Научная статья на тему 'ВАТАНПАРВАРЛИК – ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА'

ВАТАНПАРВАРЛИК – ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
409
199
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ватанпарварлик / фидойилик / бурч / таълим / тарбия / ёш авлод / ўқувчи-ёшлар / сафарбарлик / жасорат. / патриотизм / самоотверженность / долг / воспитание / обучение / молодое поколение / учащиеся / мобилизация / мужество.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Саидов Бахтиёр Одилович

Мақолада ватанпарварлик тушунчасининг мазмуни, ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялашнинг психологик жиҳатлари, шахсда фуқаролик позициясини таркиб топтириш, ватанпарварлик тарбиясини амалга ошириш борасида амалга оширилаётган илмий тадқиқотлар хусусида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПАТРИОТИЗМ КАК ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ ФЕНОМЕН

В статье представлена информация о значении понятия патриотизм, психологических аспектах воспитания молодежи в духе патриотизма, формировании в человеке гражданской позиции, научных исследованиях по реализации патриотического воспитания.

Текст научной работы на тему «ВАТАНПАРВАРЛИК – ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА»

Саидов Бахтиёр Одилович,

Халк таълими вазири

ВАТАНПАРВАРЛИК - ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА

УУК: 371

DOI: 10.34920/SO/VOL_2022_ISSUE_7_1

САИДОВ Б.О. ВАТАНПАРВАРЛИК - ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА

Маколада ватанпарварлик тушунчасининг мазмуни, ёшларни ватанпарварлик рух,ида тар-биялашнинг психологик жих,атлари, шахсда фукаролик позициясини таркиб топтириш, ватанпарварлик тарбиясини амалга ошириш борасида амалга оширилаётган илмий тадкикотлар хусусида маълумотлар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ватанпарварлик, фидойилик, бурч, таълим, тарбия, ёш авлод, укувчи-ёшлар, сафарбарлик, жасорат.

САИДОВ Б.О. ПАТРИОТИЗМ КАК ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ ФЕНОМЕН

В статье представлена информация о значении понятия патриотизм, психологических аспектах воспитания молодежи в духе патриотизма, формировании в человеке гражданской позиции, научных исследованиях по реализации патриотического воспитания.

Ключевые слова и понятия: патриотизм, самоотверженность, долг, воспитание, обучение, молодое поколение, учащиеся, мобилизация, мужество.

SAIDOV B.O. PATRIOTISM AS A PSYCHOLOGICAL PHENOMENON

The article provides information about the meaning of the concept of patriotism, the psychological aspects of educating young people in the spirit of patriotism, the formation of a civil position in a person, scientific research on the implementation of patriotic education.

Key words and concepts: patriotism, dedication, duty, education, training, the younger generation, students, mobilization, courage.

Инсон шахсини таркиб топтиришда ёш авлодни бой маданий меросимиз хамда тарихий кадриятларимизга хурмат-эътибор, мустакил Ватанимизга мехр-мухаббат рухида тарбиялаш мухим ахамият касб этади. Хозирги мураккаб глобаллашув даврида, ахборот-коммуникация технологиялари шид-дат билан ривожланиб бораётган шароитда ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялаш билан боFлик долзарб вазифалар ва уларнинг хал этилишига, ушбу масала бугунги Узбекистон хаётидаги реал ижтимоий-сиёсий узгаришлар билан уЙFун равишда такомил-лаштирилишига ижтимоий-гуманитар фанлар сохаси вакиллари томонидан алохида эъти-бор каратилаётгани хам айни вактдаги ижти-моий зарурат талабидир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 августдаги "Узбекистон Республикаси Куролли Кучлари харбий хизматчила-рининг маънавий-маърифий савиясини оши-риш тизимини тубдан такомиллаштириш туFрисида"ги ПК-3898-сонли карори ижроси юзасидан ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялаш концепциясининг кабул килингани, армия ва халк бирлигини таъмин-лаш борасида махаллий давлат хокимияти органлари билан хамкорликдаги ишларнинг кучайтирилгани миллий армиямиз сафларини мустахкам ирода, фаол фукаролик позиция-сига эга булган ёшлар билан тулдириб бориш имконини бермокда.

