Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА КУНГАБОҚАРНИНГ Ғ3 ДУРАГАЙ ОИЛАЛАРИНИНГ АЙРИМ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИСИНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ'

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА КУНГАБОҚАРНИНГ Ғ3 ДУРАГАЙ ОИЛАЛАРИНИНГ АЙРИМ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИСИНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кунгабоқар / оддий ва мураккаб дурагайлаш / ўсимлик бўйи / варияцион таҳлил / кичик нав синаш кўчатзор / тезпишарлик / саватча / маҳсулдорлик / мағиз чиқими / ирсийланиш.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Сейтбаев Раўаж Сарсенбаевич, Айтжанов Бахытжан Узақбаевич, Айтжанов Узақбай Ещанович

Ушбу мақолада Қорақалпоғистон тупроқ иқлим шароитида кунгабоқарнинг хорижий коллекцион навларини маҳаллий нав билан оддий ва мураккаб чатиштиришдан олинган Ғ3 дурагайларни сув танқислиги шароитида ўсимлик бўйи белгиси бўйича варияцион таҳлиллари келтирилган. Ўсимликларнинг вариацион таҳлил натижаларида вариацион қаторнинг чап томонида оддий дурагайлар, ўнг томонида мураккаб дурагайлар жойлашди. Варияцион қаторнинг ўнг томонида жойлашган ижобий оилалар кичик нав синаш кучатзорига ажратилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Сейтбаев Раўаж Сарсенбаевич, Айтжанов Бахытжан Узақбаевич, Айтжанов Узақбай Ещанович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА КУНГАБОҚАРНИНГ Ғ3 ДУРАГАЙ ОИЛАЛАРИНИНГ АЙРИМ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИСИНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУК: 633.511.575.224.4:631

БОРАЦАЛПОГИСТОН ШАРОИТИДА КУНГАБОЦАРНИНГ Гэ ДУРАГАЙ ОИЛАЛАРИНИНГ АЙРИМ БИММАТЛИ ХУЖАЛИК БЕЛГИСИНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ

*Сейтбаев Рауаж Сарсенбаевич, 2Айтжанов Бахытжан Узакбаевич, 3Айтжанов Узакбай

Ещанович

Чх.ф.ф.д., к.и.х., ЩДИТИ, 2к.х.ф.д., к.и.х ^ЛХАИ, 3к.х.ф.д., к.и.х ^КДИТИ

https://doi. org/10.5281/zenodo. 13859588

Аннотация. Ушбу мацолада Корацалпогистон тупроц ицлим шароитида кунгабоцарнинг хорижий коллекцион навларини мауаллий нав билан оддий ва мураккаб чатиштиришдан олинган F3 дурагайларни сув танцислиги шароитида усимлик буйи белгиси буйича варияцион таулиллари келтирилган. Усимликларнинг вариацион таулил натижаларида вариацион цаторнинг чап томонида оддий дурагайлар, унг томонида мураккаб дурагайлар жойлашди. Варияцион цаторнинг унг томонида жойлашган ижобий оилалар кичик нав синаш кучатзорига ажратилди.

Калит сузлар: кунгабоцар, оддий ва мураккаб дурагайлаш, усимлик буйи, варияцион таулил, кичик нав синаш кучатзор, тезпишарлик, саватча, маусулдорлик, магиз чицими, ирсийланиш.

Аннотация. В статье представлен вариационный анализ высотных признаков растений в условиях водного дефицита гибридов F3 полученных от простого и сложного скрещивания зарубежных коллекционных сортов подсолнечника с местными сортами в условиях почвенно-климатического климата Каракалпакстана. По результатам вариационного анализа растений простые гибриды располагались в левой части вариационного ряда, а сложные - в правой. Положительные семейства, расположенные справа от вариационного ряда, были отнесены к небольшому питомник сортиспытания.

Ключевые слова: подсолнечник, простая и сложная гибридизация, высота растений, вариационный анализ, мелкое сортоиспытание, питомник, раннеспелость, корзинка, продуктивность, выход зерна, наследственность.

