Научная статья на тему 'ХОРИЖИЙ ПИСТА НАВЛАРИ УРУҒ АВЛОДИНИ ЎСТИРИШДА КУЗАТИЛАДИГАН ДАСТЛАБКИ УМУМИЙ ХАТОЛАР'

ХОРИЖИЙ ПИСТА НАВЛАРИ УРУҒ АВЛОДИНИ ЎСТИРИШДА КУЗАТИЛАДИГАН ДАСТЛАБКИ УМУМИЙ ХАТОЛАР Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
62
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қимматбаҳо / сердаромад / нав / Round / Long / Super Long / Jumbo / шакл / хатолар / уруғчи / чангчи. / Precious / profitable (bringing a large income) / grade / Round / Long / Super Long / Jumbo / the form / mistakes / pollen / stamens.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Эшанкулов Бобомурод Инаятович, Холмуротов Мансур Зарипбаевич, Худайназарова Наргиза Худаяровна

Хорижий давлатларнинг ривожланган соҳаларига қизиқиш каби ўрмон хўжалигига бўлган қизиқиш ҳам аҳолимиз томонидан юқори ҳисобланади. Шу жумладан хандон писта дарахтларини ўстириш ҳам бундан мустасно эмас. Барча хориждан келтирилган писта уруғларидан пистазорлар барпо қилишда умумий хатоликлар кўзга ташланади. Бу камчиликларни бартараф этиш учун аҳолини пистачиликка бўлган билимларини ошириш, мавжуд пистазорларнинг хуштаъм, йирикмевали, касаллик ва зараркунандаларга чидамли дарахтларини топиш, илмий кузатишлар олиб бориш ва улардан фойдаланган ҳолда реконструкция ишларини ўтказиш керак бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Эшанкулов Бобомурод Инаятович, Холмуротов Мансур Зарипбаевич, Худайназарова Наргиза Худаяровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMMON INITIAL ERRORS IN GROWING FOREIGN PISTACHIO VARIETIES FROM SEEDS

Interest in forestry, as well as interest in the developed industries of foreign countries, is highly appreciated by the population of our country. Also, the cultivation of pistachio trees is no exception. We noticed typical mistakes when planting pistachio orchards from all imported pistachio seeds. To eliminate these shortcomings, it is necessary to raise awareness of the population about the cultivation of pistachios, to select pistachios that are pleasant to the taste, large-fruited, resistant to diseases and pests, trees existing in pistachio groves. Conduct scientific observations and restoration work using them.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖИЙ ПИСТА НАВЛАРИ УРУҒ АВЛОДИНИ ЎСТИРИШДА КУЗАТИЛАДИГАН ДАСТЛАБКИ УМУМИЙ ХАТОЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ХОРИЖИЙ ПИСТА НАВЛАРИ УРУГ АВЛОДИНИ УСТИРИШДА КУЗАТИЛАДИГАН ДАСТЛАБКИ УМУМИЙ ХАТОЛАР Эшанкулов Бобомурод Инаятович

^.х.ф.ф.д., УХИТИ, Тошкент вилояти

bobomurodovich@mail.ru Холмуротов Мансур Зарипбаевич

^.х.ф.ф.д., ТошДАУ Тошкент вилояти

m. xolmurotov@tdau. uz Худайназарова Наргиза Худаяровна

УХИТИ, Тошкент вилояти xudoyarova2022@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.7212436

Аннотация. Хорижий давлатларнинг ривожланган со^аларига цизщиш каби урмон хужалигига булган цизщиш щм ауолимиз томонидан юцори щсобланади. Шу жумладан хандон писта дарахтларини устириш щм бундан мустасно эмас. Барча хориждан келтирилган писта уругларидан пистазорлар барпо цилишда умумий хатоликлар кузга ташланади. Бу камчиликларни бартараф этиш учун а^олини пистачиликка булган билимларини ошириш, мавжуд пистазорларнинг хуштаъм, йирикмевали, касаллик ва зараркунандаларга чидамли дарахтларини топиш, илмий кузатишлар олиб бориш ва улардан фойдаланган %олда реконструкция ишларини утказиш керак булади.

