CC BY
1SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
ONALAR ALLASI- INSON KAMOLOTI OMILI SIFATIDA
Imyamin Qirg'izov
Farg'ona davlat universiteti san'ashunoslik fakulteti musiqiy ta'lim va madaniyat
kafedrasi dotsenti, p.f.n. kyrgizovimyamin@gmail.com, 90 230 70 98
Ushbu maqolada - "Alla" beshik qo'shig'i, u xalq og'zaki ijodi namunalarida kuylanganlgi, o 'zbek xalq ijodiyotida, ko 'plab allomalar, olimlarning asarlarining bosh mavzusi o'laroq bola ko'nglining ma'naviy sog'lom va pokiza bo'lib shakllanishida beshikdalik paytida eshitgan allasining mazmun mohiyati, kelb chiqishi shu bilan br qatorda tarixiy taraqqyoti o'rganilgan.
Kalit so'z: o'zbek xalq ijodiyoti, beshik, ona allasi, ma'naviyat, barkamol, jamiyat, yo 'rgak, go 'dak, maqol, qo'shiq, ertak.
КОЛЫБЕЛЬНАЯ МАТЕРИ-КАК ФАКТОР ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО
СОВЕРШЕНСТВА
Имямин Киргизов
Дотсент факулЬтета музыкалного образования и културы Ферганского государственного университета, к.п.н.
В данной статье-колыбельная песня "Алла", исполняемая на образцах устного народного творчества, в узбекском народном творчестве, как главная тема произведений многих ученых и ученых, в становлении души ребенка духовно здоровой и чистой исследуется содержание услышанной во время колыбели Аллы, ее истоки, а также ее историческое развитие.
Ключевое слово: узбекское народное творчество, колыбель, Бог матери, духовность, гармония, общество, подгузник, младенец, пословица, песня, сказка
MOTHER'S LULLABY AS A FACTOR OF HUMAN PERFECTION
Iyamin Kirgizov
Associate Professor, Ph.D. Faculty of Music Education and Culture, Fergana State
University,
ANNOTATSIYA
АННОТАЦИЯ
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
ABSTRACT
In this article - The Cradle Song "Alla", which is sung in samples offolk oral creativity, in Uzbek folk creativity, many allomas, the essence of the meaning of the allase heard during the cradle in the formation of the child's soul as spiritually healthy and neat, as opposed to the main theme of the works of scientists, kelb output, Keyword: Uzbek folk art, cradle, mother Alla, spirituality, perfection, society, diaper, baby, proverb, song, fairy tale
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining madaniyat va san'at sohasini yanada rivojlantirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risidagi 02.02.2022 yildagi PQ-112-son qarori 1 da belgilangan 2022/2023 o'quv yilidan boshlab ta'lim muassasalarida o'quvchi va talabalarning musiqiy bilim va ko'nikmalarini oshirish, ularning qalbida milliy madaniyatga bo'lgan muhabbatni shakllantirish, yosh iste'dodlarni aniqlash va qo'llab-quvvatlashga qaratilgan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi"2.
Ma'lumki, inson qadimdan atrof muhitda ro'y berayotgan voqea-hodisalarga o'z munosabatini bildirgan. Bu munosabat, avvalo, turli xatti-harakatlar, ovozlar, ehtiroslar vositasida amalga oshgan. Keyinchalik his-tuyg'ularni so'zlar, ohanglar, allalar, raqslarda ifodalagan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Sh.Rahmatullaevning "O'zbek tilining etimologik lug'ati"da "alla"ga shunday izoh berilgan: "Bu ot qadimgi turkiy tildagi "tinchlanish" ma'nosini bildirgan ala (ala-ala) undov so'zidan o'sib chiqqan (Devon I, 118); o'zbek tilida "a" unlilari "a" unlilariga almashgan, "l" undoshi qatlangan: ala-ala > alla > alla"3.
