476Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
"OMMAVIY MADANIYAT" VA UNING YOSHLAR ONGIGA TA'SIRI
I.Xoliqova -
Milliy g'oya: manaviyat asoslari va huquq talimi yo'nalishi 2-kurs talabasi
Bugun biz tez sur'atlar bilan o'zgarayotgan, oldingi davrlardan tubdan farq qiladigan o'ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Globallashuv - bu eng avvalo, hayot sur'atlarining beqiyos darajada tezlashuvi1, jamiyat hayotining barcha sohalariga bevosita ta'sir etayotgani bilan belgilanadi.
O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov "Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch" asarida shunday yozgan edi: "Ayni paytda hayot haqiqati shuni ko'rsatadiki, har qanday taraqqiyot mahsulidan ikki xil maqsadda -ezgulik va yovuzlik yo'lida foydalanish mumkin" 2.
Bugun dunyoda internet imkoniyatlaridan ko plab kuchlar o z manfaatlari yo lida foydalanmoqdaki, natijada zo ravonlikka, milliy qadriyatlarimizga zid bo'lgan ma'naviy va axloqiy xususiyatlarga asoslangan "ommaviy madaniyat" namunalarini targ'ib qilish vositasida ma'naviy qadriyatlarning devalvatsiyasi, kishilar, ayniqsa yoshlar ma'naviy, axloqiy va ijodiy imkoniyatlarining pasayib ketishi xavfi yuzaga kelmoqda, bu esa oz navbatida yangi texnologiyalarning, jumladan, axborot texnologiyalarining joriy qilinishi va qo'llanilishi uchun mehnat manbalarini tayyorlashni ahamiyatli ravishda murakkablashtirmoqda. Bu jarayonlar erkinlikni yo'qotishdan qo'rqish, ortib borayotgan yakkalanib qolish, odamlarning begonalashuvi va zamonaviy insonning global kommunikatsiyalarga boglanib qolishi natijasida vujudga kelayotgan yolg'izlik hissi faol ravishda namoyon bo'lmoqdaki, bunga ayniqsa internet tarmog'ining "virtual shaxs" va "internet-tobelik" kabi hodisalari ham ta'sir ko'rsatmoqda. Mazkur hodisalar oqibatida barcha ijtimoiy aloqalar ham shuningdek, virtual tabiatga ega bolmoqda. 3.
Ilgari insoniyat o'zaro ziddiyatlarda qurol - yarog'ning turli ko'rinishlaridan foydalangan. Hozirgi zamondagi eng katta xavf insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurash tusini oldi. Endilikda yadro poligonlarida emas, mafkura maydonlarida bo'layotgan kurashlar ko'p narsani hal qiladi. Ayni paytda g'oyaviy - mafkuraviy kurashlar yer yuzini, barcha mintaqa va mamlakatlarni qamrab olmoqda. Bugun bu jarayonlardan biror kishi yoki mamlakat chetda qolmaydi. Ayniqsa, diniy ekstremizm, fundamentalizm va boshqa axloqsizlik g'oyalarini kishilar ongiga singdirishdan iborat mafkuraviy - ma'naviy tajovuzlar
1 LA.Karimov. Yuksak ma'naviyat yengilmas kuch. Toshkent. Ma'naviyat - 2008. 77-bet.
2 LA.Karimov. Yuksak ma'naviyat yengilmas kuch. Toshkent. Ma'naviyat - 2008. 77-bet.
3 F.Ibrohimov. Axborotlashgan jamiyatda inson begonalashuvining falsafiy tahlili. Magistrlik dis: -2018. 11-bet
December 1
653
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
mintaqaviy va umumbashariy muammo darajasiga chiqib, unga qarshi mafkuraviy immunitetni shakllantirishni taqozo qilmoqda.
"Ommaviy madaniyat" nima o'zi? Uning jamiyatga va kelajakka foyda - ziyoni qayerda ko'rinadi? Uni targ'ib etuvchilarning maqsadi nima? "Ommaviy madaniyat" ma'naviy tanazzulning debochasidir. Uni targ'ib qiluvchilarning asl maqsad va niyatlari ham qaysidir millat yoki xalqni ma 'naviy jihatdan inqirozga uchratish bilan yengishga qaratilgan. Chunki, turli yarim yalang'och suratlar, fahsh kinofilmlar, har xil bemaza o'yinlar odamlarda izlanish, yaxshilik sari intilish kayfiyatini yo'qotadi. Bularning yoniga ayrim saviyasiz xonandalarning bemaza qo'shiqlari, hayosiz kliplarini ham qo'shish mumkin. Eng achinarlisi shuki, bularning bari atrofimizda sodir bo'lmoqda. Yigitlar orasida qulog'iga sirg'a taqqan, yirtiq shim kiygan, uzun sochlari bilan maqtanadiganlari sonining ortib borishi kuzatilmoqda. Yoki milliy qadriyatlarni oyoqosti qilib kiyingan qizlarni olaylik. Ular erta - indin ota - ona bo'lsa, farzandlariga qanday tarbiya beradi? Ozlari axloqli bo'lmay turib, zurriyotlariga odobni o'rgata oladimi?
