Научная статья на тему 'OЛИЙ ТAЪЛИМДA ТAЪЛИМ CИФAТИНИ OШИPИШ – ИCЛOҲOТЛAPНИНГ БOШ МAҚCAДИ'

OЛИЙ ТAЪЛИМДA ТAЪЛИМ CИФAТИНИ OШИPИШ – ИCЛOҲOТЛAPНИНГ БOШ МAҚCAДИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
7
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олий таълим / модел / қонуният / талаба ёшлар / ислоҳотлар / зaмoнaвий тexнoлoгиялap / иннoвaциoн тaълим / таълим сифати. / Higher education / model / legitimacy / student youth / reforms / modern technology / innovative education / quality of education.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Закирова, Ширин Иргашевна

Ушбу мақолада Oлий тaълимдa тaълим cифaтини oшиpиш – иcлoҳoтлapнинг бoш мaқcaди шунингдек ушбу ислоҳотларнинг бугунги кундаги аҳамияти ҳамда унинг жамиятдаги ўрни ва роли таҳлил қилинган. Олий таълим тизимида қабул қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE QUALITY OF EDUCATION IN HIGHER EDUCATION THE MAIN OBJECTIVE OF ICLOHOTLAP

This article analyzes the main goal of improving the quality of education in higher education, as well as the importance of these reforms today, as well as its place and role in society. The normative legal documents adopted in the higher education system were analyzed.

Текст научной работы на тему «OЛИЙ ТAЪЛИМДA ТAЪЛИМ CИФAТИНИ OШИPИШ – ИCЛOҲOТЛAPНИНГ БOШ МAҚCAДИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(11), November, 2023

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ -ИСЛОХОТЛАРНИНГ БOШ МАЦСАДИ

Закирова Ширин Иргашевна

И. Каримов номидаги Тошкент Давлат Техника Университети Амалий инглиз тили кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Олий таълимда таълим сифатини ошириш -ислоуотларнинг бoш мaцcaдu шунингдек ушбу ислоуотларнинг бугунги кундаги ауамияти уамда унинг жамиятдаги урни ва роли таулил цилинган. Олий таълим тизимида цабул цилинган норматив-ууцуций уужжатлар таулил цилинган.

Калит сузлар: Олий таълим, модел, цонуният, талаба ёшлар, ислоуотлар, замонавий технологиялар, инновацион таълим, таълим сифати.

ABSTRACT

This article analyzes the main goal of improving the quality of education in higher education, as well as the importance of these reforms today, as well as its place and role in society. The normative legal documents adopted in the higher education system were analyzed.

Key words: Higher education, model, legitimacy, student youth, reforms, modern technology, innovative education, quality of education.

КИРИШ

Мамлакатимизда сунгги йилларда амалга оширилаётган олий таълим тизими борасидаги ислоуотлар олий таълим сифатини оширишга йуналтирилганлиги билан ахдмиятлидир. Бу эса, уз навбатида, замонавий технологиялар, инновацион таълим ва тарбия жараёнларини тадкик этишни такозо этмокда.

Таълимнинг муайян тури ёки модели таълим тизимини ;амраб оладиган жамият элементлари уртасида урнатилган конуниятлар ва коидалар таъсири остида шаклланади. Ижтимоий тизимнинг муайян турини тавсифловчи ижтимоий-маданий моделлар (умумий даражадаги конунийлик) педагогик конуниятларнинг табиатини белгилаш оркали таълим жараёнида хдм яккол намоён булади. Агарда, жамият элементлари орасидаги богликлик бекарор булиб колса, ёки, тез узгариб бораётган булса, бунда жамиятнинг табиий конуниятларини аниклаш нисбатан кийин кечади.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