Abstract. The article presents a variation analysis of the altitude traits of plants in conditions of water deficiency of F3 hybrids obtainedfrom simple and complex crossing of foreign collection varieties of sunflower with local varieties in the conditions of the soil and climatic climate of Karakalpakstan. According to the results of the variation analysis of plants, simple hybrids were located on the left side of the variation series, and complex ones - on the right. Positive families located to the right of the variation series were assigned to a small nursery variety testing.

Keywords: sunflower, simple and complex hybridization, plant height, variation analysis, small variety testing, nursery, early maturity, basket, productivity, grain yield, heredity.

^оракдлпогистон республикаси шароитида к;ургок;чиликка бардошли сифат курсаткичи саноат талабларига мос булган усимликларга талаб кундан-кунга ошиб бормокда. Мойли экинларнинг мамлакатимиз хал; хужалигида тутган урни жуда катта. Булардан олинадиган ёглар, халкимизнинг кундалик хдёти учун зарурий ози;-ов;ат мах,сулотининг энг асосийсидир. Бундан ташкари бу ёглар инсонларнинг саломатлигини саклашда мух,им урин тутади. ^ишло; хужалиги ишлаб чикаришнинг мойли экинлар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

сохасини ичида, кунгабокарни келгусида жадаллаштириш максадида кунгабокар навларининг тезпишарлигини, хосилдорлигини ва мойдорлигини яхшилаш зарур.

^оракалпогистон республикаси тупрок иклим шароитидаги урганилган F3 кунгабокар дурагайларнинг усимлик буйи белгиси махсулдорлик ва унинг компонентларининг асосидир, чунки баланд буйли усимликларда илдиз системаси яхши ривожланган булиб саватчалар йирик шаклланиши аникдир.

Ушбу шароитда сув танкислиги ва тупрок шурланиши окибатида кунгабокар усимликларининг бош поя баландлиги унча юкори булмайди. Одатда усимликларнинг буйи 180-200 см ташкил этади [1].

В.М.Воронин., В.В.Круглов [2] ларнинг шаркий сибир худудларида утказилган тажрибалари шуни курсатадики, кунгабокардан тайёрланган силос таркибида 25% протеин, 8% ёг, 17% углевод булиб, туйимлилиги жихатидан маккажухоридан колишмайди. Бундан ташкари, кунгабокар чикиндиларидан тайёрланадиган ем туйимли булиб, таркибида А, Б, Е витаминлари борлиги аникланган. Кунгабокар сингари юкори рентабелли экинларни кам хосилли, шурхок ерларда етиштириш мумкинлиги келтирилган.

Р.Орипов, Н.Халилов [3.] ларнинг изланишларича уруглар мой олиш учун кайта ишланганда олинадиган кунжара жуда туйимли булиб, унда 20-35% оксил булади, айникса согин сигирлар учун яхши ем саналади. ^имматли силосбоп экиндир. Силосбоп навлари сербарг ва баланд буйли булганлиги учун юкори кук масса косили беради. Кунгабокар силосини барча турдаги хайвонлар яхши ейди. Бу силоснинг озукалиги анча юкори. Унда хазмланувчи оксил, углеводлар, минерал тузлар ва витаминлар булади.

