Научная статья на тему 'ҚОРАМОЛЛАРНИ ИКСОДИДОЗ КАСАЛЛИГИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ТАЖРИБАЛАРДА ЎРГАНИШ'

ҚОРАМОЛЛАРНИ ИКСОДИДОЗ КАСАЛЛИГИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ТАЖРИБАЛАРДА ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
32
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Иксодидоз / экспериментал / қорамол / тажриба / маҳсулдорлик / соғим / иксод кана / қашиниш / безовталаниш

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Мавланов Собиржон, Камалова Айнура

Қорамолларнинг иксодидоз касаллиги экспериментал тажрибаларда ўрганилди. Тажрибада 10 бош сигир 5 бошдан 2 та, тажриба ва назорат гуруҳларига бўлиб ўрганилди. Тажриба 15 кун мобайнида ўтказилди. Натижада иксодидоз билан экспериментал касаллантирилган сигирларнинг сут маҳсулдорлиги 300 гр га камайиши аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАМОЛЛАРНИ ИКСОДИДОЗ КАСАЛЛИГИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ТАЖРИБАЛАРДА ЎРГАНИШ»

ЦОРАМОЛЛАРНИ ИКСОДИДОЗ КАСАЛЛИГИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ

ТАЖРИБАЛАРДА УРГАНИШ 1Мавланов Собиржон, 2Камалова Айнура

1 Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети Нукус филиали, профессор

2Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети Нукус филиали, таянч докторант https://doi.org/10.5281/zenodo.8367376

Аннотация. Корамолларнинг иксодидоз касаллиги экспериментал тажрибаларда урганилди. Тажрибада 10 бош сигир 5 бошдан 2 та, тажриба ва назорат гурууларига булиб урганилди. Тажриба 15 кун мобайнида утказилди. Натижада иксодидоз билан экспериментал касаллантирилган сигирларнинг сут маусулдорлиги 300 гр га камайиши аницланди.

Калит сузлар: Иксодидоз, экспериментал, цорамол, тажриба, маусулдорлик, согим, иксод кана, цашиниш, безовталаниш.

Аннотация. Иксодидиоз крупного рогатого скота изучали в экспериментальных опытах. В опыте исследовали 10 коров, разделенных на 2 из 5 голов, опытную и контрольную группы. Эксперимент проводился в течение 15 дней. В результате установлено, что удои коров, экспериментально зараженных иксодидозом, снизились на 300 грамм.

Ключевые слова; Иксодидоз, опыт, крупный рогатый скот, опыт, продуктивность, молоко, иксодовый клещ, линька, беспокойство.

Abstract. The bovine disease ixodidosis was studied in experimental trials. In the experiment, 10 cows were studied with 5 to 2 animals divided into an experimental and a control group. The experiment was conducted within 15 days. As a result, it was found that the milk yield of the cows experimentally infected with ixodidosis decreases by 300 g.

Keywords: ixodidosis, experimental, cattle, experience, productivity, health, ixod mite, itching, irritability.

Мавзунинг долзарблиги. Мамалакатимизда чорва моллари бош сони ва уларнинг махсулдорлигини ошириш борсида мухим чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Жумладан, чет давлатлардан наслдор моллар олиб келиниб купайтирилмокда. Бирок, янги курилган чорвачилик фермалари хамда микрофермаларда хусусан ахоли карамогидаги корамоллар танасида хавфли трансмиссив касалликларни таркатувчилари хисобланган иксод каналари купаймокда. Х,айвонлар миграциясининг ошиши билан эндемик каналарнинг хам таркалиш ареаллари кенгаймокда. Натижада корамолчилик ва куйчилик фермаларида махсулдорлик камайиб, санитария эпидемиологик тахдид кучаймокда.

Республикамизда паразитар (текинхур) бугимоёклилар туркумига (Arthropoda) мансуб каналар (Arachnidae, Acari) кенг таркалган булиб, ушбу гурухга мансуб паразитлар ахоли ва чорвачилик хайвонларини трансмиссив - инфекцион, вирусли трансмиссив-паразитар (улат, туляремия, геморрагик иситма, кана энцефалити, трипаносомозлар, лейшманиоз, малярия, тейлериоз) каби касалликларини таркатувчилари сифатида хам хавфли.

