CC BY
144
ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY
ББК - 83,3 (0) 9 М. АХМАДОВ
А - 97 УДК - 8Т1
МАНОБЕИ ИЛ^ОМИ АБДУРРА^МОНИ ЧОМИ ДАР ТАЪЛИФИ ДОСТОНИ "ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО"
"Юсуф ва Зулайхо” аз достонхои шухратёфтаи ишкии адабиёти классикии точик буда, минбаъд дар байни халкхои дигари Шарки Миёнаву Наздик низ доман густардааст. Тавре ки академик Олденбург С.Ф. маълумот медихад, сарахбори ишкномаи "Юсуфу Зулайхо" ба киссахои Х,инди кадим мерасидааст. Академик Крачковский И.Ю. таъкид мекунад, ки сарахбори "Юсуф ва Зулайхо" аз киссахои буддой огоз меёбад (5, с. 56-60). Бо ин хама, дар илми адабиёт-шиносии муосир манобеи аслии ин кисса кутуби осмонии "Таврот" ва "К^уръон" дониста шудааст. Ин чо бояд ёдовар шуд, ки чавхар ва мабдаи хамаи достонхое, ки бо номи "Юсуф ва Зулайхо" китобат шудааст, як нест. Бо вучуди умумияти мавзуъ байни он достонхои хамном фаркиятхои гуногун ба чашм мерасанд.
Дар асри X ба ин кисса шуарои замони Сомониён Абулмуайяди Балхй ва Бахтиёрй мурочиат кардаанд. Х,арчанд бахсталаб аст, таълифи ин киссаро ба Абулкосими Фирдавсй низ нисбат медиханд. Дар асрхои минбаъда Авхадии Балаёнй, Чавхари Табрезй, Масъуди Х,иравй, Шохини Шерозй, Масъуди Дехлавй, Озарии Тусй, Масъуди ^уммй дар ин мавзуъ маснавихо навиштаанд. Дар асри XV достони пурмояи "Юсуф ва Зулайхо"-и Абдуррахмони Чомй таълиф гардид. Шуарои минбаъда низ дар пайравй ба достони Чомй дар мавзуи мазкур асархо офаридаанд. Дар давоми асрхои XV- XIX дар Мовароуннахру Хуросон ва Эрон Мавчии Бадахшй, Салими Табрезй, Муллошохи Бадахшй, Мукими Шерозй, Номии Исфахонй, Нозими Х,иротй, Шуълаи Гулпойгонй, Шихоби Туршезй, Шавкати ^очор, Чунайдуллохи Х,озик, Котиб, Ширин ва монанди инхо дар ин мавзуъ асархо офаридаанд. Бо таъсири чунин чараёни достонсарой дар адабиёти туркзабон низ чандин достонхо ба вучуд омадаанд
- 205 -
Ахмадов М. Манобеи илхрми Абдуррахмони Номи дар таълифи достони "Юсуф ва Зулайхо"
(4). Х,амин тавр, "мувофики ахбори сарчашмахо ва нишондоди пажухишхои илмй дар адабиёти форсии точикй беш аз хаштод шоир дар ин мавзуъ достон эчод кардаанд, ки нусхахои мухталифи ин осори ноб дар китобхона ва марказхои гуногуни олам нигохдорй мешаванд" (8, с.319).
Абдуррахмони Ч,омй дар офариниши ишкномаи "Юсуф ва Зулайхо" вокеан, пеш аз хама аз сураи каримаи "Юсуф"-и ^уръони мачид ва сипас аз "Таврот" илхом гирифтааст. Максади ин тахкик муайян сохтани мавкеи киссаи "Юсуф" аз "Таврот" дар таснифи достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Мавлоно Абдуррахмони Ч,омй иборат буда, дар такя ба маводи он китоби осмонй ва мундаричаи достони машхури Ч,омй руи кор омадааст.
