CC BY
20
УДК 891.550 Н.З.СОБИРОВА
ББК 80(075)
РОЧ,ЕЪ БА баъзе масъала^ои матншиносии
ОСОРИ ОЗОД АМИНЗОДА
То кунун илми матншиносй ба субут расонидааст, ки шоирону нависандагон борхо осори худро бознигарй намуда, дар нашрхои дигар тахриру такмил сохтаанд. Профессор Абдулманнони Насриддин дар китоби «Матншиносии осори адабй» дар бахши «Тахрири муаллифии осори хаттй» чунин кайд намудааст: «Дар таърихи адабиёти форсй-точикй тахриру такмили дубораи «Шохнома»-и Фирдавсй, «Гулистон»-и Саъдй, «Маснавии маънавй», газалиёти Хрфиз ва осори суханварони дигар бо санадхои котеъ муайян гаштааст» (1,457). Дар идома мухаккщи мазкур аз тахриру такмили дубораи осори адабй дар адабиёти муосир низ ёдовар мешавад ва таъкид мекунад, ки тахкики ин масъала дар матншиносии адабиёти муосир нисбатан осон аст, назар ба матншиносии осори адабиёти классикй. Дуруст аст, ки тахкики матншиносии осори адабй, хосса тахрири дубораи асар аз чониби муаллиф дар адабиёти муосир нисбат ба осори классикон осонтар аст, аммо ба ин масъала имруз мо сари вакт таваччух накунем ва аз миёни нашрхои гуногуни осори суханварони муосир нусхаи ягонаро тахия насозем, бо гузашти солхо мушкилот то рафт бештар хохад шуд.
Барои ахли эчод ва тахкик маълум аст, ки хар як суханвар пас аз эчоди асар (хох осори манзум ва хох мансур) онро дар ягон мачмуа ё рузномаю мачалла нашр месозад ва пас аз гузашти чанд вакт боз ба хамон навиштаи хеш руй меорад ва тагйире дар матни аввал ворид месозад. Пас аз он матне, ки аз чониби муаллиф тагйир ва тахрир шудааст, дигарбора ба нашр мерасад, ки дар натича ихтилофи нусха дар нашрхои гуногун ба зухур мерасад. Дар ин сурат, мувофики талаботи илми матншиносй тахрири охири муаллиф сахех махсуб меёбад (1,466). Масалан шоираи халкии Точикистон Фарзона соли 1989 мачмуахои сурудахои худро бо номи «Шабохуни барк» нашр намуда буд. Пас аз гузашти солхо шоира дигарбора бар ин шеърхо руй оварда, камбудихои чойдоштаро тагйиру ислох намуд ва тахрири дубораи ашъори хешро дар мачмуаи «То бекаронахо» (1998) чоп сохт. Дар хусуси сабаби тахрири дубораи ашъори хеш дар пешгуфтори мачмуаи мазкур чунин мегуяд: «Ашъори мачмуаи «Шабохуни барк» (1989), ки аз чумлаи корхои ибтидоии ман буд, аз нигохи вазн дигарбора тахрир шуд ва аз ин ру чопи мучаддади онро салох донистам» (10,3).
Омузишу баррасии масъалахои матншиносии мачмуахои ашъори шоира Озод Аминзода низ нишон медихад, ки бисёре аз шеърхои худро шоира дар мачмуахои баъдй тахриру такмил намудааст. Ашъори Озод Аминзода дар хашт мачмуа дар солхои гуногун ба нашр расидааст. Мачмуаи аввалини у «Сатрхои нахустин» соли 1964 аз нашр баромадааст. Минбаъд мачмуахои «Бо ёди ту» (1971),»Чашми бедор» (1975), «Васфи модар» (1981), «Пайрохаи сабз» (1983), «Сипос» (1990), «Ёди ширин» (1993) ва «Дунёи дил» (2003) манзури хонандагон гардидаанд.