Калит сузлар. К,имматба%о, сердаромад, нав, Round, Long, Super Long, Jumbo, шакл, хатолар, уругчи, чангчи.

РАСПРОСТРАНЕННЫЕ НАЧАЛЬНЫЕ ОШИБКИ ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ ЗАРУБЕЖНЫХ СОРТОВ ФИСТАШКИ ИЗ СЕМЯН

Аннотация. Среди нашего населения высок интерес к развитым отраслям зарубежных стран, в том чесле велика интерес отраслям таким как лесное хозяйство. Также выращивание фисташковых деревьев не является исключением. Нами было заметено типичные ошибки при посадке фисташковых садов из всех привозных семян фисташки. Для устранения этих недостатков необходимо повысить информированность населения о возделывании фисташки, подобрать фисташки которые приятно на вкус, крупноплодные, устойчивые к болезням и вредителям деревья существующих в фисташковых рощ. Провести научные наблюдения и восстановительные работы с их использованием.

Ключевые слова. Драгоценный, выгодный (приносящий большой доход), сорт, Round, Long, Super Long, Jumbo, форма, ошибки, пыльца, тычинок.

COMMON INITIAL ERRORS IN GROWING FOREIGN PISTACHIO VARIETIES

FROM SEEDS

Abstract. Interest in forestry, as well as interest in the developed industries of foreign countries, is highly appreciated by the population of our country. Also, the cultivation of pistachio trees is no exception. We noticed typical mistakes when planting pistachio orchards from all imported pistachio seeds. To eliminate these shortcomings, it is necessary to raise awareness of the population about the cultivation of pistachios, to select pistachios that are

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

pleasant to the taste, large-fruited, resistant to diseases and pests, trees existing in pistachio groves. Conduct scientific observations and restoration work using them.

Keywords. Precious, profitable (bringing a large income), grade, Round, Long, Super Long, Jumbo, the form, mistakes, pollen, stamens.

Кириш.

Хандон писта дунёнинг купгина мамлакатларида етиштирилувчи кимматбах,о, сердаромад маданий экин тури х,исобланади. Дунё буйича етиштириладиган писта ёнгокмеваси йилига 1 млн тоннадан ошди [9]. Энг куп писта етиштирувчи давлатлар А^Ш, Эрон, Туркия, Хитой ва Сурия х,исобланади. Х,озирги пайтда А^Ш, Туркия, Сурия, Тунис писта етиштириш буйича Эронга ракобатчилик килаётган булсада, дунёда Эрон писталарига булган талаб ва кизикиш катта. Эронда хандон пистанинг 90 га я;ин нави етиштирилаётган булса, шундан жуда куплаб навлари савдо брендлари остида сотилади, буларга Оухади (Round номи билан машхур), Ахмад Агаи (Long), Акбари (Super Long), Кале Гучи (Jumbo), ларни мисол килиб курсатишимиз мумкин [7].

Хандон писта майдонларини кенгайтириш, х,осилдорлигини ошириш учун унинг плантацияларини тугри ташкил этиш, иклим ва тупрок шароитига мос келадиган нав ва шаклларни тугри танлаш, агротехник тадбирларни сифатли ташкил этишни илмий равишда ташкил этиш долзарб масаладир. Бу борада Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти ва Тошкент давлат аграр университети олимлари томонидан бир канча илмий-тадкикотлар амалга оширилиб, ишлаб чикариш сохдлари ва кенг оммага такдим этмокда [1,4,5,6,7,8].

Тадкикот объекти - хориждан келтирилган маданий хандон пистанинг Ахмади, Акбари ва Фандуги уругларидан усган писта дарахтлари, Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти хузуридаги Пистачилик илмий тажриба станциясида барпо этиладиган писта плантацияси.