Х,ануз дар асрхои 8-ум ва 9-уми милодй чанд тарчумаи китоби "Таврот" ба забони арабй сурат гирифта будааст. Дар асри 10-ум тарчумаи комили "Таврот" ва тафсири он бо забони арабй дастраси алокамандон гардида буд. Тибки маълумоти сарчашмахо, "тарчумахои чузъии Навиштахои Мукаддас ба забони арабй дар Шарки Наздик ва дар Африкои Шимолй зохиран хануз дар асрхои 8-9 мавчуд будааст (дар вактхои охир порахои чунин тарчумахо пайдо гардидааст), аммо танхо дар нимаи аввали асри 10 Саъдии Гаон тарчумаи комилу оммафахми арабии "Тафсир"-ро ба вучуд овард ва кисман онро бо тавзехоти арабй таъмин намуд.
Тавзехоти арабии Таврот аз тарафи яке аз пайравони Саъдии Гаон, ки рохбари академияи сурёнй буд, Шмуэл бинни Хофнй (вафот 1013) идома дода шуд.
... Фикрахои кадимтарини тарчумаи арабии Таврот, ки ба охири асри 8 рост меояд, дар Димишк дарёб карда шудааст ва соли 1902 ба чоп расидааст. Тарчумаи В3, ки аз матни масоретй файласуфи яхудй аз Миср Саъдй бинни Юсуфи Гаон (892- 942) ба тасвиб расонидааст, низ ба хамин давр мутааллик аст (масоретхо - иттиходияи китобдустони яхуд, ки аксаран дар Фаластин зиндагй доштанд)" (10).
Дар бораи он ки тафовутхо байни киссаи нозилаи "Таврот" ва достони Аб-дуррахмони Ч,омй зиёд хастанд, чои бахс нест. То чое ки ба мушохидаи мо расид, таваллуд шудани Юсуф аз модар дар кисмати "Х,астй"-и ин китоби осмонй, боби сиюм, гуфтори ракамхои 23 ва 24 оварда шудааст (6; с.58). Минбаъд мо Юсуфро дар синни хафтдахсолагй дучор меоем, ки бо бародарони худ чорво мечаронид. Яъкуб ин писари худро аз дигар писархояш зиёдтар дуст медошт.
Достони Абдуррахмони Ч,омй бошад, аз кисматхои огози сухан ва панч-шаш бобхои анъанавй сар шуда, шоир дар масъалахои каноатпешагй ва химматбаландй сухан мегуяд, то ба шарафи онхо кас ба мархамати Оллох бирасад:
Илоуй, гунчаи уммед букшой,
Гуле аз равзаи цовид бинмой,
Бихандон аз лаби он гунча богам В-аз ин гул атрпарвар кун димогам.
Мазмуни асосии достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Ч,омй аз кисмати "Достони шамъи чамоли Юсуфй..." сар шуда, дар ин кисмат дар бораи офариниши Одам
- 206 -
Akhmadov M. On the Sources of Abdurakhman Jami's Poem "Yusuf and Zuleykha
ва пешгуй шудани такдири Юсуф сухан меравад, ки ин масъала дар китоби "Таврот" ба таври дигар баён гардидааст. Дар достони Мавлоно Ч,омй омадааст:
Чу таърихи цауон карданд огоз,
Чунин доданд аз Одам хабар боз,
Ки чун чашми цауонбинаш кушоданд,
Бар у авлоди уро цилва доданд.
Дар боби 37-уми кисмати "Х,астй"-и "Таврот" оварда мешавад, ки чун баро-дарон диданд, ки падарашон Юсуфро аз хама зиёдтар дуст медорад, рашку хасад домангирашон шуд ва дар дилхо ба Юсуф кина парвариданд. Минбаъд, вакте ки Юсуф ба онхо дар бораи хобхои дидааш накл мекунад, онхо боз хам норохаттар мешаванд, бадбинии онхо нисбат ба Юсуф бештар мегардад. Тавре ки дар "Таврот" омадааст, Юсуф ду бор хоб мебинад ва аз таъбири он хобхо, ки ба Юсуф насиб гардидани идомаи нубувват аз падарашон равшан мегардад, бародарон сахт гамгин мешаванд, аз хасад ба газаб меоянд ва чораи нест кардани Юсуфро медуянд. Дар идомаи достони Ч,омй бошад, сухан дар бораи Зулайхо ва сифоту насаби у меравад, вале дар "Таврот" чунин маълумот вудуд надорад.
