^ce pytania:
a. Co siç dzieje?
b. Co im grozi?
c. Kiedy i gdzie wyst^pi zagrozenie?
d. Co nalezy zrobic?
e. Jak unikn^c niebezpieczenstwa?
f. Jak przygotowac siç na j ego nadej scie?
g. W jaki sposób mogi ochronic siebie, swoich bliskich i wlasne dobytek?
h. Gdzie i kiedy poszukiwac informacji, pomocy itd.
Informacje podstawowe
Okreslenie czasu przewidywanego nadej scia zagrozenia jest wazne ze wzglçdu na zastosowanie siç do zalecen przekazywanych w ostrzezeniu. Jezeli zagrozenie jest odlegle w czasie i miejscu to mniejsze jest prawdopodobienstwo, ze osoby, do których kierowane s^. ostrzezenia zastosuji siç do nich. Ponadto mogi blçdnie zalozyc, ze „to siç u nas nie wydarzy". Z tym elementem wi^ze siç podanie stanu zagrozenia i prawdopodobienstwa jego wyst^pienia. Wyrazenie pewnosci, co do nadej scia zagrozenia (podanie przewidywanego czasu nadej scia) i podanie obszaru zagrozonego swiadcz^ o nieuchronnosci zagrozenia i sprzyjaji zastosowaniu siç do zalecen.
Z kolei zródto informacji oznacza nazwç instytucji (Powiatowe Centrum Zarz^dzania Kryzysowego /PCZK/, IMiGW) lub osobç z podaniem stanowiska, funkcji (szef PCZK) i umozliwia odbiorcy potwierdzenie wiarygodnosci uslyszanej informacji. Przykladowo podanie, ze jest to komunikat PSP moze sklonic do wysluchania tresci i zastosowania siç do zalecen. Wsród zródel informacji nalezy wymienic równiez numer telefonu informacyjnego dla ludnosci oraz podanie innych zródel informacji (stacja telewizyjna, rozglosnia radiowa z pasmem nadawania, strona internetowa z adresem itd.).
Podanie informacji wyl^cznie o zagrozeniu moze doprowadzic do niepotrzebnego zamçtu, dlatego wraz z tak^ informacji nalezy podac grupç odbiorców, do której jest kierowany komunikat oraz okreslenie zagrozonego obszaru. W razie braku tych informacji moze nast^pic niezamierzona ewakuacja np. calego miasta nie zas wybranych (zagrozonych) dzielnic b^dz ulic. Ponadto okreslenie grupy i obszaru pozwala na: я identyfikacjç osób, które mogi miec trudnosci z odbiorem/zrozumieniem informacji, я okreslenie ograniczen w rozprzestrzenianiu informacji (propagacja fal radiowych, brak syren alarmowych itp.), dziçki temu mozna wybrac inne srodki do dostarczenia informacji o zagrozeniu.
W tym momencie nalezy podkreslic istotn^. rolç zaleceй dla ludnosci. Odpowiednio przygotowane i przekazane zalecenia mogi zapobiec masowemu telefonowaniu z pytaniami
do sluzb oraz chaosowi i panice. Niekiedy dobrze jest zawrzec w ostrzezeniu informacje o stanie przygotowan sluzb i administracji publicznej na nadejscie zagrozenia, gdyz np.: zapewnienie o gotowosci moze uspokoic spoleczenstwo (studzic negatywne emocje). Nalezy jednak kazdorazowo rozwazyc zasadnosc umieszczania takiej informacji.
Informacje uzupelniaj^ce
Numer komunikatu jest istotny, gdy przygotowuje siç zawczasu wiçksz^. liczbç ostrzezen, gdyz zmniejsza prawdopodobienstwo pomylki, ulatwia identyfikacjç oraz umozliwia chronologiczne ulozenie komunikatôw wedlug kolejnosci publikowania.
