CC BY
3УКД : 372.881.2
ОМУЗИШИ ИСТИЛО^ОТИ ЩТИСОДЙ ДАР ДАРСИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Аннотатсия: Муаллифон роту усул^ои гуногуни кор бо лугатро дар ихтисос^ои гайрифилологи дида баромаданд. Муаллифон лугатро яке аз цанба^ои асосии забономузи щсоб намуда, нацши онро дар омузиши забони хорици мууим медонанд. Дар дарсхои гуруууои таълими самти ихтисосашон ицтисоди, мунтазам лугами истило^оти ицтисоди бояд барраси карда шавад,чунки лугатдонй заминаи асоси барои забономузи мегардад. Муаллифон инчунин цайд намудаанд, интихоби лугат мувофици принсищои интихоби маводи тахассус ба ро% монда шуда,бо истифодаи ро^у усул^ои гуногуни тарцума, ицрои машщои гуногун барраси карда мешавад, инчунин мавод^ои асосии баррасии лугат нишон дода шудааст. Муаллифон инчунин а^амияти омузиши забони хорициро дар асоси лугат азбаркуни асоснок намуда, омузишии забони англиси, сайкал додан ва мукаммал гардонидани дониши забони англисиро тавассути донистани лугат зарур мешуморанд.
Вожатои калиди: забон, лугат, со%а, ицтисоди, принсип, усул, машцунсур.
"Learning vocabulary is a very important part of learning English. Good business English means having a big vocabulary. "[1]. Вокеан агар захираи лугат нокифоя бошад, кас наметавонад ибрози акида ё муошират намояд. Агар донишчу рохи ганй гардонидани захираи лугавиашро наёбад, шавку хавасаш нисбати омузиши забони хоричй гум мешавад. Лугат яке аз чанбахое мебошад, ки дар омузиши забони хоричй накши му^име мебозад. Дар зинаи дуюми омузиши забони хоричй баррасии лугати тахассусй шарту зарур аст. Дар дарсхои гуру^^ои таълимй самти ихтисосашон иктисодй, мунтазам лугати истило^оти иктисодй баррасй карда мешавад. Дарси нав бо лугати нав огоз меёбад, бинобар ин интихоби лугат мувофики усулхои интихоби маводи тахассус ба рох монда мешавад.
Усулхои асосии интихоби лугат инхоянд:
1) дар нут; зуд-зуд истифодашаванда;
2) бо осони бо дигар калимахо пайвастшаванда; (big company, leading company, local company)
3) аз чихати услуб номахдуд будан (oral, written)
4) мувофи; будан ба мавзухои барномаи таълимй;
5) аз нуктаи назари калимасозй сермахсул будан (own; to own; an owner;)
Усули якум word frequency, ё худ то кадом андоза тез-тез вохурдани калима, ки барои
интихоб намунаи мувофик мебошад. Чунки он комилан объективй мебошад. Вай дар маводи нашршуда, ба монанди асархо, намоишномахо, достонхо, китобу рузнома ва мачаллахо мавчуд мебошад. Роху равишхои мухталифи таълим ва омузиши вожахо мавчуд аст. Дигар усулхо бошанд, ахамияти дидактикй доранд ва асоси омузиш ба хисоб мераванд. Шумораи ибора ва калимахое, ки донишчу дар як сол аз худ мекунад гуногун мебошад ва микдори он мувофики барномаи таълимй муайян карда мешавад [2]. Пас, омузгор он лугатеро меомузонад, ки дар барномаи фан нишон дода шудааст. Вале омузгор як нуктаро хуб бояд дар хотир дошта бошад, ки калима вакте аз худ карда мешавад, агар:
1) дар вакти гуш кардан ва хондан бевосита дарк кардашавад;
ЛУРАХОНОВА СУРАИЕ ЦУДРАТОВНА
Муаллими калони кафедраи забонаои хорилй Донишгохи байналмилалии сайёхй ва сохибкории Точикистон
НУРАКОВА НАРГИСЧОРШАНБИЕВНА
Донишгохи байналмилалии сайёхй ва сохибкории Точикистон Муаллимони калони кафедраи забонаои хорилй
2) дар нутк дуруст истифода бурда шавад (the right word in the right place - яъне дар суханро чоеву дар нуктаро маконе).