Abu Ali ibn Sino o'zining mashhur «Tib qonunlari» kitobida bola tarbiyasida allaning ahamiyati to'g'risida shunday yozadi: «Bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun, unga ikki narsani qo'llamoq kerak. Biri bolani sekin-sekin tebratish, ikkinchisi uni uxlatish uchun odat bo'lib qolgan musiqa va allalashdir. Shu ikkisini qabul qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi bilan badantarbiyaga va ruhi bilan musiqaga bo'lgan iste'dodi hosil bo'ladi»4. Alla — beshik qo'shig'i, u xalq og'zaki ijodi namunalarida ham keng kuylangan. Bolani yo'rgaklash, beshikka solish, uxlatish, uyg'ongan bolani yo'rgakdan yechib olish singari mashg'ulotlar kuylar, chiroyli ohangdor so'zlar bilan
1 Узбекистан Республикаси Президентининг маданият ва санъат со^асини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисидаги 02.02.2022 йилдаги П^-112-сон карори.
2 Shavkat Rahmatullayev. O'zbek tilining etimologik lug'ati. 3-jild. 11.12.2013.Ziyouz.uz
4 Абдували Буриев, УзА. Алла миллий тикланиш. https://uza.uz/posts/283668
KIRISH
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
bezalgan bo'ladi... Bunday dilni erkalovchi qo'shiqlar bolaga ham xush yoqqan -ana shu she'riy to'qimalar turli voqealarga, ayrim marosimlarga bog'lab aytilgan bu qo'shiqni alla qo'shiqlari deyishgan.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Alla - go'dak (bola)ni uxlatishda yakka usulda, mayin ohang va past ovoz bilan aytiladigan qo'shiq. Dunyodagi har bir xalqning o'z allasi bor. Turkiy xalqlar, xususan o'zbeklar ham qadim-qadimdan bolaning nafaqat tanasi, balki ruhiy olami -ma'naviyati ham sog'lom bo'lishiga alohida e'tibor qaratishgan. Ajdodlar bola ko'nglining sog'lom va toza bo'lib shakllanishida beshikdalik paytida eshitgan allasi muhim o'rin tutishini juda yaxshi bilishgan. O'zbek allasida ona qalbining harorati, tilaklarining samimiyati va bolasiga chin insoniy sifatlar yor bo'lishini istashidagi haqqoniyat mavjudligni teran anglashgan. Aytish mumkinki,o'zbek onalari tilidan aytilgan allalarda uning orzusi, to'kis odam haqidagi ideali aks etgan.
Alla matnini chaqaloq (bola) tushunmasligi mumkin, lekin alla mohiyatiga singdirilgan ona muhabbatini, undagi shukronalik tuyg'usini ko'ngli bilan his qiladi. Allada onaning mehr-muhabbati bilan birga uning quvonchi, g'ururi, ayni chog'da dardi, alami, o'kinchi, orzu-armonlari ham o'z ifodasini topishi mumkin.
Ota-bobolarimizning aytmoqchi bo'lgan pand-nasihatlari, el e'zozlagan odam bo'lishning talab-qoidalari, Alp Erto'nga, To'maris, Shiroq, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik kabi ajoyib yurt farzandlarining botirliklari, xalqimizning urf-odatlari, milliy fazilatlarimiz san'at darajasiga ko'tarilgan so'z tizimlaridan iborat maqol, qo'shiq, ertak, alla va bolalarga bag'ishlangan asarlarda o'z ifodasini topdi
«Bola - ota-ona qo'lidagi omonat. Uning qalbi turli naqsh va rasmlardan holi. Qanday naqsh solinsa, qabul qiladi, nimaga moyil qilinsa, moyil bo'laveradi. Agar yaxshilikka undalsa va o'rgatilsa, saodatli bo'ladi. Ota-onasi hamda odob, ta'lim-tarbiya bergan ustozlar uning savobiga sherik bo'ldi. Agar yomonlikka undalsa, halok bo'ladi»5.
Alla — beshik qo'shig'i, u xalq og'zaki ijodi namunalarida ham keng kuylangan. Bolani yo'rgaklash, beshikka solish, uxlatish, uyg'ongan bolani yo'rgakdan yechib olish singari mashg'ulotlar kuylar, chiroyli ohangdor so'zlar bilan bezalgan bo'ladi.
O'zbekiston Respublikasi xalq artisti Habiba Ohunova ijrosidagi "Alla " qo'shig'i yurtimiz onalarining betakror madhiyasiga aylangan.
