Научная статья на тему 'ОЛМА БОҒЛАРИНИ ЎҒИТЛАШДА БАРГЛАР ТАРКИБИДАГИ ОЗУҚА ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ОЛМА БОҒЛАРИНИ ЎҒИТЛАШДА БАРГЛАР ТАРКИБИДАГИ ОЗУҚА ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

82
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
боғлар ҳосилдорлиги / барглар таҳлилли / органик ўғитлар / азот / фосфор / калий / ўғитлаш тизими / чим-чиринди тизими / кўп йиллик ўтлар.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулчеҳра Мирсобировна Караходжаева, Мирхатам Махмудович Мирзаев

Мақолада олма боғ қатор ораларида кўп йиллик кўк ўғитларни (қизил себарга, оқ себарга, сули, райграс) қўллашнинг дарахт баргларидаги озуқа элементларига таъсири баѐн этилган. Кўп йиллик дуккакли-бошоқли экинлар тупрок юзасини тўлиқ қоплаб, кўплаб органик масса қолдиради, ўсув даврида тупроққа ишлов берилмайди. Қоплама (мульча) қатламининг ѐз давомида чириши ва тупроқдаги микроорганизмлар миқдорининг ўзгариши мавсум даврида озиқа режимининг яхшиланишига олиб келади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛМА БОҒЛАРИНИ ЎҒИТЛАШДА БАРГЛАР ТАРКИБИДАГИ ОЗУҚА ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

ОЛМА БОГЛАРИНИ УГИТЛАШДА БАРГЛАР ТАРКИБИДАГИ ОЗУЦА

ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АХДМИЯТИ

Гулчехра Мирсобировна Караходжаева

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти илмий ходими

Мирхатам Махмудович Мирзаев

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти катта илмий ходими, к.хфн.

АННОТАЦИЯ

Маколада олма бог катор ораларида куп йиллик кук угитларни (кизил себарга, ок себарга, сули, райграс) куллашнинг дарахт баргларидаги озука элементларига таъсири баён этилган. Куп йиллик дуккакли-бошокли экинлар тупрок юзасини тулик коплаб, куплаб органик масса колдиради, усув даврида тупрокка ишлов берилмайди. ^оплама (мульча) катламининг ёз давомида чириши ва тупрокдаги микроорганизмлар микдорининг узгариши мавсум даврида озика режимининг яхшиланишига олиб келади.

Калит сузлар: боглар хосилдорлиги, барглар тахлилли, органик угитлар, азот, фосфор, калий, угитлаш тизими, чим-чиринди тизими, куп йиллик утлар.

Кириш. Маълумки,кишлок хужалигида кайтариш конунига кура, тупрокдан хосил билан бирга чикиб кетган озика моддаларни угит солиш йули билан тупрокга кайтарилиши керак. Тупрокдаги усимлик узлаштира оладиган озик моддаларнинг баланси олинадиган хосил биланми ёки бошка сабаблар натижасида бузиладими, уни керакли угитлар билан ёки агротехник тадбирлар билан тиклаш керак. Бу конунга амал килиш нафакат тупрок унумдорлигини саклаш ёки оширишдагина ахамиятли булмай, балки сифатли ва юкори махсулотлар етиштиришда хам мухимдир. Шамол, сув эрозияси оркали тупрок таркибидан чикиб кетадиган унумдор катлам урнини тупрокка солинадиган органик моддалар, гунг, чириндилар, экилган экин колдиклари, минерал угитлар билан тенгма-тенг тулдирилганда, утган йилда олинган хосилни такрор олиш имкони яратилади.

^ишлок хужалигида махаллий угитларнинг асосий тури булган гунгга эхтиёж тулик копланмаётган шароитларда бог

69

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

катор ораларини органик модда билан бойитишнинг янги манбаларини топиш мухим ахамиятга эга.

