CC BY
8OLIY TA'LIM MUASSASALARINI RAQAMLI TRANSFORMATSIYA QILISHDA AGILE ENTERPRISE ARXITEKTURASINI ISHLAB CHIQISH
Muzaffarova Dilbar Mamalatif qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "Raqamli iqtisodiyot" kafedrasi assistenti
Annotatsiya: Ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalari OTMlarga Agile Enterprise Architecture (AEA)ni joriy etish bo'yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi. Xususan, OTMlardagi raqamli transformatsiya va muammolar uchun AEA rolini tahlil qilish va sintez qilish hamda OTMlarni raqamli transformatsiya qilishda Agile Enterprise Architecture Framework (AEAF)ni ishlab chiqish taklifi berildi. Ushbu tadqiqot AEA ning oliy ta'limda raqamli transformatsiyada strategik vosita sifatida salohiyatini ta'kidlaydi, kelajakdagi tadqiqotlar uchun poydevor qo'yadi va raqamli transformatsiya muvaffaqiyatini yo'lga qo'ymoqchi bo'lgan muassasalar uchun amaliy tushunchalar beradi.
Kalit so'zlar: OTM, Agile Enterprise Architecture, Agile Enterprise Architecture Framework, metadologiya, raqamli, transformatsiya,
РАЗРАБОТКА AGILE АРХИТЕКТУРЫ ПРЕДПРИЯТИЯ ПРИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ ВЫСШИХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
УЧРЕЖДЕНИЙ
Музаффарова Дилбар Мамалатиф кизи
Ассистент кафедры «Цифровая экономика» Ташкентского государственного
экономического университета
Аннотация: В данной статье разработаны предложения и рекомендации по внедрению Agile Enterprise Architecture (AEA) в вузы высших учебных заведений. В частности, было предложено проанализировать и синтезировать роль AEA в цифровой трансформации и проблемах вузов, а также разработать Agile Enterprise Architecture Framework (AEAF) в цифровой трансформации вузов. Это исследование подчеркивает потенциал AEA как стратегического инструмента цифровой трансформации в высшем образовании, закладывает основу для будущих исследований и предоставляет практические идеи для учреждений, стремящихся к успеху в цифровой трансформации.
Ключевые слова: организация, функционал, эксплуатация, Agile, методология, цифровая трансформация, высшее учебное заведение.
DEVELOPMENT OF AGILE ENTERPRISE ARCHITECTURE IN THE DIGITAL TRANSFORMATION OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS
Muzaffarova Dilbar Mamalatif kizi
Assistant of the Department of "Digital Economy" of the Tashkent State University of
Economics
Abstract: This article develops proposals and recommendations for the implementation of Agile Enterprise Architecture (AEA) in higher education institutions. In particular, it was proposed to analyze and synthesize the role of AEA in digital transformation and the problems of universities, as well as to develop an Agile Enterprise Architecture Framework (AEAF) in the digital transformation of universities. This study highlights the potential of AEA as a strategic tool for digital transformation in higher education, lays the foundation for future research, and provides practical insights for institutions seeking success in digital transformation.
Keywords: organization, functional, operation, Agile, methodology, digital, transformation, institution of higher education
KIRISH
21-asrning jadal globallashuv tendentsiyalari tashkilotlarni, jumladan, ta'lim muassasalarini ham raqamli transformatsiyaga jiddiy o'zgarishlar kiritishga majbur qildi. OECD Raqamli Iqtisodiyot istiqboliga ko'ra, raqamli transformatsiya iqtisodiyot va jamiyatlarga murakkab va o'zaro bog'liq holda ta'sir qiladi, bu barqaror strategik yondashuvlarni talab qiladi (OECD, 2020)[1]. Tashkilotlar doimiy ravishda rivojlanib borayotgan bozorda o'z ahamiyatini saqlab qolish uchun bulutli hisoblash, katta ma'lumotlar va sun'iy intellekt kabi raqamli texnologiyalarni tobora ko'proq o'zlashtirmoqda (Omar, 2020)[2].
Raqamli transformatsiya biznes va ta'lim muassasalari muvaffaqiyatining hal qiluvchi omili bo'lib, samaradorlikni oshirish, mijozlar tajribasini yaxshilash va innovatsiyalar uchun imkoniyatlar taqdim etadi (Mushtaha, 2022)[3]. Raqamli transformatsiya OTMlar uchun raqamli davrda talabalarning rivojlanayotgan talablari va umidlarini qondirish qobiliyati tufayli muhim ahamiyatga ega. Endi talabalar uzluksiz raqamli tajriba, shaxsiylashtirilgan o'rganish va raqamli resurslarga kirishni kutishmoqda (Abad-Segura, 2020)[4]. Raqamli transformatsiyani qabul qilish orqali
institutlar talabalarning faolligini oshirishi, ta'lim natijalarini yaxshilashi va umumiy qoniqishni oshirishi mumkin.
Bundan tashqari, raqamli transformatsiya institutlarga ma'muriy jarayonlarni soddalashtirish, operatsion samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Raqamli tizimlarni amalga oshirish, vazifalarni avtomatlashtirish va ma'lumotlar tahlilidan foydalanish (Nadkarni, 2021)[5] orqali muassasalar o'z faoliyatini optimallashtirishi, ma'lumotlar haqidagi ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishi va resurslarni har qachongidan ham samaraliroq taqsimlashi mumkin (Benavides, 2020)[6]. COVID-19 pandemiyasi va u bilan bog'liq moliyaviy va ijtimoiy bosimlar dolzarblikni yanada kuchaytirdi.
