CC BY
26
УДК 398(470.621) : 821.352.3
ББК 82.3(2=Адыг)
Ч 17
Чамоков Т.Н.
Доктор филологических наук, профессор кафедры русской филологии Адыгейского государственного университета, e-mail:miral406@mail.ru
О совмещении языческих и христианских религиозных образов и мотивов в древнеадыгских песнях-заклинаниях
(Рец ензирована)
Аннотация:
Известно, что в устном поэтическом творчестве адыгов большое место занимают жанровые модификации песни, в связи с чем ставится задача осветить вопросы, связанные с отражением в древнеадыгских песнях-заклинаниях языческих и христианских мотивов и образных средств. Данные, полученные в рамках исследования, основанные на изучении многочисленных отечественных источников и периодических изданий, охватывают архаический пласт народных песен, отражают проявившиеся в нем признаки языческого верования в условиях устоявшегося многобожия, дают характеристику трансформации христианских мотивов, также оказавших влияние на устную прозу и поэзию народа. Языческие и христианские мотивы и образные средства, как считает автор, оказали особо сильное влияние на формирование жанровых форм песни-заклинания. Методика анализа, опирающаяся на комплексный подход, совмещающий принципы историко-литературного и сравнительно-типологического методов исследования, помогает раскрыть художественные особенности отдельных фольклорных произведений и соотнести их с теоретическими проблемами устного народного творчества как феноменального эстетического явления. Уточняются истоки и характер художественных форм песен-заклинаний и расширяется, таким образом, представление о жанрах адыгского фольклора, что содействует определению национального своеобразия общеадыгского фольклора. Результаты анализа и авторские выводы могут быть использованы при исследовании теории и истории фольклора и литературы.
Ключевые слова:
Устно-поэтические языческие архетипы, синкретизм, трансформация христианских образов, совмещение традиционных и обретенных типов и мотивов, средневековый, культурно-исторический контекст, фетишизация креста.
Chamokov T.N.
Doctor of Philology, Professor of Department of the Russian Philology, the Adyghe State University, e-mail: miral406@mail.ru
On combination of Pagan and Christian religious images and motives in the ancient Adyghe songs incantations
Abstract:
It is well known that in oral poetic creativity of Adyghes, genre modifications of a song figure prominently. In this paper we put the task to clarify the questions related to reflection
in the ancient Adyghe songs incantations of Pagan and Christian motives and figurative means. The data obtained within the research, based on studying of numerous domestic sources and periodicals cover archaic layer of national songs, reflect the signs of pagan belief shown in it in the conditions of the settled polytheism, and give the characteristic of transformation of the Christian motives which also exerted impact on oral prose and poetry of the people. Pagan and Christian motives and figurative means, in the author's opinion, exerted especially strong impact on formation of genre forms of a song incantation. The analysis technique relying on the integrated approach, combining the principles of historical-literary and comparative - typological methods of research helps to reveal art features of separate folklore works and to correlate them to theoretical problems of folklore as phenomenal esthetic phenomenon. Work specifies sources and character of art forms of songs incantations and expands, thus, idea of genres of the Adyghe folklore that promotes definition of a national originality of the all Adyghe folklore. Results of the analysis and author's conclusions can be used in investigating the theory and history of folklore and literature and in development of textbooks and education manuals.
Keywords:
Oral and poetic pagan archetypes, syncretism, transformation of Christian images, combination of the traditional and found types and motives, medieval, cultural and historical context, fetishization of a cross.