Мукоисаи шеърхои мачмуахои шоира собит месозад, ки бисёре аз ашъори худро у пас аз тахриру бознигарй дар мачмуаи дигар ба нашр расонидааст. Дар натича, пас аз тахрири худи муаллиф вариантхои гуногуни як катор шеърхо дар мачмуахои шеърии шоира арзи хаёти кардаанд. Дар ин макола мо кушиш ба харч додем тахрири муаллифии шеърхои Озод Аминзодаро дар мачмуахои мухталиф баррасй ва тахлил намоем. Зарурати имруз ба мадди аввал баромадани масоили матншиносии ашъори шоира дар он аст, ки соли равон 85-солагии Озод Аминзода дар вилоят аз тарафи Шуъбаи сугдии Иттифоки нависандагон тачлил карда мешавад ва табиист ба муносибати чашн мунтахаби ашъор ва ё куллиёти осори у нашр хохад шуд. Мукоисаи мачмуахои шоира нишон медихад, ки баъзе шеърхо аз тарафи муаллиф дар се мачмуа се бор тахрир гардида, дар шаклхои гуногун нашр гардидааст, ки хангоми нашри нав бояд дар асоси меъёрхои илми матншиносй нусхаи нихой ба инобат гирифта шавад. Мутаассифона, хангоми тачлили чашни шоирону нависандагон мунтахаби ашъори онхо бештар аз руи нашрхои гуногун бидуни назардошти масъалахои матншиносй, хосса тахрири муаллифй омода мешавад. Масалан, соли 2003 мунтахаби ашъори Озод Аминзода бо номи "Дунёи дил" (2003) ба муносибати 70 - солагии у аз чоп баромад. Мунтахаби ашъори шоира аз ду кисм иборат аст. Кисми аввал шеърхоеро, ки дар солхои охир шоира эчод намуда ва то ба хол нашр нагардида буданд, дар бар мегирад. Ба кисми дуюм шеърхои мунтахаб аз хафт мачмуаи ашъори шоира ворид шудааст. Мутаассифона, кисми дуюми китоб бисёр пургалат аст. Худи Озод Аминзода хам дар мукаддима кайд намудааст, ки бо сабаби беморй ба тахриру такмили ашъор
ди;;ати чиддй дода натавонистааст (9,3). Мухаррирон ва масъулон низ беахамиятй зохир намудаанд. Бисёр шеърхое, ки худи муаллиф дар мачмуахои пешин тахрир намудааст, дар хамон шакли аввал оварда шудааст. Масалан, дар ;исми дуюми китоби "Дунёи дил" як ;итъаи ба хохари худ Зебо Аминзода бахшидаи шоира бисёр пургалат оварда шудааст. Мураттибон иддао доранд, ки ;итаи мазкурро аз мачмуаи "Бо ёди ту" гирифтаанд, вале ин шеър дар мачмуаи мазкур умуман ба назар нарасид. Шеъри макур бори аввал дар мачмуаи "Чашми бедор" (1975) нашр шудааст. Дар поён варианти хар ду мачмуаро меорем, то худи хонандагон ;азоват кунанд: "Дунёи дил" (2003):
Ра;с бикун, хохараки чингилагесуи ман, Риштаи ишк маро зулфаки печони ту! Ханда кун, чарх зану гох гурезон мешав. Буи гул зад ба машомам бари домони ту! Гах гудозй дили манрову навозй гохе, Ох, сехрест дар ин дидаи хандони ту! Мавчаи хаёти шакарин аст ба хар печутоб. Ра;с бикун, то шавад Озод газалхони ту! (9, 144) "Чашми бедор" (1975):
Ра;с бикун, хохараки чингилагесуи ман, Риштаи ишк аст маро зулфаки печони ту! Ханда кунй, чарх занй, гох гурезон шавй. Буи гул орад ба машомам бари домони ту! Гох гудозй дили морову навозй гахе, Ох, чи сехрест дар ин дидаву мижгони ту! Мавчи хаёти шакарин аст дар ин печутоб. Ра;с бикун, то шавад Озод газалхони ту! (4, 24)
Чунонки мушохида мешавад, дар китоби «Дунёи дил» дар хдр мисраи он, ба чуз мисраи аввал ва охир вазни шеър вайрон шудааст. Албатта китоби "Дунёи дил" аз назари он ки дар ;исми аввали он шеърхои дах соли охир эчод намудаи шоира бори аввал нашр гардидааст, ахамияти зиёд дорад, аммо ;исми дуюми он бо назардошти галатхои зиёди матншиносй, хоса ба эътибор нагирифтани тахрири муаллифй ;обили эътимод нест. Аз ин ру, бо назардошти тахрири шеърхои аз тарафи худи шоира сурат гирифта, дар асоси му;оисаи нусхахои мачмуахои шеърии у то тачлили чашни 85-солагй ва ё бехтараш бо омодагии хаматарафа то чашни 90-солагии шоира дар соли 2023 куллиёти осори у омода карда шавад.
Тахрири муаллифии ашъор дар шаклхои гуногун, аз чумла тахрири як калима, ибора, мисраъ, банд, хазф, илова кардани мисраву байтхо ва гайра сурут мегирад. Зимни му;оисаи мачмуахои ашъори шоира, ки дар солхои гуногун нашр шудааст, тахриру такмили зиёди шеърхо ба назар расид. Аз сабаби он ки имкони овардани хамаи он дар як ма;ола имконнопазир аст, бо чанд мисол иктифо мекунем.