Купгина МДХ, ва хорижий давлатларда олиб борилган илмий тадкикотлар ва акад. М.Мирзаев номидаги БУваВИТИ утказилган тажрибалар боглар хосилдорлигини ошириш ва тупрок унумдорлигини саклаш, кайта тиклашда бог катор ораларини чим-чиринди тизими буйича тутиш яхши натижалар беришини курсатди. Бундай агротадбирда бог катор ораларига куп йиллик дуккакли ва бошокли утлар аралашмаси сепилиб, уларнинг баландлиги 15-20 см булганда урилиб, мульча сифатида тупрок устида колдирилиши натижасида тупрок устида чим-чиринди катлами хосил булади. Куп йиллик дуккакли-бошокли утлар илдиз тизимининг чириндига айланиши натижасида тупрок органик моддага-гумусга бойийди, унинг барча агрономик хусусиятлари яхшиланади хамда, бир вактнинг узида тупрок сув ва шамол эрозиясидан мухофаза килинади[ 1,2,6].

Озика моддаларнинг энг куп кисми мева тугиш, барглар хосил килиш учун, усув новдалари ривожланиши учун сарфланади.Дарахтлар канча ва кандай озукани талаб килаётгани ёки узлаштираётганини аниклаш учун барглар таркибидаги озука элементлари микдорини билиш зарур.

Минерал угитлардан самарали фойдаланиш, сугориш ишларини тугри йулга куйиш, усимликларнинг усиш ва ривожланишини урганиш хамда уларнинг ташки шароитнинг нокулай омилларига чидамлилигини оширишда усимлик барглари таркибидаги озука моддаларининг микдорини аниклаш мухим ахамиятга эгадир.

Азот (№) оксиллар, ферментлар, витаминлар, нуклеин кислоталар, аминокислоталар, хлорофилл, глюкозалар каби моддалар таркибига киради. Азот сакловчи моддалар мевали дарахтларда моддалар алмашиниши (метаболизм) жараёнида мухим рол уйнайди. Азот тупрокда гумус ва минерал холида булиб, улар факат микроорганизмлар таъсирида парчаланиб, нитрат ва аммиак шаклига утгандагина усимлик томонидан узлаштирилади. Азотнинг нитрат шакли усимлик томонидан тез узлаштирилади.

Фосфор (Г) нуклеин кислоталар таркибига кириб, моддалар алмашинувида мухим рол уйнайди. Фосфор таъсирида кишловчи куртакларда тупгуллар шаклланади, мева яхши тугилади, илдиз мукаммал ривожланади, усув даври кискаради, мевали дарахтларнинг кургокчиликка ва совукка чидамлилиги ошади. Фосфор етишмаганда новдалар, барглар, тупгул, мевалар, айникса илдизлар суст

70

ytadqq

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

ривожланади, новдалар яхши пишмайди, совукка таъсирчан булади. Барглари узига хос булмаган тук рангга киради, майдалашади, тукималари тез емирилади, усимлик куп яшамайди.

Калий (K) хам усимликлар хаётида мухим ахамиятга эга булиб, у олма дарахтининг физиологик ва биокимёвий жараёнлари жадал кечадиган тукималари ва органларида куп тупланади. Айникса, новда, барг, куртакларнинг жадал усиб ривожланаётган даврида калий куп булади. Калий таъсирида фотосинтез жараёни кучаяди, новдалар яхши пишади, меваларда канд моддалари купаяди, олма дарахтининг совукка чидамлилиги ошади. Калий етишмаганда олма дарахтининг совукка чидамлилиги, новдаларнинг пишиши, меваларнинг ширадорлиги пасаяди, барглар атрофида жигар ранг хошия пайдо булади[5].

