Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҚ КИНЕМАТОГРАФИЯСИДА ОВОЗ РЕЖИССЁРЛИГИ МУАММОЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҚ КИНЕМАТОГРАФИЯСИДА ОВОЗ РЕЖИССЁРЛИГИ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
89
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
овоз / режиссура / кинематография / санъат / кино / муаммо / студия / жараён / муаммо

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Манас Бекполатович Абдреймов

Ушбу мақолада қорақалпоқ кинематографиясида овоз режиссёрлигининг ўрни ва ҳозирги кунда мавжуд муаммолари ҳақида фикр юритилган. Овоз режиссёрлиги соҳасига оид айрим камчиликлар юзасидан фикр билдирилиб, мавжуд муаммоларни бартараф этиш юзасидан мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҚ КИНЕМАТОГРАФИЯСИДА ОВОЗ РЕЖИССЁРЛИГИ МУАММОЛАРИ»

KOPAKAHnOK; KHHEMATOrPAOHflCH^A 0B03 PE^HCCEP^HrH

MYAMMO^APH

Манас Бекполатович Абдреймов Узбекистон давлат санъат ва маданият институти Нукус филиали

Аннотация: Ушбу маколада коракалпок кинематографиясида овоз режиссёрлигининг урни ва хозирги кунда мавжуд муаммолари хакида фикр юритилган. Овоз режиссёрлиги сохасига оид айрим камчиликлар юзасидан фикр билдирилиб, мавжуд муаммоларни бартараф этиш юзасидан мулохазалар юритилган.

Калит сузлар: овоз, режиссура, кинематография, санъат, кино, муаммо, студия, жараён, муаммо.

PROBLEMS OF DIRECTING VOICE IN KARAKALPAK

CINEMATOGRAPHY

Manas Bekpolatovich Abdreymov Nukus branch of Uzbekistan State Institute Arts and Culture

Abstract: This article discusses the role of sound directing in Karakalpak cinema and the current problems. Some shortcomings in the field of sound directing were discussed, and suggestions were made to address the existing problems.

Keywords: sound, directing, cinematography, art, cinema, problem, studio, process, problem.

Кайси бир сохада булмасин мавжуд муаммо булса, уз вактида унга ечим изланади ва бартараф этиш йуллари ишлаб чикилади. Шу нуктаий назардан олиб каралганда санъат сохасида хам айрим камчилик ва муаммолар учираб туради. Айникса, коракалпок кинематографиясида овоз режиссёрлиги муаммоларининг хар томонлама мукаммал ва профессионал даражада ишланиши бирламчи талаблардан саналади. Чунки, кино сохаси инсонларга манъавий таъсир курсатиш механизимига айланиб улгурган десак, муболага айтган булмаймиз.

Зеро, кино санъатида сценарий, режиссура, актёрлар ижроси, оператор иши, монтаж, рассом иши, мусика, гримиёрлар, либосчилар каби алохида компонентлар мазкур вазифани бажаришда мухим саналса-да, фильм муваффакияти, том маънода, унинг овоз режиссёрлиги билан боглик булади. Айни шу масаланинг хозирги коракалпок кинематографияси намуналари

мисолида урганилиши, фильмларнинг бадиий яхлитлигини тахлилий асосда куриб чикиш оркали коракалпок миллий картиналаридаги овоз режиссёрининг иши ахамиятли эканлигини англаш имконини беради.

Маълумки, "кинонинг уз тарихи мобайнида бошка санъатлар билан ижодий муносабатда булиши унинг ривожланишида мухим роль уйнади"1. Айни шу омил кино санъатига "синтезлик" макомини берди. Абдурауф Фитрат таъбири билан айтганда "кино олтита кадимий ажойиб санъатнинг самарали мевасидир"2. Хрзирда бу хусусият янада кенгайди. Замонавий технологиялар тараккиёти, жанрлар такомиллашуви билан янгиланиб бораётган уйгунлашув куламига карамай, фильмлар бадиий яхлитлигини таъминлашда рассом, оператор, композитор, актёр, режиссёр, овоз режиссёри хамда сценарист каби ижодий гурух фаолияти бирламчи омил булиб хизмат килади. Фильм муваффакияти ва мукаммаллигида улардан хар бирининг муносиб хиссаси бор. Айникса, киносценарист, режиссёр ва овоз режиссёрининг ижодий хамкорлигини алохида таъкидлаб утиш жоиз.

Чунки, булажак фильм такдирида "режиссёр ва муаллиф бирлиги, маслакдошлиги катта роль уйнайди"3. Айникса, фильмда мусика ва тасвирий санъат турларидан тугри фойдалана олиши лозим. Романнавис ёзувчидек ураб турган мухит ва табиат манзарасини кахрамонларнинг хох ижобий, хох салбий булсин, ички дунёсини, максад ва ниятини чукур идрок килиб, танлаган мавзуси ва гоясига хизмат килдирадиган булиши керак"4.

Коракалпок халкининг маданияти илдизлари жуда теран ва бой тарихга эга. У турли халкларнинг маданий анъаналарининг коришмаларини хам уз ичига олади. Халкининг узига хос турмуш тарзи, урф-одатлари асрлар давомида ривожланиб, сайкалланиб келдики, бошка халклар маданиятларидан ноёб хусусиятлари билан алохида ажралиб туради.