Ижъым-ижъыжьым къыщегъэжь-агъэу адыгэ лъэпкъым тарихъ гъогоу къык1угъэр къызыщылъагъоу тэ къыднэсыжьыгъэхэр 1оры1 уатэхэр
ары. Тхыбзэ зы1эк1эмылъ адыгэхэмк1э ахэр амалыш1оу щытыгъэх, лъэхъанхэр зэрапхыхэу, лъэпкъ ш1эжьым имаш1о амыгъэк1уасэу, къин мыухыжьхэр къызэпачынхэмк1э, агу мык1одэу апэк1э лъык1отэнхэмк1э 1эзэгъу уцхэу, щы1эныгъэм ищхэпсхэу. Адыгэ 1оры1уатэхэм, орэдхэм яанахь ижъырэ къат щыщых мэджусый диным итхьабэхэм афэгъэхьыгъэ орэдыжъхэр. Синкретизмэр зыпкъырылъ орэдхэм алъэпсагъэр тхьэлъэ1у псалъэр арыгъэ. Ч1ыгур алэжьэу, былымхэр бэу ахъухэу псэущтыгъэ адыгэ лъэпкъыхэм ямэджусый тхьэхэм афэшъыпкъагъэх, илъэс мин пчъагъэхэм къак1оц1 ахэр ащыгъупшагъэхэп, агурэ апсэрэ щыщы хъугъэхэу чиристэн диным ифэмэбжьыми, ислъамым ихэбзэ зэгъэк1угъэ-пхъаши къапхыращыгъэх ежьхэм ятхьэхэу яныдэлъфыбзэк1э зыдэгущы1эщтыгъэхэу, ящы1эныгъэ щыщ хъугъэ Созэрыщ, Тхьэгъэлыдж, Мэзытхь, Псатхь, Ахын, Амыщ, Зек1отхь, Джэныкъогуащ
ык1и ащ нэмык1хэр. Мыхэр зэк1э адыгэхэм ящы1эк1э-псэук1э, адыгагъэм ык1уц1 шъыпкъэ щыщ хъугъэхэу щытыгъэх. Тарихъыр пштэмэ а тхьэхэм игъэк1отыгъэу зызщаушъомбгъугъэ лъэхъани щы1агъ. Орэдхэу, 1оры1уатэхэу къыднэсыжьыгъэхэм ар къаушыхьаты.
«Уегуцэфэнэу щыт адыгагъэм инэ-шэнэ зырызхэр ижъырэ-ижъыжьым, -етхы зэлъаш1эрэ къэбэртэе ш1эныгъэлэ-жьэу Бгъэжънэкъо Бэрэсбый, - илъэхъа-нэу, хьатххэм, мэотхэм зяш1угъощтыгъэ зэманхэм къадежьэгъэным. Ау нахь зи-ушхунышъ, лъэпкъым ищы1эныгъэ илъ-эныкъо пстэуми купк1 афэхъуныр адыгагъэм ыпшъэ ифэу зыхъугъэр гурыт л1э-ш1эгъухэр арын фае (У-ХУ л1л1.). Сыда п1омэ, мы лъэхъаныр ары лъэпкъзык1ы-ныгъэр, лъэпкъ зэк1эугъоен 1офыгъо-хэр адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ ящы1ак1э теубытагъэ хэлъэу зыщырек1ок1ыгъэщ-тыр. Зэрылъэпкъэу зэрыгъозэрэ зэфы-щытык1эу лъэпкъым хабзэ фэхъугъэр лъэпкък1оц1 щхэпсэу, лъэпкъгъэпс ама-лэу афэхъугъ. Арэу къыч1эк1ыщт къыз-хэк1ыгъэр хэбзэ гъэуцугъэ афэхъугъэ ду-нэе тетык1эу, щы1эк1э-псэук1эр къызэра-1орэ терминыр лъэпкъыц1эм, этнонимым
къызэрэтек1ыгъэр... Адыгагъэр, адыгэ-хэр фэшъхьафрэ лъэпкъыхэм ахэзымыгъ-эк1уак1эхэу, къызэраш1эжьыхэрэ шап-хъэ хъугъэ. Я ХУШ-рэ л1эш1эгъум адыгагъэр щы1эныгъэм ылъэныкъо пстэури къэзгъэгъунэрэ системэу хъугъэ» [1: 87]. Мы лъэныкъор апэу къыхэзгъэщи зэхэзы-фыгъэр зэлъаш1эрэ къэбэртэе ш1эныгъэ-лэжьэу Нало Заур ары. Ащ итхыгъэу «У истоков песенного искусства адыгов» зы-фи1оу тхылъыбэмэ къадэхьагъэр мы сит-хыгъэ 1эубытып1э ш1агъо щыхъугъэшъ, нахь къыхэзгъэщы сш1оигъу [2: 7-108]...
