Научная статья на тему 'ҚЎҚОН ХОНЛИГИНИНГ ТАШКИЛ ТОПИШИ ВА БИЙЛИК БОШҚАРУВИ ТИЗИМИ'

ҚЎҚОН ХОНЛИГИНИНГ ТАШКИЛ ТОПИШИ ВА БИЙЛИК БОШҚАРУВИ ТИЗИМИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

554
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
минг уруғи / Бухоро хонлиги / Аштархонийлар / Тепақўрғон / бий / бийлик бошқаруви тизими / Чодак хўжалари / “Қалъаи Раҳимбий”.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы —

Mақолада Аштархонийлар давридаги сиѐсий парокандалик натижасида Фарғона водийсида Қўқон хонлигининг ташкил топиши ва бийлик бошқаруви тизимининг вужудга келиши баѐн этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚЎҚОН ХОНЛИГИНИНГ ТАШКИЛ ТОПИШИ ВА БИЙЛИК БОШҚАРУВИ ТИЗИМИ»

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 11 | 2022

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

КУКОН ХОНЛИГИНИНГ ТАШКИЛ ТОПИШИ ВА БИЙЛИК

БОШКАРУВИ ТИЗИМИ

Сирожиддин Бахридинович Баротов

Чирчик давлат педагогика университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада Аштархонийлар давридаги сиёсий парокандалик натижасида Фаргона водийсида Кукон хонлигининг ташкил топиши ва бийлик бошкаруви тизимининг вужудга келиши баён этилган.

Калит сузлар: минг уруги, Бухоро хонлиги, Аштархонийлар, Тепакургон, бий, бийлик бошкаруви тизими, Чодак хужалари, "Калъаи Рахдмбий"

КИРИШ

XVIII асрнинг бошларида Фаргона водийсида ташкил топган янги давлат - Кукон хонлигига махаллий ахоли вакиллари булган минг уруги асос солди. Чунончи, XVII асрнинг охири - XVIII аср бошларида аштархонийларнинг сиёсий ва ижтимоий хаётида юз берган тушкунлик, Фаргона водийси иктисодий мустакиллигининг усиши хамда 1709-йилда Чодак хужаларининг исён кутариб, Фаргонанинг бир кисмини эгаллаши бунга шарт-шароит яратиб берди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кукон хонлигининг ташкил топишига асосий сабаблардан бири бу, Бухоро тахтида утирган Аштархонийларнинг сунгги хукмронларидан бири Убайдуллахоннинг хукмдорлиги (1702-1711) вактидаги хонликдаги ижтимоий-сиёсий вазият чигаллашиб, марказий хокимиятнинг янада заифлашиб колиши булди. Убайдуллахон Бухоро хонлигининг харбий жихатдан кучайтириш учун аввало уни иктисодий кучайтириш зарурлигини англаб, 1708-йилда пул ислохатини утказади. Бу ислохатни утказишдан бир катор максадларни кузлайди. Аввало, бекликлардаги бебош узбек амирларининг иктисодий кучини сусайтириб, давлат хазинасини тулдириш ва мамлакатни молиявий ахволини яхшилашга харакат килиб пул ислохатини утказади. Забт этилган паст кийматли мис пуллар бозорларда савдогарлар томонидан олинмасдан, дуконлар ёпилиб, Бухоро шахрида катта кузгалон кутарилади. У катта кийинчилик билан бостирилган

November, 2022

386

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

öyncaga, MaMnaKargaru CHecHH-HKrncogHH Ba3uflT axmunaHMagu.

MapKa3ufi xoKHMH^THHHr 3aH$namyBHgaH ^ofiganaHraH ^ogaK xy^anapu 1709-HHnga OapFoHaga Ky3FanoH KyTapuö, BogufiHuHr öup kucmuhu эгaмamгa MyBa^^aK öynagu. Hara^aga 1710-finnga y3öeKnapHuHr MuHr Kaöunacu öomnuFu ffloxpyxöufi xoKHMH^T Tenacura Kenuö, MycTaKun gaBnar Ty3unraHnurHHH эtпoн Kunagu. ffloxpyxöufiHuHr (1710-1721) xyKMgopnuru gaBpuga 6y gaBnar Bogufigaru KHHHK xygyggaH, TapKuöuga KyKoH, HaMaHraH, MapFunoH, KoHuöogoM, Hc^apa Ba ynap arpo^ugaru KumnoK^apHu y3 unura onraH, aHnafiuH MapKa3namraH gaBnarra afinaHagu. ffloxpyxöufiHuHr yFnu MyxaMMag ASgypaxuMSufiHuHr xyKMpoHnuK fiunnapuga (1721-1733) MaMnaKarra AHgu^OH Ba Xy«:aHg Kymuö onuHuö xairo, KucKa BaKT öynca xaM Eyxopo xoHnurura Terumnu öynraH CaMapKaHg Ba KaTTaKypFOH maxapnapuHu эгaмaö, fflaxpucaö3ra Taxgug Kunagu. AögypaxuMöufi KyKOH KumnoFu «KuHuga aHru maxap KypumHu öomnafigu. KypunumHuHr uhk gaBpnapuga öy maxap "Kantau Pa^uMSufi" geö aranagu. y Te3 opaga KacarnaHuö Ba^OT этгaннgaн cyHr, TaxTra yTupraH yKacu AögyKapuMöufi KypunumHu Tyrarnaö nofiTaxTHu TenaKypFOHgaH KyKOHra Kynupagu. ffly TapuKa MaHÖanapga öy gaBnaTHuHr homu maprau paBumga aHru maxap homu öunaH KyKOH xoHnuru geö HOMnaHa öomnafigu. AögyKapuMöufiHuHr xyKMpoHnuK BaKTuga gaBnar xokumu^tu aHaga MycTaxKaMnaHuö xygygu KeHraagu. y 1745-fiunga OapFoHa Boguficura xy^yM KunraH ^aHrapu KanMOK^apHu Tyxraraö Konumra MyBa^aK öynuö, ynap öocuö onraH Ym, AHgu^oH, MapFunoH maxapnapuHu KafiTapuö onagu.

