CC BY
83
ФИЛОЛОГИЯ PHILOLOGY
ББК - 83,3 (0) 9 А - 97 УДК - 8Т1
М. АХМАДОВ
МАНОБЕИ ИЛ^ОМИ АБДУРРА^МОНИ ЧОМИ ДАР ТАЪЛИФИ ДОСТОНИ "ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО"
"Юсуф ва Зулайхо" аз достонх,ои шухратёфтаи ишкии адабиёти классикии точик буда, минбаъд дар байни халкдои дигари Шарки Миёнаву Наздик низ доман густардааст. Тавре ки академик Олденбург С.Ф. маълумот медихдд, сарахбори ишкномаи "Юсуфу Зулайхо" ба киссах,ои Х,инди кадим мерасидааст. Академик Крачковский И.Ю. таъкид мекунад, ки сарахбори "Юсуф ва Зулайхо" аз кисса^ои буддой огоз меёбад (5, с. 56-60). Бо ин хдма, дар илми адабиёт-шиносии муосир манобеи аслии ин кисса кутуби осмонии "Таврот" ва "К^уръон" дониста шудааст. Ин чо бояд ёдовар шуд, ки чавхдр ва мабдаи хдмаи достонх,ое, ки бо номи "Юсуф ва Зулайхо" китобат шудааст, як нест. Бо вучуди умумияти мавзуъ байни он достонх,ои хдмном фаркиятх,ои гуногун ба чашм мерасанд.
Дар асри X ба ин кисса шуарои замони Сомониён Абулмуайяди Балхй ва Бахтиёрй мурочиат кардаанд. Х,арчанд бах,сталаб аст, таълифи ин киссаро ба Абулкосими Фирдавсй низ нисбат медихднд. Дар асрх,ои минбаъда Авхддии Балаёнй, Чдвхдри Табрезй, Масъуди Х,иравй, Шодини Шерозй, Масъуди Де^лавй, Озарии Тусй, Масъуди ^уммй дар ин мавзуъ маснавих,о навиштаанд. Дар асри XV достони пурмояи "Юсуф ва Зулайхо"-и Абдурра^мони Ч,омй таълиф гардид. Шуарои минбаъда низ дар пайравй ба достони Ч,омй дар мавзуи мазкур асарх,о офаридаанд. Дар давоми аср^ои XV- XIX дар Мовароуннахру Хуросон ва Эрон Мавчии Бадахшй, Салими Табрезй, Муллошохд Бадахшй, Мукими Шерозй, Номии Исфах,онй, Нозими Х,иротй, Шуълаи Гулпойгонй, Ших,оби Туршезй, Шавкати ^очор, Ч,унайдуллох,и Х,озик, Котиб, Ширин ва монанди инх,о дар ин мавзуъ асарх,о офаридаанд. Бо таъсири чунин чараёни достонсарой дар адабиёти туркзабон низ чандин достонх,о ба вучуд омадаанд
(4). Х,амин тавр, "мувофики ахбори сарчашмахо ва нишондоди пажухишхои илмй дар адабиёти форсии точикй беш аз хаштод шоир дар ин мавзуъ достон эчод кардаанд, ки нусхахои мухталифи ин осори ноб дар китобхона ва марказхои гуногуни олам нигохдорй мешаванд" (8, с.319).
Абдуррахмони Ч,омй дар офариниши ишкномаи "Юсуф ва Зулайхо" вокеан, пеш аз хама аз сураи каримаи "Юсуф"-и ^уръони мачид ва сипас аз "Таврот" илхом гирифтааст. Максади ин тахкик муайян сохтани мавкеи киссаи "Юсуф" аз "Таврот" дар таснифи достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Мавлоно Абдуррахмони Ч,омй иборат буда, дар такя ба маводи он китоби осмонй ва мундаричаи достони машхури Ч,омй руи кор омадааст.
