Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРГА ИЖТИМОИЙ ДАХЛДОРЛИК ФАЗИЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРГА ИЖТИМОИЙ ДАХЛДОРЛИК ФАЗИЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дахлдорлик / модернизация / Юрт тинчлиги / Ватан равнақи / баркамол шахс / фуқаролик жамияти / миллий анъаналар. / relevance / modernization / peace of the country / development of the country / well-rounded person / civil society / national traditions.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Karimov T.X.

Мақолада фуқаролик жамияти барпо қилишда дахлдорлик масаласига алоҳида эътибор қаратилади. Ёшларга таълим тарбия беришда ва фуқаролик жамиятининг шаклланиш жараёнида аҳоли, энг аввало, ёшларнинг ислоҳотларга дахлдорлигини мустаҳкамлашни таъминлайдиган ижтимоий ахлоқни ҳимоя қилиш ва маънавиятни юксалтириш муаммолари, уларнинг даҳлдорлик фазилатларини ривожлантиришнинг назарий, амалий аҳамияти тадқиқ қилинган. Муаллиф талабаларда ижтимоий даҳдорлик фазилатини ривожлантиришга ҳамда бўлғуси кадрларнинг ўзини тута билиши, ҳаётий стратегиясини таҳлил қила олиши каби ҳаётий истиқболларга эътибор қаратган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPING THE CHARACTER OF SOCIAL RESPONSIBILITY IN STUDENTS IN THE PROCESS OF EDUCATION IN HIGHER EDUCATION

The article pays special attention to the issue of participation in the establishment of civil society. The theoretical and practical significance of the development of the qualities of bravery, the problems of protecting social ethics and raising morale, which ensure the strengthening of the population, first of all, youth's involvement in reforms, in the process of education and upbringing of young people and the formation of civil society. The author paid attention to the development of the virtue of social courage in the students and life prospects such as self-control and the ability to analyze the life strategy of the future personnel.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРГА ИЖТИМОИЙ ДАХЛДОРЛИК ФАЗИЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Karimov T.X.

Samarqand iqtisodiyot va servis instituti Axborot texnologiyalari kafedrasi o 'qituvchisi

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРГА ИЖТИМОИЙ ДАХЛДОРЛИК ФАЗИЛАТИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация. Мацолада фуцаролик жамияти барпо цилишда дахлдорлик масаласига алоуида эътибор царатилади. Ёшларга таълим тарбия беришда ва фуцаролик жамиятининг шаклланиш жараёнида ауоли, энг аввало, ёшларнинг ислоуотларга дахлдорлигини мустаукамлашни таъминлайдиган ижтимоий ахлоцни уимоя цилиш ва маънавиятни юксалтириш муаммолари, уларнинг даулдорлик фазилатларини ривожлантиришнинг назарий, амалий ауамияти тадциц цилинган. Муаллиф талабаларда ижтимоий даудорлик фазилатини ривожлантиришга уамда булзуси кадрларнинг узини тута билиши, уаётий стратегиясини таулил цила олиши каби уаётий истицболларга эътибор царатган.

Калит сузлар: дахлдорлик, модернизация, Юрт тинчлиги, Ватан равнаци, баркамол шахс, фуцаролик жамияти, миллий анъаналар.

Karimov T.Kh. teacher

Department of Information Technologies Samarkand Institute of Economy and Service

DEVELOPING THE CHARACTER OF SOCIAL RESPONSIBILITY IN

STUDENTS IN THE PROCESS OF EDUCATION IN HIGHER

EDUCATION

Abstract. The article pays special attention to the issue of participation in the establishment of civil society. The theoretical and practical significance of the development of the qualities of bravery, the problems of protecting social ethics and raising morale, which ensure the strengthening of the population, first of all, youth's involvement in reforms, in the process of education and upbringing of young people and the formation of civil society. The author paid attention to the development of the virtue of social courage in the students and life prospects such as self-control and the ability to analyze the life strategy of the future personnel.

Key words: relevance, modernization, peace of the country, development of the country, well-rounded person, civil society, national traditions.