Тадкикот услубияти - Узбекистон турли минтакаларида устирилаётган хандон пистанинг хорижий навлари - Ахмади, Акбари, Фандугиларни плантациялари, дарахтзорлари, богларда ва ах,оли томоркаларида устирилаётган дарахтлари аникланади. Дарахтларда таксацион тахдил утказилади ва бах,оланади [4]. Ах,оли фикри урганилади.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Хандон писта - Pictacia vera L. - Пистадошлар Anacardiaceae оиласининг Писта Pistacia L. туркумига киради. Бу оила вакиллари таркибида дарахт ва буталар, улар тропик ва субтропик, айрим турлари муътадил иклимли минтакаларда таркалган [2,3].

Мамлакатмиз фукаролари тадбиркорлик, бизнес ва туризм сабабли дунёнинг куплаб мамлакатларида булишади. Хорижий давлатларнинг ривожланган сохдларига кизикиш каби урмон хужалигига булган кизикиш х,ам ах,олимиз томонидан юкори х,исобланади. Шу жумладан хандон писта дарахтларини устириш х,ам бундан мустасно эмас. Мамлакатимизда хориждан келтирилган хандон пистанинг нав уругларидан пистазорлар барпо этишга уриниш бунга ёркин мисол булади. Барча хориждан келтирилган писта уругларидан пистазорлар барпо килишда умумий хатоликлар кузга ташланади. Булар:

-экилган йирик уругдан албатта йирикмева берувчи писта дарахти булади деб ишониш;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

-ёш писта дарахти ёки кучатини кучириб утказишга уриниш натижасида нобуд булиши;

-чангчи ва уругчи дарахтни фарклай олмаслик;

-дарахтлар биологиясини билмаслик сабабли чангчи дарахтларни кесиб ташлаш; -пайванд килиш муддатлари ва усулини билмаслик натижасида майдонда дарахтлар нисбатининг нотугри таксимланиши;

- уругчи дарахтлар х,осилдорлиги ва сифати паст булишини бартараф этиш усулларини билмаслик.

Юкоридаги камчиликларни бартараф этиш максадида бир неча вилоятларда хорижий писта нав уруг авлоди пистазорлар умумий х,олати, вегетацияси урганиб чикилди, таксацион бах,оланди. Бунинг учун Фаргона, Тошкент, Бухоро, ^ашкадарё, Сурхондарё вилоятларидаги хорижий писта навларининг уруг авлодидан барпо этилган пистазорлар ва дарахтлар урганилди.

1-жадвал

Фаргона вилопи 0лтнарнц тумани Повулгон цншлоги Бойкузнев Рузматга царашли Эрондан хелтирилган хандон писта Ахмади нави уруг авлоди дарахтларининг тахсадион курсаткичпари (3x4м)

№ Дарахт Ёши, йил Буйи, м Танаси. м Тана холати. сони Шох-шаооаси, м Сугориш шароити Пайванд холати Мевасинннг шакли Хосилдорлих, 1 дарахт'кг

1. уругчи 8 3,0 0:22 1 3,1x3,2 палый крпинмаган хичих 0,4

2. уругчи 8 з,1 0:22 2 ЗхЗ:2 лалми хртинмаган йирих 0,4

3. уругчи 8 3,7 0:24 2 3,4x3,6 лалми хртинмаган уртача 0,5

4. чангчи 7 2:8 0:2 3 3x3 лалми крпинмаган - -

5. чангчи 8 3:2 0:22 2 3:1х3:2 лалми крпинмаган - -

6. уругчи 8 3:5 0:24 3 3:2х3:4 лалми крпинмаган хичих 0,4

7. чангчи 8 3:0 0:22 3 3:2х3:2 лалми крпинмаган - -

8. уругчи 8 3:0 0:2 2 3:2х3 лалми крпинмаган хичих 0,4

9. уругчи 8 3,1 0,2 3 3,1x3,2 лалми крпинмаган хичих 0,3

10. чангчи 8 3,3 0,2 2 3,2x3,2 лалми хртинмаган - -

2-жадвал

Сурхондарё вилсяги Сариосиё тумаяи Тогчи щшшогн Турахулов Н с сирхон томорка участкаснда Эрондан хелтирилган хандон писта Акбари нави уруг авлоди дарахтларининг таксацион хурсатхичлари (4x6м, д. с. 6 950)

