CC BY
3
Хомидова Мунира Нумоновна, н.и.ф., дотсент; Холов Саидму^иддин Саидмуродович, сармуаллими кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англисии факултети забощои хориции МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Хамидова Мунира Нумановна, к.ф.н., доцент; Холов Саидмухиддин Саидмуродович, старший преподаватель кафедры перевода и грамматики английского языка ГОУ "ХГУ имени Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Homidova Munira Numonovna, candidate of philological sciences, Associate Professor, Е-mail: munira.homidova@mail.ru; Kholov Saidmuhiddin Saidmurodovich, senior lecturer of translation and English grammar department under the SEI "KhSU named after acad B.Gafurov" (Tajikistan,Khujand), Е-mail: saidmuhiddin@yahoo.com
Вожа^ои калиди: мацоз, грамматика, цодиса, донишцу, омузгор, боги табии, девори хишти
Мацола ба масъалаи омузиш ва таълими грамматикаи забони англиси тавассути мацози бахшида шудааст. Цайд карда мешавад, ки мацоз на тануо барои тасвир намудани олами воцеи ё барои аз нигоуи дигар барраси намудани ягон мафцум ё андеша ёри мерасонад, балки барои фацмидани назария ва хулосацои илмии душворфацму бщсталаби таълиму омузиши забощои хорици як имконияти васеъ фарощм меовард. Инчунин дар такмили касбии омузгорон чун як воситаи тасвири мафцумот мавцеи мууимро ишгол мекунад. Муаллифони мацола кушиш намудаанд, ки ду роуи омузиши грамматикаро бо номи девори хишти, ки донишцуён сохти грамматикии забонро зина ба зина аз худ мекунанд ва боги табии, ки донишцуён грамматикаро дар алоцаманди бо цодисаи уарруза омухта, цодисацои забониро ба таври амали дар забон истифода мебаранд, пешкаш намоянд. Муаллифон тавсия медщанд, ки омузгорон бояд ин ду усул, яъне "боги табии" ва "девори хишти"-ро дар дарс муттщид намуда истифода баранд, то ки таълими грамматика боз цам самараноктар шавад.
Ключевые слова: метафора, грамматика, ситуация, студент, преподаватель, естественный сад, кирпичная стена
Статья посвящена изучению и преподаванию грамматики английского языка через метафору. Она показывает, что метафора не только помогает описать реальный мир или взглянуть на любую концепцию или идею с другой точки зрения, но также дает широкую возможность понять сложные и противоречивые научные теории и принципы преподавания иностранного языка. Он также играет важную роль в профессиональном развитии учителей как средство описания понятий. Авторы статьи предлагают два способа эффективного овладения грамматикой: «кирпичная стена», где ученики постепенно осваивают грамматическую структуру языка, и «органический сад», где ученики изучают грамматику в реальных жизненных ситуациях и практикуют свои грамматические навыки в языковые контексты иностранного языка. Авторы рекомендуют учителям использовать эти два метода - "естественный сад " и "кирпичную стену " - в своих уроках, чтобы сделать изучение грамматики более эффективным.
Key words: metaphor, grammar, situation, student, teacher, organic garden, brick wall
The article deals with the study and teaching of English grammar through metaphor. It shows that metaphor not only helps to describe the real world or to look at any concept or idea from another point of view, but also provides a wide opportunity to understand the complex and contradictory foreign language teachings research theories and principles. It also plays an important role in teachers' professional development as a means of describing concepts. The authors of the article offer two ways to effectively master grammar called "brick wall", where students gradually master the grammatical structure of language, and "organic garden", where students study grammar in real-life situations and practice their grammar skills in foreign language contexts. The authors recommend teachers to use these two methods, the natural garden and the brick wall, in their classroom to make the study of grammar more effective.