Х,ануз дар асрхои 8-ум ва 9-уми милодй чанд тарчумаи китоби "Таврот" ба забони арабй сурат гирифта будааст. Дар асри 10-ум тарчумаи комили "Таврот" ва тафсири он бо забони арабй дастраси алокамандон гардида буд. Тибки маълумоти сарчашмахо, "тарчумахои чузъии Навиштахои Мукаддас ба забони арабй дар Шарки Наздик ва дар Африкои Шимолй зохиран хануз дар асрхои 8-9 мавчуд будааст (дар вактхои охир порахои чунин тарчумахо пайдо гардидааст), аммо танхо дар нимаи аввали асри 10 Саъдии Гаон тарчумаи комилу оммафахми арабии "Тафсир"-ро ба вучуд овард ва кисман онро бо тавзехоти арабй таъмин намуд.
Тавзехоти арабии Таврот аз тарафи яке аз пайравони Саъдии Гаон, ки рохбари академияи сурёнй буд, Шмуэл бинни Хофнй (вафот 1013) идома дода шуд.
... Фикрахои кадимтарини тарчумаи арабии Таврот, ки ба охири асри 8 рост меояд, дар Димишк дарёб карда шудааст ва соли 1902 ба чоп расидааст. Тарчумаи В3, ки аз матни масоретй файласуфи яхудй аз Миср Саъдй бинни Юсуфи Гаон (892- 942) ба тасвиб расонидааст, низ ба хамин давр мутааллик аст (масоретхо - иттиходияи китобдустони яхуд, ки аксаран дар Фаластин зиндагй доштанд)" (10).
Дар бораи он ки тафовутхо байни киссаи нозилаи "Таврот" ва достони Аб-дуррахмони Ч,омй зиёд хастанд, чои бахс нест. То чое ки ба мушохидаи мо расид, таваллуд шудани Юсуф аз модар дар кисмати "Х,астй"-и ин китоби осмонй, боби сиюм, гуфтори ракамхои 23 ва 24 оварда шудааст (6; с.58). Минбаъд мо Юсуфро дар синни хафтдахсолагй дучор меоем, ки бо бародарони худ чорво мечаронид. Яъкуб ин писари худро аз дигар писархояш зиёдтар дуст медошт.
Достони Абдуррахмони Ч,омй бошад, аз кисматхои огози сухан ва панч-шаш бобхои анъанавй сар шуда, шоир дар масъалахои каноатпешагй ва химматбаландй сухан мегуяд, то ба шарафи онхо кас ба мархамати Оллох бирасад:
Илоуй, гунчаи уммед букшой, Гуле аз равзаи цовид бинмой, Бихандон аз лаби он гунча богам В-аз ин гул атрпарвар кун димогам.
Мазмуни асосии достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Ч,омй аз кисмати "Достони шамъи чамоли Юсуфй..." сар шуда, дар ин кисмат дар бораи офариниши Одам
Ba nemryK mygaHH TaKgupu rocy$ cyxaH MepaBag, kh hh Macta^a gap khto6h "TaBpoT" 6a TaBpu gurap 6aëH rapgugaacT. ^ap gocTOHH MaB^OHO ^omh OMagaacT: Hy mabpuxu y^ayoH KapdaHd oeo3, HyHUH dodaHd a3 OdaM xa6ap 603, Ku uyH nawMU w%0H6maw KywodaHd, Eap y aenodu ypo цunea dodaHd. ^ap 6o6h 37-yMH KucMaTH "X,ac™"-H "TaBpoT" OBapga MemaBag, kh HyH 6apo-gapoH gugaHg, kh nagapamoH rocy^po a3 x,aMa 3uëgTap gycT Megopag, pamKy x,acag goMaHrupamoH myg Ba gap graxo 6a rocy$ KHHa napBapugaHg. MuH6atg, BaKTe kh rocy^ 6a ohx,o gap 6opau xo6x,oh gugaam HaKg MeKyHag, ohx,o 603 x,aM Hopox,aTTap MemaBaHg, 6ag6uHHH ohx,o Huc6aT 6a rocy$ 6emTap Merapgag. TaBpe kh gap "TaBpoT" oMagaacT, rocy$ gy 6op xo6 Me6uHag Ba a3 Tat6upu oh xo6xo, kh 6a rocy$ Hacu6 rapgugaHH ugoMau Hy6yBBaT a3 nagapamoH paBmaH Merapgag, 6apogapoH caxT raMruH MemaBaHg, a3 x,acag 6a ra3a6 MeoaHg Ba Hopau HecT KapgaHH rocy^po Me^yaHg. ^ap ugoMau gocTOHH ^omh 6omag, cyxaH gap 6opau 3y^anxo Ba cu^OTy Haca6u y MepaBag, Ba^e gap "TaBpoT" HyHHH Mat^yMOT By^yg Hagopag.