Калимадо, ки унсурдои забонанд, маънояшон тандо дар нутки пайваст, яъне дар вакти муошират фадмида мешаванд. Барои фикрро дуруст гуфта додан вожадоро бояд пайваст кард. Дар ин бора забон- шиноси маъруф Н. И. Жинкин чунин менависад «В разных ситуациях этими словами будут высказываться разные сообщения и побуждения, вот яблоко, хочу яблоко, где яблока, не хочу яблоко» [4].
Ин акида аз тарафи олими забоншинос Грузинская И. А., низ кайд шудааст, вай менависад: «Слово живёт и развивается только в целостном речевом комплексе, только в окружении других слов, во взаимоотношении с ними»[3].
Бо назардошти гуфтадои болои омузгор бояд вакти омузонидани лугат ба чунин коидадо такя кунад:
1)дар вакти омузонидани лугат калимадоро дар чумладои
намунавй дар долатдои гуногуни барои муошират истифода намояд;
2) сипас калимадоро бо воситаи машкдои гуногун дар ибора ва чумладои намунавй мустадкам намояд;
3)дар вакти пешнидод намудани калима омузгор худаш онро дар матн бояд истифода кунад, сипас аз донишчу талаффузи калимаро дар алодидагй ва истифодаи онро дар матни мувофик пурсад;
4)дар вакти омузонидани калима алока байни лугати наву кудна мудим аст;
а) in pronunciation: contact, contract, connect.
б) in meaning: check-in-check out, up-to-date-out-to-date,
в) in spelling: expand - expend, stuff - staff,
г) similar word combination: voice-mail, virtual market, vertical integration.
Ч,араёни омузиши калима аз се зина иборат аст:
а) дарк намудани маънои калима;
б) дар хотир нигод доштани калима;
в) истифодаи калима дар чараёни муошират дар долатдои гуногун.
Накши бевоситаи омузгор дар ин чараён чунин даст:
- истифодаи роду усули бедтарин то ин ки донишчу мафдуми калимаро дуруст фадмад;
- бо воситаи машкдои гуногун маънои калимаро дуруст дарк кунад ва онро дар нутк бе душворй истифода барад.
Масалан, раванди пешнидод намудани калимаи нав чунин сурат мегирад. Баъди дар тахтаи синф навиштани калима: a customer, бо ин калима чунин чумладо дода мешаванд.
МисолМу company has many customers.
Bell and C O is our permanent customer.
Due to our customers, we do good business in Great Britain.
Калима дам дар таркиби ибора - many customers, a good customer, a permanent customer ва дам дар матн ду, ё ин ки се маротиба такрор карда мешавад.
Ду роди ба забони модарй фадмондани калима вучуд дорад:
1)direct way (роди бевосита); 2) translation (тавассути тарчума).
Роди якум он вакт истифода бурда мешавад, ки калимадо бо шакл, сифат ва дачм, ё ин ки бо даракат, имову ишорат фадмонда шаванд. Мисол; калимадои a file, to file, filing, to filing ва гайра. Барои ин максад роддои гуногун истифода бурда мешаванд: visual (аёният) ва verbal (шифодй). Ба гуруди visual предметдо, расмдо дохил мешаванд.
Мисол: калимаи an entreprise -ро мегирем, This is a big entreprise. It's a big and leading entreprise. This entreprise is famous for its goods on the world market.
Дуюм, ин истифодаи verbal means (воситадои шифодй). Индо метавонанд иборат аз матндо, синонимдо, антонимдо, муайянкунанда, унсурдои калимасозй ва гайрадо бошанд.
Бо истифодаи матн низ метавонем маънои калимаро фадмонем.
Teacher: Industry. There are two kinds of industry. What are they?
