Научная статья на тему 'Олий таълим муассасалари физика таълимида “гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари” талаба танлов фанини ўқитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш'

Олий таълим муассасалари физика таълимида “гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари” талаба танлов фанини ўқитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
248
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гелиотехника / метод / модификацияланган маъруза / яримўтказгич / фотоэлектрик қурилма / p-n ўтиш / технология / фотоэффект. / solar technique / method / modificated lecture / semiconductor / photoelectric instru- ment / technology / photo effect

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдиев У., Исмоилов Э., Муҳаммадиева Г.

Мақолада “Гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари” фанини ўқитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш бўйича методик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Абдиев У., Исмоилов Э., Муҳаммадиева Г.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF PROGRESSIVE PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN TEACHING OF SOLAR TECHNOLOGIES AND NON TRADITIONAL ENERGY IN HIGH EDUCATION INSTITUTIES

There are suggested in the article some methodical recommendations of implementing new pedagogical technologies in teaching of “solar technologies and non traditional sources of energy” in high educational institutes.

Текст научной работы на тему «Олий таълим муассасалари физика таълимида “гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари” талаба танлов фанини ўқитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш»

Абдиев У.,

Термиз давлат университети доценти; Исмоилов Э., Му^аммадиева Г.,

Термиз давлат университети талабалари

АБДИЕВ У., ИСМОИЛОВ Э., МУЦАММАДИЕВА Г. ОЛИИ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ФИЗИКА ТАЪЛИМИДА "ГЕЛИОТЕХНИКА ВА НОАНЪАНАВИИ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИ" ТАЛАБА ТАНЛОВ ФАНИНИ УЦИТИШДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОИДАЛАНИШ

Маколада "Гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари" фанини укитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш буйича методик тавсиялар берилган.

Таянч иборалар: гелиотехника, метод, модификацияланган маъруза, яримутказгич, фотоэлектрик курилма, p-n утиш, технология, фотоэффект.

АБДИЕВ У., ИСМАИЛОВ Э., МУХАММАДИЕВА Г. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ В ВЫСШИХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ НОВЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИИ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ВЫБОРОЧНОГО КУРСА "ГЕЛИОТЕХНИКА И ИСТОЧНИКИ НЕТРАДИЦИОННОЙ ЭНЕРГИИ" В СОСТАВЕ ПРЕДМЕТА "ФИЗИКА".

В статье предложены методические рекомендации по использованию новых педагогических технологий при преподавании выборочного курса "Гелиотехника и источники нетрадиционной энергии" для высших образовательных учреждений.

Ключевые слова: гелиотехника, метод, модифицированная лекция, полупроводник, фотоэлектрическое устройство, переход p-n, технология, фотоэффект

ABDIEV U., ISMAILOV I., MUHAMMADIEVA G. IMPLEMENTATION OF PROGRESSIVE PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN TEACHING OF SOLAR TECHNOLOGIES AND NON TRADITIONAL ENERGY IN HIGH EDUCATION INSTITUTIES.

There are suggested in the article some methodical recommendations of implementing new pedagogical technologies in teaching of "solar technologies and non traditional sources of energy" in high educational institutes.

Keywords: solar technique, method, modificated lecture, semiconductor, photoelectric instrument, technology, photo effect.

Олий таълим муассасаларида физиканинг бакалавриат йуналиши буйича таълим олаётган талабалар учун "Гелиотехника ва ноанъанавий энергия манбалари" талаба танлов фани киритилган булиб, бу фан ноанъанавий ва цайта ти-кланувчи энергия манбаларининг физик ва технологик асос-ларини урганишга ба*ишланган.

Гелиотехниканинг замонавий асбоб ва курилмалари яратилган булиб, улардан хозирги пайтда энергия тармокларидан узилган худудларда фойдаланилмокда. Бундан ташкари, анъанавий энергия манбаларини тежаш, экологик мухит зарарланишининг олдини олиш максадларида гелиотехник курилмалар ва асбоблардан энергия ман-балари (иссиклик, электр) сифатида барча сохаларда кулланила бошланди.

Маълумки, инсоният турмуш тарзида энергия манбалари ва улардан самарали фойдаланиш мухим ахамият касб этади. Гелиотехника элементларини олий таълим муассасалари физика бакалавриат йуналиши талабаларига укитишда, ходиса ва жараёнларни тушун-тиришда физика фани фундаментал конун-ларидан кенг фойдаланилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

2-жадвал

46 ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

1-жадвал.