Alla aytay, jonim bolam, quloq solgin, alla Shirin allam tinglab asta, uxlab qolgin, alla
5 CaMueB Ä6gyMyTanna6 ffiaxpnca63 ma^ap "Oima OHa" KOMe MacKug HMOM-xaTHÖH DataLife Engine /Ëmnapnum ma^MUM-mapôuncu xaëmuû doM3ap6 ea3u$a
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
Ko'zlaringa tomgan suvga hayron bo'lma, alla-ya Baxtimga sen katta bo'lgin, hazon bo'lma, alla Istiqboling porloq seni, jajjiginam, alla-ya Baxtimga sen katta bo'lgin, hazon bo'lma, alla Sevganimdan yodgorimsan, oltin qo'zim, alla-yo Men sho'rlikday to'kilmagin, ko'rar ko'zim, alla Alla, alla, alla-yo
Alla - go'dak (bola)ni uxlatishda yakka usulda, mayin ohang va past ovoz bilan aytiladigan qo'shiq. Dunyodagi har bir xalqning o'z allasi bor. Turkiy xalqlar, xususan o'zbeklar ham qadim-qadimdan bolaning nafaqat tanasi, balki ruhiy olami -ma'naviyati ham sog'lom bo'lishiga alohida e'tibor qaratishgan. Ajdodlar bola ko'nglining sog'lom va toza bo'lib shakllanishida beshikdalik paytida eshitgan allasi muhim o'rin tutishini juda yaxshi bilishgan. O'zbek onalari tilidan aytilgan allalarda uning orzusi, to'kis odam haqidagi ideali aks etgan deyish mumkin. O'zbek allasida ona qalbining harorati, tilaklarining samimiyati va bolasiga chin insoniy sifatlar yor bo'lishini istashidagi haqqoniyat mavjud.
Ota-ona borki, farzandining tinch va osuda Vatanda sog'lom o'sib-ulg'ayishi, zamonaviy ilm-fan va kasb-hunarlarni egallab, oilasiga, yurtiga tayanch bo'lishini istaydi.
Zero, davlatimiz rahbari ta'kidlaganidek, "Har qanday jamiyat taraqqiyotida hal qiluvchi rolni ushbu jamiyatning kelajagi bo'lgan yosh avlodning sog'lom va barkamol rivojlanishi o'ynaydi. Shuning uchun islohotlarimizni kengaytirish va samaradorligini yanada oshirish masalalarida biz zamonaviy bilim va ko 'nikmalarga ega bo'lgan g'ayratli, tashabbuskor, har tomonlama rivojlangan yoshlarimizni o'zimizga tayanch deb bilamiz" 6.
Zotan, yosh avlod ta'lim-tarbiyasi va sihat-salomatligiga ustuvor ahamiyat qaratilishi bugun xalqimiz intilayotgan Uchinchi Renessans7 - yangi Uyg'onish davriga qo'yilajak poydevorning mustahkam bo 'lishi garovidir.
Xulosa tarzida aytish mumkinki, onalar allasi yoshlarimizning ilmu fanga, ijodu mehnatga rag'batini oshirishga, yuksak ma'naviyatli shaxs sifatida shakllanishiga, imon-e'tiqodi, milliy g'ururi hamda umuminsoniy qadriyatlarga sodiq bo'lib, yangi hayot bunyod etishga ko'maklashadi.
6A6gyna3H3 Eo6aMup3aeB, "Xudon " ypma Maxcyc ucmom ôumum wpmuM ydupu. Ëmnapra эгтп6ор KenaxaKKa эгтп6ор. muslim.uz geKa6pt. 31, 2020.
7 My3a^ap KOMH.OB, ^hh umnapu 6ynnna KyMHTa paucHHHHr 6hphhhh ypHH6ocapu, Y36eKHCTOH xan^apo HcnoM aKageMHflCH peKTopu. MaH6a: "^Hru Y36eKHCTOH" ra3eTacu 2021-hm 7-Hoa6p, 223-coh
XULOSA
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. Sh.Rahmatullayev.O'zbek tilining etimologik lug'ati. 3-iild.11.12.2013.Ziyouz.uz
2. A.Bo'riev, O'zA. Alla milliy tiklanish. https://uza.uz/posts/283668
3. Abdulaziz Bobamirzaev, "Hidoya" o'rta maxsus islom bilim yurtim mudiri. Yoshlarga e'tibor kelajakka e'tibor. muslim.uz dekabr. 31, 2020.