OTMlar o'zlarining strategik yo'nalishlarini aniqlashlari va amaliy va barqaror o'zgarishlarni amalga oshirishlari uchun moliyaviy barqarorlik va barqarorlikka erishish (McKinsey, 2023)[7]. Oliy ta'lim muassasalarida raqamli transformatsiyani samarali amalga oshirish uchun ushbu muassasalarning o'ziga xos ehtiyojlari va maqsadlarini, shuningdek, innovatsion texnologiyalar taqdim etgan muammolar va imkoniyatlarni hisobga olgan holda strategik va kompleks yondashuv zarur (Fernández, 2023)[8]. Bir nechta oliy o'quv yurtlari allaqachon raqamli transformatsiya bo'yicha sa'y-harakatlarni boshlagan bo'lsa-da, ular raqamli transformatsiya jarayonining ko'p o'lchovli tabiati tufayli qiyinchiliklarga duch kelishmoqda (Rodrigues, 2017)[9]. Oliy ta'limda raqamli transformatsiya bo'yicha oldingi tadqiqotlar, birinchi navbatda, Agile Enterprise Architecture (AEA) emas, balki an'anaviy Enterprise Architecture (EA) ga qaratilgan (Aston, 2016). Biroq, raqamli transformatsiyada chaqqonlikka bo'lgan ehtiyoj tobora ortib borar ekan, EA amaliyotiga tezkorlik tamoyillarini kiritishga qiziqish ortib bormoqda (Sararuch, 2022)[10]. Oliy ta'limda AEA bo'yicha tadqiqotlar cheklangan bo'lsa-da, uning rivojlanayotgan texnologiyalar va rivojlanayotgan foydalanuvchi talablarini hal qilishda ahamiyati e'tirof etiladi (Hauder, 2014). AEA tashkilotlarga o'zgarishlarga ko'proq javob berish va muvaffaqiyatli raqamli transformatsiya tashabbuslarini amalga oshirish imkonini beradi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqotning asosiy gipotezasi shundan iboratki, AEAni ishlab chiqish va joriy etish OTMdagi raqamli transformatsiya tashabbuslarining muvaffaqiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Oliy o'quv yurtlarida raqamli transformatsiya muvaffaqiyatini ta'minlash uchun strategik asos sifatida AEA roli va modelini sintez qilish juda muhimdir. Chaqqonlik, moslashuvchanlik va sezgirlik tamoyillaridan foydalangan holda, ushbu tizim qimmatli tushuncha va tavsiyalarni berishga intiladi.
Maqsad - OTMlarni raqamli transformatsiya landshaftini muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur vositalar va strategiyalar bilan jihozlash (Alamri, 2018)[11].
Ikkilamchi gipoteza raqamli strategiyalarni tashkilot maqsadlari va manfaatdor tomonlar ehtiyojlari bilan samarali muvofiqlashtirish, manfaatdor tomonlar o'rtasidagi hamkorlikni osonlashtirish va raqamli transformatsiya loyihalarida samaradorlik va resurslarni taqsimlashni yaxshilash imkonini beruvchi AEAga qaratilgan. Tadqiqot AEA ning afzalliklari va oliy o'quv yurtlarida raqamli transformatsiyani kuchaytirish imkoniyatlari haqida tushuncha berishga qaratilgan. Tadqiqot dizayni ma'lumotlarni yig'ish usullari, namunalarni tanlash, ma'lumotlarni tahlil qilish usullari va axloqiy mulohazalar kabi elementlarni o'z ichiga oladi. Ushbu komponentlar tadqiqot maqsadlariga mos kelish va gipotezalarni sinab ko'rishga imkon berish uchun ehtiyotkorlik bilan ishlab chiqilgan. Tegishli tadqiqot dizaynidan foydalangan holda, tadqiqot Agile Enterprise Architecture oliy ta'limda raqamli transformatsiya muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol o'ynashini empirik dalillar bilan ta'minlashga qaratilgan.
Ushbu tadqiqot maqolasida aniqlangan tadqiqot bo'shlig'i Agile Enterprise Architecture Framework (AEAF) barqaror oliy o'quv yurtlarida raqamli transformatsiya tashabbuslarini qanday samarali boshqarishi mumkinligi haqidagi cheklangan tushuncha bilan bog'liq. Ushbu tadqiqot ishining asosiy hissasi barqaror asosni yaratish uchun OTMlarda AEAni joriy etish bo'yicha bosqichma-bosqich ko'rsatmalar berish orqali ushbu bo'shliqni bartaraf etishdan iborat.
Agile Enterprise Architecture. AEA iterativ va moslashuvchan rivojlanish, hamkorlik va o'zgarishlarga javob berish muhimligini ta'kidlaydi. Bu tashkilotlarga rivojlanayotgan texnologiyalar, rivojlanayotgan foydalanuvchi talablari va dinamik bozor sharoitlariga tez va samarali javob berishga imkon beradi (Hauder, 2014)[12] AEA - bu moslashuvchanlik, moslashuvchanlik va o'zgarishlarga sezgirlikni ta'kidlaydigan korxona arxitekturasiga yondashuv (Ayaz, 2021)[13].
AEA tez va doimiy ravishda qiymatni yetkazib berishga e'tibor qaratgan holda korxona arxitekturasi artefaktlari va faoliyatining rivojlanishi va evolyutsiyasini boshqarish uchun tezkor usullar va tamoyillardan foydalanadi (Kotusev, 2020)[14]. Boshqacha qilib aytganda, AEA moslashuvchan va biznes muhitidagi o'zgarishlarga tezda javob bera oladigan korporativ arxitekturani ishlab chiqish va boshqarish metodologiyasidir (Aston, 2016)[15]. Tashkilotga o'z vaqtida va samarali tarzda qiymat beradigan korporativ arxitektura artefaktlarini yaratish uchun iterativ rivojlanish, uzluksiz fikr-mulohazalar va hamkorlik kabi tezkor tamoyillardan foydalanadi (Kaddoumi, 2017)[16].
AEA moslashuvchan, iterativ va tez va uzluksiz qiymat yetkazib berishga qaratilgan korporativ arxitekturani ishlab chiqish va boshqarish metodologiyasidir. AEA biznes va IT strategiyalarini uyg'unlashtirish, manfaatdor tomonlar o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish va innovatsiyalar va tajriba madaniyatini rag'batlantirish orqali raqamli transformatsiyaga tizimli yondashuvni taqdimetishi aniqlandi (Fuchs,
2018)[17]. AEA - bu strategik yondashuv bo'lib, u Agile metodologiyasining moslashuvchanligini Enterprise Architecture-ning keng qamrovli asoslari bilan birlashtiradi. Oliy o'quv yurtlarida muvaffaqiyatli raqamli transformatsiya. AEA maqsadi - tashkilotning biznes talablarini yaxshiroq qo'llab-quvvatlay oladigan yanada moslashuvchan va sezgir korxona arxitekturasini yaratish.