Узбек тилининг изошли луFатида ёзи-лишича, "Ватанпарвар"- уз ватанини, она юртини, халкини чексиз севувчи, ватан ман-фаатлари учун жонбозлик курсатувчи шах-сдир. Ватанпарварлик эса, ватанпарварларга хос иш, хатти-харакат, хислат хисобланади1. Она-Ватанимизни куз корачиFидек асраш, унинг шухратини дунёга тараннум этиш билан боFлик энг мухим тушунчалар, хаётий ва профессионал куникмаларни илм-маърифат асо-сида ёшларнинг калби ва онгига илк бола-лик давридан бошлаб сингдириб бориш оркали Узбекистоннинг хакикий ватанпарвар фукароларини тарбиялаш мумкин.

1 Узбек тилининг изохли луFати. А.Мадвалиев тахрири остида. "Узбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти", Тошкент, 2006, 444-445-бетлар.

Ватанпарварлик - ватан олдидаги масъ-улият ва бурчни англаш тушунчаси. Ватанпарварлик них,оятда серкирра булиб, тарихий, ижтимоий, сиёсий, иктисодий тараккиёт жараёнида доимо такомиллашиб, ривожланиб боради. Ватан манфаати, кадр-кимматини, такдирини, истикболини канча куп англашилса, кишиларда ватанпарварлик туЙFуси шунча баланд булади. Бу жараён чек-сиздир. Тарихий, ижтимоий-сиёсий, маъна-вий тараккиётнинг турли боскичлари ватан-парварликнинг янги-янги кирраларини кашф этиб боради. Хар бир шахсдаги ватанпарварлик туЙFуси жамият тараккиёти билан узвий боFлик. Хакикий ватанпарварлик мил-лат, ватан манфаати билан яшаш, унинг истикболи, манфаати йулида мех,нат килиш, курашишдир2.

Бунда биринчи навбатда келажак бунёд-корлари булмиш ёш авлоднинг билим олиши, юкори малакали кадрлар булиб, уз юрти ва халкига сидкидилдан мех,нат килиши, озод юрт равнаки ва бахт-саодати учун х,алол мех,нат килишга ургатилиши назарда тутилади. Зеро, мустакиллик айнан фидойи, уз Ватани манфаатларига Fоят садокатли, юкори малакали кадрларнинг жамиятни бошкаришини такозо этади.

Фукаролар онгида мамлакат Куролли Кучлари хизматчиларининг ижобий тимсолини шакллантириш, шахсда фукаролик пози-циясини таркиб топтиришнинг концептуал жих,атлари, социализм назариясига асослан-ган мафкура негизида шахсда жамоавийлик ва ватанпарварликни шакллантириш, ёшлар жамият олдидаги бурчининг х,арбий ва давлат хизмати оркали бажарилиши, ватанпар-варликнинг юксак ахлокий кадрият сифатида шахс психик тузилмасидаги урни, Ватанни севиш, унинг манфаатлари учун зарур булса уз жонидан х,ам воз кечиш муаммоларига доир илмий тадкикотлар дунёнинг етакчи илмий тадкикот марказлари ва олий таълим муас-сасалари, жумладан АКШнинг Жанубий Калифорния университети (University of Southern California, USA), Париж Сорбонна университети (Université de Paris, France), Пекин ва Шанхай университетлари (Peking University,

2 Фалсафа. Комусий луFат. "Узбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти", Тошкент, 2004, 496 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 7 (116)

China; Shanghai Jiao Tong University, China), Тель-Авив ва Бен-Гурион университетлари (Tel Aviv University, Israel; Ben-Gurion University of the Negev, Israel), Кембридж ва Оксфорд университетлари (University of Cambridge, University of Oxford), Россия Федерацияси Куролли Кучлари Бош штабининг Харбий Ака-демиясида амалга оширилмокда.