Hara^aga, yKyB ^apaëHuHuHr эgeмeнтgapн ypTacugaru SorguKguK xaM SeKapop Tycra Kupagu, MyafiaH 6up TatguM TypuHuHr napnagaHumura ogu6 Kegagu. fflyHuHrgeK, aHruna h^thmohh Ty3ugMara MoHaHg negaroruK KoHyHuaTgapHu aHuKgam Ba a«:para6 ogum ^apaëHu khhhh Kenagu. OKuSarga, Moc KegyBnu TatguM ^apaëHHHH gofiuxagamTupumHuHr TaMofiug Ba KougagapuHu aHuKgam HMKOHCH3 Sygagu. By xogarga, TatguM ^apaëHuHuHr acocufi TaMofiuggapuHu Segrugam Ba TatguM ^apaëHuHu TamKug этнmga negaroruKa ^aKarruHa SuguMra TaaHagu. AMagufi ^aoguaTga maxc y3 MexHaruHu caMapagu TamKug этнmнн xoxgafigu. By эca, agSarra, uhcohhu MamuKufi ^uKpgamra Ma^öyp этagн. MamuKufi ^uKpgam SomKapyBHuHr ogufi gapa^acu Ba Kypogugup. TapaKKuëTHuHr Sapna SocKu^gapuga, ^aMuarau, ^aMoaHu KoSuguaTgu, SuguMgu Kumugap SomKapumura эxтнё^ SygraH. BomKapyB HasapuacuHuHr TaKoMuggamuS Sopumu Hara^acuga Sapna coxaHu SomKapum ycygu Ba MexHaT MeTogogoruacu ro3ara Kegagu. BomKapyB Ha3apuacuga SomKapyB TrouMu, sockuhu, Myggaru Ba ^aBoörap maxcgap Kypcaragagu. BomKapyBga Ha3apuaHuHr caMapacu Kyn ^uxargaH ymöy ^apaëHHuHr acocgaHraHgurura SorguKgup. YsSeKucTOHga öomKapyB tusumu xycycaH, TatguMHuHr MyaccacagapuHuHr MeHe^Memu acocufi эtтн6op KaparugaëTraH MyaMMogapgaH Supugup.

MYXOKAMA BA HATH^AÏÏAP

Bu3 KyngaS gacTypgapHu Ka6yg KugMoKgaMu3, geKuH ygapHu aMagra omupaguraH, Tama66ycKop Ba BaTaHnapBap, roKopu MagaKagu Kagpgap eTapguMu? Ogufi yKyB ropTgapuga TafiëpgaHaëTraH Myraxaccucgap ogguMrora KyfiugraH SyHgafi ygKaH BaBu^anapHu Sa^apumra KogupMu? Ygapra TatguM SepaëTraH yKKTyBHu Ba npo^eccopgapHuHr SuguM Ba MagaKacu gaBp TagaSura ®:aBo6 öepaguMu? MuHr a^cycKu, 6y caBoggapra ®:aBo6 Sepum ocoh эмac1. By $uKp TatguM MyaccacagapuHuHr npo^eccop-yKuTyBHugapu ^aoguaraHu TaHKugufi Saxogamgapu agSaTTa ypuHgugup. MaMgaKarnMroga Taxgug Kugum, Te3Kop Ba Tyrpu Kapop Ka6yg Kugum KyHuKMagapura эra Kagpgapra SygraH TagaSHuHr roKopuguru xen KuMra cup эмac. MaB^yg Ba3uaTga xap 6up npo^eccop-yKmyBHu puBo^naHraH MaMgaKargap ugrop Ta^puSacuHu nyKyp ypraHraH xogga TatguM-TapSua ^apaëHura ym6y coxagaru энr cyHrru roTyKgapHu TaTSuK этнmн gon3apôgup. Y36eKucToHga ogufi TatguM ^apaëHuga xaM t^um-hu paBumga maKggaHMoKga Ba нннoвaцнoн TatguM ^opufi этнgмoкga. XycycaH, ogufi TatguM

1 y36eKMcToH Рecпy6gнкacн Пpeзнgeнтн ffl.M. Mнpзнёeвнннr Tag6npKopgap Ba nm6ngapMoHgap xapaxara -y36eKMcToH gnSepag-geMoKpaTnK napTuacuHuHr VIII cte3gngarn "geMoKpaTnK ucgoxoTgapHu n3Hng gaBoM эттнpнm, xagKKMn3 ynyH tuhh Ba ocofiumTa, MyHocuS xaëT gapa^acnHn aparam - 6apKapop TapaKKnëT Ka^ogaTngnp" MaBcycugaru Matpy3acu. T.: 20.10.2016 fiug.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

тизимида бошкарув тизими замонавий коммуникация технологиялари асосида такомиллашмокда.