Дар мачмуаи «Сипос» (1990) чахорпорае тахти унвони «Як лахза», дар хачми 7 банд (14 байт) ба нашр расида буд. Баъдан дар мачмуаи «Ёди ширин» (1993) бандхои якум ва чорум бо тахрири муаллифии зерин чоп шудааст: «Сипос» (1990):
Фа;ат як лахза хамрохи ту будам, Нишастам даврае дар ру ба руят. Хаёлй, бо нигохам мешмурдам, Худоё, гоз-гози тори муят...
Дилат, то аз ;афас озод гардад, Ба сина хешро мезад ба хар су. Гумон кардам зи сина мебарояд,
Хдмин холо дили хуншору мачрух (7,50)
"Ёди ширин"(1993): Фа;ат як лахза хамрохи ту будам, Нишастам лахзае дар ру ба руят.
Хаёлан, бо нигохам мешумурдам, Худоё, гоз-гози тори муят... Дилам, то аз ;афас озод гардад, Сари бечораро мезад ба хар су. Гумон кардам барояд аз гулуям, Хдмин холо дили хуншору мачрух (8,50)
Дар банди аввал шоира ба ивази калимаи "даврае", ки дар во;еъ зебоии шеърро костааст, вожаи "лахзае"-ро, ки ба калимахои дигари шеър таносуби бештар дорад, бехтар донистааст. Бе хеч шакку шубха ба чои вожаи "хаёлй" - "хаёлан"-ро овардан ма;бул аст, зеро он маънои "дар хаёл"-ро медихад. Дар мисраи аввали банди дуюм калимаи "дилат" шояд дар чопи аввал хатои техникй бошад, зеро оши; дар хитоб бар маъшу; гуфтааст, ки "дилам то аз гирифтории иш;и ту озод гардад, сарамро ба хар су мезанад". Худи манзараи "барои аз гирифтории иш; сарашро ба хар су задани дил" хеле ачиб аст ва аз чумлаи бозёфтхои шоира мебошад. Дар мисраи дуюм хам ба чойи калимаи "сина" овардани "сар" ва дар мисраи сеюм бар ивази "сина"- "гулу" муносибтар аст. Дар тахрири муаллифй шеър хусни дигар пайдо кардааст.
Дар бархе аз маврид як шеър дар чанд мачмуа бе тагйир такроран чоп гардида, баъдан мавриди тахрир ;арор мегирад, ки дар ин сурат бояд нусхаи аз хама охир, ки аз назари муаллиф гузаштааст, ба эътибор гирифта шавад. Масалан, чахорпорае бо номи «Бирав майлаш» дар чахор мачмуаи шоира ба нашр расидааст, ки дар се мачмуа айнан бе тагйир омада, танхо дар мачмуаи «Ёди ширин» (1993) бандхои якуму дуюм ва панчум тахрир шудааст:
«Сипос" (1990): Ба ёдат хаст оё ру ба руят,
Нишаста сурататро мекашидам. Наканда чашм аз руи накуят, Шароб аз чоми васлат мечашидам.
Ба руи майсахои сабзу нарме
Нихода зери cap дастони худро. Суруди дилнишине месурудй, Намуда абру гардунро тамошо...
Намедонам дар айёми чавонй, Ки моро хонавайрон менамояд? Намуда калъаи ишки туро фатх,
Маро кй дидагирён менамояд? (7,20). «Ёди ширин» (1993):
Ба ёдат хаст оё ру ба руят, Нишаста сурататро мекашидам. Наканда чашм аз руи накуят, Чи лаззатхо зи васлат мечашидам.
Ба руи сабзахои тозаруста
Нихода зери cap дастони худро. Суруди дилнишине месурудй, Намуда абру гардунро тамошо.
Намедонам дар айёми чавонй, Ки моро хонавайрон менамояд? Туро аз рохи худ бероха карда
Маро кй дидагирён менамояд? (8,43).
Дар банди аввали шеър бар ивази "шароб аз чоми васлат" - "чи лаззатхо зи васлат" омадааст, ки аз назари таносуби калом сахехтар аст. Лозим ба таъкид аст, ки мачозан маънои "шароб аз чоми васли маъшу; чашидан" хам хамон лаззат бурдани оши; мебошад. Дар мисраи аввали банди дуюм ба чойи "майсахои сабзу нарме" ибораи "сабзахои тозаруста" оварда шудааст, ки ба назари муаллифи ин сатрхо ибораи охирй зеботар аст. Дар
варианти аввали банди сеюм мисраи "намуда калъаи ишки туро фатх" хеле умумй, берух аст. Тахрири муаллиф, ки дар он ибораи рехтаи "бероха кардан" омадааст, хам ба маънои умумии банд созгор аст ва хам мисраи чорумро шарх медихад.