DOI:10.51844-2077-4990-2022-1-180-185
ОМУЗИШ
ВА ТАЪЛИМИ ГРАММАТИКАИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ ТАВАССУТИ
МАЦОЗ
ИЗУЧЕНИЕ И ПРЕПОДАВАНИЕ ГРАММАТИКИ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА С ПОМОЩЬЮ МЕТАФОР
LEARNING AND TEACHING OF ENGLISH GRAMMAR THROUGH METAPHOR
Метафора (ё мачоз) аз калимаи юнонй "metapherein" гирифта шуда, маънояш "баёнкунй" мебошад. Мачоз ин калима ва иборае мебошад, ки дар маънои гайриаслй мачозиаш истифода бурда шуда, ягон ашёи муайян ё ходисахоро бо дигар ашё аз руи аломатхои умумиашон му;оис а мекунад .
Он чи ки дар му;оиса баён мешавад, ин маъно ба шумор меравад: маънои пурраи як калима дар ало;а, мафхум ё фикр оварда шуда, номуайян мебошад. Мисол: My teacher is a dragon.
Аз тахлилхо бармеояд, ки мачоз гайр аз он ки ибораву чумлахои иншонамудаи нависандагонро ифоданоку пуробуранг менамояд, боз якчанд хусусияти дигаре хам дорад, ки онро мавриди чалби таваччухи муха;;и;он гардонидааст.
Ин буд, ки соли 1980 олимони равияи забоншиносии зехнй (когнитивй) ба мачоз (метафора) ди;;ати махсус зохир намуданд. Онхо тад;и;оти худро аз инсон огоз намуда, асосан ба он таваччух доданд, ки одам дунёро чи гуна тасаввур мекунад. Ин имкон дод, ки ба пахлухои мухталиф ва хусусиятхои бештари вохидхои мачозй равшанй андохта шавад. Олимони он равия мачозро на ин ки услуби забонй, балки падидаи а;лй махсуб медонанд [2,с.49-1980].
Метафора барои тасвир намудани олами во;ей кумак намуда, барои аз нигохи дигар баррасй намудани ягон мафхум ё андеша ёрй мерасонад. Масалан, азбаски майна ба тори тортанак монанд аст, он метавонад нисбати майна мачози хубе шавад, зеро он нозук, хеле хурд, фав;улхассос буда, хама чизро ба хам мепайвандад.
Мачозхо барои фахмидани назария ва хулосахои илмии мушкилфахму пурбахси таълиму омузиши забонхои хоричй як имконияти васеъ фарохам оварда, дар такмили касбии омузгорон низ чун як воситаи тасвири мафхумот мав;еи мухимро ишгол мекунанд.
Метавон аз метафора барои фахмонидани табиати забон ва таълими пурсамари он истифода бурд. Вобаста ба ин дар ма;олаи мазкур мачозан ё бо метафора фахмонидани ду ;олаби омузиши забон ва ду рохи омузиши грамматика мавриди баррасй ;арор дода мешаванд.
Ин мачозхо ба мо чихати фахмидани он кумак мерасонанд, ки чаро баъзе усулхои таълим натичаи дилхох намедиханд, чй тавр баъзе маш;хои грамматикй барои дуруст ва озод сухан кардани донишчуён ба забони англисй таъсири назаррас доранд.
Олими амрикой Нунан [3,с.1998-101] дар асари худ оид ба ин масъала чунин фикрро иброз намудааст: «Мачозан, омузиши забони хоричй тавассути ин усул мисли сохтани девор аст. Девори забонй якбора ё баробари як "хишти" забонй сохта мешавад».
Хишти асосии грамматикй дар пойдевор чойгир шудааст ва ин тахкурсй барои бартараф намудани мушкилихои бисёри забон ма;оми мухим дорад. Яке аз вазифахои масъули омузандагон ин хиштхои забониро бо тартиботи дурусташон аз худ намудан аст, яъне аввалан хишти калимахо ва сониян хишти чумлахо. Агар ин хиштхо аз руи тартиботашон дуруст гузошта ё чобачо карда нашаванд, пас девори сохтаи забонй меафтад.
Усули девори хиштии дар боло зикргардида маънои мачозй дошта, тавассути мачоз ифода карда шудааст. Маънои гуфтахои болоии мачоздорро метавон чунин шарх дод, ки омузиши забон ;адам ба ;адам аст, яъне донишчуён сохти грамматикии забонро зина ба зина аз худ мекунанд. Баъзан новобаста аз он ки донишчуён замони хозираи номуайянро медонанд, хангоми амалан истифода бурдани он дар нут; ба хато рох медиханд.