1755

Шундай экан, иксодидоз касаллигини экспериментал тажрибаларда урганиш хамда унга карши курашишнинг янги воситаларини таджик; этиш мухим илмий-амалий ахамият касб этади.

Тадкикот максади вазифалари. Янги шаклланаётган экотоп ва экотонларда, шахсий ахоли карамогидаги корамолларда ва корамолчилик хужаликлариддаги иксодидоз касаллигини сунъий чакиртирилган холда экспериментал тажрибаларда урганиш. Иксодидоз билан касаллантирилган корамолларни махсулдорлиги ва клиник курсаткичларини урганиш.

Тадкикот объекти. Шахсий ахоли карамогидаги корамоллардаги иксодидоз касаллигини хамда касалликни кечиш жараёнидаги клиник узгаришлар ва махсулдорликни экспериментал тажрибаларда урганиш.

Тадкикот натижалари. Иксодидоз билан касалланган корамолларни (сигирларни) тажрибаларда урганиш учун 5 бошдан 3 гурух моллар олинди.

1 гурух корамоллар табиий холда иксодидоз билан касалланган корамоллар булиб, 3 бош сигир ва 2 бош гуножиндан иборат. Ушбу корамоллар текширилганда танасида иксод каналари борлиги аникланди. Ушбу гурух корамолларини иксодидоз касаллиги билан табиий холда касалланганликдаги холатини клиник курсаткичларини урганган холда тажриба гурухидаги корамоллар билан таккосланди.

2 гурухга корамолларнинг барчаси соглом, танаси иксод каналаридан мутлок холи ва умумий ахволи яхши сигирлар олинди.

3 гурух корамоллари эса соглом, умумий ахволи яхши, танасида битта хам иксод каналари аникланмади. Сигирлар назорат учун олинди.

Ушбу илмий-тадкикот ишларида фойдаланилган корамоллар (сигирлар) шахсий, ахоли карамогидаги корамоллардан танлаб олинди.

Тажрибадаги 1-гурух 5 бош корамоллар табиий холда иксодидоз билан касалланган. корамолларнинг танаси текширилганда уларнинг чот сохасидан куп микдорда (10-15 экз) иксод каналари борлиги аникланди. Ушбу корамоллар танасидан иксод каналари намуна сифатида териб олинди.

Териб олинган иксод каналарини лаборатория шароитида микроскопик ва морфосистематик турлари аникланди (Hyalomma anatolicum, Hyalomma detritum, Rhipicephalus bursa, Rhipicephalus turanicus). Ушбу корамолларни иксод каналари билан зарарлангандаги холатининг анамнез ва клининк маълумотлари билан танишдик. Хужалик эгасининг маълумотларига кура, иксодидоз билан касалланган вактида корамолларда кучли кашиниш (чот сохасидан), жуда куп безовталаниш, иштаханинг пасайиши, ташки таъсуротларга сезувчанлигининг пасайиши ва корамолларнинг умумий холати салбий томонга узгарганлигини айтди. Шу билан бирга сигирларда сут махсулдорлигининг пасайганлигини хам таъкидлади.

Биз экспериментал тажрибаларни утказиш максадида 5 бошдан 2 гурух соглом сигирларни танлаб олдик. 2 гурух тажриба ва 3 гурух назоратдаги сигирлар.

2 гурух корамоллар; 1. Сигир кора-ола, 5 ёшда, семизлиги уртача, жуссаси уртача, махаллий, сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

2. Сигир кора-ола, 4,5 ёшда, семизлиги уртача, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

1756

3. Сигир кора, 5 ёшда, семизлиги яхши, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 9 л. Умумий ахволи яхши.

4. Сигир кора-ола, 5 ёшда, семизлиги уртача, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

5. Сигир сарик-ола, 4,5 ёшда, семизлиги яхши, жуссаси йирик, махаллий. Сут махсулдорлиги 10 л. Умумий ахволи яхши.

Сигирларни сут махсулдорлигини улчаганимизда эрталаб ва кечкурунги сут согими, яъни бир кунлик сут махсулдорлиги хисобга олинди.

Ушбу корамолларнинг (сигирлар) танасини текшириб, эктопаразитлардан холи эканлиги ва сигирларнинг умумий ахволи яхши эканлигини аникланди.

Назорат гурухига хам 5 бош корамол (сигир) олинди.

1. Сигир кора 4,5 ёшда, семизлиги яхши, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 9л. Умумий ахволи яхши.