^ap umKHOMau ^omh MHH6atg OBapga MemaBag, kh 3y^anxo rocy^po aBBa^ gap xo6am Me6uHag Ba acupu xycHH y Merapgag. A3 ax,B0.m 3y^anxo 6oxa6ap myga, KaHH3aKOH Ba goaam 6a y x,aMgapgK MeKyHaHg. ,0,oa hh Kuccapo 6a nagapu 3y^anxo MemyHaBOHag. 3y^anxo rocy^po 6opu gyroM xo6 Me6uHag Ba gap xo6am 60 rocy$ ry^Tyry MeKyHag. rocy$ 6opu caBByM 6a xo6h 3y^anxo Megapoag Ba 3y^anxo a3 rocy^ HOMy MaKOMampo nypcuga Merupag: flunaM 6ypduey homu xyd msyfimu, Huwow a3 Ma^oMu xyd msyfimu. Âsap moyu, mypo, oxup, hu hom acm? B-asap Moyu, mypo Mansun KadoM acm? nac a3 hhxo pacy^OHH n0gm0x,0HH aTpo$ 6a xocTropuu 3y^anxo MeoaHg. nagapu 3y^anxo TaHx,0 6a A3H3H Mucp p03urK Megu^ag. 3y^anxo A3H3H Mucppo guga, Me$ax,Mag, kh hh Kace HecT, kh Ban gap xo6 guga 6yg. X,aMau hh Kuccax,o gap "TaBpoT" HecTaHg. ^ap "TaBpoT" OMagaacT, kh .HtKy6 rôcy^po 6apou xa6aprupK 6a Ha3gu 6apogapoHam, kh HopBopo MenapoHugaHg, ^upucTog. EapogapoH, kh gap $HKpu HecT KapgaHH rocy$ Ba gap Mac^u^aTH nango KapgaHH poxu 6ex,TapuHH hh Kop HumacTa 6ygaHg, aBBa^ ypo KymTaHH mygaHg, Ba^e nac a3 MamBapaT 6a HaTH^ae pacugaHg, kh xyHH H0x,aK Hape3aHg Ba rocy^po 6a ho^ a^KaHaHg. ^ap gocTOHH ^omh 6omag, 6apogapoH a3 nagap xox,um MeKyHaHg, to pyxcaT gux,ag, kh rocy^po 6apoH caë^aT 6a caxpo 6apaHg. ^ap aMa^ 6omag, gap po^ rocy^po xe^e a3o6 goga, cohh 6a hox, Mea^KaHaHg:
KamudaHd a3 6adaH nupoyaHu y, Hy syn a3 eyma ypëH myd maHu y. 0ypy oeexmaHd oh say 6a uoyam, flap o6 aHdoxmaHd a3 HUMapoyam. ^ap "TaBpoT" OMagaacT: 6apogapoH HyH gugaHg, kh to^hpohh MHgëHH a3 Ha3gu ho^ Mery3apaHg, rocy^po a3 ho^ KamugaHg Ba 6a to^hpoh ^ypyxTaHg. MugëHHëH hh3 gap HaB6aTH xyg rocy^po 6a Mucp 6ypgaHg Ba ^ypyxTaHg. Ypo OyTH^ap hom
марди мисрй харид, ки сардори посбонон дар дарбори фиръавн буд. Юсуф ба хонаи Футифар баракат овард ва Футифар тамоми дороии худро ба Юсуф дод.