Нэгъумэ Шорэ, Хъан-джэрые, Шэртэнэ Аскэрбый, Нало Заур, Азэмэ-тэ Мин-Къутас атхыгъэхэм уащырехьы-л1э мыщ фэдэ зэфэхьысыжь гупшысэ: ти-эрэ игурыт л1эш1эгъухэм адыгэхэм зэ-халъхьэгъэ 1оры1уатэхэм, аусыгъэ орэд-хэм чиристэн диным ифэмэ-бжьымэ хэп-ш1ык1эу къатырихьагъ; я Х-рэ - ХШ-рэ л1эш1эгъухэм мэджусый диным - тхьэбэ я1эным - есэгъэ адыгэ лъэпкъыхэм, ана-хьэу Хы Ш1уц1э 1ушъом щыпсэухэрэм, чиристэнхэм агъэлъэп1эрэ Христосрэ ащ и1умэт шыихъхэмрэ ац1эхэр ятхьэлъ-э1у хагъахьэх, Тхьэшхом «ил1ык1охэк1э» ахэр алъытэхэу яорэдхэм, я1оры1уатэхэ-махэр ащыщы мэхъух. Тхьабэ зи1э ады-гэхэмк1э ащ фэдизэу къин къыпымык1эу чиристэн тхьэлъанэр тхьэлъэ1у-орэдхэм ащыщ хъущтыгъэх: Христос Аущэджк1 э еджагъэх (урым гущы1эу «Аус-Гергым» техыгъэу); Марие Мерэмк1э еджагъ-эх, Илья - Ельк1э аштагъ, ежь адыгэхэм аш 1 ыщтыгъэ пхъэ зэтедзагъэу агъаш 1 ощ-тыгъэм зэрэфэдэм къыхэк1эу къащым «джорк1э» еджагъэх. Ежьхэ ятхьэхэу Со-зэрыщ, Псатхь, Тхьэгъэлыдж, Мэзытхь, Амыщ, Ахын, Зек1отхь адыгэхэр сы-дигъок1и афэшъыпкъагъэх, ахэр Тхьэшхом «ил1ык1о» хьалэмэтхэу, ренэу узэлъ-э1унхэ фаеу алъытэщтыгъэ, ахэм афэгъ-эхьыгъэ тхьэлъэ1у-орэдхэр тыдэк1и апэ рагъэшъэу къыща1ощтыгъэх. Ахэм ягъу-сэу ящы1эныгъэ къек1урэ чиристэн шы-ихъхэ ац1эхэри ялъэ1у хагъахьэщтыгъ.
Къытлъы1эсыжьыгъэ ижъырэ
тхьэлъэ1у орэдым Аущэдж (Христос) и1умэтхэм ащыщэу Илья ыц1э мыщ фэ-дэу тыщырехьыл1э:
О, Тхьэшхо, о Ель, ти Ерэтыкъу! Тыкъу-мыкъур зи1аш, Зи1ашэ л1ыук1, Шыблэр зиуан Шыгъожъым ытхы утепк1! Уишылъэужы Маш1ор къык1эустхъук1ы. Уиодыджын макъэ Бзэджэ-наджэхэр Зэбгырегъэхъушъуты! О, Ель, о, Ерэтыкъу! Тыкъу-мыкъур зи1аш, Зи1ашэ л1ыук1, Зэогъум л1иблыр еук1ы. Адыгэ къэ1уак1э зи1э хъугъэ шы-ихъэу Илья ыц1эрэ Ерэтыкъоу Тхьэшхом и1офтабгэу, узыш1омык1ыщт шыу бэла-хьым ыц1эрэ зэгъусэхэу орэдым зэрэхэ-тым гу лъытэгъуаеп. Ерэтыкъо Тхьэшхом ил1ык1у, ар шыу мэхъадж, бзаджэ зыш1агъэр ащ 1эк1эк1ырэп, Елыр ащ ренэу игъус зэрызафэр къыушыхьатэу. «О, Ель, о Ерэтыкъу» зыфи1орэ сатырэу т1о къык1и1отык1ыжьырэм а зэфэгъэ-зэгъусэныгъэр зэхыуегъаш1э, 1упк1эу къыхегъэщы. Зэфэгъэдэнымрэ гипербо-лэмрэ къэ1ок1э амал шъхьа1эу мы орэдым щыпхырыщыгъ. Мыр ижъырэ адыгэ пщыналъ тиэрэ игурыт л1эш1эгъухэм ащызэхалъхьагъэу, ызыцыпэ къытлъы1э-сыжьыгъэу. Мы орэдыжъыр нахь игъэ-к1отыгъэу зэрэщытыгъэм уегуцафэ, Ау-щэдж къаным фэгъэхьыгъэ фэдэу ар ед-зыгъо заулэ хъущтыгъэк1э енэгуягъо. Сы-дэу пш1ын, лъэхъанхэм яорхэм ахэк1о-дагъэхэм а орэдхэри ащыщых...