4. Muzaffar KOMILOV, Din ishlari bo'yicha qo'mita raisining birinchi o'rinbosari, O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi rektori. Manba: "Yangi O'zbekiston" gazetasi 2021-yil 7-noyabr, 223-son
5. Xusanovna, D. N. (2023, April). BOLALAR FALSAFASI VA UNING SHAXS RIVOJIDAGI O'RNI. In E Conference Zone (pp. 73-78).
6. Djalalova, N. (2023). YOSHARNING ESTETIK TAFAKKURINI TARBIYALASH VA YUKSAKTIRISHDA MUSIQIY MADANIYATNING O'RNI. Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения, 2(4), 7-10.
7. Djalalova, N. (2023). PIANO PERFORMANCE AS A FACTOR THAT ACTIVATES STUDENTS'MUSICAL AND AESTHETIC WORLD VIEWS AND DEVELOPS MUSICAL CULTURE. Science and innovation, 2(B4), 339-342.
8. Djalalova, N. (2022). МУСИКИЙ ВА ПЕДАГОГИК МАХ,ОРАТ АСОСЛАРИ. Science and innovation, 1(B8), 478-481.
9. Шокиров, Т. Н. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ МУСИКА ИЛМИГА К,УШГАН ХДССАСИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 353-359.
10. Namozova, D. T. (2021). MUSIQA DARSLARIDA O'QUVCHILARNI KREATIVLIK HAMDA ERKIN TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNI TASHKIL ETISH. Scientific progress, 2(2), 1313-1315.
11. Namozova, D. (2022). BO 'LAJAK MUSIQA O 'QITUVCHILARINING KREATIV KOMPETENTLIGINI MUSIQA TARIXI FANINI O 'QITISH VOSITASIDA SHAKLLANTIRISH. Science and innovation, 1(B6), 942-950.
12. Sultonov, A. (2022). MUSIQIY IDROKKA TA'SIR ETUVCHI TRANSFORMATSION TENDENSIYALARNI SHAKLLANTIRISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNING SAMARADORLIGI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 314-323.
13. Murodova, D. (2021). Scientific And Theoretical Aspects of Musical Thinking. Zien Journal of Social Sciences and Humanities, 1(1), 196-199.
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
14. Murodova, D. (2021). THE CONCEPT OF MUSICAL THINKING AND ITS STAGES OF DEVELOPMENT. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(05), 245-250.
15. Рахмонов У Наджметдинова М, Эргашев А Роль и значение музыкальных клубов в досуге молодежи Журнал педагогических изобретений и практик 2021, 2 (2) 47-49
16. Рахмонов У Наджметдинова М, Эргашев В ФОРМИРОВАНИИ СОЦИАЛЬНО-ДУХОВНОГО МЫШЛЕНИЯ МОЛОДЕЖИ В МУЗЫКАЛЬНОМ ИСКУССТВЕ ВЕЛИКИЕ УЧЕНЫЕ ВОСТОЧНОГО РЕНЕССАНСА ЗАНИМАЛИ ПОЛОЖЕНИЕ., Архив конференций: 2021:
ГУМАНИТНЫЙ_КОНГРЕСС
https://www.conferencepublication.com/index.php/aoc/article/view/1638.
17. Улугбек Рахмонов, Алиджон Эргашев, Шохидахон Атабаева, Студентка Юсупжонова Дильфузахон, РОЛЬ ДУХОВНОЙ СРЕДЫ В ПРОНИКНОВЕНИИ Эстрадной музыки в Узбекистане. , Архив конференций: 2021: ГУМАНИТНЫЙ КОНГРЕСС
18. Kirgizov, I., Kirgizov, I., Najmetdinova, M., &Atabayeva, S. (2022, February).
THE GENESIS OF THE DEVELOPMENT OF MUSIC CULTURE. In Archive of Conferences (pp. 57-60).
19. Kirgizov, I., Imyaminovich, K. I., Nurmuhammedjanov, A., Sotvoldievich, S. B., Mamasodikovna, N. M., &Juraevna, A. S. (2021). The Pleasure of Singing, Listening and Understanding Navoi. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 2410-
20. Нурмухдмеджанов, А. (2022). ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШДА БУШ ВА^ТДАН ФОЙДАЛАНИШ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 442-446
21. Султонали Маннопов, Мавлюда Наджметдинова, Шохида Атабоева, Ирода Назарова, Джамолдин Мойдинов Анализ исследований эстетических особенностей узбекской народной музыки. Турецкий онлайн-журнал качественных исследований. 2021, Том. 12 Выпуск 10, стр.3528-3533.
