Научная статья на тему 'ҚЎҚОН ДАВЛАТ ЎРМОН ХЎЖАЛИГИДАГИ МАҲАЛЛИЙ ПИСТА НАВЛАРИ ДАРАХТЛАРИНИНГ ҲОСИЛ ТАҲЛИЛИ'

ҚЎҚОН ДАВЛАТ ЎРМОН ХЎЖАЛИГИДАГИ МАҲАЛЛИЙ ПИСТА НАВЛАРИ ДАРАХТЛАРИНИНГ ҲОСИЛ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
120
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нав / баҳолаш / истиқболли шакллар / белги / иссиқ / қурғоқчил / лалми / ёнғоқмева. / varieties / evaluation / perspective forms / character / hot / dry / nut.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Машрапов Хусниддин Турсуналиевич, Рустамов Журабек Тошпўлат Ўғли, Буранова Ш.У.

Кўпгина хандон писта ёнғоқмеваси етиштирувчи мамлакатларнинг ўз маҳаллий писта навлари мавжуд. Бу навлар шу мамлакатнинг иқлим-тупроқ шароитига мослиги билан ажралиб туради. Мамлакатимизда ҳам хандон пистанинг маҳаллий навлари мавжуд бўлиб, бизнинг иқлим-тупроқ шароитимизда юқори ҳосил бериши, ёнғоқмевасининг йирик, хуштаъм, очиқлилик даражаси юқори, дарахтларининг ўзи эса қурғоқчилик, касаллик-зараркунандаларга чидамли эканлиги билан ажралиб туради. Мақолада Фарғона вилояти шароитида ўсиб турган маҳаллий писта навларининг ҳосили ҳақида маълумотлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Машрапов Хусниддин Турсуналиевич, Рустамов Журабек Тошпўлат Ўғли, Буранова Ш.У.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

YIELD ANALYSIS OF LOCAL PISTACHIA TREES IN KOKAN STATE FORESTRY

Many pistachio-growing countries have their own indigenous pistachio varieties. These varieties are distinguished by their compatibility with the climate and soil conditions of this country. In our country, there are local varieties of pistachios, which are distinguished by their high yield in our climate and soil conditions, their large, tasty, open fruits, and the trees themselves are resistant to drought, diseases and pests. The article analyzes data on the yield of local pistachio varieties growing in Fergana region.

Текст научной работы на тему «ҚЎҚОН ДАВЛАТ ЎРМОН ХЎЖАЛИГИДАГИ МАҲАЛЛИЙ ПИСТА НАВЛАРИ ДАРАХТЛАРИНИНГ ҲОСИЛ ТАҲЛИЛИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЦУЦОН ДАВЛАТ УРМОН ХУЖАЛИГИДАГИ МА^АЛЛИЙ ПИСТА НАВЛАРИ ДАРАХТЛАРИНИНГ ^ОСИЛ ТА^ЛИЛИ Машрапов Хусниддин Турсуналиевич

^.х.ф.ф.д., докторант DSc, Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти, Андижон кишлок

хужалиги ва агрологистика институти

h.mashrapov@mail.ru Рустамов Журабек Тошпулат ^ли Кичик илмий ходим, Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти, Андижон кишлок

хужалиги ва агрологистика институти jurabekjon.9597@gmail.com Буранова Ш.У.

Докторант PhD, Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти, Андижон кишлок хужалиги

ва агрологистика институти sh_buranova@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.7212387 Аннотация. Купгина хандон писта ёнгоцмеваси етиштирувчи мамлакатларнинг уз мауаллий писта навлари мавжуд. Бу навлар шу мамлакатнинг ицлим-тупроц шароитига мослиги билан ажралиб туради. Мамлакатимизда уам хандон пистанинг ма^аллий навлари мавжуд булиб, бизнинг ицлим-тупроц шароитимизда юцори %осил бериши, ёнгоцмевасининг йирик, хуштаъм, очицлилик даражаси юцори, дарахтларининг узи эса цургоцчилик, касаллик-зараркунандаларга чидамли эканлиги билан ажралиб туради. Мацолада Фаргона вилояти шароитида усиб турган ма^аллий писта навларининг уосили уацида маълумотлар та^лил цилинган.

Калит сузлар: нав, ба^олаш, истицболли шакллар, белги, иссиц, цургоцчил, лалми, ёнгоцмева.

