Научная статья на тему 'Миллий кино санъатида болалар драматургиясининг ўрни. Болалар киноси: муаммо ва ечимлар'

Миллий кино санъатида болалар драматургиясининг ўрни. Болалар киноси: муаммо ва ечимлар Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
202
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кино санъати / киностудиялар / дидактик / тенденциялар. / movie art / film studios / didactic / trend.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулмира Мавлонова

Мазкур мақолада ўзбек миллий кино санъатида болалар драматургияси борасида муаммолар кўтарилган. Ёш драматурглар ижоди борасида фикрлар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF CHILDREN'S PLAYWRITING IN NATIONAL CINEMA. CHILDREN'S CINEMA: PROBLEMS AND SOLUTIONS

This article raised the issue of children's playwriting in Uzbek national cinema. There are ideas about the work of young playwrights

Текст научной работы на тему «Миллий кино санъатида болалар драматургиясининг ўрни. Болалар киноси: муаммо ва ечимлар»

МИЛЛИЙ КИНО САНЪАТИДА БОЛАЛАР ДРАМАТУРГИЯСИНИНГ УРНИ. БОЛАЛАР КИНОСИ: МУАММО ВА ЕЧИМЛАР

Гулмира Мавлонова Республика ихтисослаштирилган эстрада ва цирк мактаби

Аннотация: Мазкур мацолада узбек миллий кино санъатида болалар драматургияси борасида муаммолар кутарилган. Ёш драматурглар ижоди борасида фикрлар юритилган.

Калит сузлар: кино санъати, киностудиялар, дидактик, тенденциялар.

THE ROLE OF CHILDREN'S PLAYWRITING IN NATIONAL CINEMA.

CHILDREN'S CINEMA: PROBLEMS AND SOLUTIONS

Abstract: This article raised the issue of children's playwriting in Uzbek national cinema. There are ideas about the work of young playwrights.

Keywords: movie art, film studios, didactic, trend.

Санъатнинг турлари куп ва хар бир тур узига хос даражада таъсир этиш кучига эга. Бирок, турмуш тарзимизга экран санъатининг, хусусан кино сохасининг кириб келиши карашларимизга жиддий таъсир курсатди. Эндиликда, инсонлар кино санъатига эргаша бошладилар. Таъсирландилар, хайратландилар ва завкландилар. Бир суз билан айтганда, кино санъати инсонлар хаётининг ажралмас кисмига айланди.

Узбек киносида болалар фильмларини яратиш буйича кандайдир уринишлар булса-да, айнан узига хос мактаб шакллангани йук. Таъкидлаш жоизки, Биринчи Президентимиз: "Биз фарзандларимизнинг рухий дунёси учун, уларнинг маънавий-ахлокий жихатдан етук, жисмонан соглом булиши учун доимо кайгуришимиз, курашмогимиз зарур", деган эдилар. Назаримизда, кино санъатида болалар рухий дунёсидан хам купрок катталарнинг маданий хордик чикариши хусусида кайгурилмокда. Зеро, бугун ахборот асрида, аввало болалар олдида турган долзарб вазифалар, муаммолар, ютуклар, уларнинг маънавий олами фильмлар оркали бадиий таъсирчан тарзда очиб берилсагина, кутилган натижаларга эришиш мумкин.

Утган даврда болалар учун мулжалланган фильмларинг камлиги бир тараф булса, умуман борлари орасида хам мавзунинг торлиги, бир колипга тушиб колиш, тукнашувларнинг нихоятда бушлиги, зиддиятларнинг наридан бери хал этилиши, нуткнинг ута гализлиги каби камчиликлар кузга ташланади.

Бугунги болалар киносига кичкинтойлар ва усмирлар рухий олами, катталар ва болалар, ота-оналар ва болалар, бола ва мухит, богча тарбиячиси ва бола, укитувчи ва укувчи муносабатлари кенг тадкик этилган кизикарли мавзулар керак. Ёш китобхонга намуна буладиган замонавий кахрамонлар образи нихоятда зарурлиги хакида гапириб утиришнинг хожати йук.

Бугунги кунда давлат маблагларига суратга олинаётган фильмлар алохида, хусусий киностудиялар фильмлари уз холича ривожланмокда. Дейлик, давлат буюртмаси булмаса, хусусий киностудиялар болалар учун мулжалланган фильмлар ишлаб чикармайди хам. Чунки бу тажрибадан чучиш ёки айнан ижодий савиянинг етарли эмаслиги инкор этиб булмас хакикатдир.

Мана шундай вазиятда аввало кино санъатининг вазифаларини аниклаштириш долзарб масалага айланади.

Кино санъатининг икки мухим вазифаси мавжуд:

Томошабиннинг эстетик эхтиёжини кондириш. Бу бевосита томошабиннинг томошадан завкланиши, таъсирланиши ва хордик чикариши билан боглик. Дархакикат, фильм илк навбатда яхши томоша булиши лозим.

Томошабиннинг маънавий дунёкарашини шакллантириш. Бунда фильмдаги гоявий таъсир, тарбиявий жихат, маънавий озука назарда тутилмокда. Фильмнинг самарали таъсирини инобатга олсак, у шубхасиз инсонларни эзгуликка ургатиши керак.