AEA oliy o'quv yurtlari uchun juda muhim, chunki u o'zgarishlarga qarshilik, cheklangan resurslar va raqamli transformatsiyaning dinamik tabiati kabi muammolarni hal qiladi. AEA dan foydalangan holda, institutlar strategik maqsadlarni qo'llab-quvvatlash va o'sish imkoniyatlaridan foydalanish uchun texnologiya, jarayonlar va tashkiliy tuzilmalarni samarali boshqarishi va moslashtirishi mumkin. Shunday qilib, u yanada sezgir va moslashuvchan muhitni yaratishi mumkin, bu esa bunday muassasalarga tez rivojlanayotgan texnologiya landshaftiga moslashishga imkon beradi (Gomes, 2020)[18].
AEA, shuningdek, OTMlar uchun yanada sezgir va moslashuvchan muhitni ta'minlaydi, bu ularga tez o'zgaruvchan texnologiya landshaftiga hamqadam bo'lish va ta'lim takliflarini yaxshilash imkonini beradi (Sararuch, 2022)[19]. Ushbu yondashuv OTMlarga texnologiya, jarayonlar va tashkiliy tuzilmalarni strategik maqsadlarini qo'llab-quvvatlash, o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish kabi muammolarni hal qilish va raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun oysish imkoniyatlaridan foydalanish uchun samarali boshqarish va moslashtirish imkonini beradi.
AEA ni oliy ta'limda raqamli transformatsiya tashabbuslarida qo'llash bir qator afzalliklarga olib keladi. Bu o'zgarishlarga nisbatan moslashuvchan va moslashuvchan yondashuvni qo'llab-quvvatlaydi, bu institutlarga rivojlanayotgan texnologiyalar va rivojlanayotgan talabalar ehtiyojlariga tezda javob berishga imkon beradi (Sandkuhl, 2017)[20]. Agile EA raqamli transformatsiyaga yaxlit va integratsiyalashgan yondashuvni osonlashtirib, turli manfaatdor tomonlar o'rtasida hamkorlik va muloqotni rivojlantiradi. Bu, shuningdek, institutlarga potentsial xavf va muammolarni erta aniqlash va hal qilish imkonini beradi, raqamli transformatsiya tashabbuslarining umumiy muvaffaqiyat darajasini oshiradi.
METODOLOGIYA
Mavzuni ilmiy o'rganish, mantiqiylik, tahlil va tadqiq etish jarayonida tizimli tahlil, statistik tahlillardan foydalanilgan. Maqolada, OTMlardagi raqamli transformatsiya va muammolar uchun AEA rolini tahlil qilish va sintez qilish hamda OTMlarni raqamli transformatsiya qilishda Agile Enterprise Architecture Framework (AEAF)ni ishlab chiqish taklifi berildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR Oliy ta'limda raqamli transformatsiya
Raqamli transformatsiya - bu raqamli texnologiyani biznes strategiyasi bilan har tomonlama birlashtiradigan jarayon bo'lib, texnologiya, madaniyat va operatsiyalar, biznes jarayonlari va inson resurslari sohalarida yangi biznes modellarini yaratish va biznesning davom etishi uchun innovatsiyalarni rag'batlantirish uchun o'zgarishlarni osonlashtiradi. Bu tashkilotlarda o'zlarini qayta ixtiro qilishlarini va barcha jarayonlarni raqamli texnologiyalar yordamida o'zgartirishligini talab qiladi, shunda o'zgaruvchan bozorlarga tegishli vaqt oralig'ida javob beradi. Shu sababli, Raqamli Transformatsiya texnologik innovatsiyalar va institutsional madaniyatni raqamli transformatsiya evolyutsiyasini kafolatlaydigan tarzda o'zgartirishni o'z ichiga olgan yo'nalishni o'zgartirishni talab qiladi (Abad-Segura, 2020)[21]
OTMda raqamli transformatsiyani amalga oshirish so'nggi adabiyotlarda keng o'rganilgan ko'plab muammolarni keltirib chiqaradi. Asosiy muammolarga barqaror infratuzilmaga sarmoya kiritish, manfaatdor tomonlar o'rtasida raqamli savodxonlikni oshirish, o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish, raqamli texnologiyalarni eski tizimlar bilan integratsiyalash, ma'lumotlar maxfiyligi va xavfsizligini ta'minlash hamda o'quvchilarning o'zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish kiradi (Aljanazrah, 2022)[22]. Institutlar moslashuvchan, tezkor yondashuvni qo'llash orqali ushbu muammolarni hal qilishlari kerak (Mahlow, 2019)[23]. Bu hamkorlikda o'rganish usullaridan foydalanish, ma'lumotlarga asoslangan tushunchalarni qo'llash va doimiy takomillashtirish madaniyatini rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Ilg'or fikrlaydigan fikrlashni rivojlantirish orqali OTMlar tez o'zgaruvchan ta'lim landshaftiga yaxshiroq moslashishi va barqaror raqamli transformatsiya strategiyalarini qabul qilishi mumkin (Mohamed, 2022)[24]. Aniq raqamli strategiyaning yo'qligi raqamli transformatsiyadan o'tayotgan OTMlar uchun katta muammo tug'diradi, bu esa institutning kengroq maqsad va ustuvorliklariga mos kelmasligi mumkin bo'lgan tarqoq tashabbuslarga olib keladi (Mushtaha, 2022)[25].
Rivojlanayotgan texnologiyalarni qabul qilish va mavjud tizimlar va infratuzilmani saqlash bilan muvozanatlash raqamli transformatsiya kontekstida juda muhim muammodir (Rodrigues, 2017)[26]. OTMlar maxfiylik, xavfsizlik, o'qituvchilar va xodimlar o'rtasidagi raqamli ko'nikmalardagi bo'shliqlar hamda barcha talabalar uchun raqamli resurslardan teng foydalanishni ta'minlash bilan bog'liq muammolarga duch kelmoqda.