AögyKapuMöufigaH cyHr TaxTra yTupraH AögypaxMoH TyKKu3 ofinuK xyKMgopnurugaH cyHr TaxTgaH Tymupunuö, ypHura AögyKapuMöufiHuHr Haöupacu 3pgoHaöufi xyKMgop cu^araga эtпoн KunuHgu. 3pgoHaöufi xyKMpoHnuru BaKTuga (1755-1769) MaMnaKaTHu uhku cuecufi ^M^argaH MycTaxKaMnamra xapaKar Kunagu. TamKu cuecarga эca OapFoHa BoguficuHuHr MyxuM gapBo3anapugaH öupu öynraH Xy^aHgHu öocuö onum ynyH Eyxopo aMupnuru öunaH öup KaHna ypymnap onuö öopraH. OapFoHa Boguficuga 3pgoHaöufiHuHr xyKMpoHnuK fiunnapuga gaBnaT KygpaTu aHna WKopunaö, Bogufiga tuhhhuk Ba ^apoBoHnuKKa эpнmнпгaн. MaMnaKaTHuHr mapKuga ^ofinamraH Y3raH, Ym Kaöu xygyg^ap xaM KyKoHra öyficyнgнpнпнö, 1758-1759-fiunnapga XuTofigaru xyKMpoH cynona xucoGnaHMum Цнн uMnepuacura (1664-1911) Kapamnu fflapKufi TypKucToHra öup Hena öop xapöufi wpumnap KunraH. 3pgoHaöufi Ba^oT этгaннgaн cyHr TaxTra ffloxpyxöufiHuHr ynuHHu yFnu ffloguöeKHuHr ^ap3aHgu CynafiMoHöeK yTupagu. y KyKoH TaxTuga 6 ofi yTupraHugaH cyHr cyuKacg KypöoHu öynuö

Ba^oT этagн.

November, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Куконда кейинги давлат бошкаруви 1770-1801-йилларда хукмдорлик килган Норбутабек кулига утади. У марказий хокимиятни мустахкамлашда, буйсунмас хокимлар каршилигини бостиришда бир канча мувафаккиятга эришди. Наманганда ва Чустда кутарилган галаёнларни бостирганидан сунг, бу шахарларда узига содик одамларини хоким килиб тайинлади. Бир неча юришлардан сунг, Хужандни эгаллаб, 1799-йилда Тошкентни эгаллаш учун хос навкарбошиси Хонхужа бошчилигида катта кушин юборади. Бу кушин Тошкентда каттик каршиликка учраб, маглубиятга учрайди. Норбутабек 1801-йил касалликдан Кукон шахрида вафот этганидан сунг, унинг катта угли, сулола тарихидаги энг ёркин вакил хисобланувчи шахс Олимхон (1801-1810) тахтга утиради. Унинг тахтга келиши мамлакат тарихидаги янги сахифа хисобланади. Чунки унинг давридан Кукондаги бийлар бошкаруви, 1805 -йилдан хонлик номини олиб, Кукон хонлиги давлати янги погонага чикади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, XVII асрнинг охири - XVIII аср бошларида аштархонийларнинг сиёсий хаётидаги парокандалик Фаргона водийсида минг уругининг хокимиятни кулга олиши ва Кукон хонлигининг ташкил топишига олиб келди. Тарихдан ибрат ва хулоса чикариб, келажакда адашмаслик тугрисида Узбекистоннинг биринчи президенти шундай деган эди: "Тарихдан ибрат олиб яшаш, тарих хакикатларини билиш кишига кувват беради, уни хаёт хакикати билан куроллантиради. Тарихни ёзишда хеч качон унг томонга хам, чап томонга хам огмасдан, факат хакикат ва адолат нуктаи назаридан йул тутилиши керак. Сохта тарих бамисоли огу каби инсонни захарлайди, унинг онгу дунёкарашини чалгитади.... Лекин яхши кунлар, обод ва фаровон хаётнинг кадрига етиш учун инсон баъзи-баъзида ортга назар ташлаб туриши хам керак. Тарихдан сабок чикариб яшаши лозим. Мен, авваламбор, ёшларимизга карата айтмокчиман: укинг, тарихни урганинг, тарихини, утмишини билган одам келажакда адашмайди"

REFERENCES

1. И.А.Каримов. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. Т.: "Узбекистон", 2015 й.

2. А.Сагдуллаев. Б.Аминов. У.Мавлонов. Н.Норкулов. Узбекистон тарихи: давлат ва жамият тараккиёти. Т.: "Академия", 2000 й.

3. А.Зиё. Узбек давлатчилиги тарихи. Т:. "Шарк", 2000 й.

November, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

4. ABa3 MyxaMMag Attop XyKaHgufi. "Tapuxu ^axoHHaMofiu" // "fflapK rongy3u" 1991-fi. 8-coh.

5. Mup3a Ohum Mympu^ TomKaHgufi. "Ahcoö yc-canoraH TaBopux Ba yn-xaBoKuH" Y3öeKucToH OA fflH K^ Kyne3Macu. PaKaMu 1314.

6. Tapuxu ffloxpyxufi. Y3öeKucToH OA fflH K^ Kyne3Macu. PaKaMu 1787.

November, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.