Сабаби ин ходиса дар он аст, ки забономузй чун рохи росту хамворе набуда, балки бештар ба пайрохаи пурхамупеч монанд аст.
Зимнан, бехтарин мачозе, ки чихати омузиши забон истифода мебаранд, ин мачоз бо номи "Боги табий" (Organic Garden) мебошад.
Олим Д. Нунен ;айд мекунад: "Хонандагон дар як ва;т як чизро чу;ур омухта наметавонанд, балки бисёрии чизхоро кам-кам ва зина ба зина меомузанд. Гулхои забонй дар як ва;т ва бо як суръат хамаашон баробар намешукуфанд. Баъзе аз гулхои забонй сустару дертар шукуфанд, баъзеашон тезтару пештар нашъунамо мекунанд" [3,с.102].
Дар китобхои дарсии грамматика баъзе мавзуъхо ба мавзуи асосии дарс дахолати кам доранд. Инчунин, ба хонандагон маш;хои бо хам ало;амандй надошта, маш;хои такрорй ва муоширатй дода мешавад. Гарчанде бо ин рох онхо грамматикаи забонро омухта тавонанд хам, аммо ин дониш ба хонандагон барои бо забони англисй сухан рондану навиштан кифоягй намекунад.
Бинобар он, ба хонандагон имкониятхое додан лозим, ки грамматикаро дар ало;амандй бо ходисаи харруза омухта, ходисахои забониро ба таври амалй дар забон истифода баранд.
Мисол: омузгор ба донишчуён супориш медихад, ки якчанд чумлахои дар тарзи фоил бударо хонанд ва баъд ин чумлахоро аз руи намунаи додашуда ба тарзи мафъул баргардонанд. Саволе ба миён меояд, ки оё ин рохи таълими тарзи мафъулро метавон ба усули метафораи боги табий ё девори хиштй шомил кард?
Ба хонандагон тарзи мафъули феълро таълим дода, истифодаи амалии онро дар муошират наомузонида, бо хаёти харрузаи онхо ало;аманд накардан наметавонад як низоми мураттаб ё табий бошад, балки ин як рохи сунъист, ки камсамару пурзахмат аст.
Хдмин тавр, вобаста ба гуфтахои болой метавон таълими грамматикаро бештар пурмахсул намуд, ба шарте ки амалхои зерин риоя карда шаванд:
■ Ба донишчуён мисолхои во;еии (реалй) забонй дода шавад. Онхо бояд ходисахои грамматикиро дар доираи мухити гуногуни забонй ва тачрибавй омузанд.
■ Ва;те ки донишчуён ягон ;олаби хоси грамматикиро маш; мекунанд, ин маънои онро надорад, ки онхо аллакай онро аз худ кардаанд. Бинобар ин, омузгор ба чунин ходиса набояд рох дихад. Маш;кунй ин танхо ;адами аввалин дар омузиши забон мебошад.
■ Омузгор бояд бисёр имкониятхоро барои такрор намудани шаклхои забонй фарохам оварад ва донишчуёнро ба супоришхо чалб намояд. Ин супоришхо ба донишчуён барои равшан мушохида намудани ало;ахои байни сохт, маъно ва истифода кумак мерасонанд.
■ Донишчуён бояд рочеъ ба принсипхои грамматикаи забони англисй фахмиши худро бо тачрибахои индуктивии омузишашон васеъ намоянд, ки ин барои дар мухити во;ей омухтани грамматика кумак мерасонад.
■ Бо мурури замон, донишчуён бояд мавзуъхои забони омухташавандаро дар мухитхои гуногуну мураккаби забонй ва тачрибавй истифода баранд.
Баъзе аз методистони англисшинос фикр мекунанд, ки муколимахо, маш;хо ва муаррифихои дедуктивй, ки аз тарафи омузгорон омода карда мешаванд дар дарси грамматика ягон мав;еи мухим намебозанд.