OTMdagi raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyati samarali etakchilik, manfaatdor tomonlarning ishtiroki va talabalarning ta'lim natijalari va institutsional maqsadlarini birinchi o'ringa qo'yadigan innovatsiya va tajriba madaniyatiga bog'liq (Rodriges, 2021)[27]. Raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyatini ta'minlash,
shuningdek, muassasa maqsadlariga mos keladigan aniq strategiyaga ega bo'lish juda muhimdir. Bundan tashqari, talabalar va professor-o'qituvchilarning savodxonligi va malakasini oshirish bu jarayonning asosiy omillari hisoblanadi. Oliy oyquv yurtlari raqamli infratuzilmaga sarmoya kiritishga ustuvor ahamiyat berishlari, sun'iy intellekt va blokcheyn kabi rivojlanayotgan texnologiyalarni qo'llashlari va raqamli transformatsiya bo'yicha sa'y-harakatlarning barqarorligi va inklyuzivligini ta'minlashlari kerak (Nadkarni, 2021)[28].
Bundan tashqari, innovatsiyalarni iste'molchilar huquqlarini himoya qilish va axloqiy mulohazalar bilan muvozanatlashtiruvchi samarali me'yoriy-huquqiy bazalarni ishlab chiqish kerak (Katyeudo, 2022)[29]. Umuman olganda, duch keladigan turli muammolarni hal qilish nuqtai nazaridan, oliy o'quv yurtlarida raqamli transformatsiya muvaffaqiyati keng qamrovli strategiyalar, kuchli etakchilik va qo'llab-quvvatlovchi tashkiliy madaniyatga bog'liq (Fleaca, 2022)[30].
Agile Enterprise arxitekturasining raqamli transformatsiyadagi rolini tahlil qilish va sintez qilish bosqichi va oliy ta'lim muassasalaridagi muammolar
Raqamli transformatsiya bugungi jadal rivojlanayotgan biznes landshaftida raqobatbardosh bo'lishni istagan kompaniyalar uchun juda muhimdir. Bu tashkilotlarga jarayonlarni soddalashtirish, mijozlar tajribasini yaxshilash, strategik maqsadlariga erishishda yordam beradi hamda tashkilotning barcha sohalariga integratsiyalashuvini anglatadi. Funksional operatsiyalar haqida gap ketganda, raqamli transformatsiya jarayonlarni soddalashtirishi, samaradorlikni oshirishi va mijozlar tajribasini yaxshilashi mumkin.
Tashkilotning raqamli transformatsiya qilish bir vaqtning o'zida barcha sohalarga qaratilgan yaxlit yondashuvni talab qiladi. Raqamli transformatsiyaning qiymati zamonaviy raqamli texnologiyalar biznesga taklif qiladigan ko'plab ilovalar orqali amalga oshiriladi, ulardan ba'zilari:
- Samaradorlikni oshirish
- Kattaroq biznes chaqqonligi
- Hosildorlikning oshishi
- Yuqori mijozlarni jalb qilish
- Yuqori daromad va bozor ulushi
Raqamli transformatsiya tarmoqlar bo'ylab qiymat yaratish uchun kalit bo'lib, uning innovatsion salohiyati ko'plab zamonaviy biznes strategiyalari uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Statista ma'lumotlariga ko'ra, 2022-yilda raqamli transformatsiyalar bo'yicha global xarajatlar 1,8 trillion AQSh dollariga yetishi va 2025-yilga borib 2,8 trillion AQSh dollariga yetishi kutilmoqda. DX tomon strategik siljishsiz, tashkilotlar ortda qoladilar, chunki ularning raqobatchilari oldinga siljiydilar va uning ko'plab ilovalaridan foydalanadilar.
Yangi raqamli texnologiya biznes transformatsiyasini keltirib chiqarmoqda va sanoat rahbarlari ushbu texnologiyalardan birinchi raqamli yondashuvning bir qismi sifatida foydalanish raqamli transformatsiya tendentsiyalarini kuzatishni anglatishini tushunishadi.
Raqamli biznes strategiyasi r 1 Xodimlar & Mijozlarni jalb qilish r- Jarayon & Innovatsiya r 1 Raqamli texnologiya r Ma'lumotlar & Tahlil
1- rasm. Raqamli transformatsiyani amalga oshirish bosqichlari1
Tadqiqotni amalga oshirish jarayonida yig'ilgan ma'lumotlarni Agile metodologiyasi yordamida tahlil qilamiz. Agile -dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda tezkor usul bo'lib, dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga ketma-ket yondashuvlar, ketma-ket ishlab chiqishni qo'llash, talablarni dinamik shakllantirish va ularning bajarilishini ta'minlash, o'z-o'zini tashkil etuvchi har xil soha mutaxassislaridan iborat guruhlar tarkibida doimiy o'zaro ta'sir o'tkazishdan iborat.
Tashkilotdagi funksional operatsiyalarni raqamli o'zgartirish uchun Agile metodologiyasini qo'llash bo'yicha ba'zi qadamlar:
- Tashkilot ichida o'zgartirilishi kerak bo'lgan aniq sohalarni aniqlash. Bu har qanday funksional soha bilan bog'liq jarayonlarni o'z ichiga olishi mumkin.
- Transformatsiya jarayoni uchun mas'ul bo'lgan turli bo'limlardan odamlar jamoasini tuzish. Bu jamoa turli ko'nikmalar va tajribaga ega bo'lgan a'zolarni o'z ichiga olishi kerak.
- Transformatsiya loyihasining ko'lamini aniq belgilash. Bunga loyihaning maqsadlari, vazifalari va natijalarini aniqlash kiradi.
- Talablarni ustuvorlashtirish va tashkilot uchun eng muhim bo'lgan xususiyatlar va funksionallikni aniqlash uchun manfaatdor tomonlar bilan ishlash lozim.
- Loyihani kichikroq, boshqariladigan bo'laklarga yoki sprintlarga bo'ling. Bu jamoaga ishlaydigan dasturiy ta'minot yoki jarayonlarni tez va samarali yetkazib berishga e'tibor qaratish imkonini beradi.
- Guruh a'zolarining, jumladan mahsulot egasi, scrum ustasi va ishlab chiqish guruhining roli va mas'uliyatini belgilash lozim.
- Jamoa diqqatini jamlash va hamma bir xil maqsadlar sari harakat qilishiga ishonch hosil qilish uchun kundalik stend-up uchrashuvlari, sprint rejalashtirish, sprint sharhlari va retrospektivlar kabi Agile tadbirlaridan foydalanish kerak.