Okreslenie czasu obejmuje podanie daty i miejsca sporz^dzenia komunikatu oraz daty przekazania komunikatu mediom i czasu jego publikowania. Data i miejsce maj^ znaczenie dla identyfikacji konkretnego (aktualnego) ostrzezenia na przyklad w redakcji radiowej, stacji telewizyjnej. Z kolei data przekazania i okres publikowania s^. zwi^zane z dlugosci^ emitowania przez SMP, ktôry moze byc ograniczony na przyklad wejsciem kolejnego ostrzezenia. Dodatkowo mog^ byc pomocne w okresleniu aktualnosci komunikatu np. publikowanych w Internecie. Podanie daty i miejsca przygotowania moze decydowac
0 zastosowaniu b^dz odrzuceniu prezentowanych w nim tresci przez czytelnika.
Zrôdtem informacji moze byc osoba b^dz instytucja. Podanie osoby wydaje siç szczegôlnie uzasadnione, gdy komunikaty s^. przekazywane SMP ze znacznym wyprzedzeniem. Niekiedy komunikaty s^. uzupelniane szczegôlowymi informacjami
1 w ostatniej chwili doprecyzowuje siç: nazwy ulic, zalecenia dla ludnosci, czy przewidywany moment nadejscia. Na rysunku takie przykladowe miejsca opisano punktami 2, 8, 9, 10, 13, 14 i 15. Dziçki temu, w razie zagrozenia, nie trzeba tworzyc calego ostrzezenia, a jedynie doprecyzowuje siç tylko niektôre jego fragmenty. Dlatego wzôr jest w pewnym zakresie uniwersalny.
Wracaj^c do zrôdla informacji nalezy zaznaczyc, ze na kazdym etapie przygotowania komunikatu do publikacji mog^. pojawic siç w^tpliwosci lub wczesniej nieprzewidziane problemy, ktôre trzeba bçdzie natychmiast wyjasnic lub poszukac ich rozwi^zania. Wskazanie kompetentnej osoby stale dostçpnej telefonicznie moze znacz^co usprawnic takie dzialania.
Liczba i rodzaj SMP wplywa na prawdopodobienstwo dotarcia informacji do zagrozonych osôb. Warto jest wskazac z wyprzedzeniem SMP i zawrzec z nimi stosowne porozumienia. Nalezy, zaznaczyc, ze obowi^zek powszechnego publikowania informacji dotycz^cych zagrozenia jest nakladany wyl^cznie podczas stanu klçski zywiolowej i dotyczy
SMP dzialaj^cych na terenie obowi^zywania tego stanu nadzwyczajnego. Podczas wyboru SMP nalezy kierowac siç m. in.: czasem pozostaj^cym do nadej scia niebezpieczenstwa, mozliwosci^ szybkiego wyemitowania komunikatu, gronem odbiorcow. Jezeli czasu jest niewiele to najlepiej wykorzystac radio i telewizjç. Przykladowo radia slucha siç w samochodzie, w domu, w pracy, na wakacjach, dlatego nalezaloby w pierwszej kolejnosci wykorzystac ten srodek przekazu. Jezeli czas do nadej scia zagrozenia jest dluzszy mozna wymienione media wesprzec pras^. Czas na przygotowanie wydania gazety jest dluzszy, ale mozna podac w niej wiçcej szczegolowych informacji. Wazna jest tez liczba SMP, gdyz im wiçcej zrodel przekazu tym wiçksza szansa dotarcia informacji do zagrozonych osob.
Z liczb^ i rodzajem SMP wi^ze siç rowniez tryb publikowania (czçstotliwosc i miejsce) obejmuj^cy:
1. Czas i miej sce publikowania w gazecie lub na stronie internetowej,
2. Moment publikowania w radio lub telewizji np: co trzy godziny a nie podczas zwyczajowej przerwy na reklamy,
3. Moment dostarczenia wiadomosci za pomoc^ telefonii komorkowej np.: w ci^gu 15 min od momentu wyslania i tylko do telefonow znajduj^cych siç w okreslonym rejonie.