Дар тасвири Ч,омй бошад, корвониён вакте ки ба манзили Юсуф расиданд, барои об ба сари чох рафтанд ва Юсуфро аз чох худашон берун кашиданд. Онхо Юсуфро ба бозори Миср мебаранд ва Зулайхо уро харида, ба хона мебарад.
Дар "Таврот" омадааст, ки зани Футифар Юсуфро дуст дошта, аз вай талаби висол мекунад. Вакте ки Юсуф ин талаби бечоро рад мекунад, он зан ба Юсуф тухмат мезанад. Пас аз ин Футифар Юсуфро ба зиндон меандозад. Дар маснавии Ч,омй инхо айни хамон амалхоест, ки Зулайхо нисбати Юсуф раво мебинад. Аз он чумла, дар достони Ч,омй хангоме ки Юсуф ба суханони Зулайхо ризоят намедихад, Зулайхо барои хосил гардидани максади хеш чунин мегуяд: Надонам монеат з-ин маслиуат чист, Ки натвони ба ман як лауза хуш зист?
Ва Юсуф бо катъият чунин чавоб мегардонад: Бигуфто монеи ман з-ин ду чиз аст: Ицоби Эзаду цаури Азиз аст.
^иссахои бо максади ба висоли Юсуф расидан пеш андохтани канизакхо, иморат кардани Зулайхо хонае, ки дар вай тасвири Юсуф ва Зулайхо бо хам бошанд, инчунин даст буридани занони Миср аз тамошои чамоли Юсуф, ки дар достони Мавлоно Ч,омй хеле пуробуранг оварда шудааст, дар "Таврот" мавчуд нест. Дар маснавии Мавлоно Ч,омй перомуни он, ки занони Миср аз дидани чамоли Юсуф ба чй хол афтоданд, чунин омадааст: Занони Миср, к-ин гулзор диданд, Зи гулзораш гули дидор чиданд, Ба як дидор кор аз дасташон рафт, Зимоми ихтиёр аз дасташон рафт.
Шоир дар тасвири ин холати беихтиёронаи он занон, ки пеш аз дидани чамоли Юсуф Зулайхоро хеле таън зада буданд, аз он ки чй хел гирифтори хусни як бардаи дехотй гардидааст, лахзахои дигареро тасвир месозад: Надониста турунц аз дасти худ боз Зи дасти худ буридан кард огоз. Яке аз тег ангуштон цалам кард, Ба дил уарфи вафои у рацам кард.
Дар "Таврот" омадааст, ки Юсуф хоби зиндониёнро таъбир мекунад ва баъд аз ин барои таъбири хоби фиръавн Юсуфро ба дарбор мебаранд. Баъд аз ин фиръавн зимоми мамлакатдориро пурра ба ихтиёри Юсуф супорид. Дар достони Ч,омй хам ин маънй такрор меёбад.
Давоми хадис дар "Таврот" он аст, ки бародарони Юсуф дар чустучуи ган-дум ба Миср мераванд ва баъд аз чанд санчишхо Юсуф худро ба бародаронаш мешиносонад. Юсуф бародаронашро ба Канъон мефиристад, то ки падарашон Яъкубро ба Миср гирифта биёранд. Яъне дар "Таврот" масъалаи баёни шархи холи Юсуф, падараш Яъкуб ва ахволи бародаронаш мавкеи марказй дорад. Аммо дар маснавии Абдуррахмони Ч,омй ахволи Зулайхо ва шархи мухаббати вай ба Юсуф идома меёбад. Дар бораи падар ва бародарони Юсуф дигар чизе накл намегардад.