1 https://kissflow.com/digital-transformation/stages-of-digital-transformation/- ma'lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi
- Har bir sprint natijalarini doimiy ravishda baholash va kelajakdagi sprintlarni yaxshilash uchun ma'lumotlardan foydalanish. Bu manfaatdor tomonlarning fikr-mulohazalarini yig'ish, o'zgarishlarning ta'sirini o'lchash va kerak bo'lganda tuzatishlarni o'z ichiga oladi.
Funksional operatsiyalarni raqamli o'zgartirish uchun Agile metodologiyasini qo'llash orqali siz tashkilotining o'zgaruvchan biznes muhiti va mijozlar ehtiyojlariga tez va samarali moslasha olishiga ishonch hosil qilishingiz mumkin.
Raqamli transformatsiya jarayonlarini tahlil qilishda texnologiyani oliy ta'lim muassasasining funksional operatsiyalariga qanday integratsiya qilish mumkinligini tushunish muhimdir. Bu qabul qilish, ro'yxatga olish va akademik maslahat berishdan tortib, kursni topshirish, baholash va bitiruvgacha bolgan hamma narsani o'z ichiga oladi. Raqamli transformatsiyaning asosiy jihatlaridan biri bu turli jarayonlarni yaxlit va foydalanuvchilarga qulay tizimga birlashtira oladigan yagona interaktiv platformani ishlab chiqishdir. Oliy ta'lim muassasasi uchun yagona interaktiv platformaning kontseptual modelini ishlab chiqish uchun barcha manfaatdor tomonlarning ehtiyojlari va umidlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Talabalar uchun bu ularning jadvallarini, baholarini va real vaqt rejimida bitiruv jarayonini ko'rish imkonini beruvchi mobil qulay interfeysni o'z ichiga olishi mumkin. O'qituvchilar va maslahatchilar uchun u talabalar taraqqiyotini kuzatish va talabalar va boshqa manfaatdor tomonlar bilan muloqot qilish vositalarini o'z ichiga olishi mumkin. OTM da bunday raqamli transformatsiya ishlari amalga oshirilgan. Bunga misol tariqasida dars jadvallarini tuzishda avtomatlashtirilgan tizimdan foydalanish, talabalarning fan bazalari, o'quv jarayonining qay tarzda amalga oshirilayotgan, dars mashg'ulotlari baholari, davomatining olib borilishi bir so'z bilan HEMIS tizimining ishga tushganini aytish mumkin. Bunday platforma talabalar, professor-o'qituvchilar va xodimlar uchun shaxsiylashtirilgan boshqaruv paneli, real vaqt rejimida aloqa va qayta aloqa vositalari, avtomatlashtirilgan ma'lumotlarni tahlil qilish va hisobot berish kabi xususiyatlarni o'z ichiga oladi. Oliy ta'lim muassasalarida raqamli transformatsiyani qo'llash ish uslublini o'zgartirishga olib keladi, hamda innovatsiyalar, samaradorlik va talabalarni jalb qilish uchun yangi imkoniyatlar yaratada. Oliy ta'lim muassasasida funktional operatsiyalarni muvaffaqiyatli raqamli transformatsiya qilishning kaliti platformani loyihalash, ishlab chiqish va amalga oshirishda barcha manfaatdor tomonlarni jalb qilgan holda, unga yaxlit va hamkorlikda yondashishdir. Zero, O'zbekistonning taraqqiyoti raqamli texnologiyalarning barcha soha va tarmoqlarga joriy etilishi va qo'llanishiga uzviy bog'liqdir.
Oliy ta'lim tashkilotlari soni, birlik
200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
2-rasm. Oliy ta'lim tashkilotlari soni2
Yuqoridagi tadqiqotning tahlil natijalariga ko'ra Oliy ta'lim muassasalarining soni 2000-2001 - yillarda 61 tani tashkil etgan. Shu jumladan talabalar soni 183,5 mingni, 10 000 aholiga nisbatan to'g'ri keladigan oliy ta'lim tashkilotlari talabalari soni 74 tani, oliy ta'lim tashkilotlariga qabul qilingan talabalar, 44,7 ming kishini, oliy ta'lim tashkilotlarini bitirgan mutaxassislar, 31.6 ming kishini tashkil etgan. Bu ko'rsatgich 2009-2010 yillarga kelib 66 ta oliy ta'lim tashkilotini tashkil etgan. Shu jumladan xorijiy oliy ta'lim tashkilotlari 6 ta, talabalar soni 286,2 mingni, 10 000 aholiga nisbatan to'g'ri keladigan oliy ta'lim tashkilotlari talabalari soni 103 tani, oliy ta'lim tashkilotlariga qabul qilingan talabalar, 60,7 ming kishini, oliy ta'lim tashkilotlarini bitirgan mutaxassislar, 71.8 ming kishini tashkil etgan. Bu ko'rsatgich 2018-2019 yillarga kelib yuqoriga ko'tarilgan. 98 ta oliy ta'lim tashkilotini tashkil etgan. Shu jumladan xorijiy oliy ta'lim tashkilotlari 10 ta, talabalar soni 360,2 mingni, 10 000 aholiga nisbatan to'g'ri keladigan oliy ta'lim tashkilotlari talabalari soni 110 tani, oliy ta'lim tashkilotlariga qabul qilingan talabalar, 114,5 ming kishini, oliy ta'lim tashkilotlarini bitirgan mutaxassislar, 70.3 ming kishini tashkil etgan.
Hozirgi kunda bu ko'rsatgich keskin ko'tarilgan 154 ta oliy ta'lim tashkilotini tashkil etgan. Shu jumladan xorijiy oliy ta'lim tashkilotlari 25 ta, talabalar soni 808,4 mingni, 10 000 aholiga nisbatan to'g'ri keladigan oliy ta'lim tashkilotlari talabalari soni 229 tani, oliy ta'lim tashkilotlariga qabul qilingan talabalar, 235,9 ming kishini, oliy ta'lim tashkilotlarini bitirgan mutaxassislar, 103.9 ming kishini tashkil etgan.