Ватанпарварлик - инсоннинг узи тугилиб усган, камол топган заминига булган мух,аббатини ифода этадиган ижти-моий ва маънавий-ахлокий фазилатлари йиFиндиси. Ватанпарварликнинг асосий бел-гиси - фидойилик, олий куриниши эса жасо-рат х,исобланади. Ана шу фидойилик ва жасо-рат халкимизнинг маънавий меросида х,амда аждодларимиз тимсолида уз аксини топган.

Юртимизда дунёга келиб, уз илмий-ижодий фаолияти билан дунёга машхур булган алломаларимизнинг ватан, ватанпарварлик х,акидаги фикрлари, асарлари нафакат Узбекистон, балки дунёдаги барча инсон-лар учун х,ам ибрат вазифасини уташи мум-кин. Улар нафакат Узбекистон, балки бутун дунё цивилизацияси ривожига муносиб х,иссаларини кушган инсонлардир. Узбекистон халки, айникса, ёшлари учун уз юрти, тарихи, утмишда яшаган ота-боболари фаолияти билан х,акли равишда Fурурланиши узларида ватани такдири учун дахлдорлик туЙFуси ривожланишига мух,им х,исса булиб кушилади. Харбий ватанпарварлик туЙFуларини шак-ллантиришда эса Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур, Зах,риддин Мух,аммад Бобур ва бошкаларнинг сиймоси бебах,о тари-хий намуна вазифасини утайди. Узбекистон мустакилликни кулга киритгач, мамлакат-нинг биринчи Президенти И. Каримов "Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон х,аёт - пиро-вард максадимиз" (2000), "Узбек халки х,еч качон х,еч кимга карам булмайди" (2005) каби ва бошка асарларида Узбекистоннинг уз тараккиёти ва ривожланиш йули, бунда фукароларимизнинг вазифалари, мамла-кат мустакиллигига хавф солувчи хатарлар ва уларни енгиш борасида мух,им фикрларни баён этган эди. Диккатга сазовор жойи шун-даки, уша даврдаги давлат рах,бари ватан, ватанпарварлик х,акида мустакилликнинг дастлабки йиллари ёзган булса-да, орадан

шунча йил утганига карамасдан, ханузгача бу мавзу тадкикотчилар учун, муаммо жамият учун уз долзарблигини йукотган эмас. Ватанпарварлик хакида утказилган тадкикотлар тахлили шундан далолат беряптики, бу мавзу юзасидан асосан педагогика, фалсафа сингари фанлар йуналишида тадкикотлар олиб борил-ган. Психологлар томонидан афсуски, ватан-парварликни шакллантириш, ушбу феномен-нинг узига хос жихатларини илмий нуктаи назардан тадкик этиш борасида ишлар етарли даражада амалга оширилмаган. Вахоланки, Совет патриотизми бархам топгандан сунг янги давр ватанпарварлиги асосларини психология фани нуктаи назаридан илмий тадкик этилиши зарур эди, аммо тан олиш керак, психолог олимларнинг ушбу масалага эъти-борсизлиги мазкур йуналишда тадкикотлар олиб борилишига тускинлик килди. Нисбатан таскин берувчи жихат - бу, Мудофаа вазир-лиги тизимидаги Куролли Кучлар академияси олимлари ватанпарварликтарбиясининг наза-рий методологик хамда амалий жихатлари борасида илмий психология йуналишида бир катор тадкикотларни олиб бораётганлигидир.