Ба фикри мо ин а;ида нодуруст аст. Оид ба ин масъала методисти бузурги англис Д.Нунан низ чунин андеша дорад: "Он чи ки ба мо лозим аст, ин тавозун намудан байни маш;хоест, ки ба хонандагон ёрй мерасонанд, ки шаклхои грамматикиро истифода карда сухбат кунанд ва супоришхоест, ки барои он шаклхоро пурмахсул дар муошират истифода кардан ёрй мекунанд" [3,c.107].
С N
Use-focused
tasks
Барои исботи андешахо ду мусаввадаи дарси грамматикаи забони англисй зимнан манзур мегардад.
Sample Lesson Plan 1
Topic: Perceptions (Describing what you can/could see and hear while on a trip)
Level: Intermediate
Age: 16-18
Time period: 90 min.
Lesson Objective: By the end of the lesson, the students will be able to write a short email using the structure verbs of perception + present participle and can/could + verbs of perception to describe what they could see and hear during a trip. Activities
4- Ask the students if they can explain what a "haunted house" is help if necessary - tell them that some people claim that in haunted houses they could see furniture moving and hear doors creaking, ghosts whispering). Ask them if they believe in haunted houses.
Tell the students you are going to read them an email you received from a friend who spent his vacation in an old village house in Scotland. In the message, he described what he could hear /see in that house. Ask them to predict what he heard /saw there. Write their suggestions on the board. Read the email you received from your friend (Appendix 1).
Ask them to compare their predictions with the email. What did they imagine he could hear /see? Write on the board key sentences summarizing what they have said:
Form-focused exercises
He could see ... He could hear ...
Analyze the structure with the students. Underline the target structure and explain it. Check their understanding - elicit more examples ( What else did my friend hear?).
4- Tell the students that you are going to show them what your friend could see in the daytime when he visited Edinburgh. Inform the students that you will show them a picture your friend took. Their task will be to remember as many details as possible. Show them the picture provided in Appendix 2 for 30 seconds. After 30 seconds, remove the picture and ask the students to tell you what they remember. If they make mistakes, just repeat their contributions giving them a correct version. Ask them to write down what they remember. Show the picture again. Ask them to check what they have remembered correctly.
After they have shared their contributions, go over the structure again.
Tell them that you will give them another chance to test their memory. Inform them that you will show them trailer for the movie 'Burn after Reading'. https://www.youtube.com/watch?v=eMWu6i7l5ec Write on the board: I saw / heard Brad Pit ... I saw /heard George Clooney ... I saw /heard John Malkovich ... Play the trailer, ask them what they remember.
Play the trailer again, this time let them take notes. Ask them to work in pairs. Give them one minute to write as many sentences about the trailer as they can.
4- Ask the students to close their eyes. Tell them to imagine they are at home /at their grandparents' /etc. (let them choose where they are). It's Friday night and the weather is.. (tell them choose what the weather is like). Tell them to think about what they can see, hear, and smell. Ask them to write down their ideas.
Put them in pairs and tell them to share their stories.
Ask them to change partners and tell their story to someone else.
When they are finished, ask them to write an email to their friend describing where they were and what happened. This is an email and it should be short!
Homework: they can exchange emails and respond to each other. Appendix 1
Hi there, I hope all is well with you. I'm enjoying my vacation in Scotland, but there's something weird going on in the house I'm staying in! I LOVE the house - it's in a remote village in the north, it's so different from life in the city. During the day, I go for long walks along the seashore and watch the boats floating on waves and the birds flying over the beach. But at night, everything is completely different! Last night I woke up and noticed the curtains in my room moving. Then I heard someone singing outside. I got up and went over to the window. It was a dark night, but the moon was shining brightly. Looking out over the yard, I saw a white apparition moving behind the big old tree next to the gate .... Is this house haunted? What do you think? Sample Lesson Plan 2
Topic: Describing people, objects and places
Level: Advanced
Age: Adults (17 and up)
Time period: 60 minutes
Lesson Objective: By the end of the lesson, students will be able to use relative clauses to describe people, objects, and places. Target Grammar Item: Relative clauses Activities
A Power Point presentation about relative clauses.