Student 1: They are light industry and heavy industry.
Teacher: What do they produce?
Student 2: Light produces food and clothes. Heavy industry produces steel and metal.
Х,очати ба забони модарй тарчума кардани калима нест, чунки донишчуён маънои калимаи industry-ро аз матн мефадманд. Бо истифодаи воситадои калимасозй фадмондани маънои калима бомаврид аст. Омузгор донишчуёнро мепурсад ки бо гирифтани анчоми (er) феъл созанд. Ин кор дар тахтаи синф ичро карда мешавад: an owner
Teacher: Who is an owner?
Student: A person who owns a plant, a factory or a company.
Teacher: Who owns this plant?
Student: Mr Bell does.
Teacher: Does Mr Bell own a factory or a plant?
Student: He owns a plant.
Инчунин бо истифодаи синонимдо, масалан калимаи enterprise-ро бо ёрии калимаи аллакай шиноси business мефадмонем, ё ин ки increase- enlarge; price- worth ва гайра. Гарчанде ки роду усулдо омузиши лууат гуногун дасатанд, лекин руй наовардан ба забони точикй гайриимкон аст,бинобар ин роду суули самарабахши азбаркунии калима ин тарчума даст. Роди дуюм ин тарчума (translation) мебошад. Translation ду хел мешавад:
1) Common translation: to price out - нархро баланд кардан, the lowest price- нархи пастарин , а manager - менечер.
2) Ttanslation - interpretation: шарддидй: to go- рафтан
аз тарафи шунаванда; to come омадан - даракат аз тарафи шунаванда; to drive рондан ( мошин, катора ва гайра); education (тарбия, таълим).
Тарчума барои фадмонидани калима ба забони модарй самарабахштар аст, чунки вакт сарфа карда мешавад. Чй кадаре ки дар вакти фадмондадидй донишчуён фаъол бошанд, дамон кадар калимаро нагзтар дарк мекунанд ва дар хотир мегиранд. Инчунин ба донишчуён тавсия дода мешавад, ки тарчумаи калимаро аз лугат ёбанду калимадоро дар чумладои намунавй(speech patterns) истифода баранд, яъне бо лугат кор карданро низ ёд гиранд.
Барои азхудкунии лугат ду гуруди машкдо тавсия дода мешаванд:
-Машкдо барои инкишофи малака дар интихоби калимаи дуруст;
-Машкдо барои инкишофи малакаи истифодабарии калима дар чумладо.
Машкдои гуруди 1-ум чунин машкдо мебошанд:
1)Машкдо барои ёфтани калимадои зарурй дар байни калимадои пешнидодшуда.
Мисол: калимадое,ки ашёдои оффисро мефадмонанд 1) a file, 2) a stapler, 3) an organizer
4) a desk, 5) a chair, 6) a picture, 7) a car донишчуён истихоб мекунанд 1), 3), 4), 6). Ё ин ки калимадое, ки дачму рангро мефадмонанд: 1) red, 2) big, 3) good, 4) small, 5) great, 6) green.
Ч,обачогузории калимадо. Ёфтани калимадои дамреша.
Мисол: usual, danger, development, usually, dangerous, develop. Донишчуён бояд ин калимадоро аз руи реша дуруст гузоранд, мисол: usual - usually, danger - dangerous,develop-development.
2) Машкдо барои ёфтани калимадои зарурие, ки дар хотири донишчуён бояд бошанд.
a) Ин чист? Муаллим ашёро нишон медидаду номашро намегуяд. Масалан: a catalogue. Омузандагон бошанд, худашон номи ашёро меёбанд.
b) Ашёро номбар кунед: Муаллим ашёро маънидод мекунаду шогирдонаш номи онро мегуянд.
1) We use it when we write. 2) It makes our work easy.