Фукаролик жамиятини карор топтириш халкимизнинг маънавий фазилатлари юксалишига боглик. Бирок глобаллашув шароитида

маънавиятнинг саёзлашувидек улкан муаммо юзага келмокда. Терроризм, миссионерлик, диний экстремизм, "оммавий маданият", гедонизм, эскапизм, дауншифтинг, локайдлик, бефарклик, ахборот хуружи ва оиланинг глобал инкирози каби иллатларнинг пайдо булаётгани шулар жумласидан. Уларнинг барчасига ёшлар тарбиясидаги хато-камчиликлар, маънавиятнинг кашшоклашуви сабаб булмокда. Фукаролик жамияти шаклланиши жараёнида дахлдорлик тарбиясига етарли даражада эътибор каратилмаслик окибатида шундай жараён юз бермокда. Маънавий кашшокдашув уз-узидан одамнинг уз халки, Ватанига дахлдорлигининг заифлашувига олиб келади. Ахборот хуружи ва бузгунчи гояларга карши тура оладиган мафкуравий иммунитетнинг шаклланиши хам дахлдорликнинг даражасига бевосита боглик. Чунки дахлдор инсоннинг мафкуравий иммунитети кучли булади. Мафкуравий иммунитетга эга булган шахснинг эса маънавияти янада юксалиб боради. Сабаби унга маънавий тахдид ва мафкуравий хуружлар зарар етказа олмайди. Шу билан бирга, ана шу хуружларга карши курашишни яхши урганиб олади. Локайд булмайди. Шу сабабли фукаролик жамияти барпо килишда дахлдорлик масаласига алохида эътибор каратилади. Буларнинг барчаси бизни фукаролик жамиятининг шаклланиш жараёнида ахоли, энг аввало, ёшларнинг ислохотларга дахлдорлигини мустахкамлашни таъминлайдиган ижтимоий ахлокни химоя килиш ва маънавиятни юксалтириш муаммоларини тахлил килишга ундайди.

Ана шундай глобал инкирознинг мамлакатимизга кириб келиш тахдиди мавжуд ва буни уз вактида англаб олиш ута мухим. Шунинг учун инсонлардан локайдликка карши дахлдорлик талаб этилади. Шу уринда, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда: "...Биз бугун ахборот глобаллашуви даврида яшаяпмиз. Биз истаймизми, йукми, юртимизга турли куринишдаги ахборот хуружлари булиши табиий. Ана шундай хуружларга карши ахолида, айникса, ёшларда иммунитетни мустахкамлаш, уларни миллий кадриятларимиз ва истиклол гояларига садокат рухида тарбиялашда телевидение ва радионинг урни бекиёсдир" дея таъкидлаши айни хакикат.

Талабаларда ижтимоий дахлдорлик фазилатларини ривожлантиришнинг фалсафий, ижтимоий-антропологик масалалари А.Бегматов, А.Маврулов, Г.Туленова, Ж.Туленов, М.Каххарова, Э.Юсупов ва бошкаларнинг изланишларида тадкик килинган.

Ижтимоий дахлдорлик субъектнинг жамоа, гурух ва уюшмалар билан мулокотда булиш, атрофидагилар билан хамкорлик килиш, тенгдошлари ва катта-кичик олдида маълум мажбуриятларни ижодий бажариш, тадбиркорлик курсатиш, ижтимоий хаётни демократлаштириш ва бошка жараёнларда фаол иштирок этиш малакаларини уз ичига олади. Ижтимоий дахлдорликнинг юкори даражаси инсоннинг шахсий такомиллашишига, яъни индивидуал ривожланиши, такомиллашишига йуналган онгли ва

тизимли фаолияти - уз-узини тарбия килишга интилишдир. Ижтимоий дахлдорлик инсонда бирданига шаклланмайди, балки умри давомида камол топиб боради. Шахс фаолияти маънавий ишлаб чикариш сохаси билан белгиланган холда хам онгнинг, хам уз-узини англашнинг шаклланиши ва намоён булишини, шунингдек, тафаккур фаолиятини камраб олади.