Show students the Power Point presentation about relative clauses (see Appendix 1). Give them explanations about each type. Tell them to take notes. Engage the students during the presentation - ask them to read the examples. Ask the students to make up a sentence using five different relative pronouns and adverbs. After reading some of the sentences written by the students, ask them a question: "Why do you think we use these relative clauses?" Some examples:
The president, at whose palace we stayed, was very generous towards us. The surgeon who performed the operation yesterday is very clever. I played a tennis game with Amir, which made me tired all night yesterday.
Ask the students to form different groups and each group represents a relative pronoun and adverb, such as who, which, and where. The students work in groups and form different sentences. 4- Give the students some websites to do online exercises. Some of them are: http://www.ego4u.com/en/cram-up/tests/relative-clauses-4 http://www.eflnet.com/grammar/relpronoun.php
If you don't have online access, prepare handouts with fill-in-the gaps exercises. Monitor the students and help them if necessary.
4- Ask students to work individually and write 10 sentences using relative clauses. When they are finished, ask a volunteer to read his /her sentences aloud. Correct mistakes and ask the student to write correct sentences on the board.
Test student understanding: Give them an unknown text, ask them to underline relative clauses and
determine whether they are defining or non-defining. Appendix 1_
Using "which" to give more information. We often use the relative pronoun which to say something about a clause: • He was usually late, which always annoyed his father. • We've missed our train, which means we may be late. • I played a long tennis game with Amy, which made me absolutely exhausted. Relative Adverbs. Time: When or in/ on/ at + which or that • That was the year when/ that/ in which I got my degree. • 11 September 2001 was the day when/ that/ on which people's attitude towards terrorism changed. The adverb (when) can be omitted: 11 September 2001 is the day people's attitude towards terrorism changed.
Relative Adverbs Place: Where or in/ on/ at + which • That's the factory where/ in which they make chemicals. • That's the spot where/ on which the battle took place. The adverb where cannot generally be omitted. (Note: We can use where and when without a noun.) • Where I used to live has been knocked down. • Do you remember when we all went to a night club? Relative Adverbs Reason: Why (for which) (that) • The reason why/ for which/ that I can't go is that I don't have time. The adverb why can be omitted. • The reason I can't go is that I don't have time.
Possessive: whose It takes the place of his, her, their or a noun in possessive case ('s). • Andy was a pop artist whose paintings are famous worldwide. (His paintings are famous...) • NOT (Whose the) • Charlie, whose sister lives in London, is travelling to England this summer. (Charlie's sister lives in London.) Whose + noun can be the object of a preposition. • The President, in whose private life the newspapers are so interested, has nothing to hide. • The President, whose private life the newspapers are so interested in, has nothing to hide. • Phyllis is the woman whose cottage we once stayed at. • Phyllis is the woman at whose cottage we once stayed.
Whose usually relates to a person/ an animal, but it can relate to other things, especially a country or organization. • I wouldn't fly with an airline whose record is so poor. (Its safety record is so poor.) Note: Instead of whose relating to a thing, we can use the pattern (of which). • We were playing a game whose rules we The Relative Pronoun What What cannot relate to a noun • We'd better write a list of what we need to pack. (= the things we need to pack) • I was going to buy a new coat, but I couldn't find what I wanted. (= the thing that I wanted) What = the thing that/ the things that
couldn't understand.
•We were playing a game, the rules of which
we couldn't understand.
• We are introducing a new system, the aim
of which is to reduce costs.
Хдмин тавр, метафораи боги табий, чун боги табий дар назар доштани забономузй, рохи бехтарини баён ё тасвир намудани омузиши чараёни забон аст. Боги табий дар мухиту шароити табий вобаста ба фаслхои солу обу хавои тагирёбанда табиатан мешукуфад, ки омузиши забони хоричй низ бояд хамингуна табий бошад. Хдр як донишчу хислати гуногуну ба хос ва тагирёбанда дорад. Ин ба монанди гулхои боги табиист, ки дар он бог хатто ду гули ба хам монанд нест. Донишчуён мисли гулкое, ки баъзе хурд ва баъзе калон худ меруянд, консепсияхои забонро вобаста ба ;обилияти инфиродй меомузанду мефахманд.