Мерэм имафэу бэрэскэшхом тефэ-рэм тхьэлъэ1у аш1ыти, шъоум ик1эщын фежьэщтыгъэх. Бжьа1ор къаухъурэй-ти, а1апэхэр зэрэ1ыгъэу «Шъоук1эщ орэ-дыр» зэк1эми къа1ощтыгъ: Бжьэпч1ы мафэм Мэзгуащэ типщэрый, Бжьэмэташъхьэм Нэсэу шъоур къытфыреи!
Зышэкуанэр шэконишъэу Тхьэм къытфеш1! Зышэкуанэр Шэконишъэу, Яшъэнэрэ
Шэкуанэм къехъурэр Зиусхьан Мерэм!
Орэдым иублап1э Мэзгуащэ апэ ыц1э къызэрэри1орэм мэхьэнэ гъэнэфагъэ и1: Мэзытхьэу лъэк1ышхо зи1эм Мэзгуащэ ишъхьэгъус, ицыхьэш1эгъу, и1эпы-1эгъу. Мерэм (шыихъэу Мария) бжьэхэм абзэ еш1эшъ ит1ум ягъус, бжьахъохэм адэ1эпы1эшъ мэфэ реным ягъус. Арэущ-тэу зэрэщытым бжьэхэри егъэрэхьатых, зыми пэрыохъу фэмыхъухэу шъоур к1а-щы. «Мерэм имафэ» фабэу, ош1оу щы-тыщтыгъ, к1элак1эхэмрэ пшъэшъэжъы-ехэмрэ шъоф къэгъагъхэр бжьа1ом къа-хьыщтыгъ. Бжьахъом ахэр шъоук1э ыхьа-к1эщтыгъэх. Шъоур зашхык1э, к1элэц1ы-к1ухэм шъоупсыр бжьа1ом ичэу ш1ы-хьагъэ тыраутхэзэ орэд къа1ощтыгъ: Зышэкуанэр Шэконишъэу Тхьэм къытфеш1! Мерэм мафэр Къытфэрэш1у, Къытфэрэш1у!
А гущы1эхэр къыза1уахэк1э шъоу-к1эщ тхьаматэм к1элэц1ык1ухэм джыри шъоу къаритыщтыгъ. Ащ нэужым «Мерэм имафэ» уджхъураек1э аухыжьыщ-тыгъ. Къызэра1орэмк1э, мэкъуогъу мазэм иапэрэ бэрэскэшхо а шъоу к1эщ мафэр ты-рагъафэщтыгъ, дунаир къэзгъэкъэгъагъы-рэ Тхьэшхоу Мерэм ц1ыфхэм къафэзгъа-к1орэм игуапэ агъэхъуным фэш1. Бжьэу къэпч1ыгъэхэр Тхьэшхом къафигъэбэгъ-уагъэу алъытэти бжьахъохэр зэде1эхэзэ бжьэмэтак1эхэм шъоупс адаутхэти фэ1а-зэхэу адагъахьэщтыгъэх. Ащ лъыпытэу Мерэм иорэд къа1озэ к1элак1эхэм уджым падзэжьыщтыгъ. Сятэ янэшэу Бислъан-гъур Бирамэу бжьэхъуным хэш1ык1 ин фызи1агъэм къызэри1ожьыщтыгъэмк1э, пшъэшъэжъыехэм а мафэм шаком ныс-хъапхэр ахаш1ык1ыти ядэжь ахьыщтыгъ,
тыгъэм фэгъэзэгъэ шъхьангъупчъашъ-хьэм тырагъэуцощтыгъ. Джэгунхэ зыхъу-к1э нысхъапыр аштэти орэд къа1ощтыгъ: Удж, удж, удж маф, Мыфэмыфыр къытхэрэхь, Къытхэхьагъэр к1эмыгъожь, К1эгъожьыгъэм къегъэзэжь. Къэзгъэзэжьрэр ти Мерэм, Удж, удж, шъудеудж! Мы орэдымк1э Мерэм зэращымыгъ-упшэрэр, къэк1ощт гъэми ащ зэрежэхэрэр ахэм къагъэлъагъощтыгъ, къафэш1унэу к1элъэ1ущтыгъэх. Орэдэу къа1орэр Мерэм зэхехэу гугъэщтыгъэх.