Банди аввали шеъри «Дарди ошик», ки бори аввал дар мачмуаи «Васфи модар» (1981) ба нашр расида буд, дар мачмуаи "Сипос"(1990) бо тахрири зайл чоп шудааст: "Васфи модар": Дарди ошик зур будаст, HaF3 медонам кунун,
Ашки ошик шур будааст, HaF3 медонам кунун. Чашми ошик, кур будаст, HaF3 медонам кунун. Варна пеши дустдораш хор мешуд ин кадар?! (5,136)
"Сипос": Дарди ошик зур будаст, зур будаст ин кадар,
3-ин сабаб хам ашки ошик шур будаст ин кадар. Чашми ошик кур будаст, буд он бино агар, Пеши рохи дустдораш хор мешуд ин кадар?!(7,63).
Кофиябандии варианти аввали шеър аааб буда, "будаст ^F3 медонам кунун" радиф мебошад ва тавассути ин радиф шоир фикри худро таъсирноктар баён намудааст. Пас аз тахрир калимахои "зур" ва "шур"-ро дар мисрахои якуму дуюм хамчун кофия шуморем, мисрахои сеюм ва чорум аз кофия озоданд. Ба се банди идомаи шеъри мазкур дар хар ду мачмуа назар андозем шакли кофиябандии аааб-ро мебинем ва радифи "мешуд ин кадар" дар мисраи чоруми хамаи бандхо омадааст. Пас чунин менамояд, ки дар банди аввал вожаи "кадар" дар мисраи якуму дуюм бо калимаи "агар" дар мисраи сеюм хамкофия шудааст. Тахрири мисраъхо хам аз шакли пештара ба он хотир бехтар ба назар мерасад, ки шоир фикри мисраи якумро дар мисраи дуюм ва мисраи савумро дар мисраи чахорум тавзех додааст, ки дар варианти нахустини банд ба назар намерасид.
Боиси зикр аст, ки дар баъзе маврид пас аз тахрири ин ё он шеър дар мачмуаи дигар муаллиф боз шакли аввалро бехтар донистааст. Чунонки шеъри "Афсонаи такдир" дар вазни хазачи солим дар шакли рукнхои шикаста ё нимой бори аввал дар мачмуаи "Пайрохаи сабз" (1983) ба нашр расида буд. Ин шеър бо тахрири чанд мисраъхо дар мачмуаи "Сипос" (1990) дигарбора нашр гардид ва пас аз ин чоп шакли аввалаи он бо тахрири як мисраи охир дар мачмуаи "Ёди ширин" (1993) ба маърази хонандагон пешкаш гардид, ки дар ин сурат мо бояд нусхаи охирин, ки аз чониби муаллиф тахрир шуда, бехтар донем. Дар зер шеъри мазкур аз ду мачмуа бо нишон додани фаркхо оварда мешавад: "Пайрохаи сабз:
Ба хар чое, ки бе ман меравй
бо ман най оё?
Намебинй даруни дидагонат суратам хар чо?
На! - мегуй?
Намегуй.
Чаро худ нагз медонй, ки аз ин сузат огохам, Ман инро борхо санчидаам дар хеш
андар чодаи рохам
Лаби дарё равй бо печутобе, мавчхо гуянд, Ба ту аз тоби гесуям. Парастуе парад андар само
орад ба ёдат боли абруям. Хдр он чое суруде бишнавй,
такрор меояд, Хдмоно савту оханги суруди ман. Баногах гар худочуе ба номат нома бифристад Чу барги хушки саргардон
ба пахнои хаёлат мепаранд он номахои ман, Ки дар хар сатри он будй саломи ман, дуруди ман. Ба пахлуят нишинад дилбари зебову гулруе, Ва гар касде намуда, буса гирй аз бари руяш Лабатро бо ситеза мегазад он лахза дандонат. Ба руи каф гузорй гар хамон дасти балуринаш,
"Чи беруй!"- ба гушат мерасад овози вичдонат, Ту махкам мекунй ду гуш бо дастони худ, Ногах -
Мадорат меравад аз пою руи сабза биншинй, Нигохи хеш чун дузй ба дурихои дури ^ахкашон Он гах
Ба руи абрпора боз симои маро бинй... (6,258)
****
"Сипос": ... Чаро худ нагз медонй, ки аз ин сузат огохам, Ман инро борхо санчида дар рохам.
Лаби дарё равй бо печутобе, мавчхо гуянд, Ба ту аз тоби гесуям. Парастуе парад андар само,
орад ба ёдат боли абруям. Хдр он чое суруде бишнавй,
такрор меояд, Хдмоно савту оханги суруди ман. Ба номат номае ояд, Чу барги хушки саргардон Ба пахнои хаёлат мепаранд он номахои ман, Ки дар хар сатри он будй саломи ман,
дуруди ман.