Nalezy dodac, ze czçstotliwosc publikowania powinna byc okreslona przez podmiot przygotowjcy ostrzezenie, gdyz od niej zalezy powodzenie ostrzegania. Ustalaj^c czçstotliwosc nalezy uwzglçdnic przewidywany moment nadej scia zagrozenia. Im blizej do niebezpieczenstwa tym czçstotliwosci nadawania komunikatow powinna byc wiçksza. Dodatkowo przyjmuje siç, ze komunikat powinien byc dwukrotnie powtorzony podczas jednej emisji, dziçki temu poprawia siç m. in. zrozumienie i zapamiçtanie komunikatu przez odbiorcç komunikatu.
Ostatnim elementem jest rodzaj zagrozenia (powod), ktorego podanie ulatwia dokonanie szybkiego i wlasciwego wyboru wzoru lub komunikatu.
Formularz komunikatu
Formularz informacyjny i komunikatu przedstawiono na rys. 1 i 2. Na rysunku nr 1 przedstawiono wczesniej opisane informacje podstawowe i uzupelniaj^ce. Formularz informacyjny ma sluzyc pomoc^ w przygotowaniu tresci ostrzezenia. Jezeli osoba przygotowuj^ca ostrzezenie przygotuje zwiçzle informacje na kazdy z wymienionych
punktôw w czçsci „Elementy skladowe", to nadanie ostatecznej formy przeznaczonej do opublikowania nie powinno stwarzac zadnych trudnosci.
Warszawa 21.02.03
Elementy skladowe komunikatu nr 1
1. Data przekazania komunikatu dla mediôw (np.: do redakcji, rozglosni): 21.02.03.
2. Podmiot przekazuj ^cy komunikat dla mediôw: PCZK
3. Osoba odpowiedzialna za tresc komunikatu: Szef PCZK
4. Osoba do kontaktu ze strony podmiotu przekazuj ^cego komunikat: Jan Kielich, tel. 0 901 332 232
5. Rodzaj srodka masowego przekazu: Radio W, TV OK., Gazeta Warszawska, Siec Internet (strony
urzqdu miasta Warszawa)
6. Okres publikowania komunikatu w mediach: 22.02. - 23.02.03.
7. Czçstotliwosc nadawania komunikatu przez media: RTV- co 4 godziny, Redakcja gazety - wydanie
codzienne, Siec Internet - ciqgla ekspozycja.
8. Powôd przygotowania komunikatu: powstanie zagrozenie powodziq
9. Obecny stan zagrozenia: nie wystqpuje bezposrednie zagrozenie powodziq.
10. Prawdopodobienstwo wyst^pienia zagrozenia: wystqpuje realne zagrozenie powodziq na terenie
Warszawy, przewidywane nadejscie fali
kulminacyjnej 24.03.03.
11. Obszar zagrozony: Powodziq zagrozona jest Warszawa
12. Grupa docelowa (osoby, do ktôrych kierowany jest komunikat): mieszkancy Warszawy
13. Zalecenia dla ludnosci: dotyczqce przygotowan na nadejscie fali kulminacyjnej (np. wg zai. Nr ...)
14. Informacja o przygotowaniu (np. sluzb, miasta) na nadejscie zagrozenia: siuzby sq przysotowane
15. Telefon informacyjny dla ludnosci: 76 662 [POMOC]
Rysunek 1 Formularz „Elementy skladowe komunikatu"
Z kolei na rys. 2 przedstawiono formularz komunikatu, ktôry jest ujçciem wczesniej przygotowanych informacji w odpowiedni^. formç komunikatu przeznaczonego do publikacji, jednak z takim zestawieniem tresci, aby bylo mozliwe jego glosne odczytanie w ci^gu 2 minut.
TRESC KOMUNIKATU
Warszawa 21.02.03
Komunikat nr 1
UWAGA! UWAGA!
Tu rozglosnia radiowa Radio W. Przerywamy nasz program, zeby nadac wazny komunikat (2) Powiatowego Centrum Zarzqdzania Kryzysowego w Warszawie.