Тадкикотлар услуби ва объекти:Тадкикотлар акад. М.Мирзаев номидаги БУваВИТИ марказий тажриба участкасида олманинг ММ-106 пайвантагдаги Старкримсон навида олиб борилди. Куп йиллик кук утлар сифатида дуккакли-бошокли утлар аралашмаси-Узбекистон кизил клевери(себарга), ок клевер(себарга), сулининг икки хил тури, райграсдан фойдаланилди. Тажрибалар турт вариант, 3 кайтарикда (хар бир кайтарик 10 та дарахтдан иборат) олиб борилди. Бу тизимда куп йиллик дуккакли, бошокли утлар аралашмаси бог катор ораларига сепилиб, кук утларнинг баландлиги 1520 см. булганда уриб, майдаланиб, мульча сифатида тупрок устида колдирилди. Куп йиллик кук утларни уриб, майдалашда КИР-1,5 агрегатидан фойдаланилди.

Барглар таркибидаги N, P, K, микдори Х.Н.Починок услубида комплекс аникланди [3].

Тадкикот натижалари. Тошкент вилоятининг сугориладиган типик буз тупрокларида юкори хосилдор богларни яратишда бог катор ораларида тупрокни чим-чиринди тизими буйича тутгандадарахт баргларидаги озука элементларига таъсири урганилди.Олиб борилган тадкикотларда кук угитлар сепилган вариантларда озука моддалар микдори назоратга нисбатан юкори эканлиги аникланди. Назоратга нисбатан куп йиллик угитлар кулланилган вариантларда азот микдори 22,3-30,7%, фосфор микдори 18,7-40,6%, калий микдори 12,9-20,3 % юкори эканлиги аникланди (1-жадвал).

1 -жадвал

Куп йиллик кук^итларнинг олма баргларидаги озука моддаларнинг тупланишига таъсири, %

15-iyun, 20221 ©

Google Scholar

Respublika anjumani

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

Тажриба вариантлари Азот назоратга нисбатан, % Фосфор назоратга нисбатан, % Калий назоратга нисбатан, %

Кора шудгор (назорат) 1,92 100 0,32 100 1,08 100

Кизил себарга+ бошоклилар аралашмаси 2,51 130,7 0,45 140,6 1,30 120,3

Оксебарга+ бошоклилар аралашмаси 2,46 128,1 0,42 131,2 1,25 115,7

Бошоклилар аралашмаси 2,35 122,3 0,38 118,7 1,22 112,9

Куп йиллик кук угитлар кулланилган боглардаги олма дарахти баргларида озука элементлари назоратга нисбатан купрок эканлиги аникланди.

Куп йиллик дуккакли-бошокли утлар илдиз тизимининг чириндига айланиши натижасида тупрок органик моддага бойийди, унинг барча агрономик хусусиятлари яхшиланади. Коплама (мульча) катламининг ёз давомида чириши ва тупрокдаги микроорганизмлар микдорининг узгариши мавсум даврида озика режимининг яхшиланишига олиб келади.

REFERENCES

1. Ворожбет А.А., Попова В.П. Пестова А.Т. Оценка состояния плодородия почвы в садовагроценозе по её биологической активности. // Сб. Формы и методы повышения экономической эффективностирегионального садоводства и виноградарства, ч.1. Садоводства, г.Краснодар, 2001г.

2. Джавакянц Ж.Л.К вопросу о проблеме повышения плодородия почвы в садах Узбекистана. // Садоводства, виноградарства и виноделия. Труды, том 50.Ташкент, 2001г.

3. Починок Х.Н. "Методы агрохимических анализов почв и растений Средней Азии" (СоюзНИХИ)- Ташкент 1977.

4. Рубин С.С. Содержание почвы и удобрение в интенсивных садах. // М.: Колос.1983

5. Хужаев Ж.Х. Усимликлар физиологияси. - Тошкент «Мехнат», 2004.

6. Чернявская Н.В.Оптимизация системы содержания почвы в плодовых садах на биоценотической основе. Автореф. дисс. канд. с-х.наук/Н.В.Чернявская. -Краснодар. 2013.

72

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.