Узбек кино санъати хакида гап кетганда, бу вазифалар кай даражада бажарилаётгани мухокамали вазиятни такозо этади. Маълум тарихни, маълум ривожланиш ёки изланиш йулини босиб утган миллий кинематографиямизнинг янги киёфасини яратиш даврнинг асосий вазифасига айланмокда. Бу киёфанинг хусусиятлари талайгина булиши мумкин. Лекин кун тартибига айланиб бораётган масала - ёшлар, хусусан болалар тарбияси айнан руйхатнинг прологини ташкил этади.

Миллий кинематографиядаги бу муаммо бугун пайдо булгани йук. Карийб ун йиллар аввал Биринчи Президентимиз Ислом Каримов "Юксак маънавият -енгилмас куч" асарларида, Ёшларнинг тарбиясига чукур таъсир курсатадиган замонавий кахрамон образи кино экранларимизда хали яратилганича йук. Суратга олинаётган аксарият фильмларда киночиларимизнинг бугунги куннинг хакдкдй манзараси, унинг уткир муаммоларини чукур хис эта олмаслиги, оддий одамлар хаётидан узоклашиб колгани сезилиб туради, деган эди. Утган йиллар давомида бу холатни яхшилаш юзасидан тегишли изланишлар олиб борилди. Жумладан, Узбеккино Миллий агентлиги буюртмасига биноан, бир нечта бадиий фильм, унлаб мультфильмлар, унлаб "Зумраша" болалар хажвий журнали фильмлари болаларга хавола этилди. Хусусан, С.Каримов режиссёрлигидаги "Сехрли калпокча", "Сарик девни миниб...", А.Бектурдиев

режиссёрлигидаги "Ойкиз эртаги" фильмлари хакида суз юритдик. Лекин назаримизда, бу фильмлар кино санъатига ихлосманд болалар чанкогини кондириш учун бироз камлик килаяпти. Айнан болалар кино санъатини ривожлантириш, сохадаги янги тенденцияларга кул уриш мухим ва хал этилиши лозим булган жиддий муаммодир. Уз урнида, бу муаммонинг куламини аниклаштириб оламиз.

Биринчидан, болалар драматургияси ижодкорларининг танкислиги, уларнинг ижодий тенденцияларидаги самарасизлик, ижодий майдон яратиш жараёнларининг мавжуд эмаслиги бизни ташвишга солиши керак.

Бевосита экран драматургияси ривожланмас экан, кино санъати хам ривожланмайди.

Иккинчидан, болалар фильмларини суратга олиш иштиёкидаги режиссёрларнинг камёблиги, ёндашувлардаги айрим юзакилик, айнан ижодий доираларда режиссёрлар уртасида ракобат мухитининг шаклланмаганлиги хам жиддий "касаллик"дир. Кинорежиссёрлар жамоаси шаклланмас экан, замонавий тенденциялар пайдо булмайди.

Гарчи бу муаммолар мутасаддиларга ва давлатимизга янгилик булмаса-да, уларни хал этилиши такрор ва такрор айтилаётган булса хам натижа кузга ташланаётгани йук. Биринчи Президентимиз И.Каримов "Юксак маънавият -енгилмас куч" асарларида таъкидлаганидек, Буни очик тан олишимиз керак -профессионал кино мутахассислари, хусусан, режиссёрлар, сценаристлар тайёрлайдиган том маънодаги миллий мактаб узимизда ханузгача шакллангани

йук.1

Бу ахволни тубдан узгартириш учун юксак бадиий махорат билан бир каторда, миллий тафаккур салохиятига эга булган истеъдодли ёшларни тарбиялаш ва уларни куллаб-кувватлаш масаласига алохида эътибор каратишимиз лозим.

Айнан болалар киносида замонавий тенденцияларнинг вужудга келиши аник стратегик вазифаларни белгилаб олишдан бошланади.

Биринчи вазифа, айнан янгича фикрлайдиган ёш мутахассисларни кашф этиш ва тарбиялаш, уларнинг кино санъатига булган мухаббатини аник максадлар, рагбатлар ва самарали амалий топшириклар оркали кучайтириш.

Бу вазифани хал этиш юзасидан тегишли изланишлар олиб борилаётганини, укув курслари ташкил этилганини инкор этмаймиз. Бирок, бу харакатлар замирида болалар киносини ривожлантириш максад килинмаган. Аникроги, бугунги кун ёш мутахассислари болалар кино санъатига кизикмайди ёки кизиктирилмайди. Натижада, канча интилмайлик кино санъатидаги кадрлар бушлиги хеч качон тулмайди.

1 Каримов И.А. Юксак маънавият енгилмас куч. Т., "Маънавият" 2008. 67-б.

ПШЛ^^И 67 http://oac.dsmi-qf.uz

Иккинчи вазифа, болалар киноси хусусиятлари юзасидан миллий концепция ишлаб чикишимиз лозим. Бу концепция айнан болалар киносининг ахамиятини, унинг киёфаларини, тенденцияларини юзага чикаради.