Intensywne opady deszczu na poludniu Polski doprowadzily do (8) powstania zagrozenia powodziq. Obecnie na terenie miasta Warszawa (9) nie wystepuje bezposrednie zagrozenie powodziq. Jednak fala wezbraniowa przemieszcza siç Wislq w kierunku Warszawy. Przewiduje siç, ze do Warszawy nadejdzie (lO) 23 marca, 2003 r. Dlatego juz teraz trzeba podjqc niezbçdne dzialania zabezpieczajqce. Powtarzam juz teraz nalezy podjqc dzialania zabezpieczajqce (l3):
1. Sprawdzic czy radio i latarka wíasciwie dziaiajq.
2. Zgromadzic zapas baterii do radia i latarki.
3. Przygotowac odziez na zmianç, srodki higieny osobistej i dokumenty osobiste.
4............
5............
б. Síuchac komunikatow radiowych nadawanych przez Radio W, telewizyjnych nadawanych przez TV OK.
Informujemy, ze (l4) siuzby sq przygotowane na nadej scie fali, a Powiatowe Centrum Zarzqdzania Kryzysowego uruchomilo dla mieszkanców calodobowq liniç informacyjny pod numerem telefonu: (l5) 76_ бб2 [POMOC].
UWAGA! UWAGA! Powtarzam komunikat Powiatowego Centrum Zarzqdzania Kryzysowego w Warszawie..........
Rysunek 2 Formularz „Tresc komunikatu"
Podsumowanie
Dobrze przygotowane ostrzezenie oraz zawczasu i w odpowiedni sposób wyemitowane moze zmniejszyc straty w ludziach, straty materialne i w srodowisku oraz ulatwic dzialania ratownicze sluzbom. Niekiedy do przygotowania odpowiedniego komunikatu bçdzie wymagana wspólpraca róznych podmiotów, a niekiedy nie bçdzie na niq czasu i wówczas okreslony podmiot bçdzie musial sam w ostatniej chwili przygotowywac komunikaty, aby zminimalizowac ewentualne straty zwiqzane ze zblizajqcym siç zagrozeniem. Jednak nalezy dqzyc, by sytuacje takie byly wyjqtkiem zas regulq bylo wczesniejsze przygotowanie komunikatów na ewentualne wystqpienie przewidywanego zagrozenia. Dziçki takiemu dzialaniu ksztaltuje siç bezpieczenstwo na szczeblu lokalnym i buduje siç bezpieczne srodowisko.
Literatura
l. Kaniasty K.: Klçska zywiolowa czy katastrofa spoleczna. Psychologiczne konsekwencje polskiej powodzi l997 roku, Gdanskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003r.
2. Ograniczanie skutków powodzi w skali lokalnej. Metody ograniczania skutków powodzi. Biuro Koordynacji Projektu Banku Swiatowego, Wroclaw 2001r.
3. Praca zbiorowa: Woda, dobrodziejstwo czy klçska, Fundacja Wspomagania Wsi, 2000r.
4. Project From Emergency to Crisis - A Challenge for Civil Protection, Akademie für Notfallplanung und Zivilschutz im Bundesamt für Zivilschutz, Bad Neuenahr-Ahrweiler, 1999r.
5. Sandman P. M.: Responding to Community Outrage: Strategies for Effective Risk Communication American Industrial Hygiene Association, 1993r.
6. Sitek W.: Wspólnota i zagrozenie Wroclawianie wobec wielkiej powodzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, Wroclaw, 1997r.
7. The Peter Sandman: Risk Communication Web Site, http://www.psandman.com/
8. Wróblewski D.: Informacja cenna jak zycie. Konstruowanie komunikatów dla zagrozonej ludnosci; Przegl^d Pozarniczy nr 5/2003 r, str. 20.
9. Wróblewski D.: Planowanie kontaktów ze srodkami masowego przekazu; Zarz^dzanie Bezpieczenstwem - Wybrane zagadnienia ochrony ludnosci 2, SGSP i Fundacja EDURA, Warszawa, 2002r.
10. Zebrowski P., Wróblewski D.: Smolarkiewicz M. M., Wisniewski M., Bassara A., Filipowska A., Abramowicz W., Wolanin J., Progressive Crisis Management System, The 9th World Multi-Conference on Systemics, Cybernetics and Informatics (Orlando, Florida, USA), Symposium on Risk Management and Cyber-Informatics (RMCI 2005), Volume X, 2005r.