АНАЛИЗ УРОЖАЙНОСТИ МЕСТНЫХ ФИСТАШНЫХ ДЕРЕВЬЕВ В

КАКАНДСКОМ ГОСУДАРСТВЕННОМ ЛЕСНОМ ХОЗЯЙСТВЕ Аннотация. Во многих странах, выращивающих фисташки, есть свои местные сорта фисташек. Эти сорта отличаются совместимостью с климатом и почвенными условиями этой страны. В нашей стране есть местные сорта фисташек, которые отличаются высокой урожайностью в наших климатических и почвенных условиях, крупными, вкусными, открытыми плодами, а сами деревья устойчивы к засухе, болезням и вредителям. В статье проанализированы данные об урожайности местных сортов фисташек, произрастающих в Ферганской области.

Ключевые слова: сорта, оценка, перспективные формы, признак, жаркое, сухое, ореховое.

YIELD ANALYSIS OF LOCAL PISTACHIA TREES IN KOKAN STATE FORESTRY Annotation. Many pistachio-growing countries have their own indigenous pistachio varieties. These varieties are distinguished by their compatibility with the climate and soil conditions of this country. In our country, there are local varieties of pistachios, which are distinguished by their high yield in our climate and soil conditions, their large, tasty, open fruits, and the trees themselves are resistant to drought, diseases and pests. The article analyzes data on the yield of local pistachio varieties growing in Fergana region.

Keywords: varieties, evaluation, perspective forms, character, hot, dry, nut.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Кириш. Мамлакатимизда писта устириш учун барча имкониятлар мавжуд: хукумат томонидан етарлича эътибор, бунга Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги П^-2966 [1] сонли «Узбекистон Республикаси Урмон хужалиги давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида» ги, 2021 йил 22 январдаги П^-4960 [2] сонли «Урмон хужалиги сохасида илм-фанни ривожлантириш ва илмий-тадкикот ишларини рагбатлантириш чора тадбирлари тугрисида»ги карорларида пистачиликни ривожлантириш вазифалари белгилаб берилган.

Тадкикот услубияти. Пистанинг навларини хосилини аниклашда Каппер усулидан фойдаланилди [3,4,5].

Тадкикот натижалари ва уларнинг тахлили. Бугунги кунда мамлакатимизда хам пистачилик сохасига эътибор ва кизикиш кучайиб, худудлардаги самарасиз фойдаланилаётган лалми хамда тоголди худудларида буш турган ерларда пистачиликни ривожлантириш оркали ахоли даромадларини ошириш максадида урмон хужалиги тизимида кенг куламли ислохотлар олиб борилмокда. Республикамиз худудида 2018-2021 йилларда Навоий, Сурхондарё, ^ашкадарё, Фаргона, Андижон, Жиззах ва Тошкент вилоятларида 10 минг гектарга якин майдонда интенсив типдаги писта плантациялари барпо этилди.

Мамлакатимзда пистачилик сохасида бир канча илмий изланишлар утказилган булиб, бу борада И.К.Троско, С.Т.Гиязов, С.М.Аблаев, Г.М.Чернова ва улар тайёрлаган мактаб вакиллари олиб борган ишларини курсатиб утишмиз мумкин [6,7,8].

Узбекистонда охирги йилларда олиб борилган илмий изланишлар натижасида 13 та нав ажратилган булиб, хандон писта навлари муаллифлари, ^ишлок хужалиги экинлари навларини синаш маркази гувохномаси ва Интелектуал мулк агентлиги усимлик нави патентига эга булишди.

Бу навлар Жиззах вилояти Пистачилик илмий тажриба станциясининг писта оналик коллекциясида устирилмокда. 2000 йил Г.М.Чернова ташаббуси билан ^укон давлат урмон хужалигида ушбу коллекциядан оналик плантация барпо этиш ишлари 10 гектар майдонда амалга оширилган. 2004-2005 йилларда барча навлар келтириб пайванд килинган булиб, хозирги кунда ушбу коллекциядаги дарахтлар тулик хосилга кирган ва нав белгиларини узида тулик саклаган.