"Ommaviy madaniyat" G arb dunyosida o'tgan asrning ikkinchi yarmida shakllandi. Uni G'arbda "pop - kultura" deb atashadi. Garchi "madaniyat" deb atalsa - da, aslida, tub mazmun - ma'nosiga, maqsad - niyatiga ko'ra "ommaviy madaniyat" chinakam madaniyatning kushandasidir. Mutaxassislarning fikricha, hali ilm-fanda "antikultura" (g'ayrimadaniyat") degan ilmiy tushuncha shakllanmaganligi uchun "ommaviy madaniyat" tushunchasi nochorlikdan qo'llanilmoqda. "Ommaviy madaniyat" ko'pdan - ko'p shakllarda o'zini namoyon etadi. Kitch (zarracha badiiy -estetik qimmatga ega bo'lmagan narsa va buyumlarga yuksak andoza tusini berish), komiks (tagiga qisqa matn yoki luqmalar bitilgan behayo rasmlar), starizm (subyektiv ehtiroslarga berilgan holda, estrada artistlari, aktyorlar, sportchilarni ilohiylashtirish), xeppining (avvaldan rejalashtirilmagan, "keskin" tomoshalar, masalan royal, pianino yoki avtomobillarni urib sindirish yohud o't qo'yish orqali vahshiyona, ommaviy "ko'ngil ochishlar" uyushtirish) kabi ko'rinishlarda. Qolaversa globallashuv yoshlarni "informatsion fashizm", "demokratik fundamentalizm" orqali "ommaviy madaniyat"ning salbiy ta'siri, vesterinizatsiya (g'arblashtirish), egosentrizm (xudbinlik), gedonizm (yoshligingda o'ynab qol), kiberludomaniya (internet o'yinlariga berilish), submadaniyat (bu hayotga moslashmaslik, o'z hayoti bilan yashash) kabi yot g'oyalar ta'siriga tushib qolish kabi holatlarni vujudga keltirayotganligi bilan ham kuchli e'tiborni talab qiladi.
Ommaviy madaniyat" va ma'naviy tahdidning boshqa usullaridan siyosiy qurol sifatida foydalanish hollarini tarixdan ham ko'rishimiz mumkin. Jumladan, general Skobelov "Millatni yo'q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, san'atini, tilini, yo'q qilsang bas, tez orada o'zi tanazzulga uchraydi" 4, deya
4
Q.Usmonov. O'zbekiston tarixi. Darslik. "Turon - Iqbol" nashriyoti, Toshkent- 2012. 2-bet
December 1
654
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 j TSTU Conference 2 j 2G22 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
ta'kidlagan va buni amalga oshirish usullarini ilgari surgan arbob sifatida tanilgan.
Ayni paytda dunyoda demokratiya va erkinlik, oshkoralikning "yagona standart"ini zo'r berib targ'ib qilayotgan buzg'unchi kuchlar insonlar ongiga ta'sir ko'гsatlshnlng tuñl yo'llaridan foydalanishga harakat qilmoqda. "Ommaviy madaniyat" ana shu yo'lda juda muhlm vazifani - inson ma'naviyatini yo'qotlsh oгqall unl bo'ysundlгlshga xlzmat qlladl. Ulaming flkrlcha, haг Ь1г mlllat, mamlakatning milliy madaniyati va qadriyatlari "eskilik sarqiti" bo'llb, u^ ko'z -ko'z" qilayotgan "madaniyat" esa inson huquqlarini cheklamaydigan, har kim eгklnllgldan bemalol foydalanishga asoslangan emlsh. Shu o'rinda buyuk shok Alisher Navolynlng quyldagl satгlaгl yodga tushadl:
Bu so'zlarni chuqur tahlil qilsak, har bir narsaga erkinlik beradigan "ommaviy madaniyat" niqobining tagidagi asl maqsad yaqqol ko'rinadi."Ommaviy madaniyat"ning ham boshqa manipulyatsion usullar kabi dastlab yaqqol o'zini namoyon qilmaydi. Avvalo, juda kichik detalla^ ammas voqealaг oгqall odamlami o'zlga o^gatadi. Ana shunda 3 - 4 yoshdagi fareandlmlz гeppeг bo'llb kuylasa ham, o'g'limiz qulog'iga zirak taqib, qizimiz yirtiq shim kiyganida ham "zamona zayli" deya bepaгvo bo'lamiz. Qolaveгsa, faгzandlmlznlng zamonavlyllgldan quvonamlz.