Маълумки, «таълим сифати» тушунчаси 1998 йилда Париж шахрида олий таълим ва унинг сифатини янада такомиллаштириш тугрисида утказилган бутун дунё конференциясида узининг халкаро номини олган. Ушбу конференцияда 29 та давлат иштирокида таълимнинг сифатини таъминлаш

таълим муассасаларининг узок вактга мулжалланган стратегик вазифаси

2

эканлиги таъкидланганди 2.

Илмий фалсафий адабиётларда таълимга оид сифатнинг мохиятини очиб берувчи ягона ёндашув йук. Олий таълим учун хос булган хусусиятлардан келиб чикиб, файласуфлар хам, педагоглар хам бошка фан вакиллари томонидан ягона таърифни келтириш жуда кийин масала хисобланади. Чунки унга таъсир этувчи бир катор объектив ва субъектив омиллар борки, бу ягона таърифни келтиришга халакит беради. Шунингдек, дунёда идеал хисобланган таълим тизими мавжуд эмаслигини инобатга олсак, янгича талабларни куйиши Таълим сифатини доимий равишда янгилашни талаб этади. Янги кашфиёт ва ихтиролар пайдо булиши хам таълимда ижтимоий узгаришларни амалга ошириш эхтиёжини юзага келтиради.

Таълим сифатини таъминлашнинг омиллари сирасига мутахассислар куйидагиларни киритишади: а) таълим муассасалари; б) профессор-укитувчилар; в) талабалар, битирувчилар; г) ота - оналар; д) истеъмолчилар, кадрлар буюртмачилари. 1998 йилда ЮНЕСКО томонидан ташкил этилган олий таълим муаммоларига багишланган бутун дунё конференциясида «XXI аср учун олий таълимнинг бутун дунё декларацияси» кабул килинди 3 . Декларацияда таълимнинг сифатига алохида эътибор каратилди.

Олимлар фикрларига мурожаат киладиган булсак, Джим Коллинз шундай таъкидлайди: «Буюк компанияларнинг рахбарлари кайта ташкил этиш жараёнини уз жамоасига керакли инсонларни олиш ва кераксиз инсонлардан кутилишдан бошлаган. Шундан сунг улар кайси томонга сузишни танлаганлар. Асосий гоя барча нарсаларни кадрлар хал килади, нима деган суздан ким деган суз мухимрок. Чунки кадрлар - стратегия, бу ташкилий тузилма, бу тактика. Компаниялар бугунги кунда янги сифат боскичига утиш учун уз асосларини яратиши зарур. Менинг фикримча, бу саволнинг фундаментал жавоби кадрлар масаласи хисобланади»4. Бир суз билан айтадиган булсак, «Джим Коллинзнинг

2 CaMapoB P., Тoпиддиeв В. вя б... Тизимли тя^лил: нязярия вя aмaлиёт мacaлaлapи (пeдaгoгик фaoлият миcoлидa). Моногряфия. - Тошкент: ^a6^T уч^унляри, 2017. - Б. 159-160.

3 «XXI acp учун олий тяълимнинг Бутундунё дeклapaцияcи» - Фрянция, Пяриж, 1998.

4 Джим Коллинз. От хорошего к Великому. - Москвя, 2011.- C.78.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

ушбу фикрлари бугунги кунда кадрлар тайёрлаш сифати таълим сифатига мувофик булиши лозим, деган суз билан мое келади. Бунинг учун таълим муассасаларида инновацион фаолиятни олиб боришга кодир булган юкори малакали кадрларни тайёрлаш лозим. Бир суз билан айтганда, кадрларни пухтарок тайёрламасдан туриб, уларни кадрига етмасдан туриб бирор-бир сохада муваффакиятга эришиб булмайди»5.

Олий таълим муассасалари фаолиятида таълим дастурларини бахолаш таомилларини такомиллаштириш каби вазифалар ечимини топишни юкламокда. Чунки олий таълим, уз навбатида, элитар таълим ва мутахассис тайёрлашнинг асосий бугини булиб, жамиятга кириб бориш, уз урнини топиш учун пойдевор вазифасини бажаради.

Шиддатли технологик ва ижтимоий тараккиёт жараёни жамият узгаришининг замонавий талабларига тезда мослашиш хамда хар кандай вазиятларда профессионал ва ижтимоий максадларга ечим топа олиш, мустакил билим ва куникмаларни эгаллаш кобилиятини талаб этмокда. Бугунги кунда, факат фикрлаш кобилиятининг узи камлик килади. Таълим тизимини давр талабларига мослаштириш оламшумул муаммога, буни тушуниш эса таълим тизимига давлат, жамият ва фукаролар муносабатининг асосий белгисига айланди. Узбекистонда олий таълимни халкаро тажрибалар асосида ривожланмокда ва таълим тизимидаги муаммоларни хал килишда мухим омил булиб хизмат килмокда.