Ба пахлуят нишинад дилбари зебову гулруе, Зи руяш бусае гири,
Лабатро бо ситеза мегазад он лахза дандонат. Ба руи каф бигири хар гахе дасти балуринаш, "Чи беруй!"- ба гушат мерасад овози вичдонат, Ту махкам мекунй ду гуш бо дастони худ, Ногах мадорат меравад аз пою
руи сабза биншинй, Нигохи хеш чун дузй ба рохи Кдхкашон Он гах...(7,36).
Дар ин шеър шоира аз забони худ (оши;) дарди дили маъшу;ро бозгу намудааст. Чунонки дар ибтидо мегуяд ба хар чое ки бе ман бошй хам ман дар ёди ту хастам ва ба хар чое менигарй дар пеши чашмонат сурати ман чилвагар аст, аммо ба ин харгиз ту и;рор намешавй. Зеро ту медонй, ки ман аз сузи ту огох хастам ва инро ман борхо дар чодаи иш;и хеш санчидаам. Дар идома дар баробари бозгуй намудани холати маъшу; ба тавсифи худ (оши;) мепардозад ва мегуяд, ки агар бар лаби дарё равй мавчхои он аз тоби гесуи ман хикоят мекунанд; агар паррандаеро дар осмон дидй, ки парвоз мекунад, ба ёдат боли абруи ман меояд ва агар дар хар чое суруде шунидй овози ман ёдат меояд. Ба ногах касе ба ту номае бифиристад, дар хол номахои ман дар атрофат чун баргхои хушки саргардон парвоз мекунанд ва дар назарат дар хар сатри онхо салому дуруди ман пайдо мегардад. Ба пахлуят дилбаре нишинад ва агар ;асди аз у буса гирифтан намой, ногах бе ихтиёри ту дандонхоят лабонатро мегазанд ва агар дасти булурини уро ба кафи дастони хеш гузорй, ногах ба гушат овози вичдонат меояд, ки мегуяд "чй беруй!". Дар во;еъ ин шеърест, ки холати во;еии ду дустоштаро ба тамоми нозукихояш баён доштааст. Аз му;оисаи ду мачмуа хам маълум мегардад, ки тахрири дуюм аз шакли аввали он хеч бартарие надорад, аз ин ру ин шеърро бо хамон шакли аввал, ки дар мачмуаи "Пайрохаи сабз"(1983) чоп гардида буд, дигарбора бо каме тагйирот дар мачмуаи "Ёди ширин" (1993) нашр намудааст. Дар мачмуаи "Ёди ширин" танхо як байти поёни шеър, ки сактаи вазнй дошт тахрир гардидааст: "Пайрохаи сабз": Ту беовоз мегирйй Ту бо сад роз мегирйй. Ва дар нигохи худ
ту аз он дурихои дур мебинй
Ки беовоз мегирям,
Ва бо сад роз мегирям (6,260).
"Ёди ширин": Ту беовоз мегирйй
Ту бо сад роз мегирйй.
Ва дар умки нигохи худ
Ту аз он дурихои дур мебинй... (8,90).
Маълум аст, ки вазни шеър дар мисраи ишора шуда хароб гардидааст, ки дар тахрири дуюм он ислох шудааст.
Зимни му;оисаи шеърхои мачмуахои Озод Аминзода маълум гардид, ки муаллиф дар чараёни тахрир як катор абёти бархе аз шеърхоро хазф намуда, гохо маврид абёти нав илова намудааст. Ингуна тахрир хам дар мачмуахои ашъори Озод зиёд ба мушохида расид, ки имкони овардани хамаи онро мо надорем ва ба чанд намуна иктифо мекунем.
Чахорпорае бо номи "Ч,они ширин" бори нахуст дар мачмуаи "Сатрхои нахустин" (1964) дар 4 банд нашр ёфт ва баъдан ин чахорпора дар "Васфи модар" (1981) бе тахрир айнан ба чоп расид. Дар "Пайрохаи сабз" (1983) чанд мисрахои бандхои аввалу дуюм тахрир шуда, банди сеюми он хазф шудааст:
Чунон дилкаш, чунон зебо, чунон нарм! Ба як оханги лирикй, ба як соз Талаффуз менамой ин суханро, Хдмоно аз ту танхо гашта огоз (6,54).
Дар банди баъдй бештари андешахое, ки дар банди мазкур баён гардида, бехтар гуфта шудааст ва муаллиф хазф намудани абёти мазкурро бехтар донистааст.
Баъзе аз шеърхоро пас аз чопи аввал муаллиф тахрир намуда, ба мачмуаи навбатй дохил кардааст, вале дар мачмуаи дигар ба гунаи нахустини шеър тарчех додааст. Дар мачмуаи "Пайрохаи сабз" чахорпорае бо номи "Ташаккур" дар хачми 12 банд ё худ 24 байт ба нашр расида буд. Сипас ин чахорпора дар мачмуаи "Сипос" (1990) тахрир шуда, банди зерин хазф гардид:
Зи бахти дер ову тез бигзар, Гахе шоду гахе дилгир моем. Кунун дар нимарохи зиндагонй Магар бозичаи тавдир моем? (6,266).