Yuqoridagi ma'lumotlarda kelib chiqib shuni takidlash mumkinki, OTM larida raqamli interaktiv platformalarning amalyotga tadbiq etilishi natijasida oliy ta'lim tashkilotlari yuqori ko'rsatgichlarga ega bo'lib kelmoqda. Shu bilan birgalikda dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga bo'lgan talabning ham oshishiga olib keladi.
2 https://stat.uz
1-jadval
Dasturiy ta'minotga qilingan xarajatlarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi3
Ko'rsatkichlar 2021
Yalpi ichki mahsulot hajmidagi ulushi (foizda) 0,09
Kompyuter dastur ta'minotiga xarajatlari (mlrd so'm) 633,4
Jadval ma'lumotlaridan ko'rinib turibdiki, 2021-yil davomida Dasturiy ta'minotga qilingan xarajatlarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 0.09% tashkil etmoqda. Kompyuter dastur ta'minotiga bo'lgan xarajatlarini esa 633,4 mlrd so'mni tashkil etmoqda.
Tashkilotlarining funksional operatsiyalarini raqamli transformatsiya qilish yo'llarining o'ziga xos jihatlarini tahlil qilishda O'zbekistondagi Oliy ta'lim muassasalaridagi iqtidorli talabalar bilan ishlash bo'limining ishlash funksiyasini o'rganilib, tahlil qildi va quyidagi natijalarga erishildi:
- Universitetda ta'lim olayotgan iqtidorli talabalarning intelektual salohiyatini muntazam ravishda aniqlab borishi,
- Fundamental ilmiy-tadqiqot ishlariga, ilmiy to'garaklarga va mualliflik jamoalariga jalb qilishni uyushtirish,
- Iqtidorli talabalarni ilmiy maqolalarini chop etishga, hamda ularning ilmiy ishlari va ilmiy ishlanmalarini amaliyotga joriy etishda ko'maklashish,
- Iqtidorli talabalarni Respublika va xalqaro miqyosda o'tkaziladigan ilmiy anjumanlarda ishtirok etishini ta'minlash,
- Xorijiy davlatlarga o'qishga va stajirovkaga yuborishni tashkil etish,
- Iqtidorli talabalar safidan O'zbekiston Respublikasi davlat stipendiyalariga nomzodlarni maxsus tayyorlashlarini kuzatdik.
Yuqoridagi ishlarni o'rganib chiqqan holda, nazariy hamda amaliy tahlil natijalariga ko'ra, OTM transformasiyasini amalga oshirish jarayonining yo'nalishi, maqsadi, vazifalari, xarakteri va mazmuni tadqiqot muammosini hal qilishga yo'naltirilgan faoliyatning quyidagi yo'nalishlarda tashkil etilishi kutilgan natijalarga erishishga imkon berishi aniqlandi.
1. Bo'limning hozirgi holatini baholash: Bo'limni o'zgartirishdan oldin uning kuchli, zaif tomonlari, imkoniyatlari va tahdidlarini o'z ichiga olgan holda, uning hozirgi holatini baholash muhimdir. Bu takomillashtirish yo'nalishlarini aniqlash va transformatsiya yo'nalishini aniqlashga yordam beradi.
2. Transformatsiyaning maqsadi va maqsadlarini aniqlash: Transformatsiyaning maqsadi va maqsadlari aniq belgilanishi va barcha manfaatdor
3 https://stat.uz
tomonlarga yetkazilishi kerak. Bu har bir kishi o'zgarishlarning mantiqiy asosini va ulardan nima kutilayotganini tushunishini ta'minlaydi.
3. Transformatsiya rejasini tuzish: Transformatsiya maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan bosqichlarni ko'rsatadigan batafsil reja yaratilishi kerak. Reja vaqt jadvallarini, byudjetlarni, zarur resurslarni va jamoa a'zolarining mas'uliyatini o'z ichiga olishi kerak.
4. Transformatsiya haqida manfaatdor tomonlarga xabar berish: Har qanday transformatsiyani amalga oshirishda muloqot asosiy hisoblanadi. Manfaatdor tomonlar, shu jumladan talabalar, professor-o'qituvchilar, xodimlar va bitiruvchilar transformatsiya va uning maqsadlari haqida xabardor bo'lishi kerak. Jarayon davomida ularning fikr-mulohazalari va hissalarini izlash kerak.
5. Fidoyi va malakali jamoa tuzish: Transformatsiya iqtidorli talabalar bilan ishlashga ishtiyoqi bo'lgan bag'ishlangan va malakali jamoani talab qiladi. Jamoa turli malaka va tajribaga ega bo'lgan shaxslardan, jumladan, o'qituvchilar, psixologlar va ma'murlardan iborat bo'lishi kerak.
6. Kasbiy rivojlanish imkoniyatlarini ta'minlash: iqtidorli talabalar bilan ishlashda ularning bilim va ko'nikmalarini oshirish uchun jamoaga kasbiy rivojlanish imkoniyatlarini ta'minlash kerak. Bunga konferensiyalar, o'quv seminarlari va soha mutaxassislarining ma'ruzalarida qatnashish kiradi.
7. Jamiyat bilan aloqa o'rnatish: Bo'lim o'zgarishlarni qo'llab-quvvatlash va potentsial hamkorlar va donorlarni aniqlash uchun jamiyat bilan hamkorlik qilishi kerak. Bunga mahalliy maktablar, korxonalar va fuqarolik guruhlari bilan ishlash kiradi.
S. Taraqqiyotni kuzatib borish va kerak bo 'lganda moslashtirish: Transformatsiya o'z maqsadlariga erishayotganini ta'minlash uchun diqqat bilan kuzatilishi kerak. Transformatsiyani davom ettirish uchun kerak bo'lganda tuzatishlar kiritilishi kerak.
9. Muvaffaqiyatlarni nishonlash: katta va kichik muvaffaqiyatlarni nishonlash barchani motivatsiya va o'zgarishlarga jalb qilishga yordam beradi. Bunga jamoa a'zolarini hissalari uchun e'tirof etish va iqtidorli talabalarning yutuqlarini nishonlash kiradi.