Hh Kuëcu MyxTacap max,ogaTH oh acT, kh 3HHgaruHOMau x,a3paTH aBBaAaH
gap khto6h MyKaggacu "TaBpoT" ho3ha ramTaacT. Hh MatHH gap ^yptOHH Ma^ug hh3 gap cagy ë3gax, ohth KapuMa H^oga ë^Taacr. Cox,h6h cexpu My6uH A6gyppax,MOHH ^omh a3 khto6x,oh pa66oHH ha^om rupu^Ta, Ty^aHAH TaxanroAH raHHH xem HyHHH hk gocroHH HmKaHre3po gap ah6och hp^ohh KHTo6aT KapgaacT. ffloupu cexpo^apuH KygpaTy TaBOHOHH Aa$3H gapupo gap H^ogau Ma3OMHHH KyptOHH 6a cyu apmu 6apuH KamugaacT.
AAAOMa Bo6o^oh Fa^ypoB gap MaBpugu xem 6a ocopu MaBAOHO A6gyppax,-mohh ^omh 6ax,o goga, HaKmu hhcohh komhapo gap acapx,ou hh agu6u cox,u6MaH3aAaT 6axycyc TatKug MeHaMoag. MaBAOHO A6gyppax,MOHH ^omh TaBac-cyTH HaKmu x,a3paTH gap Kuccau 'TOcy$ Ba 3yAanxo" HaMyHau oahh hhcohh
KOMHApo o^apugaacr, kh m^h6h u6paT 6apou oaHgaroH acT.
MactaAau gurape, kh hh ^o u6po3 MegopeM, thmcoah 3yAanxo gap "TaBpoT" Ba gap aga6uëTH KAaccuKHH to^hk acT. ^ap acpu gaxyMH MHAogK, gap axgu gaBAaTH KygpaTMaHgu CoMOHHëH, kh ca6KH xypocoHH nongop rapgug, gap 6apo6apu gurap o6pa3x,ou 6ap^acrau aga6uëTH 6ageK chmoh 3yAanxo hh3 6a cu^a™ MaAHKau umK Ba xycHy 3e6oK 6a By^yg OMaga, 6a pacMH aHtaHa gapoMag. ^ap gaBpau CoMOHHëH paBHaK ë^TaHH 3yAanxocapoH 6eca6a6 Ha6yg. Эx,ён mhaah, kh TaMOMH pyKHx,ou $apx,aHrpo $apo rupu^Ta 6yg, gap aga6uëTH 6ageK hh3 TaKOHH 6y3ypre 6a By^yg OBapg. ^ap hh acpu thaaoh, HyHOH kh gap 6oao umopa myg, moupoHe mhcah A6yAMyanagH BaAxK, BaxTuëpK, gepTap AMtaKH ByxopoK Ba th6kh uggaou 6apxe a3 goHHmMaHgoHH aga6uëT X,aKHM A6yAKocuMH OupgaBcK hh3 6a hh Kucca Mypo^uaT KapgaaHg Ba umKHOMa^OH Mcy^y 3yAanxopo capougaaHg. ^o^HAacoAO-pu aga6uëTH TO^HKy $opc ycTog A6ya6gyAAOx,H PygaKH hh3 rox,o 6a hh Kucca Mypo^uaT HaMygaacT, kh a3 myxpaTH rycTapgau oh gap 3aMOHH OgaMymmyapo ryBO^K Megu^ag:
HusopuHo, myHudacmaM, ku ¿oyu MeyHamy poyam Ce nupoyaH cam6 6ydacm lOcy^po 6a yMp aHdap. ÏÏKe as Kaud wyd nypxyH, dusap wyd hok as myyMam, CaeyM flb^y6po as 6ym paemaH ¿amm nawMU map. Hh ^o gap Mucpau ceroM ^yMAau "gurap myg hok a3 Tyx,MaT" OMagaacT, kh 6a MyHocu6aTH 3yAanxo 6o gaxA MeKyHag, atHe nupo^aHH gyroMH a3
gacTH Tyx,MaTH 3yAanxo hok rapgugaacT. Bage^ucT, kh gap "TaBpoT" homh 3yAanxo gynop HaMeoag, AeKHH oh ^o HaKmu 3aHe By^yg gopag, kh 6a H3^opu umK