Дала шароитида урганилган F3 оддий ва мураккаб дурагай оилалари асосий морфохужалик белгилари куйидагича булди. Бу оилалар F2 дурагайларнинг вариацион каторларнинг ижобий унг ёки чап томондаги ажратилиб олинган усимликларнинг авлоди хисобланади. Бунда хар бир дурагайлардан ижобий оилаларнинг сони 25-30 фоизни ташкил этди, колган оилалар белгиларнинг паст курсаткичлари окибатида чикитга чиказилди. Оилаларнинг сонига караб вариацион каторлар кичик ва катта хажмда тузилди, яъни 30 оиладан кам булганлар кичик хажмда, ва 30 дан куп булганлар катта хажмда урганилди. Бизнинг тадкикотларда усимликлар буйи буйича 9 синфга ажралди ва синфлар ораси 2 см ни ташкил этди. Х,ар бир дурагайдан урганилган оилалар сони бир хил булди. Энг баланд усимликлар F3 Р1(С-НБ-Н-20Пг. х КК-1) х (Fi (С-Альстор х КК-1)] ва F3 [Fl(Сор Голлипс х КК-1) х (Fi (Тельс х КК-1)] мураккаб дурагай комбинацияларда купрок учради ва усимликларнинг буйи 146 см га етди. Оддий дурагайларда эса айрим усимликлар атиги 140 см атрофида булди. Оддий дурагайларда F3 (Ак-12/95 х КК-1) ва F3 (Тельс х КК-1) комбинацияларда баланд усимликлар купрок учради 1-жадвал. Лекин бошка дурагайларда усимликлар буйи паст булди, яъни 132-136 см ни ташкил этди. Гаус чизиги барча дурагайларда бир чуккали булиб мураккаб дурагайларда унг томонга оддий дурагайларда чап томонда жойлашди.

1-жадвал

F3 кунгабокар дурагайларнинг усимлик буйи белгиси буйича вариацион тахлили.

№ Оддий ва мураккаб дурагай оилалар К=2 n M±m S V%

130 132 13 4 13 6 138 14 0 14 2 14 4 14 6

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

1. F3 [Fi(Jant lower x КК-1) х (Fi (Ак-12/95 х КК-1)] 2 3 8 16 1 1 2 1 1 44 138,1± 5,7 5, 2 20,2

2. F3 [Fi(C-HS-Н-2011г. х КК-1) х (Fi (С-Альстор х КК-1)] 1 10 16 1 8 9 4 2 60 141,7± 3,6 4, 1 17,7

3. F3 [F1(Cop Голлипс х КК-1) х (F1 (Тельс х КК-1)] 1 1 3 14 1 7 8 1 1 46 140,8± 6,9 4, 3 18,5

4. F3 (Ак-12/95 х КК-1) 2 2 5 18 16 4 2 1 1 51 137,6± 6,2 5, 4 23,2

5. F3 (С-HS-H-2011г. х КК-1) 1 2 2 16 10 2 1 2 36 136,9± 6,0 4, 0 17,7

6. F3 (С-Альстор х КК-1) 2 4 8 2 16 133,5± 5,9 3, 2 10,5

7. F3 (Сор Голлипс х КК-1) 3 9 8 4 2 1 27 134,0± 6,2 3, 4 12,3

8. F3 (Тельс х 1 2 6 8 16 1 1 1 1 60 141,3± 5, 23,5

КК-1) 9 2 6,8 6

9. F3 (Jant lower х КК-1) 2 2 3 6 4 1 1 - - 19 136,4± 6,1 3, 8 16,8

Хулоса килиб айтганда урганилган оилаларнинг энг баланд буйи 141,7 см ташкил этди. Энг паст буйли F3 (С-Альстор х КК-1) дурагайда оилалар файдо булди. Умуман оилалар сони кам булган дурагайларда вариация коэффициенти 10-12 фоизни ташкил этди ва баланд буйлик оилалар кам учради. Шундай килиб вариацион каторнинг унг томонидаги оилалар комплекс белгилар буйича кичик нав синаш кучатзорига ажратилди.

REFERENCES

1. Азизов Т.Б., Анарбаев И.У. Кунгабокардан мул х,осил етиштириш буйича тавсиялар.-Тошкент. -20 б.

2. Воронин В.М., Круглов В.В. Воронеж вилоятининг урмон-дашт зонасида кунгабокарнинг янги навлари ва дурагайларини экишнинг макбул муддати. // Аграр фан. Ж. 2007. Москва. Но 3. Б.13-16

3. Орипов Р., Халилов Н. // Усимликшунослик. Тошкент. 2006. Б- 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.