Масалан, болалар кино санъати намуналари куйидаги йуналишларда булиши мумкин:

-саргузашт-эртак;

-сехрли-фантастик;

-мистик-психологик

-рамзий;

-дидактик;

-хаётий-реал;

-хаёлий-тукима;

-интеллектуал ва хоказо.

Мазкур йуналишлар асосида фильм яратишда янгича гоялар ёки анъанавий гояларнинг янгича ёндашувларига, ранг-баранг кахрамонлар ва замонавий топилмаларга, замонавий таъсир воситалари ва янги объектларга эътибор каратилиши мумкин. Болалар киносида миллий яшаш тарзимизни ривожланаётган давр имкониятлари билан, болаларча фикрлаш ва уларнинг уй-хаёллари билан хамоханг тарзда акс эттиришимиз керак. Токи карашларимиздаги "кексаларча" уйлаш ёки зурма-зураки "болажонлик" масалани хал этиш урнига чигаллаштиради. Чет элнинг турфа махсулотлари билан туйинаётган болаларга узлигимизга хос фильмлар билан таъсир этиш вакти аллакачон келган. Асосий кучли жихатимиз шуки, айни вазиятда ёш томошабинларимизга аслида нима кераклиги чет давлатларидан кура купрок узимизга аён. Бу жихатдан фойдаланиш оркали муаммонинг калити топилиши мумкин.

Учинчи вазифа, кинемотография санъатидаги компютер графикаси, мультимедия, анимация сохаларини ривожлантириш керак. Бу болалар киносининг талабларга жавоб беришида ва жахон ракобатига дош бера олишида мухим омилдир.

Вазифани бажариш учун айнан тизимли дастур ишлаб чикиш талаб этилади. Бу дастур оркали лаёкатли ёш кадрлар аникланади, укитилади, тажрибага эга булади ва иш билан таъминланади. Бу кино санъатини хам кадрлар билан таъминланиши демакдир.

Бу вазифаларни хал этишга оид асосий йулланмаларни куйидаги таклиф оркали мустахкамлаш мумкин:

Энг аввало болалар киносини ривожлантириш чора-тадбирларини ишлаб чикиш талаб этилади. Чора-тадбирлар сафида: -укув-машгулотлар;

-тажрибавий лойихалар;

-энг яхши сценарий танловлари;

-таргибот ва учрашув жараёнлари булиши мумкин.

Ёш авлод хаётга, Ватанга, инсониятга нисбатан муносабатларини кадрларга кучган томошалар оркали англаб етишини истаяпмиз. Бунинг учун енгни шимариб мехнат килишимиз керак, бунинг учун биз яратган ижодий ишлар экран оркали кузга, куз оркали онгга, онг оркали калбга етиб бориши керак.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2004 йил 16 мартдаги "Кинематография сохасини бошкаришни такомиллаштириш тугрисида"ги Фармони

2. 2017 йил 7 августдаги "Миллий кинематографияни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ги Карор.

3. Узбекистон миллий енциклопедияси. - Т.: Давлат илмий нашриёти, 2012.

4. Абдусаматов X,. Драма назарияси. - Т.: Г.Гулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 2000.

5. Абулкосимова Х. "Кинотеледраматургия асослари", Т. 2009.

6. Абулкасимова Х. "Рождение узбекского кино", Т. 1965.

7. Власов М. Виды и жанры киноискусства. Москва: Знание, 1976. 107 с

8. Митта А. "Кинода режиссура ва драматургия", Т. 2012

9. Санъатшунослик масалалари (илмий маколалар туплами) - Т., 1998.

10. Усмонов Р. Режиссура. - Т.: Фан, 1997.

11. Театр ва кино санъати таълими: муаммо ва ечимлар - Республика илмий-амалий ижодий конференци Материаллари туплами. - 20 ноябрьь 2015, Т: "Lesson Press", 243 б.

References

1. Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2004 йил 16 мартдаги "Кинематография сохасини бошкаришни такомиллаштириш тугрисида"ги Фармони

2. 2017 йил 7 августдаги "Миллий кинематографияни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ги Карор.

3. Узбекистон миллий енциклопедияси. - Т.: Давлат илмий нашриёти, 2012.

4. Абдусаматов X. Драма назарияси. - Т.: Г.Гулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 2000.

5. Абулкосимова Х. "Кинотеледраматургия асослари", Т. 2009.

6. Абулкасимова Х. "Рождение узбекского кино", Т. 1965.

7. Власов М. Виды и жанры киноискусства. Москва: Знание, 1976. 107 с

8. Митта А. "Кинода режиссура ва драматургия", Т. 2012

9. Санъатшунослик масалалари (илмий макрлалар туплами) - Т., 1998.

10. Усмонов Р. Режиссура. - Т.: Фан, 1997.

11. Театр ва кино санъати таълими: муаммо ва ечимлар - Республика илмий-амалий ижодий конференци Материаллари туплами. - 20 ноябрьь 2015, Т: "Lesson Press", 243 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.