Ватанпарварлик тарбиясига баFишланган яна бир тадкикот Ф.Бокиев томонидан амалга оширилган "Ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялашда мудофаа онгининг урни: функционал ёндашув" деб номланган диссертация булиб, унда муаллиф ватанпарварликнинг турлича талкинини келтириб утган. Ватаннинг равнаки, аввало, унинг фарзанд-лари камолига боFлик. Бу эса х,ар бир юрт-дошимизни узининг маънавий камолоти учун масъулиятни х,ис этиши, уз манфаат-ларини шу юрт, шу халк манфаатлари билан уЙFунлаштириб яшашида намоён булади. Жамият тарихий ривожланиш даврининг турли боскичларида ёшларнинг баркарор хаёт тарзини бузишга каратилган хавф-хатарлар сонининг ортиб бораётганлиги, бу холат уз навбатида ватанпарварлик тарбиясига алохида эътиборни такозо килаётгани хусусида фикрлар билдирилади1.

1 Бокиев Фарход Эсанович. Ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялашда мудофаа онгининг урни: функционал ёндашув. Психол. фанлари буйича фалсафа док. дисс. - Тошкент, 2021.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 7 (116)

Ватанни химоя килиш накадар улуг савоб, хар бир мусулмоннинг зиммасидаги фарз хисобланса, унга хиёнат килиш, курол билан бостириб келиш шу кадар катта гунох, энг олий жазога лойик жиноят хисобланади. Узбекистон Республикаси миллий хавфсиз-лиги манфаатларидан келиб чиккан холда, мафкуравий тахдидлар ута хатарли ва нозик тус олган шароитда ахоли, айникса, ёшлар ичида Fоявий тарбияга йуналтирилган тарFибот ишларининг долзарб йуналишлари сифатида куйидагиларни кайд этиш мумкин:

- Fараз максадларида амалга оши-рилаётган Fоявий таъсирларга карши хар бир фукарода мустакил фикрлаш мадани-ятини шакллантириш, мавжуд маънавий-мафкуравий тахдидларни туFри бахолаш, улардан тегишли хулоса ва сабоклар чикара олиш кобилиятини шакллантириш;

- кучайиб бораётган мафкуравий тахдидларга нисбатан доимо сергак, огох ва хушёр булиб яшашни ургатиш;

- фукароларнинг миллий кадриятлар, ватанпарварлик, давлат ва жамият манфа-атларига садокат, ор-номус, уят ва андиша каби ахлокий туЙFу ва тушунчаларни маъно-мазмунини чукур англаб етишига ва амал килишига эришиш;

- бепарволик ва локайдликнинг олдини олиш, хушёрлик ва жонкуярликни тарбиялаш, мамлакат такдирига дахлдорлик туЙFусини камол топтириш1.

Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсиз-лиги университети профессори, педагогика фанлари доктори, профессор Р.Махмудовнинг фикрига кура2, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 23 фев-рал кунидаги 140-сонли "Ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялаш концеп-циясини тасдиклаш туFрисидаги" карорининг кабул килиниши ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялашга доир

1 Очилдиев А. Мафкуравий тахдидлар ва Fоявий тар-биянинг долзарб масалалари// Маънавий ва диний ету-клик - давр талаби. - Т.: Тошкент ислом университети, 2009. - Б.381 -382.

2 Махмудов Р.М.,Акбаров Л.И. Ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялаш концепцияси амалда. PEDAGOGS international research journal. Volume-1, Issue-1, January-2022, v 223-230.

ишлар самарадорлигини ошириш ва фаол-лаштириш, бу борадаги таълим-тарбиявий ишларга республикамиз фукароларини, давлат ва нодавлат, нотижорат ташкилотларини, фукаролик жамиятининг бошка институт-ларини янада фаол жалб этиш хамда ёшлар онгига ватанпарварлик, мардлик туЙFуларини сингдириш максадида муайян вазифаларни белгилаб берди.

Ватанпарварлик хисси кайсидир маънода одамзод дунёга келиши билан бирга юзага келганлигини таъкидлаш мумкин, аммо бу ватанпарварлик хайвонларда кузатиладиган инстинкт даражасидаги, маълум бир кабилага тегишли худудни куриклаш билан чеклана-диган хис-туЙFу булган. Маълум бир май-донда уз кабиласи аъзоларини бокиш, хаёт кечириш, ов килиш, уз авлодини давом этти-риш билан машFул булган ва худудига узга кабилаларни куймасликка харакат килган инсон эволюцион ривожланиши натижасида кадимги антик даврда икки хил ватанпарварлик юзага келди.