2. Сигир кора-ола 4-4,5 ёшда, семизлиги уртача, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

3. Сигир сарик-ола 5 ёшда, семизлиги уртача, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

4. Сигир кора-ола 5 ёшда, семизлиги яхши, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

5. Сигир кора-ола 4 ёшда, семизлиги яхши, жуссаси уртача, махаллий. Сут махсулдорлиги 8 л. Умумий ахволи яхши.

Иксодидоз билан касалланишдан олдин ва касаллангандан сунг сут махсулдорлиги урганилди. 1-гурух 5 бош корамоллар танасидан куп микдорда иксод каналарини териб олдик. Максад; 2 гурухдаги 5 бош корамолга экспериментал тажрибаларни утказиш учун иксодидоз касаллигини уларда сунъий чакиришдан иборат. Тажрибадан олдин тажриба ва назорат гурухларидаги 10 бош корамоларнинг умумий ахволи, эктопаразитлардан хусусан иксод каналаридан холи эканлиги аникланди. Тажриба бошидан 2 та гурухдаги сигирлар сут махсулдорлиги махсус электрон аналитик тарози ёрдамида урганилди.

Экспериментал тажрибани утказиш учун териб олинган каналар 2- гурух сигирларнинг хар бирига 10 экземплярдан танасининг чот сохасига жойлаштирилди. Тажриба учун териб олинган иксод каналарининг факат нимфа шакли танлаб олинди.

Экспериментал тажрибадаги корамоллар тажрибадан олдинги рацион асосида озиклантирилди. Жумладан, эрталаб хул емиш (ут), соат 1000 ларда 2 ковшак ем бир ковшак кепак аралаштирилган холда берилди. Соат 1230:1300 ларда сув берилди ва дагал хашак ёки макка пояси берилди. Соат 1530:1600 ларда нам емиш (ут) ёки памой берилди. Кечкурун соат 1930:2000 ларда дагал хашак, маккаи ёки ут (нам емиш) берилди. Биз озиклантириш шаклини узгартирмадик. Максад; тажрибадан олдин хам озиклантириш шакли шу холатда ташкил килинган ва сут махсулдорлиги хам шунга нисбатан олинди.

Биз илмий-амалий тажрибаларимизни 15 кун мобайнида хар 2 кун оралигида корамолларнинг (сигирларнинг) иксодидоз касаллигига нисбатан сут махсулдорлигини ва клиник узгаришларни кузатиб бордик.

Т-1, 3 куни. Сигирларнинг хар бири индивидуал холатда текширилди. Сигирларнинг умумий холати яхши, сут махсулдорлигида узгариш йук хозирча. Бундан ташкари

1757

тажрибадаги корамолларни иксод каналари билан зарарлантирганимиздан сунг уларни албатта кон касалликлтарига нисбатан хам текширишимиз шарт. Сигирларни хар бирини клиник курикдан указдик. ^он касалликларининг аломатлари, клиник белгилари сезилмади.

Т-2, 5 куни. Сигирлар биринчи навбатда кон касалликларига нисбатан текширилди. Клиник белгилари кузатилмади. корамолларнинг тана харорати хам улчанганда харорат жойида. Сигирларнинг умумий ахволида кашиниш (чот сохасига нисбатан), безовталаниш холатлари кузатилди ва сут махсулдорлиги 100 гр га камайганлигини аникланди.

Т-3, 7 куни. Сигирларимиз яна биринчи навбатда кон касалликларига нисбатан текширилди. Клиник белгилари кузатилмади. Сигирларимизда кашиниш, безовталаниш нисбатан кучайганлигини, иштахасининг эса нисбатан сусайганлигини кузатдик. Тана харорати жойида, сут махсулдорлиги 100 гр га камайган.

Т-4, 9 куни. Сигирларимиз кон касалликларига нисбатан текширилди ва клиник белгилари кузатилмади. Сигирларнинг танаси текширилганда чот сохаси ва елиннинг атрофида кизаришлар аникланди. Сигирларда кашиниш, безовталаниш, иштахасини сусайиши, ташки таъсуротларга сезувчанлигини нисбатан пасайганлигини кузатдик. Сигирларнинг танасига тажриба учун жойлаштирилган иксод каналари фаол холатдалиги кайд килинди. Сигирларда сут махсулдорлигининг 150 гр га камайганлигини аникладик.