Коракалпок халкининг номоддий маданий мероси хакида гапирганимизда, кинодан ташкари, энг аввало, юксак тараккий этган фольклорини - халк огзаки ижоди ва халк мусикасини эсга олиш лозим. Буларни барчасидан овоз режиссёри уринли тарзда фильмларда миллийлик касб этиши учун сайкал бериб фойдаланади. Достонлар, бахшилар томонидан узига хос услубда куйланиб келинаётган, кушиклар, термалар, эртаклар ва турли маросимларга хос йигит-кизларнинг айтишувлари хужжатли фильм, фильмлар бадиийлигига хизмат килади. Халк мусикалари хам оханглари бетакрорлиги, кунгилга якинлиги билан диккатга сазовордир.

1Абулкосимова Х. Кино санъати асослари. - Т.: Узбекистан миллий энциклопедияси, 2009. - Б.3.

2Болтабоев Х. Фитрат ва санъат назарияси // Узбекистон адабиёти ва санъати газетаси, 1998.

3Мухамедов М. Режиссура асослари. - Т.: УзДСМИ, 2008. - Б.7.

4Мухамедалиев X,. Сценарийнавислик махорати. - Т.: Мусика, 2009. - Б.11.

Х,озирги замон овоз режиссёрлари съёмкалар, овоз ёзувлари, эфир узатуви, монтажлар, турли хил курсатувларнинг овозлаштирилишига жавоб беради. Овоз режиссёрлигининг шаклланганлиги узок тарихга бориб такалмаса хам унинг ривожланиш интеграцияси киска муддат ишида жадал тараккий этди.

Овоз режиссёрлиги касби айникса 70-йилларда - ракамли техника ишлаб чикарилганда, стереофония, купканалли ускуналар, синтезаторлар, компьютер дастурлари ривожлангани сари камол топди. Овоз режиссёри яхши эшитиш кобилияти, чукур эрудиция, юкори мусикий маданият, мусикий ва бадиий шаклни хис килиш, адабий, мусикий асарларни тахлил кила билиш, ижрочи билан тугри ишлай билиши керак.

Овоз режиссёрлиги йуналишлари кенг ва улардан асосийлари куйидаги йуналишлардир:

• Телевидение овоз режиссёри

• Радио овоз режиссёри

• Мусикий студия овоз режиссёри

• Томоша-концерт овоз режиссёри

• Театр овоз режиссёри

• Кино овоз режиссёри5

Коракалпок овоз режиссурасида бугунги кунда яккол кузга ташланадиган муаммоларнинг бири бу - техника етишмаслиги ва соха вакилларининг хорижда тажриба орттириш масалаларидир. Овоз режиссураси ривожланиши учун сохадаги техник жихозларга булган эхтиёж курсатгишларини оширмасдан сохада фаолият олиб бораётган давлат студияларини вактида замонавий асбоб-ускуналар билан таъминлаб туришимиз керак. Ёки хусусий студиялар фаолиятини янада куллаб-кувватлашимиз, мазкур соха буйича бакалавриат таълим йуналишини тамомлаган талабаларга тадбиркорлик фаолияти билан шугулланишда кенг имкониятлар яратиб, бериш тизимини шакллантириш долзар масалалардан бири хисобланади. Хусусий студияларда замонавий техникалар булгани билан студияда иш олиб борувчи мутахассисиларнинг бошка соха ёки сохани мукаммал тушунмаслик холатлари дилни хира килади албатта. Хусусий студияларнинг давлат кинематографиясига нима алокаси бор деган савол тугилиши табийий. Аммо, шуни хам унутмаслик керакки, хусусий студияларда яратиладиган ёки дублияж килинадиган, овозлаштириладиган кинофилмлар хам халкка сифатли ва манъат этук булишини таъминлаш овоз режиссёрларининг вазифаларидан биридир.

5 Узбекистан давлат консерваторияси БОЧЭС факультети "Мусикий овоз режиссёрлиги ва информатика" кафедраси укитувчиси Касымходжаева А.А нинг "Мусикий овоз режиссёрлиги асослари" фанидан маърузалар матни.

Мазкур муаммоларни бартараф этишда мазкур сохада тахсил алаётган талабаларни креатив тадбиркорликка ургатиш зарурлиги сезилади. Чунингдек, хусусий студиялар билан бирга давлат тасарруфидаги студиялар уртасида узвий хамкорлкни йулга куйиш оркали мавжуд муаммолар бироз ечим топиши, бу эса соха ривожига сабаб булади. Албатта, мавжуд муаммолар караколпок кинематографияси учунгина эмас, балким бочка сохалар учун хам ижобий таъсир курсатади. Сабаби, кино - нафакат миллат ва элат танламайди, у соха хам танламайди. Чунки у кенг омма - инсоният учун яратилади. Уни халкка этказиб беришда эса овоз режиссёрларининг маъсулияти ва тажрибаси етуклик ва мукаммаликни талаб этади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Абулкосимова Х. Кино санъати асослари. - Т.: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2009. - Б.3.

2. Болтабоев Х. Фитрат ва санъат назарияси // Узбекистон адабиёти ва санъати газетаси, 1998.

3. Мухамедов М. Режиссура асослари. - Т.: УзДСМИ, 2008. - Б.7.

4. Мухамедалиев Д. Сценарийнавислик махорати. - Т.: Мусика, 2009. -

Б.11.

5. Узбекистон давлат консерваторияси БОЧЭС факультети "Мусикий овоз режиссёрлиги ва информатика" кафедраси укитувчиси Касымходжаева А.А нинг "Мусикий овоз режиссёрлиги асослари" фанидан маърузалар матни.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.