Дар мусаввадаи якум усули боги табий истифода бурда шудааст. Донишчуён барои истифода бурдани таассуроти худ хавасманд карда шуда, бо ;обилияти худ барои фахмидани консепт ноил гардиданд. Ба онхо имконият фарохам оварда шудааст, ки сохтору ;олабхо ва ходисахоро муста;илона тахлил намуда, бо хамсухбати худ озодона муошират кунанд, то ки бо ин рох малака ва махорати забониашонро амалан истифода бурда забонро омузанд.
Мусаввадаи дуюм ма;сад дорад, ки ба донишчуёни дарачаи донишандузиашон баланд (advance students) мавзуи чумлахои мураккаби муайянкунанда омузонида шавад. Донишчуён хеле маълумоти забонии хуб доранд. Усули истифодашуда асосан усули девори гиштии холй аст. Шояд ба донишчуёни болаё;ат мувофи;и матлаб бошад, зеро ки калимаи гиштй партофта шудааст ва мисолхои номуайяни бемаъно вучуд надоранд. Донишчуён ;обилияти мувофи; намудани мисолхоро доранд, зеро онхо дар тачрибаи хаётии шахсии худ вохурдаанд.
Донишчуёни сатхи донишандузиашон паст (beginners) наметавонанд аз чунин дарс бахраманд гарданд, зеро онхо дониши хуб надоранд. (хатто гишти хурд надоранд). Кайд кардан бамаврид аст, ки гиштхоро ба канор гирифтан мумкин нест ва метавон дар шумораи ;абулшуда бо усули боги табий истифода бурд. Бехтар он ки агар гиштхоро бо таносуби кам ва гулхоро бо таносуби бисёр истифода барем.
Аз гуфтахои дар боло зикршуда ба хулосае омадан мумкин аст, ки бояд аз усули девори гиштй даст кашид, аммо аз дигар чониб ин шарт нест, зеро рохеро ёфта, ин ду усул, яъне боги табий ва девори гиштиро, муттахид кардан лозим. Ин таълими грамматикаро боз хам самараноктар хохад кард.
Хднгоми ба вучуд овардани муносибати табий дар таълими грамматика набояд чунин тасаввуроте ба миён ояд, ки матнхо ва муколамахои махсус навишташуда, маш;хо ва презентатсияхои дедуктивии муаллим дар дарси грамматика ма;оме надоранд. Мухим ин аст, ки байни маш;хое, ки ба донишчуён дар фахмидани шаклхои грамматикй ва вазифахое, ки барои омузиши истифодаи ин шаклхо дар муошират таъсири назаррас доранд як мувозинате бар;арор карда шавад. Хднгоми чустучуи роххои мухталифи ноил шудан ба хадафхои таълимй набояд андешаи якеро бар андешахои дигарон нисбати масъала афзалу мубрамтар шуморид, ё ин ки омилхои таълимиеро чун усули зехнй (маърифатй), афзалиятхои стратегияи омузиш, тачрибахои ;аблии омузиш ва контексти фархангиро, ки таълиму омузиши забонро фаро мегиранд, сарфи назар кард. Ба хар хол, гарчанде якчанд созмону таркибхои грамматикие мавчуданд, ки танхо бо рохи му;аррарй таълиму омухта мешаванд, аммо тад;и;оти бештари муосир возехан нишон медиханд, ки роххои таълиму омузиши аксарияти созмону таркибхо хеле мураккабу гайриму;аррарй аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. De Guerrero, M., Villamil, O.S. Metaphorical conceptualization of EST teaching and learning. In: Language Teaching Research 6/2, 2002. 96-120.
2. Lakoff, G., Johnson M. Metaphors We Live By. Chicago: The University of Chicago Press. 2003.
3. Nunan David. Teaching Grammar in Context. In: ELT Journal, 52/2, 101-109.
REFERENCES:
1.De Guerrero, M., Villamil, O.S. Metaphorical conceptualization of EST teaching and learning. In: Language Teaching Research 6/2, 2002. 96-120.
2.Lakoff, G., Johnson M. Metaphors We Live By. Chicago: The University of Chicago Press. 2003.
3.Nunan David. Teaching Grammar in Context. In: ELT Journal, 52/2, 101-109.
185