Дар ишкномаи Ч,омй минбаъд оварда мешавад, ки Зулайхо Юсуфро аввал дар хобаш мебинад ва асири хусни у мегардад. Аз ахволи Зулайхо бохабар шуда, канизакон ва дояаш ба у хамдардй мекунанд. Доя ин киссаро ба падари Зулайхо мешунавонад. Зулайхо Юсуфро бори дуюм хоб мебинад ва дар хобаш бо Юсуф гуфтугу мекунад. Юсуф бори саввум ба хоби Зулайхо медарояд ва Зулайхо аз Юсуф ному макомашро пурсида мегирад:
Дилам бурдиву номи худ нагуфтй,
Нишоне аз мацоми худ нагуфти.
Агар шоуй, туро, охир, чй ном аст?
В-агар моуй, туро манзил кадом аст?
Пас аз инхо расулони подшохони атроф ба хостгории Зулайхо меоянд. Падари Зулайхо танхо ба Азизи Миср розигй медихад. Зулайхо Азизи Мисрро дида, мефахмад, ки ин касе нест, ки вай дар хоб дида буд. Х,амаи ин киссахо дар "Таврот" нестанд. Дар "Таврот" омадааст, ки Яъкуб Юсуфро барои хабаргирй ба назди бародаронаш, ки чорворо мечарониданд, фиристод. Бародарон, ки дар фикри нест кардани Юсуф ва дар маслихати пайдо кардани рохи бехтарини ин кор нишаста буданд, аввал уро куштанй шуданд, вале пас аз машварат ба натидае расиданд, ки хуни нохак нарезанд ва Юсуфро ба чох афкананд. Дар достони Ч,омй бошад, бародарон аз падар хохиш мекунанд, то рухсат дихад, ки Юсуфро барои саёхат ба сахро баранд. Дар амал бошад, дар рох Юсуфро хеле азоб дода, сонй ба чох меафкананд:
Кашиданд аз бадан пироуани у,
Чу гул аз гунча урён шуд тани у.
Фуру овехтанд он гау ба чоуаш,
Дар об андохтанд аз нимароуаш.
Дар "Таврот" омадааст: бародарон чун диданд, ки тодирони мидёнй аз назди чох мегузаранд, Юсуфро аз чох кашиданд ва ба тодирон фурухтанд. Мидёниён низ дар навбати худ Юсуфро ба Миср бурданд ва фурухтанд. Уро Футифар ном
- 207 -
Ахмадов М. Манобеи илхрми Абдурраумони Номи дар таълифи достони "Юсуф ва Зулайхо"
марди мисрй харид, ки сардори посбонон дар дарбори фиръавн буд. Юсуф ба хонаи Футифар баракат овард ва Футифар тамоми дороии худро ба Юсуф дод.
Дар тасвири Ч,омй бошад, корвониён вакте ки ба манзили Юсуф расиданд, барои об ба сари чох, рафтанд ва Юсуфро аз чох, худашон берун кашиданд. Онхо Юсуфро ба бозори Миср мебаранд ва Зулайхо уро харида, ба хона мебарад.
Дар "Таврот" омадааст, ки зани Футифар Юсуфро дуст дошта, аз вай талаби висол мекунад. Вакте ки Юсуф ин талаби бечоро рад мекунад, он зан ба Юсуф тухмат мезанад. Пас аз ин Футифар Юсуфро ба зиндон меандозад. Дар маснавии Ч,омй инхо айни хамон амалхоест, ки Зулайхо нисбати Юсуф раво мебинад. Аз он чумла, дар достони Ч,омй хангоме ки Юсуф ба суханони Зулайхо ризоят намедихад, Зулайхо барои хосил гардидани максади хеш чунин мегуяд:
Надонам монеат з-ин маслиуат чист,
Ки натвони ба ман як лауза хуш зист?
Ва Юсуф бо катъият чунин чавоб мегардонад:
Бигуфто монеи ман з-ин ду чиз аст:
Ицоби Эзаду цаури Азиз аст.