Birinchi Pгezldentlmlz Islom Kaгlmov o'zining "Yuksak ma'naviyat -yengilmas kuch" asarlarida "ommaviy madaniyat"ning zararli xatarlaridan ogohlantirib, jumladan, shunday deydilar: "Hozirgi vaqtda axloqsizlikni madaniyat deb bilish va aksincha, asl ma'naviy qadriyatlarni mensimasdan, eskilik sarqiti deb qarash bilan bog'llq holat^ bugungi taraqqiyotga, inson hayotl, olla muqaddasllgl va yoshlaT tartlyaslga katta xavf solmoqda va ko'pchilik butun jahonda bamlsoll balo -qazodek ta^alib boгayotgan bunday xui-u^ga qaгshl kuгashlsh naqadaг muhlm ekanini anglab olmoqda" 5.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, ma'naviyatga tahdid kelajakka tahdid, demakdlг. Dunyo bilan hamnafas bo'llsh, eгlshllayotgan so'nggl yutuqlaráan xabaгdoгllk zaгuг, albatta. Ammo odob - axloq masalasida sha^ xalqlaгlnlng namuna bo'ladlgan jlhatlarl ko'pligini unutmaslik lozlm. Ulami buyuk ajdodlarimiz yozlb qoldlгgan asarlaгdan o'rganish mumkin. Bu ishga yoshlarni targ'ib etish esa, avvalo, ota - onaning, qolaversa ustozlarning zimmasiga katta mas'uliyat yuklamoqda. Shunday ekan, bugun biz yosh avlod tartlyaslga ertangi kun vorislari sifatida jiddly e'tibor berishimiz kerak. Har bir oilada sog'lom moddiy - ma'naviy turmush tarzini yaratilishi, yosh avlodning lmkonlyatlaгlnl, oreu - havaslaгlnl yaxshilik va ezgulik uchun xlzmat qilishga yo'naltirilishi - ko'plab muammolaг oldini
Oldlga qo'yganni yemak - hayvonning ishi, Og'ziga kelganni demak - nodonning ishi.
5 I.A.Karimov. Yuksak ma'naviyat yengilmas kuch. Toshkent. Ma'naviyat - 2008. 81-bet.
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
olish vositasi demakdir. Ertangi kun qanday bo'lishi bizga, biz ta'lim - tarbiya vakillariga ko'p jihatdan bog'liq.
1. Mukhamedzhanovna, M. Z., Akmalovna, U. N., Abdusamatovich, K. S., Gapparovna, S. D., Arifovna, U. D., & Tashpulatovna, K. P. (2021). Bioethics-Paradigm of Humanization of Medical Education. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 125-133.
2. Умарова, Д. А., & Худайбергенова, П. Т. (2020). РОЛЬ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ ГУМАНИЗАЦИИ МЕДИЦИНЫ. Гуманитарный трактат, (97), 25-28.
3. Фатима Ташпулатовна Худайбергенова, & Дилором Арифовна Умарова (2022). ПАРАДИГМА БИОЭТИКИ В СФЕРЕ БИОЭТИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ. Academic research in educational sciences, TSDI and TMA Conference (1), 196-200. doi: 10.24412/2181-1385-2022-196-200
4. Умарова, Д. А. (2021). ВАЖНЫЕ И АКТУАЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ МОДЕРНИЗАЦИИ ГОСУПРАВЛЕНИЯ В СТРАТЕГИИ ДЕЙСТВИЙ ПО ПЯТИ НАПРАВЛЕНИЯМ РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В 20172021. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(8), 421-430.
5. Мухамедов, А. Р. ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО УЗБЕКИСТАНА И НЕКОТОРЫХ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН О ПРЕСТУПЛЕНИЯХ В СФЕРЕ ТРАНСПЛАНТОЛОГИИ. Human dignity and human rights, 108.
6. Мухамедов, А. Р. (2022). Вопросы совершенствования законодательства Узбекистана о преступлениях в сфере трансплантологии с учетом зарубежного опыта. Academic research in educational sciences, (Conference), 92-97.
7. Элдор Абдурасулович Уринбоев (2023). ТАЯНЧ ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРНИНГ ДАРАКАТ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Academic research in educational sciences, 4 (1), 239247.
8. Уринбоев, Э. А. (2022). ТАЯНЧ ДАРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРДА КООРДИНАЦИЯ КОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ. Fan-Sportga, (1), 44-46.
9. O'rinboyev, E. (2021). ADAPTATION OF STUDENTS WITH DISABILITIES TO SPORT TRAINING LOADS IN THE
REFERENCES
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
CONTEXT OF BASIC MOBILITY. Karakalpak Scientific Journal, 4(1), 23-31.
10. Miraxrarovna, R. G. (2021). Oriental Foundations of Pythagorean Studies. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 479-489.
11. Рузматова, Г. М., & Рахимджанова, Д. С. К. (2021). СЕРЕН КЪЕРКЕГОР ЭКЗИСТЕНЦИАЛИЗМИНИНГ МОДИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(3), 568-583.
12. Рузматова, Г. М. (2021). КАРЛ ГУСТАВ ЮНГНИНГ ИНСОН РУДИЙ БОРЛИГИ КОНЦЕПЦИЯСИ. Academic research in educational sciences, 2(1), 8195.
13. Miraxrarovna, R. G. (2021). DEKART VA PASKAL RATSIONAL G 'OYALARIDAGI O 'XSHASHLIK VA FARQ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(1), 35-44.
14. Отамуратов, С. (2015). ЕШЛАР СИЕСИИ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ.
15. Отамуратов, С. С. (2000). Национальное самосознание социально активной части молодежи и его функционирование в условиях независимости Узбекистана (социологический анализ).
December 1