1. Кадимги Грецияда - фукаронинг жамиятга узини фидо килиши, баFишлаши, содиклигини ифода этувчи ижтимоий ватанпарварлик;

2. Кадимги Римда - сиёсий муносабат-ларга таянган давлат ватанпарварлигини ифо-даловчи ахолининг сиёсий ватанпарварлиги.

Ватанпарварлик хис-туЙFулари доимо тин-члик, бирдамлик, хамкорлик ва бунёдкорлик фаолияти мазмунида ифодаланиши максадга мувофик. Ватанпарварлик - бу, шахснинг ватанига булган мухаббати, содиклиги, унинг манфаатида учун хар кандай хизматга шай-лиги ва ватанни химоя килишда, зарур булса жонини фидо килишга тайёрлигидир. Ватанпарварлик тугилган жойига булган мехрдан бошланиб, шахс етук ёшга етганда умумдавлат доирасидаги ватанпарварликни англаш юзага келади. Ватанпарварлик - бу, хар бир мил-лат ва давлатнинг мавжуд булиши, равнаки, ривожланишини белгиловчи асосий ижтимоий устунлардан бири хисобланади.

Фукароларда ватанпарварликни шакллантириш, ривожлантиришга етарли эътибор бермаслик мукаррар равишда шу жамият ёки давлатнинг ижтимоий-иктисодий ривожлани-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 7 (116)

шини заифлаштириб, маънавият ва мадани-ятнинг кадрсизланишига олиб келади. Нати-жада ахолининг хаёт сифати пасаяди, норози-лик кучаяди. Бундан фойдаланган деструктив кучлар давлатни осонгина узига буйсундириб олиши мумкин.Бу эса ёшларда ватанпарвар-ликни шакллантириш кай даражада мухим масала эканлигини курсатади.

Шахсда ватанпарварликнинг психологик тузилмасини тадкик килган В.Н.Мясишчевнинг фикрича, ватанпарварлик компонентлари шахснинг давлатга, халкка ва уз-узига нисба-тан муносабатида намоён булади1.

- давлатга муносабат -давлат рамзла-рини, давлатининг тарихий, маданий анъана-ларини, давлат тилини билиш ва уларга нис-батан муносабатда куринади;

- халцца муносабат - халкнинг мен-талитети, кадриятлари, асосий хусусиятла-рини англаш, ватанпарварлик, миллатчи-лик, эгоцентризм, шовинизм тушунчалари-нинг мохиятини билиш, халкнинг тинчлик ва харбий сафарбарлик холатига муносабат, халк манфаатида ватанпарварликни ифода этишга эхтиёж х,ис килишда ифодаланади;

- шахснинг узига ватанпарвар сифа-тида муносабат - узининг хукукларини, бурч хамда мажбуриятларини билишида намоён булади.

Ватанпарварлик асослари болалик дав-ридан куйилиб, шахс яшаётган шахар, кишлок, куча, мамлакат, давлат рамзлари ва бошкаларни билишдан бошланади ва кейин-чалик ёш улFайган сари ватан хакидаги тасав-вурлар бойиб боради. Инсоннинг тугилган жойига булган мехр ва ёш улFайганда у жой-ларни вакти-вакти билан куриш учун киска муддатга булса-да, ташриф буюришга маж-бур киладиган кумсаш хислари юкоридагилар асосида юзага келади. Шу сабабли юкорида санаб утилганлар "Кичик ватан" деб аталади.

Билимлар жамияти сифатидаги гумани-стик жамиятда шахснинг камол топиш имко-ниятлари хакидаги ёндашувларга кура, замо-навий шахс тузилмасининг А.Инкелес томо-нидан таклиф килинган тахлилий модели диккатга сазовордир. Ушбу шахснинг энг

1 Мясищев В.Н. Социальная психология личности. - Л.: 1974.