^иссахои бо максади ба висоли Юсуф расидан пеш андохтани канизакхо, иморат кардани Зулайхо хонае, ки дар вай тасвири Юсуф ва Зулайхо бо хам бошанд, инчунин даст буридани занони Миср аз тамошои чамоли Юсуф, ки дар достони Мавлоно Ч,омй хеле пуробуранг оварда шудааст, дар "Таврот" мавчуд нест. Дар маснавии Мавлоно Ч,омй перомуни он, ки занони Миср аз дидани чамоли Юсуф ба чй хол афтоданд, чунин омадааст:
Занони Миср, к-ин гулзор диданд,
Зи гулзораш гули дидор чиданд,
Ба як дидор кор аз дасташон рафт,
Зимоми ихтиёр аз дасташон рафт.
Шоир дар тасвири ин холати беихтиёронаи он занон, ки пеш аз дидани чамоли Юсуф Зулайхоро хеле таън зада буданд, аз он ки чй хел гирифтори хусни як бардаи дехотй гардидааст, лахзахои дигареро тасвир месозад:
Надониста турунц аз дасти худ боз Зи дасти худ буридан кард огоз.
Яке аз тег ангуштон цалам кард,
Ба дил уарфи вафои у рацам кард.
Дар "Таврот" омадааст, ки Юсуф хоби зиндониёнро таъбир мекунад ва баъд аз ин барои таъбири хоби фиръавн Юсуфро ба дарбор мебаранд. Баъд аз ин фиръавн зимоми мамлакатдориро пурра ба ихтиёри Юсуф супорид. Дар достони Ч,омй хам ин маънй такрор меёбад.
Давоми хадис дар "Таврот" он аст, ки бародарони Юсуф дар чустучуи ган-дум ба Миср мераванд ва баъд аз чанд санчишхо Юсуф худро ба бародаронаш мешиносонад. Юсуф бародаронашро ба Канъон мефиристад, то ки падарашон Яъкубро ба Миср гирифта биёранд. Яъне дар "Таврот" масъалаи баёни шархи холи Юсуф, падараш Яъкуб ва ахволи бародаронаш мавкеи марказй дорад. Аммо дар маснавии Абдуррахмони Ч,омй ахволи Зулайхо ва шархи мухаббати вай ба Юсуф идома меёбад. Дар бораи падар ва бародарони Юсуф дигар чизе накл намегардад.
- 208 -
Akhmadov M. On the Sources of Abdurakhman Jami's Poem "Yusuf and Zuleykha
Ин киёси мухтасар шаходати он аст, ки зиндагиномаи хазрати Юсуф аввалан дар китоби мукаддаси "Таврот" нозил гаштааст. Ин маънй дар ^уръони мачид низ дар саду ёздах ояти карима ифода ёфтааст. Сохиби сехри мубин Абдуррахмони Ч,омй аз китобхои раббонй илхом гирифта, туфайли тахайюли гании хеш чунин як достони ишкангезро дар либоси ирфонй китобат кардааст. Шоири сехрофарин кудрату тавоноии лафзи дариро дар ифодаи мазомини куръонй ба суи арши барин кашидааст.
Аллома Бобочон Гафуров дар мавриди хеш ба осори Мавлоно Абдуррахмони Ч,омй бахо дода, накши инсони комилро дар асархои ин адиби сохибманзалат бахусус таъкид менамояд. Мавлоно Абдуррахмони Ч,омй тавас-сути накши хазрати Юсуф дар киссаи "Юсуф ва Зулайхо" намунаи олии инсони комилро офаридааст, ки мучиби ибрат барои ояндагон аст.
Масъалаи дигаре, ки ин чо иброз медорем, тимсоли Зулайхо дар "Таврот" ва дар адабиёти классикии точик аст. Дар асри дахуми милодй, дар ахди давлати кудратманди Сомониён, ки сабки хуросонй пойдор гардид, дар баробари дигар образхои барчастаи адабиёти бадей симои Зулайхо низ ба сифати маликаи ишк ва хусну зебой ба вучуд омада, ба расми анъана даромад. Дар давраи Сомониён равнак ёфтани зулайхосарой бесабаб набуд. Эхёи миллй, ки тамоми рукнхои фархангро фаро гирифта буд, дар адабиёти бадей низ такони бузурге ба вучуд овард. Дар ин асри тиллой, чунон ки дар боло ишора шуд, шоироне мисли Абулмуайяди Балхй, Бахтиёрй, дертар Амъаки Бухорой ва тибки иддаои бархе аз донишмандони адабиёт Х,аким Абулкосими Фирдавсй низ ба ин кисса мурочиат кардаанд ва ишкномахои Юсуфу Зулайхоро сароидаанд. ^офиласоло-ри адабиёти точику форс устод Абуабдуллохи Рудакй низ гохо ба ин кисса мурочиат намудааст, ки аз шухрати густардаи он дар замони Одамушшуаро гувохй медихад:
Нигорино, шунидастам, ки гоуи меунату роуат Се пироуан салаб будаст Юсуфро ба умр андар.