№ Дарахт Ёши, йил Буйи, м Танаси, м Тана холати, СОНЕ Шох-шаббаси, м Сугориш шароити Пайванд холати Мевасининг Шакли Хосилдорлих, 1 дарахт'кг

1. чангчи 23 4,4 0:34 5 4:2x5,0 лалми крпинмаган

2. чангчи 23 4,5 0,32 1 4,2x5,2 лалми крпинмаган

3. уругчи 23 4,2 0,32 5 4,6x5,2 лалми крпинмаган йирих 16

4. уругчи 23 4,4 0,28 5 4,2x5,2 лалми крпинмаган йичих 10

5. уругчи 23 4,8 0,34 1 4,8x5,6 лалми хрлинмаган йирих 18

6. уругчи 23 4,2 0,26 4 4,4x5,4 лалми хрлинмаган уртача 14

7. чангчи 23 5,4 0,32 5 4,4x5,2 лалми крпинмаган - -

8. чангчи 23 5,0 0,26 4 3,6x5,0 лалми крпинмаган - -

9. чангчи 23 5,0 0,30 6 3,8x4,2 лалми хрлинмаган - -

10. чангчи 23 5,2 0,30 1 4,0x4,2 лалми крпинмаган - -

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

3-жадвал

Сурхондарё вилояти Сариосиё тумани Торчи кдшлоги Туракулов Хабибулло томорка участхасида Эрондан хелтирилган хандон листа Ахоари наш уруг аЕлодидарахтларишшгтахсаш10нхурсатхичлари(6х6м, д.с.б 950)

Дарахт Еши. йил Буйи. м Танаси. м Тана холати. сони Шох- шаббаси. м Сугориш шароити Пайванд холати Мевасининг шахли Хосилдорлих. 1 дарахт/кг

1. чангчи 18 5А о=зо 1 5=4х5=2 доимий сугорилади килинмаган

2. уругчи 18 4:8 0:34 1 5:2х5:6 доимий сугорилади килинмаган йирик 30

3. чангчи 18 4=2 0:26 4 5:4х5:4 доимий сугорилади килинмаган

4-жадвал

Капщадарё еилояти Нишон тумани Янги Нишон шадарчаси Шодлик кучаси 1 уй Эпщооилое Келдиёр юморка участхасида Эрондан хелтирилган хандон писта Ахмади нави уруг авлоди дарахтларннинг тахсанион хурсатхичлари (3 м)

Дарахт Еши, йил Буйи, м Танаси, м Тана холати, сони Шох- шаббасН: м Сут-ориш шароити Пайванд холати Мевасининг шахли Хосилдорлих, 1 дарахт/кг

1. уругчи 6 3:0 0,22 1 3,4x3,2 лалми хдлинмаган йирик 0,4

2. чангчи 6 3,1 0,22 2 3x3,2 лалми килинмаган - -

3. чангчи 6 3:7 0,24 2 3,2x3,2 лалми кдлинмаган - -

4. чангчи 6 3:8 0,2 3 3,2x3,2 лалми кдлинмаган - -

5. чангчи б 3,2 0,22 2 3,1x3,2 лалми килинмаган - -

6. чангчи 6 3:5 0,24 3 3,2x3,4 лалми к^ьшнмаган - -

7. чангчи 6 3:0 0,22 3 3,2x3,2 лалми килинмаган - -

8. чангчи 6 3:2 0,2 2 3,2x3,2 лалми килинмаган - -

9. чангчи 6 3.2 0.2 3 3.2x3.2 лалми килинмаган - ИЯ \

10. уругчи 6 3:2 0,2 2 3,0x3,2 лалми килинмаган хичих 9Ло5

раздел "Параметры1

Сурхондарё вилояти Сариосиё тумани Тогчи кишлоги Туракулов Носирхон томорка участкасида Эрондан келтирилган хандон писта Ахмади нави уруг авлоди нисбатан йирик ва тулик хосилга кирган дарахтлар эканлигини куришимиз мумкин. Дарахтлар денгиз сатхидан 950 м баландликда, сугорилмасдан устирилади. Йирик мевали дарахтларни кайд этдик ва бу дарахтларда уртача хосил 16 кг эканлигини аникладик. Уругчи дарахтлар-40%, чангчи дарахтлар - 60% ни ташкил килади. Дарахтлар пайванд килинмаган.