MeKyHag Ba y BOKeaH thmcoah HaKmu 3yAanxo gap aga6uëTH 6ageuu KAaccuKHH to^hk rapgugaacT. nepoMyHH hh MactaAa cyxaH poHga, goHHmMaHgu maxupu ABcTpuë aKageMHK reAAep MeHaBucag, kh gap "TaBpoT" 3yAanxo 6o homh ÏÏOTH^ap OMagaacT. Ammo x,aHroMe kh 6a MaTHH hh khto6h ocmohh Ha3ap MeKyHeM, paBmaH Merapgag, kh hh 3aH noTH^ap HecT, 6aAKH 3aHH OyTH^ap acT. ^ap "TaBpoT" OMagaacT, kh OyTH^ap Mapgu MucpK, gap6opuu ^uptaBH, capgopu noc6oHOHH nogmoxH MucpuëH 6yga, Mcy^po a3 gacTH ucMOHAHëH xapugaacT (6, c. 72-73 ).
^ap 6opau 3aHH OyTH^ap, kh thmcoah 3yAanxocT, gap "TaBpoT" gap KucMaTH "^acTK", 6o6h 39-yM, gap ry^Top^ou 7,10,11,12,13,14,15,16,17,18 Ba 19 OMagaacT. BaAe gap aroH ry^Top 3O^upu hh 3aH TacBup HarapgugaacT Ba ^e^ umopae ^aM 6a oh HecT. A3 Kupgopy aMaAHëT Ba ry^Topu hh 3aH oug 6a 6othhh y xyAoca
баровардан мумкин аст: вай зани камхаё, исроркор, сахтчангол, дуруггуй, тухматгар ва нисбати шавхари худ бевафо ба назар мерасад.
Х,арчанд симои Зулайхо дар "Таврот" чун образи манфй ба назар мерасад, вале дар достонхои "Юсуф ва Зулайхо"-и адибони классик ва баъдина, аз чумла дар маснавии Абдуррахмони Ч,омй, Зулайхо асосан дар либоси мусбат муар-рифй гардидааст. Муайян кардани сабабхои чунин инъикос гардидани симои Зулайхо мавзуи бахси алохида аст.
Симои Юсуф дар "Таврот" мавкеи марказй дорад, ки ба ин шубхае нест, аммо симои зани Футифар мавкеи иловагй дошта, барои пурра кардани он симои марказй омадааст. Гуфтор дар бораи Юсуф ва муносибати у бо падараш Яъкуб, бо бародаронаш; такдири минбаъдаи у, сифатхои неки у чун сарвари ботадбиру донишманд дар маснади Азизи Миср ва чун азизи Худованд дар "Таврот" мавкеи аввалиндарача дорад.
Бояд гуфт, ки дар достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Абдуррахмони Ч,омй накши Зулайхо хеле инкишоф ёфтааст. Вай дорои сифатхои бехтарини инсонй аст. Зулайхо дар маснавии Ч,омй, пеш аз хама, зани бовафо аст. Фурутанй, олихим-матй, суботкорй, каноатпешагй, росткирдорй, боиффатй аз сифатхои асосии уст. Х,амин тавр, симои Зулайхо дар достонхои адибони классикй дар радифи симои Юсуф мавкеи марказй пайдо кардааст ва шоистаи ибрати дигарон гардидааст.
Дар достони Абдуррахмони Ч,омй, тавре ки дар боло ишора рафт, Зулайхо Юсуфро се бор дар хоб мебинад ва асири хусни у мегардад. Вакте ки бори сеюм хоб мебинад, ному макомашро пурсида мегирад. Зулайхо дар хоб Юсуфро дар макоми Азизи Миср мебинад, аз ин ру, хангоме мешунавад, ки Азизи Миср уро хостгорй дорад, хеле шод мегардад ва розигй медихад. Аммо шаби туй мефахмад, ки ин Азизи Миср он чавони дар хоб дидааш набуда, каси дигар аст.