Яке аз кайд шуд пурхун, дигар шуд чок аз туумат,
Савум Яьцубро аз буш равшан гашт чашми тар.
Ин чо дар мисраи сеюм чумлаи "дигар шуд чок аз тухмат" омадааст, ки ба муносибати Зулайхо бо Юсуф дахл мекунад, яъне пирохани дуюми Юсуф аз дасти тухмати Зулайхо чок гардидааст. Бадехист, ки дар "Таврот" номи Зулайхо дучор намеояд, лекин он чо накши зане вучуд дорад, ки ба Юсуф изхори ишк мекунад ва у вокеан тимсоли накши Зулайхо дар адабиёти бадеии классикии точик гардидааст. Перомуни ин масъала сухан ронда, донишманди шахири Австриё академик Геллер менависад, ки дар "Таврот" Зулайхо бо номи Потифар омадааст. Аммо хангоме ки ба матни ин китоби осмонй назар мекунем, равшан мегардад, ки ин зан Потифар нест, балки зани Футифар аст. Дар "Таврот" омадааст, ки Футифар марди мисрй, дарбории фиръавн, сардори посбонони подшохи мисриён буда, Юсуфро аз дасти исмоилиён харидааст (6, с. 72-73 ).
Дар бораи зани Футифар, ки тимсоли Зулайхост, дар "Таврот" дар кисмати "Х,астй", боби 39-ум, дар гуфторхои 7,10,11,12,13,14,15,16,17,18 ва 19 омадааст. Вале дар ягон гуфтор зохири ин зан тасвир нагардидааст ва хеч ишорае хам ба он нест. Аз кирдору амалиёт ва гуфтори ин зан оид ба ботини у хулоса
- 209 -
Ахмадов М. Манобеи илхрми Абдурраумони Номи дар таълифи достони "Юсуф ва Зулайхо"
баровардан мумкин аст: вай зани камхаё, исроркор, сахтчангол, дуруггуй, тухматгар ва нисбати шавхари худ бевафо ба назар мерасад.
Х,арчанд симои Зулайхо дар "Таврот" чун образи манфй ба назар мерасад, вале дар достонхои "Юсуф ва Зулайхо"-и адибони классик ва баъдина, аз чумла дар маснавии Абдуррахмони Ч,омй, Зулайхо асосан дар либоси мусбат муар-рифй гардидааст. Муайян кардани сабабхои чунин инъикос гардидани симои Зулайхо мавзуи бахси алохида аст.
Симои Юсуф дар "Таврот" мавкеи марказй дорад, ки ба ин шубхае нест, аммо симои зани Футифар мавкеи иловагй дошта, барои пурра кардани он симои марказй омадааст. Гуфтор дар бораи Юсуф ва муносибати у бо падараш Яъкуб, бо бародаронаш; такдири минбаъдаи у, сифатхои неки у чун сарвари ботадбиру донишманд дар маснади Азизи Миср ва чун азизи Худованд дар "Таврот" мавкеи аввалиндарача дорад.
Бояд гуфт, ки дар достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Абдуррахмони Ч,омй накши Зулайхо хеле инкишоф ёфтааст. Вай дорои сифатхои бехтарини инсонй аст. Зулайхо дар маснавии Ч,омй, пеш аз хама, зани бовафо аст. Фурутанй, олихим-матй, суботкорй, каноатпешагй, росткирдорй, боиффатй аз сифатхои асосии уст. Х,амин тавр, симои Зулайхо дар достонхои адибони классикй дар радифи симои Юсуф мавкеи марказй пайдо кардааст ва шоистаи ибрати дигарон гардидааст.