10. Doimiy takomillashtirish: Uzluksiz takomillashtirish transformatsiya muvaffaqiyatini saqlab qolishning kalitidir. Kafedra o'z dasturlari va xizmatlarini baholashni davom ettirishi, manfaatdor tomonlarning fikr-mulohazalarini izlashi va iqtidorli talabalarning ehtiyojlarini qondirishini ta'minlash uchun kerak bo'lganda o'zgartirishlar kiritishi kerak.
Universitetda iqtidorli talabalar bilan ishlash bo'yicha DGS raqamli transformatsiya modeli barcha foydalanuvchilarning ehtiyojlari va umidlariga javob
berishini ta'minlashga yordam beradi va butun muassasa uchun eng katta qiymatni beradi.
Ushbu modelning asosiy tarkibiy qismlari:
1. Birinchidan, raqamli baholash vositalari talabalarning iqtidorini aniqlash va baholash uchun ishlatilishi mumkin. Bular onlayn viktorinalar, so'rovnomalar va talabalarning ko'nikmalarini namoyish etadigan onlayn portfellar bo'lishi mumkin.
2. Iqtidorli talabalar qiziqish va motivatsiyani saqlab qolish uchun individual o'quv rejalarini talab qiladi. Universitetlar o'quv tajribasini shaxsiylashtirish va talabalarning xohish-istaklari va tayyorgarlik darajasiga mos keladigan tabaqalashtirilgan ta'limni ta'minlash uchun raqamli texnologiyalardan foydalanishi mumkin.
3. Onlayn murabbiylik dasturlari geografik to'siqlardan qat'i nazar, mutaxassislar uchun talabalar bilan bog'lanish uchun platformani taqdim etadi. Iqtidorli talabalar muayyan fanlar bo'yicha elektron murabbiylik, shaxsiy rivojlanish va kasbiy yo'nalishdan foydalanishlari mumkin.
4. Iqtidorli o'quvchilar o'z ko'nikmalarini to'liq rivojlantirishlari uchun hamkorlik zarur. Texnologiya sizga butun dunyo bo'ylab tengdoshlar, o'qituvchilar va sanoat mutaxassislari bilan hamkorlik qilish imkonini beradi. Virtual hamkorlik onlayn munozara forumlari, virtual sinflar va ijtimoiy media platformalari shaklida bo'lishi mumkin.
5. Universitetlar iqtidorli talabalar faoliyatini kuzatish, faollikni o'lchash va zaif tomonlarini aniqlash uchun ma'lumotlarni tahlil qilish vositalaridan foydalanishi mumkin. Ma'lumotlar monitoringi yordamida maktablar iqtidorli o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash va ularga qarshi kurashish uchun ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishlari mumkin.
Platforma quyidagi funksiolliklarga ega bo'ladi va doimiy ravishda
takomillashtirilib boriladi:
- Ushbu platforma veb portal ko'rinishida ishlab chiqiladi va Internet orqali istalgan joydan turib foydalanish imkoniyati yaratiladi
- Platforma ochiq tizim shaklida yaratiladi va barcha iqtidorli talabalar onlayn ro'yxatdan o'tish orqali o'z qiziqishlari bo'yicha ma'lumotlarni kiritishlari mumkin bo'ladi
- Barcha qurilmalar uchun (kompyuter, planshet, telefon va boshqalar) moslashuvchan interfeysga ega bo'ladi
- Platforma avtomatik tarzda foydalanuvchilar bilimini baholaydi va baholash natijasidan kelib chiqib stipendiya, tanlovlarga yo'naltiriladi.
- Platformada onlayn forum oynasi tashkil etiladi va ushbu forum orqali foydalanuvchilar o'zlarini qiziqtirgan savollarga javob olishlari hamda ma'lum bir mavzu bo'yicha fikr almashishlari mumkin bo'ladi
- Doimiy ravishda texnik qo'llab-quvvatlash va qo'shimcha savollarga javoblar berish maqsadida chat-bot yaratiladi
- Iqtidorli o'quvchilarga ma'lumotlarni yetkazishning ko'plab mexanizmlari mavjud.
Ulardan ba'zilari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- O'rganishni tezlashtirish. Iqtidorli talabalar yuqori sinflarga ko'tarilish yoki darslarni o'tkazib yuborish imkoniyatiga ega bo'lishlari mumkin.
- Boyitish: Iqtidorli talabalarga qo'shimcha topshiriqlar yoki oddiy o'quv dasturi uchun talab qilinadiganidan tashqari mashg'ulotlar berilishi mumkin.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Xulosa o'rnida shuni takidlash mumkinki, bu maqola tadqiqotchilarga mavzuga oid yangiliklarni tizimli ravishda taqdim etish orqali mavzuni tushunishda katta yordam beradi. Nafaqat nazariy va adabiy tushuntirishlar, balki empirik va amaliy tahlillar, taklif va tavsiyalar, xulosalar bilan ham soha va ilm-fan rivojiga hissa qo'shish choralarini ko'rdik. Kelajakda bizning ilmiy maqolalarimiz boshqa ilmiy fanlar tomonidan topilmalarning haqiqatligi, umumlashtirilishi va ahamiyatini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, biz boshqa tadqiqotlar mavzuni tahlil qilishning turli usullaridan foydalanishni taklif qilamiz.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. OECD Digital Economy Outlook 2020. (2020). OECD Digital Economy Outlook 2020.
2. Omar, Abdulfattah, & Ahmed Almaghthawi. (2020). Towards an Integrated Model of Data Governance and Integration for the Implementation of Digital Transformation Processes in the Saudi Universities. International Journal of Advanced Computer Science and Applications, 11(8), 588-93. https://doi.org/10.14569/IJACSA.2020.0110873
3. Mushtaha, Emad et al. (2022). The Challenges and Opportunities of Online Learning and Teaching at Engineering and Theoretical Colleges during the Pandemic. Ain Shams Engineering Journal, 13(6), 101770. https://doi.org/10.1016/j.asej.2022.101770
4. Abad-Segura, Emilio, Mariana Daniela González-Zamar, Juan C. Infante-Moro, & Germán Ruipérez García. (2020). Sustainable Management of Digital Transformation in Higher Education: Global Research Trends. Sustainability, 12(5), 124. https://doi.org/10.3390/su12052107
5. Nadkarni, S., & Prügl, R. (2021). Digital Transformation: A Review, Synthesis and Opportunities for Future Research. Management Review Quarterly, 71, 233-341. https://doi.org/10.1007/s11301 -020-00185-7
6. Benavides, Lina María Castro et al. (2020). Digital Transformation in Higher Education Institutions: A Systematic Literature Review. Sensors, 20(11), 3291. https://doi.org/10.3390/s20113291