мухим жихатлари куйидагилардир: 1. Экспе-риментлар, инновациялар ва узгаришларга очиклик. 2. Фикрлар ранг-баранглигига тай-ёрлик, уз дунёкарашининг узгаришидан чучимасдан турли хил нуктаи назарлар мав-жудлигини тан олиш. 3. Утмишга караб эмас, балки хозирги замон ва келажакка караб мулжал олиш. 4. Хаёт тусикларини енгиш кобилияти. 5. Ижтимоий хаётда хам, шахсий хаётда хам максадларга эришиш учун булFуси харакатларни режалаштириш. 6. Ижтимоий хаётни тартибга солиш ва прогноз килиш имкониятига ишонч кузи билан караш. 7. Ишга кушган хиссаси ва касбий махоратига караб хак туланишига булган ишонч. 8. Маъ-лумот ва таълимни юксак даражага куйиш. 9. Бошкаларнинг шаъни ва кадр-кимматини уларнинг макоми ва мавкеидан катъи назар хурмат килиш2.

А.Л.Журавлев ва А.В.Юревич3 тадкикот-ларида ватанпарварликнинг психологик жихатини тавсифлашга харакат килинган. Муаллифлар ватанпарварлик куп компо-нентли тушунча ва ходиса булиб, унинг асосий таркибий кисмлари куйидагилардан ибо-рат эканлигини таъкидлаганлар: а) Ватанга мухаббат туЙFуси; б) шахсий манфаатлари-дан купчилик, омма манфаатлари учун воз кечишга тайёрлик; 3) муносиб хулк-атвор; 4) уз мамлакати, унинг тарихи ва халкига мансу-блигини хис этиш.

Уз такдири ва келажаги учун каЙFурувчи хар кандай жамият, хар кандай мамлакат ёшларга муносабат масаласида уларнинг хаётини маънавий бой, сермазмун килиш, халкига, Ватанига садокатли, хар томон-лама етук, баркамол инсон булиб етишиши-дан манфаатдордир. Шунинг учун ёшлар-нинг жисмоний, маънавий ва интеллектуал кобилиятларини намоён кила олишлари учун кенг имкониятлар яратиб берилмокда. Ёшла-римизнинг сиёсий онгли, маънавий баркамол, шаркона одоб-ахлокли, фаол, масъули-

2 К,аранг: Карпова Ю.А. Инновации, интеллект, образование. - М., 1998. - 93-94-б.

3 Журавлев, А.Л. Патриотизм как объект изучения психологической науки / А.Л. Журавлев, А.В. Юревич. // Психологический журнал. - 2016. - Т. 37. - № 3. - С. 88-98.

ЧКБТ йуналиши Зах,и ра г а бушатилиб Номутахассис Ч^БТ Вакаш уринлар

буйича битириб ишлаётган рах;барлари ишлаётган ЧКБТ мутахассислар ра^барлари

1-жадвал. Амалда фаолият юритаётган Ч^БТ рах,барлари

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

3442

3346

2938

ятли, она-Ватанга садокатли булиб етишиши жамият, давлат такдири учун гоят мухимдир1.

Олиб борилаётган тадкикотимиз мазмун-мохияти хамда йуналишидан келиб чикиб, Ч^БТ фанининг республика мактабларида утилиши, мазкур фандан дарс бераётган мута-хассисларнинг сифат таркиби ту€рисидаги 2022 йил июнь ойи холатигача булган маълу-мотлар хам тахлил килинди.

Маълум булишича, республика буйича Ч^БТ фанидан умумий урта таълим мактабла-рига ажратилган штатлар сони 9895 тани таш-кил килади. Амалда фаолият юритаётган ЧКБТ рахбарлари сони республика буйича жами 9726 нафар булиб, шулардан олий таълим муассасаларини ЧКБТ йуналиши буйича битириб ишлаётган ЧКБТ рахбарлари 3442 нафар (35,4%)ни, захирага бушатилиб ишлаётган мутахассислар 3346 нафар (34,4%)ни хамда номутахассис ЧКБТ рахбарлари 2938 нафар (30,2%)ни ташкил этади. Хозирги кунда республика буйича 169 та (1,7%) вакант уринлар мавжуд (1-жадвал).