Баъд аз гузашти се сол дар мачмуаи «Ёди ширин» (1993) дигарбора ин шеър тахрир гардид ва боз абёти мазкур илова карда шуд. Чунонки мушохида мешавад, банде, ки дар мачмуаи «Сипос» хазф гардидааст ба бандхои дигар пайванди манти;й дорад ва аз назари бадеият низ чолиби таваччух аст, ба ин хотир дигарбора муаллиф онро хангоми тахрир илова сохтааст. Инчунин бандхои хаштум ва ёздахуми чахорпора чунин тахрир карда шудааст:
«Сипос» (1990): Ман аз ин холи худ шодам, валекин
Дилу чонро даме ором созад.
Маро дар кураи мехру садо;ат Миёни хачру васлат мегудозад...(7,32)
«Ёди ширин»(1993):
Ман аз ин бозии такдир хурсанд, Агарчи лахзае, ором созад...(8,57).
"Сипос": Туфайли ту шиносам неку бадро,
Сиёхи фарк кардам аз сафеди. Бихондам аз нигохи дилпазират Гахе уммед, гохе ноумедй...
"Ёди ширин": ... Сиёхро фарк созам аз сафеди.
Бихонам аз нигохи дилпазират.. .(8,57). Мисраъхо баъди тахрир аз нигохи тарзи баён зеботар шудаанд. Мисраи «Ман аз ин бозии та;дир хурсанд» дар му;оиса бо мисраи «Ман аз ин холи худ шодам, валекин» салистару равонтар аст.
Дар чараёни му;оисаи мачмуахои ашъори Озод Аминзода маълум гардид, ки баъзе аз шеърхои у дар се мачмуа дар шаклхои гуногун ба нашр расидааст. Чунонки шеъри маъруфи у «Зиндагй» бори нахуст дар мачмуаи «Чашми бедор» (1975) чоп гардид ва баъдан ин шеър дар мачмуахои «Васфи модар» (1981) ва «Пайрохаи сабз» (1983) низ нашр ёфтааст. Дар
китоби «Дунёи дил» (2003) дар кисми дуюм аз мунтахаби ашъори китоби «Чашми бедор» оварда шудааст, аммо бархе мисраъхо бо матни «Чашми бедор» тафовут дорад. Дар натича чор шакли мухталифи ин шеър ба вучуд омадааст. Намунаи ихтилофи нусхахо дар зер оварда мешавад:
«Чашми бедор»: ... Ман нагардам гарк асло,
То наёбам дурри максуди диламро (4,3). «Васфи модар»: Ман нагардам гарк асло,
То биёбам дурри максуди диламро, Ман шино омузам ин чо.. .(5,22). «Пайрохаи сабз»: Ман нагардам гарк асло, Ман шино омузам ин чо, То биёбам дурри максуди диламро. Ман намегардам талаф, То наёрам дурри максудам ба каф (6,3). Маълум мегардад, ки ба мачмуаи "Васфи модар" як мисраъ илова гардида ва ба "Пайрохаи сабз" се мисраъ пайваст шудааст. Аз ин ру, хангоми интихоби ин шеър нусхаи нихой "Пайрохаи сабз" мебошад, ки аз дигар мачмуахо дертар нашр гардидааст ва тахрири охир аз чониби муаллиф дар хамин мачмуа сурат гирифтааст. Байти зерин, ки дар хар се нусха як хел омадааст, дар "Дунёи дил" чунин тахрир шуда ва як мисра афтодааст: "Чашми бедор": Медихад у обутобам,
То ки ин чо гавхари максуд ёбам. Мепарастам зиндагиро.
Мепарастам зиндагиро бо тамоми печутобаш, (4,3).
«Дунёи дил»: Медихад у обутобам,
То ки озодона ин чо гавхари максуд ёбам. Мепарастам зиндагиро бо тамоми печутобаш, (9,156). Нуктаи дигаре, ки зимни мукоисаи мачмуахои ашъори Озод маълум гардид, бо тахриру такмил бо номи дигар дар мачмуахои баъдй ба нашр расидани хамон як шеър мебошад. Яке аз вижагихои эчодиёти Озод Аминзода дар он аст, ки хамаи шеърхои у номгузорй шудаанд. Хднгоми тахияи нусхаи ягонаи осори у ба ин масъала низ бояд таваччух зохир шавад, зеро дар бархе маврид як шеър бо чанд ном бо тагйироти чузъй дар мачмуахои мухталиф ба нашр расидааст. Масалан, шеъре бо номи "Хдмдард" дар огози мачмуаи "Сипос" омадааст, бо каме тахрир дар мачмуаи "Ёди ширин" бо номи "Замин-модар" нашр ёфтааст.