Уз навбатида Осиёда нуфузи жихатдан юкори булган Жанубий Корея таълим тизимининг асосий хусусиятларидан бири корес ва инглиз тилида тенг таълим олиш имкони булса, иккинчиси хорижий талабалар учун осиклиги хамда махсус стипендиялар тизими мавжудлигидир. Шунингдек, Сингапурда хам уз она тили ва инглиз тилида тенг таълим олиш имконияти Жанубий Кореяга ухшаш булса, лекин мутахассис фанларнинг мохиятидан келиб чикиб факат сохага алокадор фанларни чукур урганиш белгиланганлиги Сингапур таълим тизимининг узига хослигидир. Хорижлар талабаларнинг ишлашларига имкон берилмаслиги факат таълимда банд булиши кераклиги катъий талаблардан бири сифатида сингапурда кабул килинган. Тайванда хам олий таълим тизимининг узига хос механизмларидан бири давлат ва хусусий университетларнинг тизими йулга куйилганлигининг истикболларидир. Олий таълим тизими юкори технологиялар шароитида ишлай оладиган мутахассисларни тайёрлашга йуналганлиги асосий хусусиятидир. Гонконг олий

5 Jumaniyozova N.S. Reforms in improving the qualite of higher Education and its filosofical and legal basis // International journal of Psychosocial Rehabilitation, Volume 24, Issue 08, 2020. - P. 6499-6503 .

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

таълим тизими Британия тизими асосида ташкил этилади, лекин шаркона багрикенглик, мехнатсеварликка асосланади.

Олий таълим тизимида ахбороттехникаси: талабаларга таълим беришни янада самарали фаолиятга айлантириши мумкин. У консультатив функцияларнинг катта кисмини бажаришга кодир. Бу талабаларга укув режалари ва дастурлари, булажак мутахассислар, урганилувчи фанлар, уй вазифалари хдквдаги суровларга зудлик билан жавоб олиш имконини беради. Мамлакатимизда олий таълим тизимини сифат боскичига кутариш борасида сунгги уч йил ичида бир канча хукукий-меъёрий хужжатлар кабул килиниб, амалиётга фаол жорий этиб келинмокда. Ана шундай мухим стратегик хужжатлардан бирида Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябридаги «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида» 6 ги Фармонида белгиланган устувор вазифаларнинг мохияти ва мазмунига эътибор берсак, унинг максадидан келиб чиккан холда муайян вазифаларни изчиллик билан амалга ошириб бориш назарда тутилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карорида курсатилганидек, олий таълим муассасаларини замонавий ахборот-коммуникация технологиялари воситалари билан таъминлаш, талабалар, укитувчи ва ёш тадкикотчиларнинг жахондаги илгор таълим ресурслари, илмий адабиётлар ва маълумотлар базаси буйича электрон каталогларга кириш имкониятини кенгайтириш бугунги куннинг долзарб масаласига айланиб улгурган 7 . Хдкдкатдан, таълим тизимларида менежмент сохасидаги янгиланишлар, таълимнинг мазмунини, уни ташкил этиш шакллари ва усулларини узгартириш, таълим жараёнининг бутунлай янгича технологик таъминотини яратиш йули билангина давр талабларига жавоб беришлари ва ривожланишнинг хакикий ресурсига айланишлари мумкин.

Уз сифати билан айрим мамлакатларнинг ва бутун инсониятнинг ривожланиш даражаси ва сифатини таъминлашга кодир булган таълим модели, таълим бошкаруви - узлуксизлик ва тизимлийлик, инсонпарварлик ва индивидуаллик талабларини каноатлантириши лозим. Бу эса уз узидан таълим менежментини фаол ривожлантириш механизмларига эга булиш, яъни мухим хусусият - тизимли ёндашув билан тавсифланиши даркор. Ижтимоий

6 www.lex.uz.