Дин дунэееплъык1эхэу адыгэхэм я1агъэхэр къызэхифыхэзэ ш1эныгъэлэ-жьэу Зэфэс айдамыр хигъэунэфык1ыгъ-агъ: «Мерэм загъэмэфэк1ыщтыгъэ мафэ-ми зэк1э къэзэрэугъоигъэ ц1ыфхэр тхьэ зыфелъэ1ущтыгъэхэр гъэбэжъу хъунэу, псэуныгъэ я1энэу ары. Мерэм мафэр зыгъ-эмэфэк1ыщтыгъэхэм к1элэ-гъуалэхэр къябэк1ыщтыгъэх. Ахэр тхьэлъэ1у ужым зэрэугъойхэти, орэдхэр къа1омэ зэрэгъ-эчэфхэзэ унагъохэр къак1ухьэщтыгъэх ык1и зарагъэхьак1эщтыгъэ. Джы къызнэ-сыгъэм ц1ыфэу гупсэфып1э зыгъотыгъэр «Мерэм икушъэ ифагъэк1э» алъытэ. Ащ нэмык1эу мафээмэ ац1эхэми ахэбгъотэщт Мерэм мафэри: бэрэскэшхор анахь мэфэ огъулэу алъытэ. 1оры1уатэхэм бэрэ уапэ къащифэу къыхэк1ы Мерэмым Мерисэ-к1э еджэхэу. А Мерисэр ыпшъэк1э зи-гугъу къэтш1ыгъэ 1офыгъуабэхэм анэмы-к1эу бжьэхэм, бжьэхъун 1офхэм я1эшъ-хьэтетыгъэу ары зэра1орэр. Мерисэм бжьэхэм абзэ къыгуры1ощтыгъэу 1оры-1уатэм бэрэ игугъу къеш1ы. Мерисэ Мелисс ы1оу грекхэм тхьэу я1агъэм еупхы-мэ пш1оигъоу уеш1ы» [3: 444].
Щэрджэс ш1эныгъэлэжьэу Мыжей Михаил ары бжьэхэм ятхьэу Мерэм фэгъ-эхьыгъэ орэдыр апэу зытхыжьыгъагъэр. Ащ мырэущтэу къыхигэщыгъагъ: «Чри-стэн диным къыздихьа Тхьэанэ (Тхьэна-нэ) Марие (Хьисэ пегъымбарым и анэм) и лъэужщ; адыгэм и диным къызэрэхэ-щымк1э, Мерэм и 1эмыш1э илъщ мэкъ-
умэщыр, бжьэхъуныр, бэвыр, нэгъощ1 хъугъуэф1ыгъуэхэр, узыншагъэр, насы-пыр. Чристэн тхьэгуащэм и лъэужьу зэ-рэщытым (иц1эр зэрызэщхьым нэмыщ1у) щыхьэт техъуэхэм ящыщщ ар Тхьэшхуэм и анэу зэрыжа1эр» [4: 211].