Олий таълим муассасаларини ЧКБТ йуналиши буйича битириб ишлаётган ЧКБТ

1 Ж.Раматов. Ёшларда ватанпарварлик фазилатини шакллантириш - таълим-тарбия сохасининг асосий вазифаси. "Глобаллашув шароитида ватанпарварлик тарбиясининг маънавий-маърифий технологиялари". Республика илмий-амалий конференция материал-лари// Узбекистон Республикаси Куролли Кучлари ака-демияси. - Тошкент, 2019, 129-131-бетлар.

рахбарлари тахлил килинганда ОТМларни мутахассислик буйича битирган мутахассислар билан энг яхши таъминланган худудлар - Бухоро вилояти 521 нафардан 442 нафар (84,8%), Фаргона вилояти 921 нафардан 729 нафар (79,2%) хисобланса, Самарканд (1238 нафардан 550 нафар - 44,4%) ва Навоий (347 нафардан 154 нафари - 44,4 фоиз) вилоят-ларида нисбатан уртача курсаткични ташкил килди. Энг паст курсаткич эса Сурхондарё вилоятида 916 нафардан 103 нафар (11,2%), Сирдарё вилоятида 304 нафардан 44 нафар (14,5%) ва Коракалпо^стон Республикасида 706 нафардан 108 нафар (15,3%)ни ташкил этди (2-жадвал).

ЧКБТ укитувчилари дарсларини кузатиш ва илмий адабиётлар тахлилидан келиб чикиб, маш^улот ва дарсдан ташкари вактда харбий ватанпарварлик тарбияси шакл ва услублари буйича куйидаги тавсияларга амал килиниши максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

- буюк саркардаларимиз, хусусан Амир Темур ва бошка саркардалар жанго-вар мероси ютуклари хакидаги маъруза, сухбатлар тайёрлаш ва утказиш;

- уруш ва мехнат фахрийлари, Узбекистонлик жангчилар билан учрашувлар ташкиллаштириш;

- эътиборга сазовор саналарга ба^шланган кечалар, харбий ватанпарвар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 7 (116)

-N

9

_/

2-жадвал. Олий таълим муассасаларини Ч^БТ йуналиши буйича битириб ишлаётган Ч^БТ рах,барлари

лик тарбияси мавзуси буйича анжуманлар утказиш;

- харбий кисм ва харбий таълим муасса-саларига экскурсиялар уюштириш, бевосита таълим жараёни билан танишиш;

- турли харбий спорт мусобак,алари ва уйинларида, харбий-техник тугараклар ишида иштирок этиш;

- харбий ватанпарварлик тарбияси мавзусига оид кинофильм, телекурсатувлар куриш, тегишли мазмундаги бадиий, тари-хий, илмий китобларни жамоада мухокама килиш, кахрамонлар (прототиплари), ёзувчи-лар, олимлар билан учрашиш;

- музейлар, мемориал комплексларга бориш, урушда халок булган жангчилар биро-дарлик кабрларини зиёрат к,илиш, жанговар ва мехнат шон-шухрати жойларига сафарлар уюштириш;

- харбий ватанпарварлик мавзусига баFишланган энг яхши иншо, хикоя, расмлар кургазмаси, курикларини ташкил к,илиш.

Таълим муассасаларида тарбиявий жара-ённи ташкил к,илиш асосига илFор миллий, маънавий-ахлок,ий к,адриятлар ва мезон-лар, халк педагогикаси, маросимлар, байрам-лар, уйинлар ва бошк,алар куйилиши керак, уларни ташкил к,илиш ва утказишда тар-бия технологияларидан ёки интерфаол услу-блардан фойдаланилиши укувчида уз юртига мехр-мухаббат, ватанпарварлик, оилапарвар-

лик, касбий фидойиликнинг шаклланишига ёрдам беради.