7. McKinsey Global Institute. (February 2023).
8. Fernández, Antonio, Beatriz Gómez, Kleona Binjaku, & Elinda Kajo Me?e. (2023). Digital Transformation Initiatives in Higher Education Institutions: A Multivocal Literature Review. Education and Information Technologies, 1-32. https://doi.org/10.1007/s10639-022-11544-0
9. Rodrigues, Luis Silva. (20172017). Challenges of Digital Transformation in Higher Education Institutions: A Brief Discussion. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/330601808_Challenges_of_Digital_Transfo rmatio n_in_Higher_Education_Institutions_A _brief_discussion
10. Sararuch, Sirinuch, Panita Wannapiroon, &Prachyanun Nilsook. (2022). Dimensions of Agile Enterprise Architecture. Proceedings -2022 Research, Invention, and Innovation Congress: Innovative Electricals and Electronics, RI2C 2022,304-9. https://doi.org/10.1109/RI2C56397.2022.9910275
11. Alamri, Samar, Manal Abdullah, &Adnan Albar. (2018).Enterprise Architecture Adoption for Higher Education Institutions. International Journal of Simulation: Systems, Science and Technology,19(5),16.1-16.8.
12. Hauder, Matheus, Sascha Roth, Christopher Schulz, &Florian Matthes. (2014). Agile Enterprise Architecture Management: An Analysis on the Application of Agile Principles.
13. Kotusev, Svyatoslav. (2020). What IsAgile Enterprise Architecture? The British Computer Society. Retrieved from
https://www.researchgate.net/publication/342882846 What Is Agile Enterprise Ar chitecture
14. Aston, Dan. (2016). Digital Transformation & Agile Enterprise Architecture. Corso Blog.
15. Kaddoumi, Tarek, &Mohamed Watfa. (2017). A Proposed Agile Enterprise Architecture Framework. 2016 6th International Conference on Innovative Computing Technology, INTECH. pp. 52-57.https://doi.org/10.1109/INTECH.2016.7845126
16. Fuchs, Christoph. (2018). Becoming Agile in the Digital Transformation: The Process of a Large-Scale Agile Transformation. Proceedings of the 39thInternational Conference on Information Systems (ICIS 2018) At: San Francisco, USA. Retrieved from https: //www. researchgate. net/publication/330353717_Becoming_Agile_in_the_Digit al_Transformation_The_Process_of_a_Large-Scale_Agile_Transformation
17. Gomes, Rui, Antonio Miguel Rosado Da Cruz, &Estrela Ferreira Cruz. (2020). EA in the Digital Transformation of Higher Education Institutions. Iberian
Conference on Information Systems and Technologies, CISTI2020-June. https://doi.org/10.23919/CISTI49556.2020.9141086
18. Sararuch, Sirinuch, Panita Wannapiroon, &Prachyanun Nilsook. (2022). Dimensions of Agile Enterprise Architecture. Proceedings -2022 Research, Invention, and Innovation Congress: Innovative Electricals and Electronics, RI2C 2022,304-9. https://doi.org/10.1109/RI2C56397.2022.9910275
19. Sandkuhl, K., &Holger Lehmann. (2017). Digital Transformation in Higher Education -The Role of Enterprise Architecturesand Portals. undefined.
20. Abad-Segura, Emilio, Mariana Daniela González-Zamar, Juan C. Infante-Moro, &Germán Ruipérez García. (2020). Sustainable Management of Digital Transformation in Higher Education: Global Research Trends. Sustainability,12(5),1-24. https://doi.org/10.3390/su12052107
21. Aljanazrah, Ahmad, George Yerousis, Ghadeer Hamed, &Zuheir N. Khlaif. (2022). Digital Transformation in Times of Crisis: Challenges, Attitudes, Opportunities and Lessons Learned from Students' and Faculty Members' Perspectives. Frontiers in Education, 7,828.https://doi.org/10.3389/feduc.2022.1047035
22. Mahlow, Cerstin,&Andreas Hediger. (2019). Digital Transformation in Higher Education—Buzzword or Opportunity? eLearn,2019(5). https://doi.org/10.1145/3329488/3331171
23. Mohamed Hashim, Mohamed Ashmel, Issam Tlemsani, &Robin Matthews. (2022). Higher Education Strategy in Digital Transformation. Education and Information Technologies,27(3),3171-95. https://doi.org/10.1007/s10639-022-10924-w
24. Mushtaha, Emad et al. (2022). The Challenges and Opportunities of Online Learning and Teaching at Engineering and Theoretical Colleges during the Pandemic. Ain Shams Engineering Journal,13(6),101770.https://doi.org/10.1016/j.asej.2022.101770
25. Rodrigues, Luis Silva. (2017). Challenges of Digital Transformation in Higher Education Institutions: A Brief Discussion.Retrieved from https: //www. researchgate. net/publication/330601808_Challenges_of_Digital_Transfo rmation_in_Higher_Education_Institutions_A_brief_discussion
26. Rodríguez-Abitia, Guillermo, &Graciela Bribiesca-Correa. (2021). Assessing Digital Transformation in Universities. Future Internet, 13(2), 52. https://doi.org/10.3390/fi13020052
27. Nadkarni, S., & Prügl, R. (2021). Digital Transformation: A Review, Synthesis and Opportunities for Future Research. Management Review Quarterly,71, 233-341. https://doi.org/10.1007/s11301-020-00185-7
28. Katyeudo, Katyeudo K., &Ricardo A.C. de Souza. (2022). Digital Transformation towards Education 4.0. Informatics in Education,21(2),283-309. https://doi.org/10.15388/infedu.2022.13
Fleaca, Bogdan, Elena Fleaca, &Sanda Maiduc. (2022). Digital Transformation and Current Challenges of Higher Education. TEMJournal, 11(3), 1235-41. https://doi.org/10.18421/TEM113-32