Сурхондарё вилояти Сариосиё тумани Тогчи кишлоги Туракулов Хабибулло томорка участкасида Эрондан келтирилган хандон писта Акбари нави уруг авлоди дарахтларининг таксацион курсаткичларини аникладик. Ушбу хонадонда 3 та йирик дарахт булиб бунда иккита чангчи ва битта уругчи дарах т мавжуд. Эътиборли томон 2021 йилда ушбу уругчи дарахт 30 кг писта ёнгокмеваси (тозаланган, куритилган) хосилини берган. Бу дарахтлар сугориладиган майдонда усади. Пайвандланмаган.

^ашкадарё вилояти Нишон тумани Янги Нишон шахарчаси Шодлик кучаси 1 уй Эшкобилов Келдиёр томорка участкасида Эрондан келтирилган хандон писта Ахмади нави уруг авлоди дарахтлари холати яхши, касаллик ва зараркунандалар билан зарарланиш холати кайд этилмади. Дарахтлар хосилга кириш арафасида. Х,озирча битта дарахтда йирик мева бериши кузатилди.

Бу камчиликларни бартараф этиш учун ахолини пистачиликка булган билимларини ошириш, мавжуд пистазорларнинг хуштаъм, йирикмевали, касаллик ва зараркунандаларга чидамли дарахтларини топиш, илмий кузатишлар утказиш ва улардан фойдаланган холда реконструкция ишларини утказиш керак булади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ХУЛОСА. Утказилган таксацион тахлиллар ва писта устирувчи хаваскорлар билан сухбатлардан юкоридаги хато ва камчиликларни бартараф этиш учун ахолини пистачиликка булган билимларини ошириш, мавжуд пистазорларнинг хуштаъм, йирикмевали, касаллик ва зараркунандаларга чидамли дарахтларини топиш, илмий кузатишлар олиб бориш ва улардан фойдаланган холда реконструкция ишларини утказиш керак булади.

REFERENCES

1. Ботман E. К. Роль международного сотрудничества в развитии фисташководства в Узбекистане // Материалы Республиканской научно-практической конференции, посвященной 80-летию д.с.-х.н. Чернова Г.М. - Ташкент, 2016. -С. 51-54.

2. Булыгин Н.Е "Дендрология" Ленинград "Агропромиздать" 1991 с.269

3. Кайимов А., Бердиев Э.Т. Дендрология. -Тошкент: Фан ва технология, 2012. - 132134 б.

4. Холмуротов М.З., ^айимов А., Чернова Г.М., Тураев А. Хандон писта плантацияларини барпо этишда унинг истикболли шакл ва навларини асослаш. -Тошкент, 2012. - 40-84 б.

5. Чернова Г.М., Ботман Е.Г., Николяи Л.В., Туляганов Т.Э. Рекомендации по выращиванию плантаций фисташки настоящей на сортовой основе в аридных предгорьях Узбекистана. - Ташкент, 2014. - С. 27-50.

6. Чернова Г.М., Хамзаев А.Х., Эшанкулов Б.И., Шайматов О.А. "Гарбий Тянь-Шаннинг тог олди лалмикор ерларида хандон пистани саноат плантацияларида устириш технологиясини такомиллаштириш".- Тошкент, 2019

7. Hamzayev A. K., Eshankulov B. I., Kholmurotov M. Z., Inomova M. M. Study on cultivation of pistachio (Pistacia vera L.) seedlings in containers //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2020. - Т. 614. - №. 1. - С. 012119.

8. Kayimov A., Kholmurotov M. Z., Eshankulov B. I. Justification of prospective pistachio (Pistacia vera L.) varieties and forms while creating plantations in Uzbekistan //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 939. -№. 1. - С. 012037.

9. https://www.worldatlas.com/articles/top-pistachio-consuming-countries.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.