Ёшларда дахлдорлик фазилатини муваффакиятли ривожлантиришда куйидаги чора

-тадбирларни назарда тутиш алохида ахамиятга эга:

- мамлакатимизни модернизация килиш борасида амалга оширилаётган сиёсий ислохотларнинг маъно ва мохиятини ёшлар онгига чукур сингдириш, уларнинг жамиятдаги янгиланишлар йулини кенг куллаб-кувватлаши ва ушбу жараёнлардаги ижтимоий фаоллигига эришиш;

- ёшларда ислохотларнинг бориши тугрисида билимларини ошириш оркали жамият хаётида онгли фукаро, эркин шахс сифатида иштирок этиш малакаларини шакллантириш;

- таълим муассасаларида ислохотлар натижаларини миллий мафкурамизнинг асосий тамойилларининг руёби сифатида кенг таргиб килиш максадида усмирларнинг ёшига мос равишда кургазмали, видео ва аудио махсулотлар, босма нашрлар тайёрлаш, маърифий тадбирлар уюштириш;

- таълим муассасаларида утадиган маънавий-маърифий тадбирларга давлат ва жамоат ташкилотлари рахбарларини, таникли олимлар, ижодкор зиёлиларни, пешкадам тадбиркорлар ва кишлок хужалик, ишлаб чикариш корхоналари рахбарларини жалб этиш оркали ёшларда дахлдорлик фазилатини намоён килишлари учун кулай шароит яратиш, бу оркали уларни Ватан, эл-юрт учун хизмат киладиган, жонкуяр, фидойи фарзандлар этиб тарбиялаш;

- хар бир ёшнинг Юрт тинчлиги, Ватан равнаки, халк фаровонлиги, ижтимоий хамкорлик, комил инсон, миллатлараро тотувлик, динлараро багрикенглик гоялари руёби хакидаги билимларини мустахкамлаш масаласини илмий-педагогик таъминлаб бориш такозо этилмокда.

Юкоридаги фикрларга асосланиб, ижтимоий дахлдорлик тушунчасига куйидагича таъриф бериш мумкин:

Ижтимоий дахлдорлик - шахснинг атроф-мухит, жамиятда кечаётган жараёнларга булган муносабатларининг интеграл тизими булиб, унинг индивидуал-типологик ва умри давомида шаклланиб борувчи ижтимоий шартланган хусусиятлари билан характерланади.

Булгуси кадрларнинг ижтимоий дахлдорлик фазилати, узини тута билиши, хаётий стратегиясини тахлил кила олиши хаётий истикболларни, жамоатчилик хаётида ифода этиши:

• ватанпарварлик ва Ватанга содиклик даражаси;

• ёшларни хавотирга солувчи муаммолар;

• узини ижтимоий хис этиш;

• устувор хаётий кадриятлар ва режалар;

• ижтимоий етуклик даражаси;

Таълим-тарбия жараёнида талабалар ижтимоий дахлдорлик фазилатларини ривожлантиришда куйидаги компонентларга асосланиш зарур:

• иктисодиёт асосларини билиш;

• мехнатсеварлик, тежамкорлик;

• чет тилларни урганиш;

• миллий ва диний урф-одатларни билиш;

• соглом турмуш тарзи;

• жисмоний тобланиш;

• эстетик дид, яхши амаллар;

• озодалик, атроф-мухитни ободонлаштириш ва оила фаровонлигини таъминлаш;

• эрудиция, компентентлилик;

• тадбиркорлик, ракобатбардошлилик, бошкариш кобилияти;

• киришимлилик;

• ижодий профессионал фикрлаш кобилияти, тарихни, турли халклар маданиятини билиш ва хоказо.

Шундай экан, талабаларнинг ижтимоий дахлдорлик фазилатлари ривожланишида унинг индивидуаллиги намоён булади[6, 42]. Олий таълим муассасалари талабаларида ижтимоий дахлдорлик уларнинг ижтимоий-сиёсий, мехнат, билиш жараёнлари, кундалик турмуш тарзи, муайян билимлар хажми ва жамиятдаги ахлок меъёрларини узлаштириши оркали ривожлантирилиб борилади.

Миллий анъаналар, беллашув (индивидуал ва гурухли мусобака), назорат, жамоавий жипслик, жамоавий фикр, жамоадаги узаро уйгун кайфият, хисоботлар, йигилиш, эришилганларни мухокама килиш ва бахолаш, мушкул вазиятларда дустларга ёрдам бериш, кумаклашиш кабилар хам талаба шахсини фаоллаштиради. Айникса, маънавий-ахлокий.