3) We work sitting at it. Донишчуён бояд интихоб намоянд: ( a pen, a computer, a desk).
c) Калимадоеро гуед, ки дар муколамаи "At the talks''истифода бурда шаванд.
d) Калимадои мукобилмаъноро ёбед: to increase, high, a producer, a seller: to decrease, low, a consumer, a buyer .
e) Калимахои хаммаъноро ёбед: price, establish, reply, донишчуён бояд чавоб диханд ( cost, to set up, respond).
f) Руйхати ашёхоеро, ки дар руи мизи корй мебинед, тартиб дихед. Ин машкхо хам барои такрор ва хам барои мустахкам намудани лугати гузашта ёрй мерасонанд.
Машкхои гурухи 2-юм чунинанд. Ба ин гурух чунин машкхо дохил мешаванд: a) аз калимахо сохтани иборахо. Мисол: goods-quality an offer- to make
reasonable -prices business- to run
cost- total unemployment - rate
b) истифодаи калимахо ва ба охир расонидани чумлахо (built, met, faxed, ) This workshop was.. .last year
The delegation was.. .at the railway station in the morning. The document was. a month ago.
Машкхое, ки ба донишчу дар истифодаи калимахо ёрй мерасонанд, маводхои асосиашон инхоянд:
1) маводи аёнй(visual materials);
2) воситахои шифо^й^А^ means);
3) маводи аудиоии аёнй(аудио-визуалй)(audio visual materials).
Як чанд сухан оиди маводхои аудио-визуалй: омузгор дар ихтиёраш имкониятхои васеъи истифодаи расмхо ва тахтаи синфро дорад. Ба гайр аз ин, хозир компютер яке аз воситахои хуби ёрирасон дар омузиши лугат мебошад.
Мисол: агар мавзуъ оиди "An office" , омузгор калимахоро дар тахтаи синф менависад ва баъди азхудкунй метавонад, расми office-ро дар компютер нишон дихад. Донишчуён бо истифодаи калимахои аллакай азбаршуда бо ёрии расм метавонанд оиди ин мавзуъ накл кунанд. Ё ин ки баъди нишон додани муколамаи «Meeting a businessmen» дар компютер баъди такрори калимахои нав супориш дода мешавад, ки аз руи ин манзара шогирдон калимахоро номбар кунанд.
Мисол: an office, a businessman, a secretary, to receive, to invite ва гайра. Бо компютер ду ё се маротиба матнро бо калимахои нав мешунавонем ва хохиш мекунем, ки калимахои дар хотир гирифтаашонро дар дафтар нависанд. Сипас, баъди аз сари нав шунавонидани матн, бо хамин калимахо чумлахои дархотирмонда навишта шаванд.
Хуллас, омузгор барои омузонидани лугат роху усулхои гуногун ва имкониятхои васеъ дорад. Ягона максади мо ин аст, ки калимахо хангоми дарс, дар иборахо, чумлахои намунавй, машкхо, матнхо бояд истифода бурда шаванд. Дар ин бора муаллифи китобхои машхури дарсии забони англисй А.П. Старков мегуяд «Овладение всем этим набором характеристик и свойств лексических единиц в целях практического их использования при коммуникации возможно лишь на функциональном уровне, т. е. в структурах в составе соответствующих лексических групп, в процессе учебной коммуникации» [5].
Истифодаи мунтазами лугати нав дар дарс,тахкурсии лугавиро сайкал дода онро ганй мегардонад. Тахкурсии хуби лугавй монехои забониро бартараф мекунад ва ба омузанда имконият медихад,ки вай бо забони англисй муошират намояд, ки ин хаст максади асосии хар як дарси забони англисй.
АДАБИЁТ
1. John Flower Build your Business Vocabulary сад 3.
2. Yu Shu Ying. Acquiring vocabulary through a context - base approach. Forum, January 2001, сад.18-25.
3. Грузинская И. А. Методика преподавания английского языка, Москва. Просвещение 1938 сад. 97-98.
4. Жинкин Н. И. «Механизмы речи, Москва. Просвещение 1958, сад. 20.
5. Старков А.П. Обучение английскому языку в средней школе. Москва. Просвещение 1978. сад. 61-68.