Мы тхылъым къыдэхьагъ къэбэртэе чиристэнхэм Мерэм фэгъэхьыгъэ орэдэу джы къызнэсыгъэми къа1орэр. Ахэр чы-лысым мак1охэшъ, унэ къопипл1ыр къа-к1ухьэзэ тхьэлъэ1у орэдыр къа1о: Мерэм нэхум и бгъэр дыщэщ, Мерэм къанмэ и бгъэр дыщэщ Ар уи дыщэ джабэм дыкъыщ1энбэрэ Уэр дыкъыщ1эбнэрэк1э шъхьащэ пху-
ДОЩ1,
Уэр дыкъыбщ1эбнэрэк1э шъхьащэ пху-дощ1 [5: 213].
Иисусэу адыгэхэр Аущэджк1э (Хьи-сэк1э) зэджэхэрэ пегъымбарым зэрянэр къыхагъэщэу къэбэртэе чиристэнхэр тхьэ зэрелъэ1ухэрэм мы орэдыр ишыхьат.
Хы Ш1уц1э 1ушъом щыпсэурэ адыгэ лъэпкъхэм мэджусый диныр нахьыбэ-рэ ахэлъыгъэу зэрэщытыгъэр ш1эныгъ-элэжьхэм къыхагъэщы. Мыщ пыдзагъэу къэ1огъэн фае хы1ушъо шапсыгъэхэм чиристэн диныр нахь апкъырыхьагъэу зэрэ-щытыгъэр. Яорэдыжъхэмрэ я1оры1уатэ-хэмрэ ар къаушыхьаты. Къащыр ятхьэлъ-э1ухэм ахэм ащагъэфедэу апэ рагъажьэ, «тхьэи1опщыхэр» - шэуджэнхэр я1агъэх, ахэм а1орэмк1э къурмэнхэр аш1ыщтыгъ-эх. Тиэрэ ыпэк1э гъогу зэхэк1хэм къушъ-хьэ дэк1ып1эхэм къопипл1 зи1э мыжъо-сынхэр - джорэхэр - шапсыгъэхэр къыз-тек1ыгъэхэ зиххэм агъэуцущтыгъэх. А чиристэн къащым ехьыщыр джорэм ыкъ-уапэхэмк1э къыгъэлъагъощтыгъ ч1ыр, псыр (хыр), ор (ошъогур), къушъхьэр (мэ-зыр). Нахь ыужы1ок1э джорэр адрэ адыгэ лъэпкъхэми - керкетхэми, джэндэрхэми, к1ахэхэми, бэслъынэйхэми - агъэфедэу фежьэ, орэдхэри фызэхалъхьах. Шъоф-рыс адыгэхэм пэсэрэ къосэгъу гъогужъ-ым тырагъэуцощтыгъэ «джорэм» къыгъэлъагъощтыгъ лъэныкъуипл1ыр: къы-блэр, темырыр, къохьап1эр, къок1ып1эр.
Ау щытми шапсыгъэ лъэныкъом гущы-1эу «джорэр» нахь щагъэфедэу, нахь къа-хэнагъэу щытыгъ. Бзэ ш1эныгъэлэжьэу Мэрэтыкъо Къасимэ къызэритхыжьыщ-тыгъэмк1э, «джорэм» къытек1ыгъэ ч1ы-п1ац1эхэр шапсыгъэ шъолъырым джы-ри и1эх: Джорэчъыг (тхьэлъэ1уп1э мэзым хэт), джорэкъотх (чылагъоу Агуе рек1о-к1ырэ къушъхьэтх), Джорэкъопс (псыхъо къочъ ц1ык1ум ыц1), Джорэ тхьэлъэ1уп1 (Джорэ мэзым щыщ гъэхъун).