Дар мачмуахои "Пайрохаи сабз" ва "Сипос" чахорпорае бо номи "Акси дилчуи ту мебинам" нашр шудааст, ки баъдан он бо тахрири бархе аз мисраъхо дар мачмуаи "Ёди ширин" бо номи "Халосй нест" чоп гардидааст. Мисраи аввали ин шеър, ки дар ду мачмуаи каблй дар шакли
Ба вакти рафтанам бо сад азобеву табу тобе (7, 19) омада буд, дар "Ёди ширин" ин мисра ба сурати
Ба вакти рафтанаш бо сад азобеву табу тобе (8, 60) тахрир гардид, ки сахехтар аст, зеро дар вакти рафтани маъшук ошик дар табу тоб мондааст, на дар рафтани худ. Банди чорум низ дар "Ёди ширин" бисёр зебо тахрир ёфтааст:
"Сипос": Ба он рохе, ки мо пахлу ба пахлу сайр мекардем,
Кадам мемонаму пеши назар руи ту мебинам. Равй то лахзае аз ёд, мепушам ду чашмамро, Даруни тухми чашмам акси дилчуи ту мебинам (7, 20).
«Ёди ширин»:
Кунун дар он рахе, ки дасти хам бигрифта мерафтем,
Кадам мемонаму пеши назар руи ту мебинам. Равй то лахзае аз ёд, мепушам ду чашмамро, Даруни пардаи чашм акси дилчуи ту мебинам (8, 60).
Газале бо номи «Сузу сози ошик» аз мачмуаи «Сипос» (1990) бо тахрири баъзе аз мисраъхо дигарбора бо номи «Ёди ширин» дар мачмуаи «Ёди ширин»(1993) нашр шудааст. Инчунин, чахорпорае дар «Сипос» бо номи «Орзухо» бо тахрир дар мачмуаи «Ёди ширин» бо номи «Мерасад рузе», чахорпораи дигар бо номи «Ёди васлат мекунам», ки дар мачмуаи
«Чашми бедор»(1975) омада буд, дар «Ёди ширин» бо номи «Ёдат мекунам» бо тахрири мисраву байтхо чоп гардидаанд.
Озод Аминзода яке аз шоирони сермахсули адабиёти муосири точик аст, ки солхои тулонй дар чодаи шеъру шоирй гом бардошта, осори арзишманде бок;й гузоштааст.Дар мачмуъ аз баррасй ва мук;оисаи мачмуахои ашъори Озод Аминзода дар хусуси тахрири муаллифй метавон ба чунин натича расид, ки дар мачмуахои ашъори у, ки дар солхои гуногун нашр шудаанд, вариантхои гуногуни шеърхо ба вучуд омадаанд. Бинобар ин хангоми тахияи мачмуахои нав ё куллиёти шоир риояи талаботи матншиносии ашъори у ахамияти якумдарача касб мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдулманнони, Насриддин. Куллиёти осор/ Насриддин Абдулманнони.-Хучанд: Хуросон, 2013. - 636с. -2ч.
2. Аминзода, Озод. Сатрхои нахустин/ Озод Аминзода. -Душанбе: Ирфон, 1964. -70с.
3. Аминзода, Озод. Бо ёди ту/ Озод Аминзода. - Душанбе: Ирфон, 1971. -58с.
4. Аминзода, Озод. Чашми бедор. Шеърхо/ Озод Аминзода.- Душанбе: Ирфон, 1975. -80с.
5. Аминзода, Озод. Васфи модар (Мачмуаи шеърхо)/ Озод Аминзода. -Душанбе: Ирфон, 1981. - 176с.
6. Аминзода, Озод. Пайрохаи сабз (Мачмуаи шеърхо)/ Озод Аминзода. - Душанбе: Ирфон, 1983. -336с.
7. Аминзода, Озод. Сипос. Шеърхо ва манзумахо/ Озод.Аминзода - Душанбе: Адиб, 1990. -112с.
8. Аминзода, Озод. Ёди ширин (Мачмуаи шеърхо)./ Озод Аминзода. -Хучанд: Рахим Ч,алил, 1993. -150с.
9. Аминзода, Озод. Дунёи дил (мунтахаби ашъор) Озод Аминзода. - Хучанд: Рахим Ч,алил, 2003. 296с.