Танхо баъди он ки Футифар Юсуфро аз бозори гуломфурушон харида овард, Зулайхо мешиносад, ки он чавони дар хоб дидааш хамин Юсуф аст. Ишки Зулайхоро нисбати Юсуф шунида, занони Миср дар хакки Зулайхо бадгуихо карданд. Зулайхо хост, ки ба занони Миср чавоб гуяд. Аз ин ру, Юсуфро аз пеши назари онхо гузаронид, ки он занони игвогар худ мафтуни хусни оламгири Юсуф шуданд.
Хулоса, таълифи ишкномае чун достони "Юсуф ва Зулайхо" ва офариниши симои дилдодагоне ба хайси Зулайхо ва Юсуф аз чашмахои каломи раббонй сероб гардида, дар адабиёти оламшумули классикии форсии точикй ба як анъанаи неруманде табдил ёфтааст. Ин анъана на танхо дар офаридани достонхои ишкии алохида, беш аз ин дар тамоми касидаву газал ва рубоиёти адибони классик мавкеи шоистае пайдо кардааст. Дар баёни андешахои ирфонй низ голибан классикони мо ба ин киссаи пурчозиба борхо ручуъ кардаанд.
Калидвожа^о: достони "Юсуф ва Зулайхо"-и Цомй, циссаи "Таврот" дар бораи Юсуфи Мисри, оятуои цуръонии "аусан-ул-цисас", таълими адабиёти тоцик
ПАЙНАВИШТ:
1. Цомй, Абдурраумон. Интихоб аз асаруо. Ба чоп тайёркунанда М. Рауими./А.Цомй.
- Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1956. - 493 с.
2. Джами, Абдуррахман. Лирика. Поэмы. Весенний сад./ А. Джами. - Душанбе: Адиб,
1989. - 623 с.
3. Цомй, Абдураумон. Осор: Дар 8- цилд./ А.Цомй.-Душанбе: Адиб, 1988.- ц.4. - 382 с.
4.Амирцулов, С. Цунайдулло Хозиц ва достони у "Юсуф ва Зулайхо": монография, С. Амирцулов. - Душанбе: Ирфон, 1967.
5. Бердизода, Турдибону. Сарахбори достони "Юсуф ва Зулайхо" ва Куръони мацид //
Хуцанд.- №1.-1998.- с. 56-60.
6. Библия. Ауди цадим ва Ауди цадид. - Институти тарцимаи Библия. Стокголм,
1992. - (1381+461+153+16) = 2009 с.
7. Библия ба воситаи суратуо. Институти тарцимаи Библия. - Стокголм, 1994. -
543с.
8. Элбоев, Вафо. Нусхашиносии достонуои "Юсуф ва Зулайхо" ва уолати онуо. //
"Паёми Донишгоу"-иДДОТба номи Садриддин Айни.- 2014.-№4. - с. 319-324.
9. Энсиклопедияи советии тоцик: дар 9 муцаллад. Сармууаррири илмй М. С. Осимй. -
Душанбе: Сарредаксияи илмии энсиклопедияи советии тоцик, 1988. -Ц. 8. - 592 с.
10. Манбаи электроны: http:slovari.yandex.ru. Тарцумауои Библия
Reference Literature
1. Jami, Abdurakhmon. Selected Works. Compiler - M. Rakhimi/ A. Jami. - Stalinabad: Tajik State Publishing-House, 1956. -493pp.