7 Узбекистон Республикаси Президентининг «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори.Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, Тошкент ш., 2017 йил 20 апрель,

Щ-2909 сон.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

тараккиётнинг хозирги боскичида таълим ривожланишнинг асосий ресурсларидан бирига айланса, инновацион омил ривожланишнинг мукаррар элементи хисобланади.

Айтиш мумкинки, «...фармонда белгиланган вазифаларни истикболда амалиётга фаол тадбик этиш оркали олий таълим тизими сифатини ошириш билан бир каторда, дунёда мамлакатимиз нуфузи ва обрусининг ошишига хамда дунёнинг етакчи мамлакатлари тараккиёти даражасига эришиш учун хизмат килиши шубхасиздир» Шунингдек, Фармонда назарда тутилган мамлакатимиз ахолисининг олий таълимнинг камров даражасини ошириш оркали фалсафанинг асосий конунларидан бири «микдор узгаришлари билан сифат узгариши»га8 утиш оркали сифатли кадрлар тайёрлаш йулга куйиш ва кадрлар уртасида соглом ракобат мухитини ривожлантириш, пировард натижада сифатли кадрларга булган эхтиёжни кондириш учун маълум маънода хизмат килади.

Бунинг учун таълим жараёнига укитишнинг замонавий педагогик технологияларини жорий этиш оркали укув жараёни самарадорлигини ошириш хамда таълим сифатини янада яхшилашга эришиш лозим. Бу хусусда Президент Ш.М.Мирзиёев шундай курсатма берган: «Мамлакатимизда илмий ва инновацион фаолиятни ривожлантириш учун, аввало, ёш, иктидорли кадрлар зарур. Шуни назарда тутган холда, биз сизларнинг бой билим ва тажрибангизга таянамиз. Шу максадда сизларни, илмий йуналишларингиздан келиб чикиб, республикамиздаги олий укув юртлари, урта махсус, касб-хунар таълими муассааларига хамда ишлаб чикариш корхоналарига, вазирлик ва идораларга, йирик банкларга бириктиришни лозим топдик

Олий таълимни комплекс ривожлантириш лозимлиги курсатилиб, бу борада аник чора-тадбирлар тизими ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш буйича вазифалар юклатилди.

Психолог Т.В.Володинанинг таъкидлашича, «Педагог касбий фаолиятини такомиллаштириши учун педагогик жараённи тизим сифатида идрок этиши лозим булади». Демак, олий таълим тизимида тайёрланаётган кадрлар сифати олий таълим тизимида фаолият олиб бораётган профессор-укитувчиларнинг касбий фидоийилигига куп жихатдан боглик.

Олий таълим тизимига эътибор каратилишини доимий жараён сифатида бахолаш ва замонавий механизмларни жорий этиш заруриятга айланмокда. Олий таълим тизимига хос булган хусусиятлардан бири таълим олувчиларга

8 Фалсафа асослари / Тузувчи ^.Назаров. - Тошкент: Узбекистон, 2005. 2005. - Б. 151.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(11), November, 2023

касб мaxopaти, дутекарашни шакллантириш оркали амалга оширишни назарда тутади.

REFERENCES

1. Узбекиетон Реcпyбликacи Пpезиденти Ш.М. Миpзиëевнинг Taдбиpкоpлap вa ишбилapмонлap xapaxara - Узбекиетон Либеpaд-демокpaтик пapтияcининг VIII cъездидaги "Демокpaтик иcлоxотлapни изчил дaвом эттиpиш, хэлкимиз учун тинч вэ оcойиштa, мyноcиб xaëт дapaжacини яpaтиш - бapкapоp тapaккиëт кaфолaтидиp" мaвcycидaги мaъpyзacи. T.: 20.10.2016 йил.

2. XXI аср учун олий таълимнинг Бутунду^ декларацияси» - Франция, Париж, 199S.

3. Джим Коллинз. От хорошего к Великому. - Москва, 2011.- C.7S.

4. Фалсафа асослари / Tyзyвчи К.Назаров. - ^шкет1: Узбекистан, 2005. 2005. -Б. 151.

5. Mamanovich, R. H. (2O21). Civil Society: Prosperities of Decentralization in Management. Middle European Scientific Bulletin, 18, 359-362.

6. Mamanovich, R. H. (2O22). The mass media as a subject of political and legal propaganda. European International Journal of Multidisciplinary Research and Management Studies, 2(1O), 122-12S.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.