Урмон барпо этиш ишларини амалга оширишда дарахтлардаги мавжуд ва булажак уруглар хосилини аниклаш энг мухим вазифалардан бири хисобланади. Бунинг учун урмон хужаликларида уруглар хосилини аниклаш усулларидан фойдаланилади. Улардан энг куп таркалгани «куз билан тахминий аниклаш» усулидир. Бу усул хосилни аниклашда хамма уругчилик билан шугулланадиган хужаликлар учун мажбурий хисобланади. Бунинг учун назорат 5 балли шкала асосида олиб борилади ва гуллаш хамда хосил куйидаги аломатлар ва белгилар ёрдамида аникланади:

0 - гуллаши ва хосили йук;

1 - гуллари жуда хам кам ёки хосили коникарсиз (гуллар, куббалар ёки мевалари дарахтларда кам микдорда);

2 - гуллаши ва хосили кам;

3 - гуллаши ва хосили уртача;

4 - гуллаши ва хосили яхши;

5 - гуллаши ва хосили жуда яхши.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Олинадиган хосил хисоби уч маротаба яъни гуллаш вактида, мева туккандан кейин ва хосилни териб олишга бир-икки ой колган муддатларда утказилади. Кузатишлар 0,25-0,50 га хисоблаш майдонларида олиб борилади.

Хандон пистанинг хосилини аниклаш (Кукон давлат урмон хужалиги, 2022 йил, 20 август)

№ Нав Ялпи гуллаш Гуллагандан 1 Х,осил теришдан 1 ой

ойдан кейин олдин

1. Махаллий 5 4 4

2. Боботог 4 4 3

3. Мустакиллик 5 5 5

4. Серхосил 5 5 5

5. Ситора 5 5 5

6. Тог маликаси 5 4 3

7. Фаровон 5 4 4

8. Фарход 5 - -

9. Хурсандчилик 5 5 4

10. Чакмок 5 5 5

11. Ширин 5 5 5

12. Узбекистон 5 5 5

13. Узб марвариди 5 5 4

14. Галлаорол 4 4 3

2022 йил июлда ойи ута (аномал) иссик кузатилган булсада ^укон давлат урмон хужалигида усиб турган махаллий навлари узларини кургокчилик, касаллик ва зараркунандаларга чидамли эканлигини курсатиш билан бирга дарахтларда хосил борлигини куришимиз мумкин.

Хулоса ва таклифлар. Гуллаши ва хосили жуда юкорилиги билан Мустакиллик, Серхосил, Ситора, Чакмок, Ширин, Узбекистан навлари 5 балл Фаравон, Хурсандчилик, Узбекистан марвариди навлари 4 балл, Боботог, Тог маликаси, Галлаорол каби навлар 3 балл бахоланди. Чангчи Фарход нави 5 баллик курсаткичга эга булди (тажрибалар кейинги йилларда хам давом эттирилади).

Олиб борилган илмий-тадкикотлар ва шахсий хулосаларимиздан махаллий навларимизнинг табиатнинг нокулай омиллари, касаллик-зараркунандаларига чидамли ва хосилдор эканлигини куришимиз мумкин. Шу сабабли барпо этилаётган писта плантацияларини навлар асосида ташкил этишни тавсия этамиз.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги "Узбекистан Республикаси Урмон хужалиги давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида" ги П^-2966 сонли карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 22 январдаги «Урмон хужалиги сохасида илм-фанни ривожлантириш ва илмий-тадкикот ишларини рагбатлантириш чора тадбирлари тугрисида» ги П^-4960 сонли карори.

3. Аблаев С.М. Фисташка . - Москва: Агропромиздат, 1987. - с.77.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

4. Холмуротов М.З., ^айимов А.К., Чернова Г.М. А. Тураев "Хандон писта плантацияларини барпо этишда истик;болли шакл ва навларини асослаш".- Тошкент, 2012 й.

5. Чернова Г.М., Олехнович Г.С. Методика комплексной оценки сортов и перспективных форм фисташки по хозяйственно-биологическим признаком // Биоэкология орехоплодовых лесов и геодинамика в Южном Кыргызстане. ЮОНАН Кырг. Респ. - Джалал-Абад, 1998. - С. 53-61.

6. Чернова Г.М., Хамзаев А.Х., Эшанкулов Б.И., Шайматов О.А. 'Тарбий Тянь-Шаннинг тог олди лалмикор ерларида хандон пистани саноат плантацияларида устириш технологиясини такомиллаштириш".- Тошкент, 2019 й.

7. Hamzayev A. K., Eshankulov B. I., Kholmurotov M. Z., Inomova M. M. Study on cultivation of pistachio (Pistacia vera L.) seedlings in containers //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2020. - Т. 614. - №. 1. - С. 012119.

8. Kayimov A., Kholmurotov M. Z., Eshankulov B. I. Justification of prospective pistachio (Pistacia vera L.) varieties and forms while creating plantations in Uzbekistan //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 939. -№. 1. - С. 012037.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.