Таълим-тарбия жараёнида укувчи-ёшлар онгида Ватанга мухаббат ва садокат рухини шакллантириш ва ривожланти-ришга каратилган харбий-ватанпарварлик йуналишида дастлабки тасаввурларни шакллантириш, она Ватанга мухаббат, Ватан химояси мукаддас бурч эканлигини ёшлари-миз онгу шуурига сингдириш мак,садида мак-табгача таълим, умумий урта таълим макта-блари, урта махсус, касб-хунар таълими ва олий таълим муассасаларида, умумий урта таълим мактабларида харбий-ватанпарварлик йуналишида олиб бориладиган тадбирлар мухим ахамият касб этади.

Хулоса килиб айтганда, мамлакатимизда кадрларни ук,итиш ва тарбиялаш миллий тикланишдан миллий юксалиш сари принци-плари ва мустак,иллик ютуклари, халкнинг бой миллий, маънавий ва интеллектуал салохияти хамда умумбашарий кадриятларга таян-ган, инсонпарварликка йуналтирилган таъ-лимнинг мазмуни давлат таълим стандарт-лари асосида ислох килинишига катта эъти-бор к,аратилмок,да. Таълим олувчининг шахси, унда таълим ва билимларга булган иштиёк,ни кучайтириш, хаётий куникмалар, ватанпарварлик ва инсоний к,адр-к,иммат туЙFусини шакллантириш эса, асосан укитувчи зимма-сига юкланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 7 (116)

с 1G TAЪЛ И M ПСИХОЛОГИЯСИ I ПЕДAГОГИЧЕCKAЯ ПСИХОЛОГИЯ N у

Адабиётлар:

1. Жypaвлeв, AA Пaтpиoтизм KaK oбъeкт изyчeния пcихoлoгичecкoй нayки I AA Жypaвлeв, A.B. Юpeвич. II Пcихoлoгичecкий жypнaл. - 2G16. - T. 37. - № 3. - С. BB-9B.

2. KapnoBa ЮА Иннoвaции, интeллeкт, oбpaзoвaниe. - M., 199B. - 93-94-б.

3. Maхмyдoв P.M.,Aкбapoв Л.И. Ëшлapни x1apбий-вaтaнпapвapлик pyx^a тapбия-лaш кoнцeпцияcи aмaлдa. PEDAGOGS international research journal. Volume-1, Issue-1, January-2G22, v 223-23G.

4. Mяcищeв B.H. Coциaльнaя пcихoлoгия личнocти. - Л.: 1974.

5. Омapoв О.Н. Пaтpиoтичecкoe вocпитaниe cтapшeклaccникoв cpeдcтвaми гocyдap-cтвeннoй мyзыкaльнoй cимвoлики Poccийcкoй Фeдepaции: Ha мaтepиaлe Pecпyблики Дaгecтaн. Abt. диоо. кaнд. пeд. HayK. Maхaчкaлa, 2GG7.

6. Paмaтoв Ж. Ëшлapдa вaтaнпapвapлик фaзилaтини шaкллaнтиpиш - тaълим-тapбия cox1acининг acocий вaзифacи. "Глoбaллaшyв шapoитидa вaтaнпapвapлик тapбияcининг мaънaвий-мaъpифий тeхнoлoгиялapи". Pecпyбликa илмий-aмaлий кoнфepeнция мaтe-pиaллapи|| Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Kypoлли Kyчлapи aкaдeмияcи. - Toшкeнт, 2G19, 129-131-бeтлap.

7. Узбeк тилининг изox1ли лyFaти. A.Maдвaлиeв тax1pиpи ocтидa. "Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи Дaвлaт илмий нaшpиëти", Toшкeнт, 2GG6, 444-44S-бeтлap.

B. Фaлcaфa. К^му^й лyFaт. "Узбeкиcтoн фaйлacyфлapи миллий жaмияти нaшpиëти", Toшкeнт, 2GG4, 49б бeт.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.