сифатларни шакллантириш, тарбиявий (ижтимоий-фойдали фаолият, беморлар, кекса кишилар ва ногиронларга ёрдам курсатиш, табиатни мухофаза этиш, вояга етмаган хукукбузарлар билан ишлаш, шанбаликларда иштирок этиш, бадиий ижодкорлик ва хоказо) вазифаларни амалга ошириш, тартиблилик, яхши муомала, ижтимоий топширик, фаолиятни моделлаштириш, ички (психологик) кийинчиликларни ва кунгилсизликларни бартараф этиш, муаммоларни хал килиш йулларини биргаликда излаш, тажрибага асосланиш, талаб, тренинг, бошкаларга ёрдам курсатиш, тажриба орттириш хамда психо-педагогик тестлар утказиш кабилар мухим хисобланади. Шунингдек, талабалар ижтимоий дахлдорлик фазилатларини шакллантиришдамасъуллик хиссини ошириш кабилар хам талаба шахсини ривожлантиради.

Дахлдорлик фазилати одамнинг ижтимоий мавжудот сифатидаги манфаатларидан келиб чикиб, уз функциясини бажариши ёки бажармаслигини белгилайди. Бугунги кунда локайдлик туфайли тиклаб булмас офат, жиноят, халокатлар содир булаетган экан, дахлдорликни хар бир узбекистонлик ёш йигит-кизнинг етакчи фазилатига айлантириш ута мухим ижтимоий педагогик заруратга айланди.

Бугунги кунда ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий соханинг фаол иштирокчиси булган талаба-ёшларда бефарклик кайфиятини йукотиб, дахлдорлик туйгусини ривож топтириш долзарбдир. Мазкур муаммога оид турли нуктаи назарлар, фикр-мулохазаларни умумлаштирган холда кайд этиш мумкинки, ёшларнинг дахлдорлик фазилати таълим, тарбия уйгунлигида, интеллектуал, эмоционал ва амалий фаолияти билан богликликда шакллантирилиши керак.

Использованные источники:

1. Каримов Т.Х. Средства И Методы Инновационного Менеджмента Инновационными Стартапами. Министерство науки и высшего образования Российская Федерация ФГБОУ ВО «Удмуртский государственный университет» Институт экономики и управления технологическое и социальное предпринимательство. 21.11.2023 года Международной научно-практической конференции.

2. T. X. Karimov Improving Digital Platforms On The Public Procurement Market In The Modern Russian Economy. BEST JOURNAL OF INNOVATION IN SCIENCE, RESEARCH AND DEVELOPMENT ISSN: 2835-3579 Volume:02 Issue:07|2023 www.bjisrd.com

3. T. X. Karimov Development Status and Prospects of Telemedicine Technologies BEST JOURNAL OF INNOVATION IN SCIENCE, RESEARCH AND DEVELOPMENT ISSN: 2835-3579 Volume:2Issue:6|2023 www.bjisrd.com

4. T. X. Karimov Theoretical Aspect of Technologies of Teaching a Foreign Language as a Second Language. BEST JOURNAL OF INNOVATION IN SCIENCE, RESEARCH AND DEVELOPMENT ISSN: 2835-3579 Volume: 2Issue:6|2023

www.bjisrd.com

5. Karimov Tolmasbek Xolmo'min o'g'li BARMOQ IZI YORDAMIDA DAVOMATNI ANIQLASH TIZIMI. IQTISODIYOT VA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYA JURNALI, 2(1), 6-9. Retrieved from

https: //mudarrisziyo .uz/index.php/iqtisodiyot/article/view/201

6. Б.Исабеков, С.Усмонов, "Таълим тизимида инновацион технологиялардан фойдаланиш хозирги замон аник технологик илмларни масалалари ва уларнинг ечимлари" Республика илмийамалий конференция, Нукус, 2018-й.

5. Виленский М.Я., Зайцева С.Н. Педагогические основы формирования опыта творческой деятельности будущего учителя. / Учебное пособие. -Москва: МГПУ, 1993.

6. Маьнавий-ахлокий кадриятлар ва уларнинг ёшлар тарбиясидаги урни. -Тошкент, 2004.

7. Сиддиков И.Б. Государственная политика в отношении молодежи в Узбекистане: национальный опыт и реальная необходимость международных инициатив // Четырнадцатые Ямбургские чтения Условия социально-экономического развития общества: история и современность: Материалы международной научно-практической конференции. - Санкт-Петербург, 2019.

8. Сериков. В.В. Личностно ориентированное образование. // Журнал «Педагогика»: М., 2004, май.

9. Шерманов Э.У. Усмирларда ислохртларга дахлдорлик фазилатини ривожлантириш. Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. - Самарканд, 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.