Дар достони Абдуррахмони Ч,омй, тавре ки дар боло ишора рафт, Зулайхо Юсуфро се бор дар хоб мебинад ва асири хусни у мегардад. Вакте ки бори сеюм хоб мебинад, ному макомашро пурсида мегирад. Зулайхо дар хоб Юсуфро дар макоми Азизи Миср мебинад, аз ин ру, хднгоме мешунавад, ки Азизи Миср уро хостгорй дорад, хеле шод мегардад ва розигй медихад. Аммо шаби туй мефахмад, ки ин Азизи Миср он чавони дар хоб дидааш набуда, каси дигар аст.
Танхо баъди он ки Футифар Юсуфро аз бозори гуломфурушон харида овард, Зулайхо мешиносад, ки он чавони дар хоб дидааш хамин Юсуф аст. Ишки Зулайхоро нисбати Юсуф шунида, занони Миср дар хакки Зулайхо бадгуихо карданд. Зулайхо хост, ки ба занони Миср чавоб гуяд. Аз ин ру, Юсуфро аз пеши назари онхо гузаронид, ки он занони игвогар худ мафтуни хусни оламгири Юсуф шуданд.
Хулоса, таълифи ишкномае чун достони "Юсуф ва Зулайхо" ва офариниши симои дилдодагоне ба хайси Зулайхо ва Юсуф аз чашмахои каломи раббонй сероб гардида, дар адабиёти оламшумули классикии форсии точикй ба як анъанаи неруманде табдил ёфтааст. Ин анъана на танхо дар офаридани достонхои ишкии алохида, беш аз ин дар тамоми касидаву газал ва рубоиёти адибони классик мавкеи шоистае пайдо кардааст. Дар баёни андешахои ирфонй низ голибан классикони мо ба ин киссаи пурчозиба борхо ручуъ кардаанд.
Калидвожа^о: достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Цомй, циссаи "Таврот" дар бораи Юсуфи Мисрй, оятуои цуръонии "а^сан-ул-цисас", таълими адабиёти тоцик
ПАЙНАВИШТ:
1. Цомй, Абдурра^мон. Интихоб аз асар^о. Ба чоп тайёркунанда М. Ра^имй./А.Цомй.
- Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1956. - 493 с.
- 210 -
Akhmadov M. On the Sources of Abdurakhman Jami's Poem "Yusuf and Zuleykha
2. Джами, Абдуррахман. Лирика. Поэмы. Весенний сад./ А. Джами. - Душанбе: Адиб,
1989. - 623 с.
3. Цомй, Абдураумон. Осор: Дар 8- цилд./ А.Цомй.-Душанбе: Адиб, 1988.- ц.4. - 382 с.
4. Амирцулов, С. Цунайдулло Хозиц ва достони у "Юсуф ва Зулайхо": монография, С.
Амирцулов. - Душанбе: Ирфон, 1967.
5. Бердизода, Турдибону. Сарахбори достони "Юсуф ва Зулайхо" ва Куръони мацид //
Хуцанд.- №1.-1998.- с. 56-60.
6. Библия. Ауди цадим ва Ауди цадид. - Институти тарцимаи Библия. Стокголм,
1992. - (1381+461+153+16) = 2009 с.
7. Библия ба воситаи суратуо. Институти тарцимаи Библия. - Стокголм, 1994. -
543с.
8. Элбоев, Вафо. Нусхашиносии достонуои "Юсуф ва Зулайхо" ва уолати онуо. //
"Паёми Донишгоу"-иДДОТба номи Садриддин Айнй.- 2014.-№4. - с. 319-324.
9. Энсиклопедияи советии тоцик: дар 9 муцаллад. Сармууаррири илмй М. С. Осимй. -
Душанбе: Сарредаксияи илмии энсиклопедияи советии тоцик, 1988. -Ц. 8. - 592 с.
10. Манбаи электронй: http:slovari.yandex.ru. Тарцумауои Библия
Reference Literature
1. Jami, Abdurakhmon. Selected Works. Compiler - M. Rakhimi/ A. Jami. - Stalinabad: Tajik State Publishing-House, 1956. -493pp.