2. Jami, Abdurakhman. Lyrical Poems. Spring Garden / A.Jami. - Dushanbe: Adib, 1989. -623pp.
3. Jami, Abdurakhmon. Compositions: in 8 volumes /A. Jami. - Dushanbe: Adib, 1988. -V.4. - 382pp.
4. Amirkulov, S. Djunaydullo Khozik and his Poem "Yusuf and Zuleykha": monograph. -Dushanbe: Irfon, 1967.
5. Berdizoda, Turdibonu. The Source of the Poem "Yusuf and Zuleykha" and the Holy Koran//Khujand. -№1. -1998. -pp.56-60.
6. "The Bible " on Tajik - the Institute of the translation of "The Bible " -Stockholm, 1992". -(1381+461+153+16) = 2009 pp.
7. The Bible in Drawings. The Institute of the translation of the Bible. -Stockholm, 1994. -543pp.
8. Elboyev, Vafo. Manuscripts of the Poem "Yusuf and Zuleykha" and their State. // "University Bulletin". Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini (TSPU). - 2014. - №4. -pp. 319-324.
9. Tajik Soviet Encyclopaedia: In 9 volumes. Scientific editor-in-chief M.S. Asimov. -Dushanbe: The Central Scientific editorial board of the Tajik Soviet Encyclopaedia, 1988. - V.8. -592pp.
10. http:slovari.yandex.ru - Translations of the Bible.
Об источниках поэмы Абдурахмана Джами "Юсуф и Зулейха"
Ключевые слова: поэма "Юсуф и Зулейха" Джами, библейская легенда об Иосифе Египетском, кораническое сказание "ахсан-ул-кисас"- "прекраснейщий из преданий", преподования таджикской литературы.
В статье предпринята попытка определение места и значения библейской легенды ( Бытьё, гл. 37-50) об Иосифе Египетском в создании известной месневи
"Юсуф и Зулейха" Джами, являющийся третьей поэмой его "Семерицы". На основе сопоставления текста месневи Мавлоно Джами и соответствующих глав "Библии", также привлечения коранических сказаний об Юсуфе автор приходит к выводу, что основными источниками поэмы Абдурахмана Джами можно считать божественные книги "Библия" и "Коран". Выявлены схожести и отличия библейской легенды и поэмы Джами. Подчеркивается, что ни в Библии, ни в Коране не упоминается имя главной героини поэмы, жены Потифара (у Джами Футифар) -царе дворца Фараона, начальника его телехранителей.
On the Sources of Abdurakhman Jamis Poem "Yusuf and Zuleykha"
Key words: JamiS "Yusuf and Zuleykha", Biblical legend, Joseph the Egyptian, Koranic tale " akhsan-ul-kisas " - "the finest of tales "; Tajik literature teaching
The author of the article makes an endeavour to determine the place and importance of the Biblical legend (The Being - chapters 37-50) about Joseph the Egyption in the creation of the famous mesnevi "Yusuf and Zuleykha" by Jami being the third one of his "Seven Poems". Proceeding from the text of Mavlono Jami s mesnevi, the respective chapters of "The Bible " and the involvement of the Koranic tales about Yusuf, the author comes to the conclusion that the divine books - those of "The Bible" and "the Koran" -can be considered as the principal sources of Abdurakhman Jami's poems. Proximities and distinations between the Biblical legend and Jami's poem have been elicited. It is stressed that neither the names of the heroine, Potifar 's wife (Futifar at Jami) nor the Pharaoh, the tsar of the palace, nor the chief of his boduguards are mentioned.
Роцеъ ба муаллиф:
Ахмадов Мирзоуабиб, номзади фащои филология, дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи акад. Бобоцон Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), e-mail: mirzokhabib@bk. ru.
Сведение об авторе:
Ахмадов Мирзохабиб, кандидат филологических наук, доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета им. акад. Бободжана Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), e-mail: mirzokhabib@bk.ru. Information about the author:
Akhmadov Mirzokhabib, Candidate of philological sciences, Associate Professor of the departmen of Tajik language and literature methods of teaching under Khujand State University named after academician Bobojohn Gafurov (Tajikistan, Khujand), e-mail: mirzokhabib@bk.ru.