Пхъэм хэш1ык1ыгъэ «джорэр» (къащыр) агъэуцути язырызыгъоу ц1ыфхэр маш1ом елъэщтыгъэх ык1и мы орэдыр къа1ощтыгъэ:
Ое-ра-ера-ера-о-рай! Джорэр тик1эгъэкъонэу Маш1оми телъэба, Ое-ра-ера-ера-о-рай! Лъэрэтемытэу къытфэсыба Ерэтыкъоу Джор-Джор! Тишэнджыхэр тфимыщыжьхэу Тилэжьыгъэ тфэгъэбагъу, О, Ерэтыкъоу Джор-Джор! Ое-ра-ера-ера-о-рай!.. Мыщ къегъэлъагъо пэсэрэ адыгэхэм джорэм (къащым) к1оч1э хьалэмэт хэлъэу зэралъытэщтыгъэр, ялэжьыгъэ бэгъоным пае тхьэ елъэ1ухэ зыхъук1э ар зэрагъэфе-дэщтыгъэр. Мэджусый диныри чиристэн диным щыщ къащыри ахэм зэдагъэфе-дэщтыгъ; гъаблэм, узхэм защаухъумэным фэш1 къащыр ахэм агъэфедэщтыгъ.
Синкретизмэм ишъолъыр щыщ ижъырэ орэдыжъхэр тхьэлъэ1у псалъэу щытыгъэх, ц1ыфэу къэзы1охэрэр къыдэ-уджыхэу нахьыбэрэмк1э. Ащ къыхэк1эу ахэр нэмык1ыбзэк1э зэбдзэк1ынхэр къин дэд, адекватнэ мэхьани шъуашэу я1эми лъэшэу фыкъоныгъэ афэхъу. Зэлъаш1эрэ къэбэртэе ш1эныгъэлэжьэу Гут1э Адамэ мырэущтэу етхы: «При переводе адыгского фольклорного текста мы часто сталкиваемся с ситуацией, когда адекватный перевод с соблюдением особенностей языкового мышления и тем более ритма художественных тропов оказывается невозможен. В этом случае важным и необходи-
мым дополнением к переводу может быть развернутый комментарий... Грамотный, адекватный научно-фольклористический перевод, с одной стороны, обеспечивает актуализацию языковых (фразеологических, идиоматических) особенностей, с другой - аналитическое толкование концепта, образа, мотива, сюжета. Это осо-
бенно актуально для современных культурологических поисков национального «образа в себе», выявления специфики национального мышления и психологии» [6: 90-91]. Гут1э Адам зыфи1орэм демыгъэштэн плъэк1ынэп, къы1этыгъ-эр зигъо хъугъэ 1офышху. Ащ изэхэфын 1офш1эгъэ шъхьафи епэсыгъэу сеплъы.
Примечания:
1. Бгажноков Б. Адыгский этикет в системе современного школьного обучения // Псалъ = Слово. Майкоп, 2012. № 9 (12). С. 83-96.
2. Налоев З.М. Этюды по истории культуры адыгов. Нальчик: Эльбрус, 2009. 653 с.
3. Религиозные верования адыгов: хрестоматия исследований. Для средних и высших учеб. заведений / сост. А.Х. Зафесов. Майкоп: Изд-во АГУ, 2001. 638 с.
4. Мижаев М.И., Паштова М.М. Энциклопедия адыгской (черкесской мифологии (Боги, герои, культы, представления). Майкоп, 2012. 408 с.
5. Там же.
6. Гутов А.М. К проблеме перевода адыгского фольклорного текста // Вестник Адыгейского государственного университета. Сер. Филологии и искусствоведения. Майкоп, 2012. Вып. 2 (99). С. 87-92.
References:
1. Bgazhnokov B. Adyghe etiquette in the system of modern schooling // The Word. Maikop, 2012. No. 9 (12). P. 83-96.
2. Naloev Z.M. Sketches on the history of Adyghe culture. Nalchik: Elbrus, 2009. 653 pp.
3. Religious beliefs of Adyghes: a reader on studies. For secondary and higher schools / comp. by A.Kh. Zafesov. Maikop: ASU publishing house, 2001. 638 pp.
4. Mizhaev M.I., Pashtova M.M. Encyclopedia of Adyghe (Circassian) mythology (gods, heroes, cults, concepts). Maikop, 2012. 408 pp.
5. Ibid.
6. Gutov A.M. On the problem of translation of Adyghe folklore text // Bulletin of Adyghe State University. Ser. Philology and the Arts., 2012. Iss. 2 (99). P. 87-92.