2. Jami, Abdurakhman. Lyrical Poems. Spring Garden / A.Jami. - Dushanbe: Adib, 1989. -623pp.
3. Jami, Abdurakhmon. Compositions: in 8 volumes /A. Jami. - Dushanbe: Adib, 1988. -V.4. - 382pp.
4. Amirkulov, S. Djunaydullo Khozik and his Poem “Yusuf and Zuleykha”: monograph. -Dushanbe: Irfon, 1967.
5. Berdizoda, Turdibonu. The Source of the Poem “Yusuf and Zuleykha” and the Holy Koran// Khujand. -№1. -1998. -pp.56-60.
6. “The Bible ” on Tajik - the Institute of the translation of “The Bible ” -Stockholm, 1992”. -(1381+461+153+16) = 2009 pp.
7. The Bible in Drawings. The Institute of the translation of the Bible. -Stockholm, 1994. -543pp.
8. Elboyev, Vafo. Manuscripts of the Poem “Yusuf and Zuleykha” and their State. // “University Bulletin”. Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini (TSPU). - 2014. - №4. -pp. 319-324.
9. Tajik Soviet Encyclopaedia: In 9 volumes. Scientific editor-in-chief M.S. Asimov. -Dushanbe: The Central Scientific editorial board of the Tajik Soviet Encyclopaedia, 1988. - V.8. -592pp.
10. http:slovari.yandex.ru - Translations of the Bible.
Об источниках поэмы Абдурахмана Джами "Юсуф и Зулейха"
Ключевые слова: поэма ”Юсуф и Зулейха” Джами, библейская легенда об Иосифе Египетском, кораническое сказание "ахсан-ул-кисас”- "прекраснейщий из преданий”, преподования таджикской литературы.
В статье предпринята попытка определение места и значения библейской легенды (Бытьё, гл. 37-50) об Иосифе Египетском в создании известной месневи
- 211 -
Ахмадов М. Манобеи илхрми Абдурраумони Номи дар таълифи достони "Юсуф ва Зулайхо"
"Юсуф и Зулейха” Джами, являющийся третьей поэмой его "Семерицы". На основе сопоставления текста месневи Мавлоно Джами и соответствующих глав "Библии", также привлечения коранических сказаний об Юсуфе автор приходит к выводу, что основными источниками поэмы Абдурахмана Джами можно считать божественные книги "Библия" и "Коран". Выявлены схожести и отличия библейской легенды и поэмы Джами. Подчеркивается, что ни в Библии, ни в Коране не упоминается имя главной героини поэмы, жены Потифара (у Джами Футифар) -царе дворца Фараона, начальника его телехранителей.
On the Sources of Abdurakhman Jami's Poem “Yusuf and Zuleykha”
Key words: JamiS “Yusuf and Zuleykha”, Biblical legend, Joseph the Egyptian, Koranic tale “ akhsan-ul-kisas ” - “the finest of tales ”; Tajik literature teaching
The author of the article makes an endeavour to determine the place and importance of the Biblical legend (The Being - chapters 37-50) about Joseph the Egyption in the creation of the famous mesnevi “Yusuf and Zuleykha” by Jami being the third one of his “Seven Poems ”. Proceeding from the text of Mavlono Jami's mesnevi, the respective chapters of “The Bible” and the involvement of the Koranic tales about Yusuf, the author comes to the conclusion that the divine books - those of “The Bible” and “the Koran” -can be considered as the principal sources of Abdurakhman Jami's poems. Proximities and distinations between the Biblical legend and Jami's poem have been elicited. It is stressed that neither the names of the heroine, Potifar's wife (Futifar at Jami) nor the Pharaoh, the tsar of the palace, nor the chief of his boduguards are mentioned.
Роцеъ ба муаллиф:
Ахмадов Мирзо^абиб, номзади фащои филология, дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи акад. Бобоцон Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), e-mail: mirzokhabib@bk. ru.
Сведение об авторе:
Ахмадов Мирзохабиб, кандидат филологических наук, доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета им. акад. Бободжана Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), e-mail: [email protected].
Information about the author:
Akhmadov Mirzokhabib, Candidate of philological sciences, Associate Professor of the departmen of Tajik language and literature methods of teaching under Khujand State University named after academician Bobojohn Gafurov (Tajikistan, Khujand), e-mail: [email protected].
- 212 -