№ Гелиотехника элементлари Физика фани конунлари ва фундаментал тушунчалари

1. Яримутказгичли куёш элементлари ва уни хосил килиш усуллари Ички фотоэффект. Фотоутказувчанлик, диффузия, р-п утиш, ёругликнинг сиртда ютилиши, ёруглик фотони ва унинг энергияси

2. Куёш батареялари ва улар асосидаги фотоэлектрик курилмалар Куёш батареялари фойдали иш коэффициенти, вольт-ампер характеристикаси, вольт-хажм характеристикаси, зарядларни аккумуляция килиш, куёш батареяси кувватини аниклаш, куёш батареялари зарядланиши ва разрядланишини назорат килиш, узгарувчан токни узгармас токка айлантиришнинг физикавий асослари

3. Куёш электростанциялари ва улардан келажакда фойдаланиш истикболлари Куёш батареяларининг турли мухит ва хароратларда ишлаш механизмлари, чангланиш даражаси, куёш электростанциялари кувватини хисоблаш, кушимча электр курилмалари, инветор, контроллер ва автоматлаштирилган электр токи узатиш системалари

1. Дарснинг максади Таълимий: талабаларни куёш фотоэлектрик курилмалари физик-технологик асослари билан таништириш. Тарбиявий: фикрлаш кобилиятини шакллантириш, дунёкарашни кенгайтириш. Ривожлантирувчи: мустакил фикрлаш, куёш фотоэлектрик курилмалари физик-технологик асосларига доир билим ва куникмаларни хосил килиш.

2. Дарсни ташкил этиш технологияси Метод: модификацияланган маъруза. Шакл: катта гурухларда ишлаш. Восита: видеопроектор, Венн диаграммаси, таркатма материаллар, анимацион кургазмали воситалар. Усул: оFзаки, ёзма ва кургазмали. Назорат тури: савол-жавоб, тест. Бахолаш: 5 балли тизим асосида хамкорликда бахолаш.

3. Дарс боскичлари ва вакт таксимотлари Ташкилий кисм - 5 дакика. Укувчиларни дарснинг максади билан таништириш - 5 дакика. Утган мавзуни кискача такрорлаш - 10 дакика. Янги мавзуни баён килиш - 30 дакика. Янги мавзуни мустахкамлаш - 15 дакика. Талабаларни тест (таркатма) саволлари асосида бахолаш - 10 дакика. Уйга вазифа бериш - 5 дакика.

Гелиотехник курилмалар ишлаш тамо-йиллари, тузилиши, электрик ва оптик хусусиятларини хамда уларнинг пара-метрларини назорат к,илишда физик-техно-логик метод ва усуллар кенг кулланади. Хусусан, куёш элементлари параметрларини улчашда уларнинг электрофизик ва фотоэлектрик характеристикаларини, куёш элементлари р-п утиш сохасидаги электронларнинг яшаш даврини, электронларнинг харакатчанлигини улчаш курилмалари ва бошкалардан кенг фойдаланилади.

Улчаш курилмаларининг х,ар бирининг ишлаш механизмида физик х,одиса ва жараёнлар ётади. Мана шу жараёнларнинг руй бериши сабаблари физик конун ва конуниятларга тулик, буйсунади.

1-жадвалда гелиотехника элементлари, тушунчалари ва физика фани фундаментал

конунлари орасидаги боFланиш хусусидаги маълумотлар келтирилган.

Жадвалда гелиотехника элементлари ва физик конуниятлар хамда тушунчаларнинг бир-бирига боFланиши мос холда курсатилган. Элементар булиб куринган куёш нурланиш энергиясини электр энергиясига айлантириш жараёнини бир нечта фундаментал физик конунлар асосида тушунтириш мумкин.

Яримутказгичли элементларда р-п утиш х,осил килиш, киритмалар киритиш (диффузия усули), контакт х,осил килиш (р-тип, п-тип), механик ва кимёвий ишлов бериш, микрорельефлар х,осил килиш, оксидли катламлар ^осил килиш физик-технологик жараёнлари хам фундаментал физик конунлар асосида ёритиб берилади. Физика дарсларида гелиотехника элемент-ларини укитишда кургазмалилик принципи

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

V___/

3-жадвал.

Дарснинг мазмуни Профессор-укитувчи фаолияти Талаба фаолияти

Дарснинг бориши 1.Талабалар давоматини аниклаш. 2.Утилган мавзу юзасидан савол-жавоб утказиш ва шу асосида талабаларни бахолаш. 3.Доскага сана ва янги мавзу номини ёзиш. 4.Берилган янги мавзу ва унинг режаси видеопроектор оркали экранда курсатилади. 5.Янги мавзуга доир кургазма ва анимацион воситалар хамда таркатма материаллардан фойдаланилади. 1.Тартиб билан жойлашиш, дафтар, ручка ва бошка керакли нарсаларни тайёр холатга келтириш. 2.Утилган мавзуга доир савол ва топширикларга жавоб бериш (балл туплаш).