Т-5, 11 куни. Сигирларнинг танасини текширганимизда чот сохасида, елиннинг орка томонида кизаришлар кузатилди. Умумий холати салбий томонга узгарганлиги ва согим вактида сигирлар каршилик килганлигини кузатдик. Сут махсулдорлиги эса 200 гр га камайганлиги аникланди.

Т-6, 13 куни. Сигирларда одатдагидай текширувлар олиб бордик. Сигирларда кашиниш, безовталаниш, иштаханинг пасайиши, ташки таъсуротларга жавоб реакциясининг пасайиши ва сут согим вактидаги каршиликларнинг кучайишини кузатдик. Сут махсулдорлиги эса 250 гр камайганлигини аникладик.

Т-7, 15 кун. Сигирларнинг умумий холати салбий томонга узгарганлиги, кашиниш, безовталаниш, иштаханинг нисбатан пасайиши, сигирларнинг ташки таъсирларга сезувчанлигининг пасайганлиги, согин вактида сигирларда каршиликнинг кучайганлигини кузатдик. Сут махсулдорлиги эса 300 гр га пасайганлигини кузатдик.

Тажриба гурухидаги сигирларнинг чот сохасида экпериментал тажриба учун жойлаштирилган иксод каналарини кузатганимизда, улар фаол холатда эканлигини аникладик. Тажриба сунгида хар бир сигирнинг танасига жойлаштирилган иксод каналар гигиеник талабларга мувофик териб олинди.

Сигирларнинг чот сохасидан каналар териб олингандан сунг, каналарнинг кон сурган жойларда терининг юзаси кизарган, каттиклашганлиги ва буртик-буртик кон талашлар пайдо булганлигини аникладик. Экспериментал тажрибаларимиз мобайнида иксодидоз билан сунъий касаллантирилган сигирларимизнинг 15 кун мобайнида касалликдаги умумий холати урганилди.

Тажрибаларимизда сигирларнинг касалликдаги холати салбийга узгарганлиги, иштахасининг меъёрга нисбатан пасайганлиги, ташки таъсуротларга жавоб реакциясининг пасайганлиги, кашиниш, безовталаниш холатлари кучайганлиги, сигирларнинг сут согими вактидаги каршиликларнинг кучайгнлиги (анамнез маълумотларига кура), чот сохасидаги

1758

тери юзасининг бузилганлиги ва кизариб донали конталашлар пайдо булганлигини аникладик.

Тажрибадаги хар бир сигирда сут махсулдорлиги 15 кун мобайнида 300 гр га камайганлигини аникланди. Демак, 15 кун мобайнида 5 бош сигирдан умумий микдорда 1500 гр. яъни, 1,5л. сут махсулдорлиги камайган.

Хулоса: Илмий-амалий хамда экспериментал тажрибаларимиздан маълум булдики, иксодидоз билан касалланган яъни иксод каналари билан зарарланган корамолларнинг хусусан сигирларнинг 15 кун мобайнида сут махсулдорлиги 300 гр га камаяди. Иштахаси меъёрга нисбатан пасаяди, ташки таъсирларга жавоб реакцияси пасаяди, кашиниш, безовталаниш холатлари кучаяди, сигирларнинг сут согиш вактидаги каршиликлари кучаяди, чот сохасидаги тери юзасининг бузилиши ва кизариб буртикчалар хамда конталашларнинг пайдо булиши кузатилади. Сигирларнинг умумий холати салбий томонга узгарган.

1-жадвал

15 кун мобайнида амалий экспериментал тажриба гурухидаги сигирларда сут махсулдорлигининг камайиши