22. Хожимаматов А. ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА МИЛЛИЙ МУСИ^НЙ МЕРОСГА МУНОСАБАТНИ УЗГАРИБ БОРИШ ТЕНДЕНЦИЯСИНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ. "JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN UZBEKISTAN". JURNALI VOLUME 1, ISSUE 2, 2023. JUNE 249-253 bet.
2413.
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
23. Achildiyeva, M. (2023). PATNISAKI ASHULANING IJTIMOIY JARAYONDA FALSAFIY TARAQQIYOTI XUSUSIDA. Journal of Science-Innovative Research in Uzbekistan, 1(2), 254-266.
24. Achildiyeva, M. (2023). QADIMGI DAVR CHOLG 'U SOZLARI VA ULARNING KELIB CHIQISHI. DENMARK" THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF SCIENTIFIC PROGRESS IN MODERN SOCIETY", 14(1).
25. Achildiyeva, M., & Mohinur, M. (2023). O 'ZBEK SAN'ATINING ZABARDAST HOFIZI JO 'RAXON SULTONOV. DENMARK" THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF SCIENTIFIC PROGRESS IN MODERN SOCIETY", 14(1).
26. Maxfuzakhon Karimova, Muyassarkhon Achildiyeva, Farangiz Ikromova (2021) USE FROM REDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN MUSIC LESSONS EUROPEAN SCHOLAR JOURNAL "An open accyess, peyer reviyewyed multidisciplinary journal" 2 (4) 460-463 bet.
27. 27. Achildiyeva M, Ikromova F Choir Art in Uzbekistan Botir Umidjonov
Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences (Brussel, Belgium 2022) ISSN 2795-7683 54-56 be
28. Achildiyeva M,Ikromova F (2021) ABOUT MAHMUDJON TOJIBOYEVS PEDAGOGICAL ACTIVITY GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) 9(5) 240-244
29. Achildiyeva, M., & Atkiyoyeva, R. XX-ACHHHr «XAMHAOAC» XOOH3.APH " ENGLAND" MODERN PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY: PROBLEMS AND SOLUTION Vol. 10 No. 1 (2023)
30. Jamoldin Muydinov YPTA OCHE^A MYCHKA H.MH PHBO^AHHrnH^A EAXfflHTOnHK CAHLATHHHHr YPHH BA AXAMH3TH - "JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN UZBEKISTAN" JURNALI VOLUME 1, ISSUE 7, 2023. OCTOBER ResearchBib Impact Factor: 8.654/2023 ISSN 2992-8869
31. Muydinov, J. S. (2022). XALQ QO 'SHIQLARI-USTOZLAR SAYQALIDA.
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 606-610.
32. Akmal Arabovich Saddixonov MUSIQIY TA'LIMDA KOMPETATSION YONDASHUV 2022 Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences 10-2 572-577
33. Sadixanov Akmaljon Arapovic TALABALAR KREATIVLIK JIHATLARINI RIVOJLANTIRISHNING SAMARALI YO'LLARI 2023 Science and innovation 2 Special Issue 5 633-637
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
34. Акмаль Алдиёров Садиханов ПОНЯТИЕ ЛИЧНОСТНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ И КРЕАТИВНОСТИ УЧИТЕЛЯ МУЗЫКИ В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ 2023/6/4 " USA" INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE TOPICAL ISSUES OF SCIENCE 8 1
35. Абдусатторов, А. А. У. (2023). УРТА ОСИЁ ХАЛ^ ЧОЛГУ ОРКЕСТРЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ БОСКДЧЛАРИ. Science and innovation, 2(Special Issue 5), 521-526.
36. Abdusattorov, A. (2023). MUSIQA DARSLARI JARAYONIDA KOMPYUTER TEXNALOGIYALARIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI. Наука и инновация, 1(9), 8-12.
37. Abdusattorov, A. (2023). TORLI KVARTET UCHUN ASARLAR YARATISHNING METODOLOGIK BOSQICHLARI. Наука и инновация, 1(9), 47.
38. Абдисатторов, А. А. У. (2022). БАСТАКОРЛИК ИЖОДИДА МУСИКД ФОЛЬКЛОРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 602-605.
39. Abdusattorov, A. (2020). About Makom Melodies Adapted for Orchestra of Uzbek Folk Instruments. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 2(11), 28-30.