Мавзу режаси: 1. Гелиотехника элементар тушунчалари ва ривожланиш тарихи. 2. Гелиотехника фундаментал тушунчалари. 3. Гелиотехниканинг амалий татбиFи. 4. Замонавий гелиотехник курилмалар. 5. Узбекистонда гелиотехниканинг ривожланиши. Талабаларга янги мавзу режаси асосида видеопроектор оркали маълумотлар (расм, графиклар, чизмалар, жадваллар, формулалар) намойиш этилади ва физик конунлар оркали тушунтирилади. Гелиотехниканинг фундаментал ва амалий тушунчалари анимацион кургазмали воситалар асосида курсатилади ва бир вактда тахлил килинади. Мавзу юзасидан берилган маълумотларни куради, тинглайди ва уларнинг физик конунларга боFликлигини англаб боради хамда керакли асосий фундаментал, амалий тушунчаларни дафтарига кайд килиб боради.

Янги мавзуни мустахкамлаш ва бах,олаш Мавзуга доир 3 та саволдан иборат таркатма материаллар талабаларга таркатилади. Берилган хар бир саволга тулик, аник ва равон жавоб бериши керак. Дафтарга кайд этилган маълумотларни кайтадан тартибга келтириш ва тахлил килиш зарур.

Дарс якуни ва уйга вазифа бериш Мавзу юзасидан маълумотларни яна бир марта умумлаштириб, асосий тушунчаларни такрорлаш. Уйга вазифа сифатида саволлар ва тест саволлари вариантларини бериш. Уйга берилган савол ва топширикларни дафтарга кайд килиш.

юк,ори самарадорликка эгадир. Ук,итишнинг ноанъанавий усулларида хам визуал кургазмалилик тамойили талабаларда билим ва куникма хамда малакаларнинг тулик, шаклланишига хизмат килади.

Шу билан биргаликда, куёш нурланиш энергиясини туFридан-туFри электр энер-гиясига айлантириш жараёнини кузатиш билан физик конунларнинг асл мохиятини англаш мумкин. Хусусан, ички фотоэффект туфайли куёш элементи ичида х,осил килинган потенциал тусикда электрон ва ковакларнинг х,аракати, ёруFлик-нурланиш энергияси туфайли куёш элементлари юза-сига фотонларнинг тушиши, ютилиши, куёш элементларида ^осил килинган контактларда электр токининг хосил булиши ва аккумуляторлар батареясида зарядларнинг тупланиш механизмларини тушунтиришда анимацион кургазмали воситалардан фойда-

ланиш физика таълими жараёнини янада фаоллаштиради.

Янги педагогик технологиялардан фойда-ланиб, физика дарсларининг маъруза, маса-лалар ечиш, лаборатория машFулотлари технологик хариталарини х,ар бир мавзуга мос х,олда тузиш керак. Мисол учун, "Куёш фотоэлектрик курилмалари" мавзусининг технологик харитасини модификацияланган маъруза тарзида тузиш кулай хисобланади. Куёш фотоэлектрик батареялари асосидаги курилмалар туFрисидаги билимларни укувчи-ларга етказиш ва уларда бу соха буйича етарлича билим, куникма хамда малакаларни хосил килишни назарда тутган холда технологик харита тузишга х,аракат килдик. Ушбу маълумотлардан физика фанини укитишда фойдаланишни тавсия этамиз (2-3-жадваллар).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Мавзу: Куёш фотоэлектрик курилмалари Технологик харита олий таълим муасса-салари физика таълим йуналиши талабалари "Гелиотехника ва ноанъанавий энергия манба-лари" талаба танлов фанининг бир жуфтлик

мавзусига мулжаллаб тузилган. Мавзуни талабаларга етказишда модификацияланган маърузадан самарали фойдаланиш назарда тутилган.

Адабиётлар:

1. Мамадолимов А.Т., Турсунов М.Н., Яримутказгичли куёш элементлари физикаси ва технологияси. - Т., 2003.

2. Абдиев У.Б. Оптимизация технологии солнечных элементов на основе монолитных варизонных AlGaAs-GaAs-гетероструктур // Международная конференция студентов, аспирантов и молодых ученых по фундаментальным наукам «Ломоносов-2006». МГУ, Москва, 12-15 апреля 2006. -С. 48-49.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.