Х,айвон ^орамолла Тажриб Тажрибадаги кузатув кунлари

тури корамол рни тажриба учун адан олдинг и

3 кун 5 кун 7 кун 9 кун 11 кун 13 кун 15 кун

№ (сигир) зарарланти рил- ган иксод кана турлари махсул дор лик

Сигир и 8000 гр 8000 7900 7900 7850 7800 7750 7700

1 кора- оЗ Л Л (U гр гр гр гр гр гр гр

ола, 5 ёшда, махалли й О 'fp В 3 с (U

Сигир ТЗ ей 8000 гр 8000 7900 7900 7850 7800 7750 7700

кора- S в . Рн § !-н Е 3 гр гр гр гр гр гр гр

2 ола, 4,5

ёшда,

махалли й 2 л 03 Л

Сигир й Я tf О 9000 гр 9000 8900 8900 8850 8800 8750 8700

3 кора, 5 ёшда, махалли Й Л £ 5 в « a « гр гр гр гр гр гр гр

1759

й

Сигир 8000 гр 8000 7900 7900 7850 7800 7750 7700

4 кора- ола, 5 ёшда, махалли й гр гр гр гр гр гр гр

Сигир 10000 1000 9900 9900 9850 9800 9750 9700

5 сарик- ола, 5 ёшда, махалли й гр 0 гр гр гр гр гр гр гр

Жадвалдаги маълумотлардан куриниб турибдики, иксодидоз билан касалланган корамолларнинг хусусан сигирларнинг 15 кун мобайнида сут махсулдорлиги 300 гр га камаяди. Ушбу холатда корамолларнинг иксодидоз билан касалланиши ва иштахаси меъёрга нисбатан пасайиши, ташки таъсуротларга жавоб реакциясининг пасайиши, кашиниш, безовталаниш холатларининг кучайиши, сигирларнинг сут согими вактидаги каршиликлари кучайиши (анамнез маълумотларига кура), чот сохасидаги тери юзасининг бузилиши ва кизариб буртикча-буртикча конталашларнинг пайдо булиши асосий омиллардан хисобланади.

2-жадвал

15 кун мобайнида амалий экспериментал назорат гурух,идаги сигирларда сут мах,сулдорлигини кузатиш

Х,айвон тури корамол (сигир) Тажриба дан олдинги махсулд ор лик Тажрибадаги кузатув кунлари

№ 3 кун 5 кун 7 кун 9 кун 11 кун 13 кун 15 кун

1 Сигир кора, 9000 гр 9000 гр 9000 гр 9100 гр 9100 гр 9100 гр 9100 гр 9100 гр

4,5 ёшда, махаллий

2 Сигир кора- 8000 гр 8000 гр 8000 гр 8000 гр 8000 гр 8000 гр 8000 гр 8000 гр

ола, 4-4,5 ёшда, махаллий

1760

Сигир 8000 гр 8000 8000 8000 8000 8000 8000 8000

3 сарик- гр гр гр гр гр гр гр

ола, 5 ёшда, махаллий

Сигир 8000 гр 8000 8000 8000 8000 8050 8050 8050

4 кора- ола, 5 ёшда, махаллий гр гр гр гр гр гр гр

Сигир 8000 гр 8000 8000 8000 8000 8000 8000 8000

5 кора- гр гр гр гр гр гр гр

ола, 5 ёшда, махаллий

Ушбу холатда сигирларни иксодидоз билан касалланмаганлиги ва умумий холати хамда клиник курсаткичларида салбий узгаришлар булмаганлиги сабабли уларда сут махсулдорлигининг меъёрда колганлигини ёки нисбатан купайганлигини куриш мумкин.

REFERENCES

1. Абуладзе К.И., Демидов Н.В., Непоклонов А.А., Никольский С.Н., Павлов Н.В., Степанова А.В. Паразитология и инвазионные болезни сельскохозяйственных животных. Москва, во «Агропромиздат», 1990.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. 2.Агринский Н.И. Насекомые и клещи вредящие, сельскохозяйственным животным. Москва:- 1962.

3. Беклемишев В.Н. «Определитель членистоногих, вредящих здоровью человека». Государственное издательство медицинской литературы, Медгиз.Москва:- 1958.

4. Благовещенский Д.И. "Определитель пухоедов (Mallophaga) домашних животных". Фауна СССР. М.-Л.: изд. АН СССР, 1940.

5. Ганиев И.М., Аливердиев А.А. «Атлас иксодоидных клещей» Издательство «Колос» Москва. 1968 г.

6. Рузимуродов А. «Эволюция конуниятлари ва зообиохилмахиллик» «Зарафшон» нашриёти ДК, Самарканд, 2008.

7. Штакельберг А.А. «Синантропные двукрылые фауны СССР». Издательство академии наук СССР, Москва, Ленинград:- 1956.

8. Эргашев Э.Х., Шопулатов Ж.Ш. "Паразитология", «Укитувчи нашрёти», 1981 й.

9. Интернет маълумотлари. Экспериментал тадкикотлар (arxiv.uz>ru.. .referatlar.. .eksperemental tadqiqotlar).

1761

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.