10.Фарзона. То бекаронахо. / Фарзона .-Хучанд: Рахим Ч,алил, 1998.-
REFERENCES:
1. Abdulmannoni, Nasriddin. Collection of Compositions/ Nasriddin Abdulmannoni.-Khujand: Khuroson, 2013. - 636 p. 2v.
2. Aminzoda, Ozod. The First Lines/ Ozod Aminzoda. - Dushanbe: Cognition, 1964. - 70 p.
3. Aminzoda, Ozod. With your Memory/ Ozod Aminzoda. - Dushanbe: Cognition, 1971. -58 p.
4. Aminzoda, Ozod. Awoken Eyes. Poems/ Ozod Aminzoda. -Dushanbe: Cognition,1975.-80 p.
5. Aminzoda, Ozod. For Mother (collection of poems)/ Ozod Aminzoda. - Dushanbe: Cognition, 1981. - 176 p.
6. Aminzoda, Ozod. Green Roads (collection of poems)/ Ozod Aminzoda. - Dushanbe: Cognition, 1983. - 336 p.
7. Aminzoda, Ozod. Thanks. Poems and Versifies/ Ozod Aminzoda. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1990. - 112 p.
8. Aminzoda, Ozod. Sweet Memory (collection of poems)/ Ozod Aminzoda. - Khujand: Rahim Jalil, 1993. 150 p.
9. Aminzoda, Ozod. The World of Heart (selected poems)/ Ozod Aminzoda.- Khujand: Rahim Jalil, 2003.- 296 p.
10.Farzona. To Bekaronaho/ Farzona. - Khujand: Rahim Jalil, 1998.
Роцеъ ба баъзе масъала^ои матншиносии осори Озод Аминзода
Вожа^ои калиди: адабиёти муосири тоцик, эцодиёти Озод Аминзода, матншиносй, тахрири муаллифй, навщои тахрир, вариантхои гуногун, нусхаи нщой Мацола ба таулили масоили матншиносии мацмуа уои ашъори Озод Аминзода бахшида шудааст. Ба таурири муаллифии ашъор диццати махсус дода шудааст. Дар асоси омузиш ва муцоисаи мацмуауои ашъори Озод Аминзода муаллиф ба хулоса расидааст, ки бисёре аз шеъруо дар мацмуъауои баъди дучори такмилу таулил шудаанд, ки дар натица вариантуои гуногуни як шеър ба вуцуд омадааст. То уол дар мацмуауои мухталиф ду ва баъзан се варианти як шеър дучор мешаванд. Таъкид мегардад, ки уангоми таулили мацмуауои нави ашъор яке аз талаботи умдаи илми матншиносй ба назар гирифтани таурири охирини муаллиф риоя намегардад.
Бинобар ин зарурати риояи меъёруои матншиноси уангоми тауияи мацмуауои нави ашъори шоира ба мадди аввал мебарояд.
О некоторых проблемах текстологии поэзии Озод Амин-заде
Ключевые слова: современная таджикская литература, творчество Озод Амин-заде, текстология, авторская редакция, типы редакции, разные варианты, последний список
Статья посвяшенна анализу проблем текстологии произведений Озод Амин-заде. Особое внимание уделено вопросам авторской редакции стихотворенний. На основе изучения и сравнения разных изданий сборников стихотворений Озод Амин-заде делается вывод, что поэтесса в большинстве случаев в последуюших сборниках подвергает свои произведения авторской редакции, в результате чего появляются разные варианты одного и того же стиха, и некоторые стихотворения существуют в двух и даже трех редакциях. Отмечается, что давольно часто при составлении новых сборников стихотворений нарушается один из основных принципов научной текстологии - не учитывается последняя авторская редакция. Подчеркивается особая актуальность соблюдения текстологических притериев при составлении сборников произведений Озод Амин-заде.
On Some Problems of Ozod Amin-zade^s Textual Poetry
Key words: modern Tajik literature, Ozod Amin-zade^s creation, textology, author's recension, types of recension, different versions, last list.
The article dwells on the analysis beset with the problems of the textology of Ozod Amin-zade's literary production. Particular attention is paid to the issues concerned with the author's edition of the poem. Proceeding from the study and comparison of various editions of collections of Ozod Amin-zade^s poems, the author comes to the conclusion that the poetess in most cases in the subsequent collections subjects her own works to the author's edition, as a result of which there are different versions of the same verse. So, some poems exist in two or even three variants. Extremely often with a compilation of new collections of poems there is violated one of the main principles of scientific textology - the latest author's edition is not taken into account. Therefore, observance of textual criteria in the compilation of Ozod Amin-zade's collections acquires particular urgency.
Маълумот дар бораи муалиф:
Собирова Назира Солицоновна, муаллимаи кафедраи методикаи таълими забони модари факултети педагогии ДДХ ба номи академик Б. Fафуров(Цумцурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail:Nazira1985@mail.ru Сведения об авторе:
Собирова Назира Солиджоновна, преподователь кафедры теории и методика преподавания родного языка Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail:Nazira1985@mail. ru Information about the author:
Sobirova Nazira Solijonhovna, lecturer of the department of Tajik language methods of teaching under Khujand State University named after academician Bobojohn Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail:Nazira1985@mail.ru
